Ehtimollar nazariyasining matematik asoslari. matematik statistika elementlari - Алгебра - Рефераты

Ehtimollar nazariyasining matematik asoslari. matematik statistika elementlari

Загружено в:

16.08.2021

Скачано:

0

Размер:

115 KB

E htimollar nazariyasining matematik asoslari. matematik statistika elementlari Reja: 1. Ehtimollik haqida tushuncha. 2. Ehtimollarni qo’shish va ko’paytirish. 3. Binomial taqsimot 4. Tanlanma. Tajriba natijalarini statistik ishlanmasi.

Ehtimollik haqida tushuncha. Tasodifiy hodisa – bu berilgan sharoitda ruy beradigan yoki ro’y bermaydigan hodisa. Tanga tashlanganda raqam tomoni bilan tushishi, lotereya bo’yicha yutuq chiqishi, otilgan o’qning nishonga tegishi tasodifiy hodisalarga misol sifatida qaralishi mumkin. Shu bilan birga amaliyot nuqtai-nazardan alohida olingan hodisalar bilan emas, balki etarlicha ko’p sonli, ommaviy xarakterga ega hodisalarning qonuniyatlarini o’rganish maqsadga muvofiq. Masalan, korhona uchun alohida maxsulot emas, balki tayorlangan maxsulotlardan qanchasi sifatli yoki yaroqsiz ekanini bilish ahamiyatliroq. Shu kabi masalalarni echish uchun alohida tajriba ya’ni sinash o’tkaziladi va ularning oqibatlari o’rganiladi. Har bir tajriba ma’lum shartlar va sharoitlar asosida bir necha marotaba o’tkazish mumkinligi bilan xarakterlanadi. Bunda bir-birini rad etuvchi va ro’y berish imkoniyatlari bir hil bo’lgan joiz oqibatlar (elementar hodisalar) to’plami alohida o’rin tutadi. Shu to’plamni biz  orqali belgilaymiz. 1-Misol. o’yin kubchasi bir marta tashlansin. Bunda elementar hodisalar to’plami  ={ E 1 , E 2 , E 3 , E 4 , E 5 , E 6 } ko’rinishga ega, bu yerda E i – «i – raqamli tomoni bilan tushdi» elementar hodisasi. 2-Misol. Elektr asbobni ishdan chiqmasdan hizmat qilish. Bunda har bir elementar hodisa musbat haqiqiy son bilan ustma-ust tushadi, ya’ni elementar hodisalar to’plami  =(0, +  ) ko’rinishga ega. Amaliyotda elementar hodisalardan tashqari, murakkabroq hodisalar qiziqtiradi. Masalan, o’yin kubchasi bir marta tashlanganda « juft raqamli tomoni bilan tushdi» hodisasi, yoki «elektr asbob 3000 soat mobaynida ishdan chiqmasdan hizmat qildi» kabi hodisa.  - hodisa xech qanday elementar hodisalarni o’z ichiga olmaydi (ya’ni, xech qanday xollarda ro’y bermaydi), shuning uchun ro’y bermasligi aniq hodisa,  hodisa esa doimo ro’y berib mukarrar hodisa deb yuritiladi.

Ehtimollar nazariyasi tasodifiy hodisalarni ro’y berish qonuniyatlarini o’rganadi. Shuning uchun tasodifiy xodisa ruy berishi imkoniyatlarini kattaligini bildirish uchun qiymatlari [0,1] segmentda qabul qiladigan maxsus funktsiya – ehtimollik kiritilishi lozim. Tabiiyki, bunda mukarrar hodisaning ehtimolini 1 ga, ro’y bermasligi aniq xodisaning ehtimolini esa 0 ga teng deb qabul qilishimiz lozim. Bundan tashqari elementar hodisalarning ro’y berish imkoniyatlari bir hil deb hisoblaymiz. Mashhur matematik Kolmogorov A.N. ehtimol tushunchasini qo’yidagi aksiomalar orqali kiritgan: Tasodifiy xodisaning ehtimolligi deb qo’yidagi aksiomalarga bo’ysinadigan R funktsiyaga aytiladi: 1) 0  P(A)  1  A; 2) P( )= 1 ; 3) Agar A 1 , A 2 , …, A n , …. hodisalar juft-jufti bilan birgalikda ro’y bermasa (ya’ni A i A j =   i  j bo’lsa), u holda P( i iA ) = i iA P ) ( . Berilgan A va B hodisalar uchun A  B birlashma A va B hodisalardan kamida bittasi ro’y berishidan iborat bo’lgan hodisadir. Unga A va B hodisalar yig’indisi aytiladi va u ko’pincha A + B orqali belgilanadi. Xuddi shunday A  B kesishma A va B hodisalardan bir vaqtda ruy berishidan iborat bo’lgan hodisadir. Unga A va B hodisalar ko’paytmasi aytiladi va u ko’pincha A B orqali belgilanadi. Hodisalar yig’indisi va ko’paytmasi tabiiy ravishda cheksiz sondagi A 1 , A 2 , …, A n , …. hodisalar uchun ham kiritilishi mumkin, bunda ular uchun mos ravishda i iA va i iA belgilashlar qabul qilingan. A hodisaga qarama-qarshi hodisa sifatida A =  / A hodisa qaraladi va u A hodisa ro’y bermasligidan iborat bo’lgan hodisadir. O’zaro kesishmaydigan hodisalar ya’ni birgalikda ro’y bermaydigan hodisalar deyiladi. Shuning uchun o’zaro qarama-qarshi hodisalar birgalikda ro’y bermaydi.

Binomial taqsimot. n ta sinashdan iborat bo’lgan tajriba Bernulli sinash sistemasi deyiladi agar a) ihtiyoriy sinashda A hodisaning ro’y berishi p ehtimoli uning boshqa sinashlarda ro’y berish-bermasligiga bog’liq emas; b) istalgan sinash faqat A va A o’zaro qarama-qarshi oqibatga ega, bunda A hodisaning ehtimoli q=1–r ga teng. P(n,m) orqali n ta sinashdan iborat bo’lgan tajriba mobaynida A hodisa t marta ro’y berishi ehtimolini belgilaymiz. A hodisa  ! ! ! m n m n Cmn    ta har biri mn n q p   ehtimolga ega bo’lgan elemen-tar hodisalardan tashkil topgan bo’lib, P(n,t) ehtimol qo’yidagicha topiladi: m n m mn q p C m n P  ) , ( (1) 1- Misol . o’g’il bola tug’ilishining ehtimoli 0,515 ga teng. Tavaqqal tanlangan 10 ta chaqaloqdan 6 tasi o’g’ilbola bo’lishining ehtimoli tahminan 2167,0 ) 485,0( ) 515,0( )6, 10( 4 610   m C P ga teng. 2- Misol . Mahsulotning nosoz bo’lishining ehtimoli 0,01 ga teng. Tavaqqal tanlangan 100 maxsulotdan 3 ta dan ortiq nosoz maxsulot chiqishining ehtimoli P(A)= 9816,0 ) 99,0( ) 01,0( ) 99,0() 01,0( ) 99,0( ) 01,0( 98 2 2100 99 1 1100 100 0 0100    C C C ga teng. Tanlanma. Tajriba natijalarini statistik ishlanmasi. Inson o’z turmushida A to’plamni tashkil qilgan va xossalari noma’lum bo’lgan ob’ektlar bilan tezda uchratib turadi. Ushbu to’plamni o’rganish maqsadida uning biror chekli V qism to’plamining hossalarini o’rganishga doir tajriba o’tkaziladi va ushbu tajriba natijalariga A to’plam xaqida biror umumiy xulosaga ega bo’lish masalasi dolzarb hisoblanadi. Mazkur masala matematik statistikaning asosiy masalasi deyiladi. A to’plam bosh majmua , V qism to’plam esa tanlanma deyiladi. Tanlanmadagi elementlar soni uning hajmi deb yuritiladi. Umumiylikka putur etkazmasdan, bosh to’plamning elementlari qandaydir

taqsimot funktsiyasiga ega bo’lgan tasodifiy miqdorning qiymatlar to’plami deb faraz qilishimiz mumkin. Ko’pincha tanlanmaning elementlari o’sish tartibida joylashtiriladi va natijada variatsion qator deb yuritiluvchi ketma-ketlikka ega bo’lamiz. Masalan, 0, 5, 3, 6, 3, 4, 1, 3, 4, 6 sonlar hajmi 10 ga teng bo’lgan tanlanmani tashkil qilib, uning variatsion qatori qo’yidagi ko’rinishga ega: 0,1,3,3,3,4,4,5,6,6. Tanlanmaning elementlari takroran o’chrashishi mumkin. U holda hajmi N bo’lgan tanlanma uchun qo’yidagi jadval tuzish maqsadga muvofiq x x 1 x 2 … x i … x n (1) 1  2 …  i …  n Bu yerda  i - x i ning absolyut takrorligi. Agar biz W i =  i / N - x i ning nisbiy takrorligini kiritsak, u holda tanlanma uchun qo’yidagi jadval tuzsa bo’ladi x x 1 x 2 … x i … x n (2) W W 1 W 2 … W i … W n Ravshanki,  1 +  2 +…+  n = N , W 1 + W 2 +…+ W n =1. (1) va (2) jadvallar tanlanmaning taqsimot qonunlari deb yuritiladi. 1- Misol . 0, 5, 3, 6, 3, 4, 1, 3, 4, 6 tanlanmaning taqsimot qonunlari qo’yidagicha bo’ladi: x 0 1 3 4 5 6  1 1 3 2 1 2 W 0,1 0,1 0,3 0,2 0,1 0,2 Bundan buyon biz tanlanma o’zining taqsimot qonuni yordamida berilgan deb faraz qilamiz. F*(x)= x xi i i N : 1  funktsiya tanlanmaning empirik taqsimot funktsiyasi (ETF) deyiladi.

2- Misol . Hajmi 60 bo’lgan x 2 6 10 12 18 30 W 2/1 0 3/1 0 1/6 tanlanmaning ETF i qo’yidagi ko’rinishga ega:    xxxx x F 10 10 6 6 2 2 15,02,00 )(* Uning grafigi qo’yidagicha tasvirlanadi: 1 0 , 5 0 , 2 2 6 1 0 Uchlari ( x i ,  i ) yoki ( x i , W i ) nuqtalarda bo’lgan siniq chiziqlar ( tanlanma poligonlari ) tanlanma xaqida qo’shimcha tushuncha hosil qilishga imkoniyat beradi. 3- Misol . 1-misoldagi tanlanmaning  bo’yicha poligoni qo’yidagi ko’rinishga ega: 01234 1 2 3 4 5 6 Abs olyut tak r or lik lar bo'yicha poligon OX o’qini chekli sondagi o’zaro kesishmaydigan  i , i=1,2,…,k, oraliqlarga ajratib, tanlanmaning  i ga tegishli elementlar sonini t i hisoblaymiz. f(x)= t i / N, x   i , i=1,2,…,k, funktsiyaning grafigi tanlanma gistogrammasi deyiladi. Ayrim hollarda gistogrammada t i / N kattalik o’rniga t i olinadi.

Shuni ta’kidlash lozimki, gistogrammalarni hozirgi kunda keng tarqalgan Microsoft Office dasturlar oilasi yordamida nisbatan tez va sifatli yasash imkoniyati mavjud. 4- Misol . Maktab o’qituvchilari ish staji xaqida ma’lumot Ish staji (yillar) O’qituvchilar soni 5–10 3 10–15 5 15–20 10 20–25 12 25 da ortiq 6 Jami 36 Jadvalda o’z aksini topgan bo’lsa, u holda ShEHM gistogrammani qo’yidagicha ko’rinishda yasaydi . 3 5 10 12 6 0 5 10 15 O'qituvchilarning ish staji bo'yicha gistogrammasi 5-10 yil 10-15 yil 15-20 yil 20-25 yl 25 yildan or tiq Q’yidagi kattaliklar tanlanmaning sonli xarakteristikalari sifatida ahamiyatlidir: 1) Mx =      n i ii n i ii x W x N 1 1 1  - tanlanma o’rta qiymati ; 2) Dx =        n i i i n i i i Mx x W Mx x N 1 2 1 2 ) ( ) ( 1  - tanlanma dispersiyasi ; 3) s = Dx - o’rta kvadratik chetlanish ; 5- Misol . 1-misoldagi tanlanma uchun o’rta qiymat, dispersiya va o’rta kvadratik chetlanish topilsin. Yechish. Mx=0,1  0+0,1  1+0,3  3+0,2  4+0,1  5+0,2  6=3,5; Dx=0,1  (0–3.5) 2 +0,1  (1–3.5) 2 + 0,3  (3–3.5) 2 +0,2  (4–3.5) 2 +0,1  (5– 3.5) 2 +0,2  (6–3.5) 2 =4;

s =2. 4. Tayanch tushunchalar : Hodisalar, ehtimollik, ehtimollarni qo’shish va ko’paytirish. ro’y bermasligi aniq hodisa, qarama-qarshi hodisa, mukarrar hodisa, hodisalar yig’indisi , hodisalar ko’paytmasi, birgalikda ro’y bermaydigan yoki noo’rindosh hodisalar binomial taqsimot, bosh majmua, tanlanma, variatsion qator, tanlanmaning taqsimot qonunlari, empirik taqsimot funktsiyasi, tanlanma poligonlari va gistogrammasi, tanlanma o’rta qiymati, tanlanma dispersiyasi, o’rta kvadratik chetlanish.

Похожие

Matematik tahlil elementlari

Ehtimollar nazariyasi va matematik statistika haqida tushinch. Tasodifiy hodisalar va ularning ehtimolliklari

Ehtimollar nazariyasining predmeti

Ehtimollar nazariyasining limit teoremalari

Ehtimollar nazariyasining asosiy tushunchalari