Matematik tahlil elementlari - Алгебра - Рефераты

Matematik tahlil elementlari

Загружено в:

17.08.2021

Скачано:

0

Размер:

435.5 KB

M atematik tahlil elementlari Reja: 1. Sonli funktsiyalar. 2. Funktsiya limiti va uzluksiz funktsiyalar xaqida tushuncha. 3. Funktsiya limitini hisoblash 4. Hosila tushunchasi. Hosilalar jadvali. 5. Differentsiallanuvchi funktsiyalar hossalari. 6. Hosila tadbiqlari .

Sonli funktsiyalar. R orqali xaqiqiy sonlar to’plamini belgilaymiz. Uning qism to’plamlarini sonli to’plamlar deb yuritamiz. Ta’rif . D sonli to’plamlamga tegishli har bir x soniga biror qoidaga binoan x ga bog’liq bo’lgan y sonni taqqoslovchi moslik aniqlanish sohasi D dan iborat bo’lgan sonli funktsiya (funktsiya) deyiladi. Funktsiyalar odatda lotin xarflari bilan belgilanadi. Ixtiyoriy f funktsiyani qaraymiz. x ga mos bo’lgan y sonni f funktsiyaning x nuqtadagi qiymati deyiladi va f(x) orqali belgilanadi. D to’plam f funktsiyaning aniqlanish sohasi deyiladi va D(f) orqali belgilanadi. Ko’pincha sonli funktsiya formula yordamida berilgan bo’lib, uning aniqlanish sohasi argumentlarning joiz qiymatlaridan iborat (ushbu aniqlanish sohasi tabiiy deyiladi). Ta’rif . f funktsiya berilgan bo’lsin. a) {y / ( x  D(f)) y= f(x)} to’plam f funktsiyaning qiymatlar to’plami deb yuritiladi va E( f ) orqali belgilanadi. b) { (x,y)  R 2 / x  X, y = f(x)} kurinishdagi to’plam f funktsiyaning grafigi deyiladi. Funktsiyalar ustida algebraik amallar qo’yidagicha kiritiladi: (f  g)(x) =f(x)  g(x) , D(f  g)= D( f)  D(g) (f  g)(x) =f(x) g(x) , D(f  g)= D( f)  D(g) ) (x g f = ) ( ) ( x g x f , D       g f = {x  D( f)  D(g)/ g(x)  0) Ta’rif. f , g funktsiyalar uchun h(x)=g(f(x)) tenglik bilan aniqlangan va aniqlanish sohasi D(h) = {x  D(f)/ f(x)  D(g) } bo’lgan h funktsiya murakkab funktsiya deyiladi va u g f yoki g  f orqali belgilanadi. Adabiyotlarda g  f funktsiya g va f funktsiyalar superpozitsiyasi yoki kompozi-tsiyasi deb yuritiladi. Ta’rif. f funktsiya uchun (f  g)(x) = x,  x  D(f) va (g  f)(x) =x ,  x  D(g) tengliklarni ta’minlovchi g funktsiya mavjud bo’lsa, u holda f funktsiya teskarilanuvchi funktsiya , g funktsiya esa f funktsiyaga teskari funktsiya deyiladi va f -1 orqali belgilanadi. Funktsiya limiti va uzluksiz funktsiyalar xaqida tushuncha. ) (x f funktsiya 0x biror atrofida aniqlangan bo’lsin. Ta’rif. a soni ) (x f y funktsiyaning 0x nuqtada limiti deyiladi       )( lim 0 x f a x x , agar ihtiyoriy 0 uchun shunday 0 ) (    mavjudki, )( 0 0     x x qushtengsizlikni qanoatlantiradigan barcha x lar uchun  a x f ) ( tengsizlik o’rinli bo’lsa (1-rasm). 1- rasm.

Funktsiya limitini hisoblash Ajoyib limitlar:1 sin lim 0   x x x . - I-ajoyib limit e x x x x x x           1 0 ) 1( lim 1 1 lim - II -ajoyib limit. II - ajoyib limitdan qo’yidagi tengliklar kelib chiqadi: 1 ) 1 ln( lim 0    x x x , 1 1 lim 0    x ex x . Misollar . a)   0 )1 ( 1 lim )1 )(1 ( 1 lim 1 2 lim 1 2 1 3 2 1               x x x x x x x x x x x x x x ; b) 3 3 cos 3 3 sin3 lim 3 tg lim 0 0     x x x x x x x . c) 61 )3 )(3 ( 3 lim 93 lim 3 10 11 103 1 lim 3 23 2 10                          t tt tt t x t x t x xx t t x d)        21 11lim 11 1111 lim11 lim 000       xx x xx xx xx xxx . e)                              )1 2(25 52 1 2 1 2 2 5 1 lim 2 5 2 lim 2 3 lim x x x x x x x x x x x x x . Agar f(x 0 )= ) ( lim 0 x f x x bo’lsa, u holda f funktsiya x 0 nuqtada uzluksiz deyiladi. Agar f funktsiya I sonli to’plamning barcha nuqtalarida uzluksiz bo’lsa, u holda u I to’plamda uzluksiz deyiladi. Ko’pincha I sonli to’plam sifatida oraliq qaraladi va ushbu oraliq uzluksizlik oralig’i deyiladi. Shuni ta’kidlash lozimki, maktab matematikasida o’rganilgan deyarli barcha funktsiyalar o’zining tabiiy aniqlanish sohalarida uzluksiz funktsiyalar bo’ladi. Hosila tushunchasi. Ta’rif . ) (x f y funktsiyaning x 0 nuqtadagi hosilasi x x f x x f x y x f x y x x             )) ( ) ( ( lim lim ) ( ) ( 0 0 0 0 0 0 formula bilan aniqlanadi. f funktsiyaning x 0 nuqtadagi hosilasi ushbu funktsiyaning grafigiga M=(x 0 ,f(x 0 )) nuqta orqali o’tkazilgan o’rinmaning burchak koeffitsientini bildiradi, ya’ni 0 ) ( tg x f   (2-rasm) 2-rasm

Agar f funktsiyaning x 0 nuqtada chekli hosilaga ega bo’lsa, u holda ushbu funktsiya x 0 nuqtada differentsiallanuvchi deyiladi, biror to’plamning barcha nuqtalarda differentsiallananuvchi funktsiya esa mazkur to’plamda differentsiallanuvchi deb yuritiladi. Shunday qilib , berilgan nuqtada differentsiallanuvchi f funktsiyaga uning shu nuqtadagi f ’ h osilasini mos q o’ yish mumkin . Ushbu moslik yordamida aniqlangan f ’ funktsiya f funktsiyaning h osilasi deyiladi va u q o’ yidagi aniqlanish so h aga ega D ( f ’)={ x 0 D ( f ) /  x x f x x f x     )) ( ) ( ( lim 0 0 0 }. Agar f ’ h osila o’ zi biror x 0  D ( f ’) nuqtada differentsiallanuvchi b o’ lsa , u h olda uning ( f ’)’( x 0 ) h osilasi f funktsiyaning x 0 nuqtadagi ikkinchi tartibli h osilasi deyiladi va f ”( x 0 ) yoki x d x f d 2 0 2 ) ( orqali belgilanadi . f (n) (x 0 )= (f (n-1) )’(x 0 ) rekkurent formula yordamida f funktsiyaning x 0 nuqtadagi n- tartibli hosilasini aniqlashimiz mumkin. Hosilalar jadvali. 1) С  = 0; 9)   x x cos sin  2)(x m )  = mx m-1 ; 10)   x x sin cos  3)   x x 2 1  11)   x tgx 2 cos 1  4) 21 1 x x       12)   x ctgx 2 sin 1  5)   x x e e  13)   2 1 1 arcsin x x   Differentsiallanuvchi funktsiyalar hossalari. Agar f , g funktsiyalar x 0 nuqtada differentsiallanuvchi bo’lsa, u holda f  g, f  g,       g f (agar maxraji noldan farqli bo’lsa) ham shu nuqtada differentsiallanuvchi bo’lib, qo’yidagi formulalar o’rinli: a) (f  g)’ =f’  g’ b) (f  g)' =f’ g+ f g’, v) '     g f = 2 ' ' g fg g f  . Misol . a) x x y ln 3  ; b) x x y sin)5 ( 3  ; v) 3 5 4 3    x x y funktsiyalarning hosilasini toping. Yechish. a) x x x x y 1 3 )' (ln )' ( ' 2 3     ; b) x x x x x x x x y cos)5 ( sin 3 sin')5 ( sin)'5 ( ' 3 2 3 3        c) 2 4 2 3 6 2 4 4 3 4 3 2 4 4 3 4 3 )3 ( 9 20 )3 ( 4 )5 ( )3 ( 3 )3 ( )'3 )(5 ( )3 ()'5 ( '                   x x x x x x x x x x x x x x y 2) Agar y = f(x), u = g(x) ( D(u)  D(y)) funktsiyalar differentsiallanuvchi bo’lsa, u holda y=f(g(x)) murakkab funtsiya differentsiallanuvchi bo’lib, qo’yidagi formula o’rinli: u u f y     )( Misol . )2 cos( 2 3    x x y funktsiyaning hosilasini toping. Yechish. 3 2 2 2, ' 3 2 , cos , '( ) sin u x x u x x y u f u u       , demak )2 sin() 2 3( ))'2 (cos( ' 2 3 2 2 3         x x x x x x y Hosila tadbiqlari. Ta’rif . Agar ihtiyoriy turli x 1 , x 2  (a,b)  D(f) nuqtalar uchun 1 2 1 2 ) ( ) ( x x x f x f   ifoda musbat (manfiy) qiymatlarni qabul qilsa, u holda f funktsiya (a,b) oraliqda o’suvchi

(kamayuvchi) funktsiya deyiladi, (a,b) oraliq esa monotonlik oralig’i deyiladi Ta’rif . Agar f funktsiyaning x 0 D(f) nuqtadagi qiymati bu nuqtaning etarli-cha kichik atrofidagi qolgan nuqtalardagi qiymatlaridan katta (kichik) bo’lsa, f funktsiya x 0 nuqtada lokal maksimumga (lokal minimumga) erishadi deyiladi. Ta’rif . Agar f funktsiya I to’plamda ( I to’plam sifatida oraliq yoki kesma qaralishi mumkin) aniqlangan bo’lib, uning biror x 0  I nuqtadagi qiymati I to’plamning qolgan nuqtalardagi qiymatlaridan kichik emas (katta emas) bo’lsa, f funktsiya x 0 nuqtada maksimumga (minimumga) erishadi deyiladi. Funktsiyaning maksimum (minimum) nuqtaga mos bo’lgan qiymati maksimum (minimum) deyiladi va ) ( max x f I ( ) ( min x f I ) orqali belgilanadi. Funktsiyaning minimumlari va maksimumlari funktsiyaning ekstremumlari deyiladi. Teorema ( o’sish va kamayish sharti ). Agar f funktsiyaning ihtiyoriy x  (a,b)  D(f) nuqtasi uchun f’(x) ifoda musbat (manfiy) qiymatlarni qabul qilsa, u holda f funktsiya (a,b) oraliqda o’suvchi (kamayuvchi) funktsiya bo’ladi. Misol . 2 2 3     x x x y funktsiyaning monotonlik oraliqlarini toping. Yechish. )3 1 )(1 (3 1 2 3 )'2 ( ' 2 2 3           x x x x x x x y . Demak, (- 3 1 ,1) da funktsiya kamayadi, (–  ,- 3 1 )  (1,+  ) da esa o’sadi. Teorema ( ekstremumning zaruriy sharti ) Agar f funktsiya x 0  D(f) nuqtada lokal ekstremumga erishsa, u holda f funktsiyaning hosilasi x 0 nuqtadagi qiymati nolga teng bo’ladi. Teorema ( ekstremumning etarli sharti ). Agar f’(x 0 )=0 bo’lib, f”(x 0 ) <0 (f”(x 0 )>0) bajarilsa, u holda f funktsiya x 0 nuqtada lokal maksimumga (lokal mini-mumga) erishadi. Misol . x x x y    2 3 funktsiyaning [0,2] da ekstremumlari topilsin. Yechish. 0 )3 1 )(1 (3 1 2 3 )' ( ' 2 2 3           x x x x x x x y . [0,2] kesmaga faqat x=1 «shubhali» nuqta tegishli. 0 4 )1("   y bo’lgani uchun x=1 – lokal minimum nuqtasi bo’ladi. y(1)= –1, y(0)=0, y(2)=2 dan x=1 – minimum, x=2 maksimum nuqtalari. Demak, y]2,0[max = y(2)=2, y]2,0[min = y(1)= –1. Boshlang’ich funktsiya va aniqmas integral. Ta’rif . Biror ) , ( b a oraliqda aniqlangan f funktsiyaning boshlang’ich funktsiyasi deb shu oraliqning barcha nuqtalarda F’(x)=f(x) shartni qanoatlantiradigan F(x) funktsiyaga aytiladi. Agar F(x) va F (x) funktsiyalar f funktsiyaning boshlang’ich funktsiyalari bo’lsa, u holda F(x) = F(x)+C bo’ladi, bu yerda C - uzgarmas son, va aksincha, agar F (x) funktsiya f funktsiyaning boshlang’ich funktsiyasi bo’lsa, u holda F(x) = F(x)+C funktsiya ham f funktsiyaning boshlang’ich funktsiyasi bo’ladi. Ta’rif . Agar F(x) funktsiya f funktsiyaning boshlang’ich funktsiyaci bo’lsa, u holda F(x) = F(x)+C ko’rinshdagi barcha funktsiyalar to’plami f funktsiyadan aniqmas integrali deyiladi va u ( )f x dx  kabi belgilanadi. Integrallar jadvali 1 tgxdx -ln  cosx  +C 9  dx ex e x + C 2 ctgxdx ln  sinx  + C 10  xdx cos sinx + C 3  dx ax C a ax  ln 11  xdx sin -cosx + C 4   2 2 x a dx C a x arctga  1 12  dxx2 cos 1 tgx + C 5   2 2 a x dx C a x a x a    ln 2 1 13  dxx2 sin 1 -ctgx + C

6  2 2 a x dx ln C a x x    2 2 14   2 2 x a dx arcsin a x + C 7  dx x 1 , 1 1       C x 15  x dx C x  ln Integrallash usullari Aniqmas integral ta’rifidan qo’yidagi integrallash qoidalari kelib chiqadi: a)  F’(x)dx=F(x); b)  c f(x)dx=c  f(x)dx; c)  ( f(x)  g(x)) dx=  f(x)dx   g(x)dx; d)  u’(x)v(x)dx= u’(x)v(x) -  u(x)v’(x)dx – bo’laklab integrallash ; e) x=g(t)   f(x)dx=  f(g(t))g’(t)dt – almashtirish yordamida integrallash ; Misollar .   C x C t C t dt t dx dt t x dx x                  42 )1 2( 42 2 1 21 1 2 1 ; 2 ; 1 2 )1 2( 21 21 21 20 20 . 2 arcsin 2 ln 2 2 2 2 2 2 4 2 2 2 2 2 2 2 2 2 4 2 2 C x x x x dx x dx dx x x x x dx x x x                                          C t dt t xdx dt t x xdx x dx x x 2/1 2/3 2/3 3 2 cos ; sin cos sin sin cos . sin 2 sin2 2/1 C x C x      Bo’laklab integrallash qoidasi yordamida qo’yidagi ko’rinishda integrallar topiladi:                 x x e d x Q dx x x e x Q x x sin cos ) ( cos sin ) ( . ;        ) ( ) ...( ln ) ...( ln ) ( x dF x arc x dx x arc x x f . Misol :               xdx x x x x v xdx du xdx dv x u xdx x 2 cos cos cos ; 2 ; sin ; sin 2 2 2   . cos2 sin 2 cos sin sin 2 cos sin ; ; cos ; 2 2 C x x x x x xdx x x x x x v dx du xdx dv x u                 Bo’laklab integrallash qoidasini bir nexha marta takrorlash mumkin. . 252 52 5 1252 25 2 5 252 25 2 5 51 5 52 5 ; 51 ; ; ; 52 5 2 51 51 ; 5 ; 2 ; ; 2 5 5 5 5 2 5 5 5 2 5 5 5 2 5 5 5 5 2 5 2 5 5 5 2 5 2                                          x x e e xe e x dx e xe e x dx e xe e x e v dx du dx e dv x u dx xe e x xdx e x e e v xdx du dx e dv x u dx e x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x Trigonometrik funktsiyalarni integrallashda darajani pasaytirish va qo’yidagi formulalalardan foydalanish maqsadga muvofiq:                   n m x n m n m x n m dxx n m x n m nxdx mx ) sin( ) sin( 2 1 ) cos( ) cos( 2 1 cos cos                    n m x n m n m x n m dxx n m x n m nxdx mx ) cos( ) cos( 2 1 ) sin( ) sin( 2 1 cos sin                     n m n m n m n m dxx n m x n m nxdx mx ) sin( ) sin( 2 1 ) cos( ) cos( 2 1 sin sin Misollar . a) . 9 sin 18 1 5 sin 10 1 9 cos 2 1 5 cos 2 1 2 sin 7 sin C x x xdx xdx xdx x        

b). 7 cos 28 1 13 cos 52 1 cos4 1 21 cos 84 1 7 sin 4 1 13 sin 4 1 sin 4 1 21 sin 4 1 3 cos 10 sin 2 1 11 cos 10 sin 2 1 ] 4 cos 7 [cos 10 sin 4 cos 7 cos 10 sin C x x x x xdx xdx xdx xdx xdx x xdx x dx x x x xdx x x                        c)   . 8 4 sin 2 sin 2 3 4 1 32 4 sin 8 4 2 sin 4 4 cos 8 1 4 2 sin 4 ) 4 cos 1(2 1 4 1 2 sin4 1 4 2 cos 4 1 2 cos 2 1 4 1 ) 2 cos 2 cos2 1( 4 1 ) 2 cos 1( 4 1 2 cos2 1 2 1 sin 2 2 2 2 4 C x x x x x x x xdx dx x x dx x x x xdx xdx dx dx x x dx x dx x xdx                                              ) ( ) ( ) ( x P x Q x R  to’g’ri algebraik kasrni ( P(x) = (x - a)  …(x - b)  (x 2 + px + q)  …(x 2 + rx + s)  integrallash uchun u ; 1 b ax  ; 2 c bx ax N Mx    ; ) ( 1 m b ax  n c bx ax N Mx ) ( 2    ko’rinishdagi sodda kasrlarga ajratiladi ( m  2, n  2 – natural sonlar va b 2 – 4ac <0):                                                     ) ( ... ) ( ... ) ( ... ) ( ) ( ... ) ( ) ( ... ) ( ... ) ( )( )( 2 2 2 2 2 2 1 1 2 2 2 2 2 2 1 1 2 2 1 2 2 1 s rx x S x R s rx x S x R s rx x S x R q px x N x M q px x N x M q px x N x M b x B b x B b x B a x A a x A a x A x P x Q Bu yerda A i , B i , M i , N i , R i , S i – sonlar. Ularni izlash uchun aniqmas koeffitsientlar usulini qullash maqsadga muvofiq. Uning mohiyatini misolda ko’rsatib beramiz: Misol .        dx x x x x x x )4 )(8 6 ( 88 28 30 9 2 2 2 3 Yechim: ( )4 )(4 )(2 ( )4 )(8 6 2 2 2        x x x x x x , demak 4 4 2 )4 )(4 )(2 ( 88 28 30 9 2 2 2 3              x D Cx x B x A x x x x x x Umumiy mahrajga keltiramiz va suratlarni tenglashtiramiz: 88 28 30 9 )8 6 )( ( )4 )(2 ( )4 )(4 ( 2 3 2 2 2              x x x x x D Cx x x B x x A . 88 28 30 9 ) 8 8 16 ( ) 6 8 4 4( ) 6 2 4 ( ) ( 2 3 2 3                     x x x D B A x D C B A x D C B A x C B A Demak,                    88 8 8 16 28 6 8 4 4 30 6 2 4 9 D B A D C B A D C B A C B A                   11 2 14 3 4 2 2 6 6 54 2 4 30 9 D B A D C B A B A B A D B A C

                    11 4 2 24 2 14 12 6 72 4 4 36 2 2 4 2 249 B A B A B A B A B A B A D B A C            35 5 4 50 10 4 4 2 249 B A B A B A D B A C             35 5 10 50 50 10 4 4 2 249 B BB A B A D B A C           3 50 10 4 4 2 249 B B A B A D B A C   2135 DCBA Natijada: . 2 )4 ln(2 1 4 ln3 2 ln5 4 2 4 4 ln3 2 ln5 4 2 4 3 2 5 2 2 2 2 C x arctg x x x dx x dx x x x x dx x x dx x dx x                             formula hosil bo’ladi. Noto’g’ri ratsional algebraik kasrlarni integrallashdan oldin butun qismi ajratiladi: Misol :          dx x x x x x x x x 6 17 4 3 7 76 20 25 8 6 2 3 2 3 4 5 Yechim. 6x 5 – 8x 4 – 25x 3 + 20x 2 – 76x – 7 3x 3 – 4x 2 – 17x + 6 6x 5 – 8x 4 – 34x 3 + 12x 2 2x 2 + 3 9x 3 + 8x 2 – 76x - 7 9x 3 – 12x 2 – 51x +18 20x 2 – 25x – 25                                  dx x x x x x x x dx x x x x x dx dx x dx x x x x x x 6 17 4 3 5 5 4 5 3 3 2 6 17 4 3 5 5 4 5 3 2 6 17 4 3 25 25 20 3 2 2 3 2 3 2 3 2 2 2 3 2 2 Maxrajni yoyamiz: х = 3 uning ildizi bo’lgani uchun: 3x 3 – 4x 2 – 17x + 6 x - 3 3x 3 – 9x 2 3x 2 + 5x - 2 5x 2 – 17x 5x 2 – 15x - 2x + 6 -2x + 6 0 Demak, 3x 3 – 4x 2 – 17x + 6 = (x – 3)(3x 2 + 5x – 2) = (x – 3)(x + 2 )(3x – 1). 1 3 2 3 )1 3)(2 )(3 ( 5 5 4 2            x C x B x A x x x x x 5 5 4 )2 )(3 ( )1 3)(3 ( )1 3)(2 ( 2            x x x x C x x B x x A Biz x o’rniga – 3, -2, 1/3 qiymatlarni quyamiz:   1 21 35 16 40C BA   1 5 / 3 5 / 2 CBA Demak.          dx x x x x x x x x 6 17 4 3 7 76 20 25 8 6 2 3 2 3 4 5 =            1 3 5 3 2 2 3 3 3 2 3 x dx x dx x dx x x . 1 3 ln3 5 3 ln2 2 ln3 3 3 2 3 C x x x x x          Misol .

                 dx x E Dx dx x C Bx dx x A dx x x x x x 2 )2 ( 3 )2 )(3 ( 15 7 14 3 2 2 2 2 2 2 4 15 7 14 3 )2 )(3 )( ( )3 )( ( )2 ( 2 4 2 2 2             x x x x x E Dx x C Bx x A4 2 2 4 2 3 3 2 4 3 2 4 4 3 3 2 3 6 2 3 6 ( ) (3 ) ( 2 3 4 ) (3 6 2 ) (2 3 6 4 ) Ax Ax A Bx Bx Cx C Dx Dx Dx Dx Ex Ex Ex E D A x D E x A B D E A x B C D E x A C E A                                                  15 4 6 3 7 2 6 3 14 4 3 2 0 3 3 A E C E D C B A E D B E D A D                       15 4 18 54 3 7 6 18 6 18 3 14 4 9 27 2 6 3 9 3 A A C A A C B A A A B A E A D             69 22 3 7 3 35 11 3 9 3 A C C B A B A E A D               69 2 70 9 21 3 7 35 11 3 9 3 B B B C B A A E A D   00123 EDCBA Demak: . 2 2 4 1 )2 (4 2 1 3 ln3 )2 ( )2 ( 2 3 3 )2 ( 1 2 3 3 2 2 2 2 2 2 2 2 C x arctg x x x x x dx dx x x x dx dx x x x dx                          dx x x R ) cos, (sin  ko’rinishdagi integralda qo’yidagi almashtirish qullaniladi: t x tg  2 , bunda arctgt x 2 , 2 1 2 sin t t x   , 2 2 1 1 cos t t x    , 2 1 2 t dt dx   Misollar : a) . 2 2 1 2 1 )2 ( 4 4 8 8 2 2 5 5 3 3 8 2 5 1 13 1 2 4 1 2 5 cos3 sin4 2 2 2 2 2 2 2 2 2 C x tg C t t dt t t dt t t dt t t t dt t t t t t dt x x dx                                    b) . 4 1 2 2 1 4 1 2 1 16 )1 ( 2 17 2 2 1 2 1 ) 1(8 9) 1( 2 sin cos8 9 2 2 2 2 2 2 C x tg arctg C t arctg t dt t t dt t t t t t dt x x dx                               Aniq integral. Ta’rif . Agar F funktsiya f funktsiyaning [a,b] dagi boshlang’ich funktsiyaci bo’lsa, u holda F(b) – F(a) soni f funktsiyadan a dan b gacha olingan aniq integrali deyiladi va bunday belgilanadi:  b a dx x f ) ( (« f(x) dan x bo’yicha a dan b gacha olingan aniq integral» deb o’qiladi) Mazkur ta’rifda f(x) – integral ostidagi funktsiya , [a,b] kesma – integrallash oralig’i, x – integrallash o’zgaruvchisi , a va b sonlar mos ravishda integrallash qo’yi va yuqori chegarasi deyiladi.  b a dx x f ) ( = F(b) – F(a)

formula N’yuton-Leybnits formulasi deb yuritiladi (Isaak N’yuton (1643—1727) – ingliz matematigi, Gotfrid Vilgel’m Leybnits (1646—1716) nemis matematigi). Aniq integralning absolyut qiymati integral ostidagi funktsiya grafigi hamda x=a, x=b, y=0 to’g’ri chiziqlar bilan chegaralangan egri chiziq trapetsiya S yuzini anglatadi (3-rasm). y 0 a b x 3-rasm. Aniq integral qo’yidagi xossalarga ega : a) Agar a=b bo’lsa, u holda  b a dx x f ) ( =0; b)  b a dx x f ) ( =  c a dx x f ) ( +  b c dx x f ) ( ; c)  b a c f(x)dx=c  b a f(x)dx; g)  b a ( f(x)  g(x))dx=  b a f(x)dx   b a g(x)dx; Misol . .4 sin4 1 4 2 sin2 1 2 1 ) 2 cos 1( 2 1 cos cos sin 1 2/ ;0 ; sin 1 2/ 0 2/ 0 2/ 0 2 2/ 0 2 1 0 2                                 t t dtt tdt tdt t t x dx x Eslatma. Aniq integralni hisoblashda maxsus komp’yuter dasturlaridan foydalanish maqsadga muvofiq (Maple, MathCad, Mathematica, Mathlab). 4. Tayanch tushunchalar : Sonli funktsiyalar, funktsiya limiti, uzluksiz funktsiyalar, ajoyib limitlar , hosila, hosilaning geometrik ma’nosi, differentsiallanuvchi funktsiya, yuqori tartibli hosila, hosilalar jadvali, differentsiallanuvchi funktsiyalar hossalari, o’suvchi va kamayuvchi funktsiya, monotonlik oralig’i, lokal maksimum va lokal minimum, maksimum va minimum, o’sish va kamayish shart i , lokal ekstremumning zaruriy sharti. Boshlang’ich funktsiya, aniqmas integral, integrallar jadvali, integrallash usullari, aniq integral.

Похожие

Ehtimollar nazariyasining matematik asoslari. matematik statistika elementlari

Matematik tahlil haqida boshlang’ich ma’lumotlar Haqiqiy sonlar moduli

Matematik kutilma

Matematik tushuncha

Matematik induksiya prinsipi