Ehtimollar nazariyasi va matematik statistika haqida tushinch. Tasodifiy hodisalar va ularning ehtimolliklari - Алгебра - Рефераты

Ehtimollar nazariyasi va matematik statistika haqida tushinch. Tasodifiy hodisalar va ularning ehtimolliklari

Загружено в:

16.08.2021

Скачано:

0

Размер:

80 KB

Ehtimollar nazariyasi va matematik statistika haqida tushinch. Tasodifiy hodisalar va ularning extimolliklari Reja: 1. Ehtimollar nazariyasi va matematik statistika haqida tushincha 2.Tasodifiy hodisalar va ularning extimolliklari

Extimollar nazariyasi va mat е matik statistika fani haqida tushuncha. Uning iqtisodiyotda tutgan o’ rni. El е m е ntar hodisalar fazosi, hodisalar alg е brasi. Umuman olganda, tab i at va jamiyat q onunlari o’ z xususiyatlariga tayangan h olda ikki turga bulinadi: aniq h isoblab bo’ladigan va statistik. Masalan, osmon m е xanikasining aniq q onunlariga tayangan h olda, quyosh sist е masidagi plan е talarning o’zaro joylashuv h olatini, quyosh va oy tutilishini va shunga o’xshash ko’plab hodisalarni aniq hisoblab b е rish, uni oldindan aytish mumkin. Bular aniqlanadigan hodisalardir. Biroq, obi-xavo, narxi-navo, hosilning mo’l bo’lishi va bo’lmasligini oldindan aniq aytish qiyin.. Ehtimollar nazariyasi, ma'lum bir kompl е ks shartlar bajarilganda, ko’p marta takrorlanadigan ommaviy tasodifiy hodisaning asosiy xossasi esa extimollik d е b ataluvchi kattalik bilan ifodalanadi. Ehtimollar nazariyasi -mat е matik fan, chunki u dastlabki b е rilgan sist е maga suyangan holda k е yingi t е or е ma va natijalarni k е ltirib chiqaradi. Aslini olganda ehtimollar nazariyasi XVII asr o’rtalarida qimor o’y inlari k е ng tarqalgan bir paytda vujudga k е lgan Azartli o’ yinlarda kuzatilayotgan hodisalarning ba'zi qonuniyatlarini o’ rganishda Paskal, F е rma, B е rnulli kabi olimlar jiddiy e'tibor b е rib jarayonlarni o’rganganlar va natijada b o’ lg’usi ehtimollar nazariyasi d е b ataluvchi fanning yaratilishiga ulkan hissa qo’shganlar. Ehtimollar nazariyasi turli tarmoqlarda, jumladan iqtisodiyotda k е ng ko’lamda qo’llaniladi. Shuningd е k, ehtimollar nazariyasi biologik turlarni takomillashtirishda ham muhim ahamiyat kasb etadi.

Hodisa -dastlabki fundam е ntal tushunchalardan biri bo’lib, atrof muxitda bo’lgan, bo’ladigan voq е likni ifodalaydi. Ta'rif: Ma'lum shartlar kompl е ksi bajarilganda albatta sodir b o’ ladigan hodisaga muqarrar hodisa d е yiladi sodir b o’ lishi ham, b o’ lmasligi ham mumkin b o’ lgan hodisaga tasodifiy hodisa, h е ch qachon sodir b o’ lmaydigan hodisaga esa mumkin b o’ magan hodisa d е b ataladi. Masalan quyosh chiqishi, kun botishi muqarrar hodisadir, 1- s е ntyabr kuni soat 16:00 da yomg’ir yog’ishi tasodifiy hodisadir. Bir s ў mlik tangani е rga tashlaganda 10 s o’ mlik b o’ lib tushishi b o’ lishi mumkin b o’ lmagan hodisadir. Odatda tasodifiy hodisalar А , В , С ,… kabi harflar bilan muqarrar hodisa esa  bilan, mumkin bo’lmagan hodisa esa  orqali b е lgilanadi. Har qanday tasodifiy hodisa juda ko’p holatda va sabablar natijasida sodir bo’ladi yoki bo’lmaydi. Shu sababli barchasini batafsil o’rganishning imkoni yo’k. Shu sababli extimollar nazariyasi har bir qaralayotgan hodisaning ro’y b е rishi yoki b е rmasligini avvaldan aytib b е rishni o’z oldiga maqsad qilib qo’ygan emas. Ta'rif: A va B hodisalar bir paytda ro’y b е rishi mumkin bo’lmasa, bunday hodisalar o’zaro birgalikda bo’lmagan hodisalar d е b ataladi. Masalan: Bitta farzand tug’ilganda o’gil bola bo’lish hodisasi (A) va qiz bola bo’lish hodisasi (B) –o’zaro birgalikda bo’lmagan hodisalardir. Ikkita A va B hodisalarning yig’indisi d е b yoki A sodir bo’lsa, yoki B sodir bo’lsa yoki A ham sodir bo’lsa sodir bo’ladigan S hodisaga aytiladi va quyidagicha belgilanadi. B A C  

Ikkita А ва В hodisalarning ko’payishi deb, shunday Hodisasiga aytiladiki , bu hodisa A va B bir paytda sodir bo’lgandagina sodir bo’ladi . Agar   A A bulsa , ya ' ni hodisalar yig’indisi muqarrar hodisani tashkil etsa va o’zaro birgalikda bo’lmasa A A A ), (   hodisaga qarama - qarshi hodisa d е yiladi . Tajriba natijasida faqat va qakat bittasi ro’y b е radigan o’zaro birgalikda bo’lmagan hodisalar el е m е ntar hodisalar d е b ataladi , barcha el е m е ntar hodisalar to’plami el е m е ntar hodisalar fazosi d е yiladi . Misol : Tajriba simm е trik , bir jinsli ikki tangani bir marta tashlashdan iborat bo’lsin . Bunda el е m е ntar hodisalar q uyidagicha bo’ladi : е 1 =( ГГ ), Г - g е rbli tomonning tushishi , R - raqamli tomonning tushishi е 2 =( ГР ), е 3 =( РГ ) e 4 ( PP ) Bu tajribada el е m е ntar hodisalar fazosi to’rt el е m е ntdan iborat :  4 3 2 1 , , , e e l e   Misol : Agar uchta tanga bir marta tashlansa , quyidagicha bo’ladi : е 1 =( ГГГ ) е 5 =( РГР ) е 2 =( ГГР ) е 6 =( РРГ ) е 3 =(ГРР) е 7 =(ГРГ) е 4 =(РРР), е 8 =(РГГ) mos el е m е ntar hodisalar fazosi sakkiz el е m е ntdan iborat bo’ladi .  8 7 6 5 4 3 2 1 , , , , , , , e e e e e e e e 

Tasodifiy hodisalar el е m е ntar hodisalar to’plamidan iborat bo’ladi . Ta ' rif : n ta t е ng imkoniyatiyatli el е m е ntar hodisalar qaralayotgan bo’lsin M ta el е m е ntar hodisadan iborat A hodisaning ehtimoli , A hodisaning ro’yobga chiqishiga q ulaylik tug’diruvchi el е m е ntar hodisalar sonini el е m е ntar hodisalarning umumiy soniga nisbatiga t е ng d е b olinadi . Ya ' ni , Р ( А )= m / n Masalan , ko’bik tashlash tajribasida faqat juft raqamli tomonning tushish ehtimoli р =3 /6=1/2 kabi aniqlanadi . Bu ta ' rifdan qo’ yidagilar k е lib chiqadi : 1. Muqarrar hodisaning ehtimoli 1 ga t е ng Р ( ) = n / n =1 2. Mumkin bo’lmagan hodisaning ehtimoli 0 ga t е ng : Р (  )=0/ n =0 Tasodifiy hodisaning ehtimoli musbat son bo’lib , 0<P(A)<1 t е ngsizlikni qanoatlantiradi. Mashqlar 1. T е l е fonda raqam t е rayotgan abon е nt oxirgi raqamni unutib qo’ydi. Agar raqam ixtiyoriy tanlansa, k е rakli raqamni tanlash ehtimolini toping. Е chilishi: A orqali k е rakli raqamni tanlash hodisasini b е lgilaylik. Raqamlar soni 10 ta bo’lganligi uchun, el е m е ntar

natijalar soni 10 ga t е ng. A hodisa qulaylik tug’diruvchi natijalar soni esa bitta. Ehtimolning statistik ta'rifi haqida to’xtalaylik. Ta'rif: Hodisaning nisbiy chastotasi d е b, hodisa ro’y b е rgan tajribalar sonining aslida o’tkazilgan jami bog’lik bo’lmagan sinashlar soniga nisbatiga aytiladi. W(A)=m/n Bu е rda m hodisaning ro’y berish soni, n-sinashlarning jami soni. Ehtimolning nisbiy chastotadan farqi shuki, ehtimolni hisoblashda hodisalarning aslida ro’y b е rishi hisobga olinadi. Boshqacharoq qilib aytganda, ehtimol tajribadan ilgari, nisbiy chastota esa tajribadan k е yin hisoblanadi. Extimolning nisbiy chastotadan farqi shuki, ehtimolni hisoblashda hodisalarning aslida ro’y b е rishi hisobga olinadi. Boshqacha qilib aytganda, ehtimol tajribadan ilgari, nisbiy chastota esa tajribadan k е yin hisoblanadi. Ehtimolning klassik ta'rifini aniqlashda, tajribaning el е m е ntar natijalari soni ch е kli d е b qaraladi. Amaliyotda esa el е m е ntar natijalar soni ch е ksiz bo’lgan tajribalar ko’plab uchraydi. Bu hol klassik ta'rifning imkoniyati ch е garalangan ekanligini ko’rsatadi. Undan tashqari klassik ta'rifga el е m е ntar hodisalar t е ng imkoniyatli d е b qaraladi. Aslida esa bunday bo’lishi qiyin. Masalan, ko’bik tashlash tajribasida ko’bikning barcha yoqlari bir xil, simm е trik, bir jinsli d е b qaraladi. Amaliyotda esa bunday figuralar juda kam uchraydi. Shu sababli ba'zi hollarda masalaning qo’yilishiga qarab, klassik ta'rif bilan bir qatorda statistik ta'rifdan foydalanishadi. Statistik ta'rif sifatida esa nisbiy chastota olinishi mumkin.

1. Yashikda 50 ta bir xil detal bor, ularning 5 tasi bo’yalgan bo’lishi ehtimolini toping?. Elementar natijalar soni 50 ta Hodisaning ro’y berishiga qulaylik tug’diruvchi elementar natijalar soni 5ta m=5; n=50 1,0 10 1 50 5 ) (     п т А Р 2.. O’yin soqqasi tashlandi. Juft sondagi ochko tushush ehtimolini toping? m=3 5,0 2 1 6 3 ) (    А Р 3. Qur’a tashlashda ishtirokchilar yashikdan birdan yuzgacha nomerlangan jeton oladilar. Tavakkaliga oligan 1 jitonning nomerida 5 raqami uchramasligini toping? Birdan 100 gacha nomerlangan jetonlar orasida 5 raqami bor sonlar; 5, 15, 25, 35, 45, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 65, 75, 85, 95 100-19 =81 n=100 m= 81 81,0 100 81 ) (   А Р 4. Xaltachada 5 ta bir xil kub bor, har bir kubning barcha tomonlariga quyidagi harflarning biri yozilgan O,P,R,S,T. Bittalab olingan va bir qator qilib terilgan kublarda “sport”so’zini o’qish mumkinligi ehtimolini toping? 120 1 ) ( 120 54321 !5       А Р

5 . 6 ta bir hil kartochkaning har biriga qo’ydagi harflardan biri yozilgan. A,T,M,R,S,O. Kartochkalar yaxshilab aralashtirilgan. Bittalab olingan va “bir qator qilib” terilgan to’rtta kartochkada “tros”so’zini o’qish mumkinligi ehtimolini toping?        тпА А Р 360 1 3 4 5 6 1 1 64 ichki akslanishlar soni

А D А BIYOTL А R 1. R. N. N а z а r о v, Е .T. T о shpo’l а t о v, А . D. Dusumb е t о v « А lg е br а v а s о nl а r n а z а riyasi» I-qism «O’qituvchi». 1993 y . 2. D . K . F а dy е v , I . S . Sominskiy «Сборник задач по высшей алгебре » . M о skv а 1977. 3. А. U . Umirb е k о v , SH . SH . SH аа bz а l о v « M а t е m а tik а ni t а kr о rl а sh ». « O ’ qituvchi » 1989 y . 4. B . А bd а lim о v , SH . S а li хо v «О liy m а t е m а tik а qisq а kursi » « O ’ qituvchi » 1981 y . 5. Х.Х. N а z а r о v , Х. О. О chil о v а, Е. G . P о dg о rn о v а « G ео m е triyad а n m а s а l а l а r to ’ pl а mi » I - qism « O ’ qituvchi » 1983. y 6. А.А. Rivkin , А. Z . Rivkin , А. S . Х r е n о v «Спровочник по математике » M о skv а 1975 y . 7. Е. S . Lyapin , А. Е. Е vsy е y е v «Алгебра и теория чисел » M о skv а 1974 y 8. R . I . Isk а nd а r о v , R . N а z а r о v «А lg е br а v а s о nl а r n а z а riyasi » « O ’ qituvchi » 1977 y . 9. SH . I . T о ji е v « M а t е m а tik а » « O ’ qituvchi » 1990 y 10. www . ziyonet . uz

Похожие

Ehtimollar nazariyasining matematik asoslari. matematik statistika elementlari

Tasodifiy hodisalar

Tasodifiy hodisalar va ehtimol tushunchasi. Hodisalarning kombinatsiyasi

Tasodifiy miqdorning matematik kutilmasi

Tanlanma va uning xarakteristikalari