Tasodifiy hodisalar va ehtimol tushunchasi. Hodisalarning kombinatsiyasi - Алгебра - Рефераты

Tasodifiy hodisalar va ehtimol tushunchasi. Hodisalarning kombinatsiyasi

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

65.5 KB

Tasodifiy hodisalar va ehtimol tushunchasi. Hodisalarning kombinatsiyasi Reja: 1. Tasodifiy hodisa tushunchasi. Chastota tushunchasi. 2. Ehtimolning statistik ta’rifi. 3. Ehtimollik tushunchasi. 4. Ehtimollar nazariyasi predmeti. 5. Hodisaning yig‘indisi va ko‘paytmasi. 6. Hodisalarni qo‘shish qoidasi.

Tayanch iboralar : Tasodifiy hodisa, tajribaga nisbatan tasodifiy hodisa, albatta yuz beradigan hodisa (muqarrar hodisa), yuz bermaydigan hodisa, «Ommaviy» yoki statistik hodisa, ko‘proq ehtimolli hodisa, nisbiy chastota, hodisaning ehtimoli, birgalikda bo‘lmagan hodisalar, qarama-qarshi hodisalar. Tasodifiy hodisa tushunchasi Biz odattiy turmushda, amaliy faoliyatda hamda ilmiy tekshirishlarda natijasini to‘la ishonch bilan oldindan aytish mumkin bo‘lmagan tajribalar va sinovlarni tez-tez uchratib turamiz. Masalan, tangani tashlaganda u yoki bu tomonining tushishini to‘la ishonch bilan aytish mumkin emas, nishonga o‘q uzganda tegish yoki tegmasligi aniq emas, o‘yin soqqasi (kubik) tashlandi. Bunda 6 ochkoning tushishi oldindan ma’lum emas, biror nomerli lotereya biletiga yutuq chiqishini ham oldindan aytib bo‘lmaydi. Shularga o‘xshash barcha (hodisalarda) hollarda tajribaning natijasini tasodifiy hodisa sifatida qaraymiz. 1-ta’rif . Tayin biror tajribani o‘tkazish natijasida yuz berishi ham, yuz bermasligi ham mumkin bo‘lgan hodisa shu tajribaga nisbatan tasodifiy hodisa deyiladi. Tanga tashlaganda gerbli tomonning tushishi, o‘q uzilganda nishonga tegish, lotereya biletiga yutuq chiqishi, soqqa tashlaganda 6 ochkoning tushishi va hokazolar tasodifiy hodisalarga misol bo‘ladi. Tasodifiy hodisalar A, B, S va hokazolar bilan belgilanadi. Tajriba natijasida albatta yuz beradigan hodisalar muqarrar hodisalar deyiladi. Masalan, o‘yin soqqasi tashlanganda butun sondagi ochkoning tushishi, tavakkaliga tanlangan so‘zda 50 dan ortiq bo‘lmagan harfning bo‘lishi, kun ketidan tun kelishi va hokazolar muqarrar hodisalardir. Xuddi shunga o‘xshash tajriba natijasida mutloqo yuz bermaydigan hodisa, mumkin bo‘lmagan hodisa deyiladi. Masalan, bitta lotereyaga ikkita yutuq

chiqishi, raketaning quyoshga qo‘nib qaytib kelishi va hokazolar mumkin bo‘lamagan hodisalardir. Tajribalarda yuz berishi mumkin bo‘lgan hodisalar « ommaviy » yoki statistik hodisa deyiladi. Tasodifiy hodisaning nisbiy chastotasi tushunchasi A – biror tajribaga nisbatan tasodifiy hodisa bo‘lsin. Tajriba N marta o‘tkazilgan bo‘lib, ulardan N A tasida A hodisa yuz berdi deb faraz qilamiz. UshbuN NA   nisbatni tuzamiz. Bu nisbat qaralayotgan tajribalar seriyasidagi A hodisa yuz berishining chastotasi deb ataladi. Deyarli barcha tasodifiy hodisalar uchun chastota turg‘unlik xossasiga ega. Bu degan so‘z tajribalar soni oshirilganda A hodisaning ro‘y berish nisbiy chatotalari odatda bir-biridan kam farq qiladi va bu farq seriyalardagi tajribalar soni qancha ko‘p bo‘lsa shuncha kam bo‘ladi, ya’ni turg‘unlashadi va biror P(A) songa yaqinlashadi. Shu o‘zgarmas P(A) son A hodisaning ehtimoli deyiladi. Ta’rif . Tasodifiy hodisaning ehtimoli – berilgan hodisaga bog‘liq o‘zgarmas son bo‘lib, tajribalarning ko‘p seriyasida bu hodisaning yuz berish nisbiy chastotasi shu son atrofida tebranadi. Buni ehtimolning statistik ta’rifi deyiladi.  nisbiy chastota doimo 0  1 shartlarni qanoatlantirganligi uchun har qanday hodisaning ehtimoli ham shu oraliqda joylashadi: 0  P(A)  1 Agar A hodisa muqarrar bo‘lsa, N A =N va demak,  =1 bo‘ladi; shu bilan muqarrar hodisaning ehtimoli 1 ga teng. Agar A mumkin bo‘lmagan hodisa bo‘lsa, N A =0 bo‘lib  =0 bo‘ladi; shunga ko‘ra mumkin bo‘lmagan hodisaning ehtimoli nolga teng. 1-misol. Tanga tashlash tajribasini qaraymiz. A hodisa gerbli tomonning tushishi bo‘lsin. P(A) ni aniqlang.

Yechish . Tanga bir jinsli va deformasiyalanmagan bo‘lsa tanga tashlashning ko‘p seriyasida gerbli va raqamli tomonlarning tushishi o‘rtacha bir xil takrorlanadi. Bundan ko‘rinadiki, A hodisa yuz berishining nisbiy chastotasi  ning qiymatlari 2 1 son atrofida tebranadi. Demak, P(A)= = 2 1 bo‘ladi. 2-misol . Yashikda 20 ta shar yotibdi: 8 ta oq, 12 ta qora. Yashikdan tavakkaliga bitta shar olindi. Uning qora shar bo‘lishi ehtimoli nimaga teng? Yechish . Tajriba juda ko‘p marta takrorlansa sharlarning teng imkoniyatli yekanligini nazarga olsak qora sharning chiqish nisbiy chastotasi taqriban yashikdagi sharlar ichida qora sharlar tashkil qiladigan ulushga teng deb hisoblasa bo‘ladi, ya’ni  = 20 12 . Demak, P(A)= 6,0 5 3 20 12   . 3-misol . Kub formasidagi o‘yin soqqasi yoqlari 1 dan 6 gacha nomerlangan. O’yin soqqasi tashlanganda 5 raqami tushishi (A hodisa) ehtimolini toping. Yechish . Agar soqqa bir jinsli materialdan tayyorlangan bo‘lsa, uning yoqlarining tushishi teng imkoniyatli bo‘ladi va P(A)= 6 1 deb hisoblash mumkin. 4-misol . 36 dastali kartadan bitta karta tortib olindi. Chillik turdagi kartaning kelib chiqish ehtimoli qanday? Yechish . Bunda hammasi bo‘lib 36 mavjud hol bo‘lib, ulardan 9 tasida A hodisa (chillik chiqishi) ro‘y beradi. Demak, nisbiy chastota  =9/36, ya’ni P(A)= 4 1 36 9  . 5-misol. Berilgan obektga qarab to‘pdan bir xil sharoitda 5 ta o‘q uzildi va 2 tasi mo‘ljalga tegdi. A hodisa o‘qning nishonga tegishi. O’qning nishonga tegishining nisbiy chastotasi qanday bo‘ladi? Yechish .  = 5 2 bo‘ladi. Chunki bunda 5 ta hol mavjud hol bo‘lib, ulardan 2 tasida A hodisa ro‘y bergan. Demak, P(A)= 5 2 bo‘lishi ravshan.

Ehtimollar nazariyasi predmeti Ehtimollar nazariyasi ommaviy tasodifiy hodisalarga xos bo‘lgan qonuniyatlarni o‘rganish bilan shug‘ullanadi. Albatta fanni bunchalik umumiy xarakterlash u haqida kam ma’lumot beradi. Lekin tasodifiy hodisalarga xos qonuniyatlar mavjud va ularni bilish katta amaliy ahamiyatga yega. Hodisalarning yig‘indisi va ko‘paytmasi. Ehtimollarni qo‘shish qoidasi Ta’rif . Ikkita A va B hodisalarning yig‘indisi deb bu hodisalardan kamida bittasining ro‘y berishidan iborat bo‘lgan S hodisaga aytiladi: S = A + B Misol . A hodisa sharchaning kvadrat sohasining yuqori yarim qismiga tushishi, B hodisa esa uning o‘ng yarmiga tushishi bo‘lsin. A+B sharcha ko‘rsatilgan yarimlarning birlashmasi bo‘lgan sohaga tushishini anglatadi. Ta’rif . Ikki A va B hodisalarning ko‘paytmasi deb, A va B birgalikda yuz berishidan iborat bo‘lgan S hodisaga aytiladi: S= A  B Misol . Yuqoridagi aytilgan misoldagi kvadrat ichidagi sharchani (nuqtani) tanlash A va B hodisalar bo‘lsa, AB hodisa kvadratning yuqori o‘ng choragiga tushishini bildiradi. Ehtimollarni topishda statistik ta’rif ancha ko‘p mehnat talab qiladi. Juda ko‘p hodisalarning ehtimollarini eksprementga murojaat qilmasdan topish qonuniyatlarini aniqlash ehtimollar nazariyasining muhim masalalaridan biridir. А В А+В А  В

Yuqorida kiritilgan ehtimol muhim qoidalarga bo‘ysunadi. Bu qoidalardan eng asosiysi ehtimollarni qo‘shish qoidasidir. Qoida . Agar A va B lar birgalikda bo‘lmagan hodisalar bo‘lsa, ularning yig‘indisining ehtimoli shu hodisalar ehtimollarining yig‘indisiga teng: P(A+B)=P(A)+P(B) Eslatma. Agar bitta tajribada A va B tasodifiy hodisalar birgalikda yuz bera olmasa, ular birgalikda bo‘lmagan hodisalar deyiladi. Qoida . Agar A 1 , A 2 , ... A n juft-jufti bilan birgalikda bo‘lmagan hodisalar bo‘lsa, ular uchun P(A 1 + A 2 + ... +A n )=P(A 1 )+P(A 2 )+...+P(A n ) tenglik o‘rinli bo‘ladi. Natija . Qarama-qarshi hodisalar ehtimollarining yig‘indisi birga teng: P(A)+P(  A)=1 Eslatma . A hodisaga qarama-qarshi hodisa  A ko‘rinishda belgilanadi. U A hodisaning yuz bermasligidan iborat. Misol uchun A hodisa o‘qning nishonga tegishi bo‘lsa  A o‘qning nishonga tegmaslik hodisasidir. Misol. O’yin soqqasi tashlandi. Juft sondagi ochko tushish ehtimoli nimaga teng. Yechish . A i bilan i ochkoning tushishini belgilaymiz. (i=1, 2, ... 6) A hodisa A 2 , A 4 , A 6 larning hech bo‘lmaganda birining yuz berishidan iborat, ya’ni, A= A 2 + A 4 + A 6 A 2 , A 4 , A 6 juft-jufti bilan birgalikda bo‘lmagan hodisalardir. Qo‘shish qoidasiga ko‘ra P(A)=P(A 2 + A 4 + A 6 )= P(A 2 )+P(A 4 )+P(A 6 )=2 1 6 3 6 1 6 1 6 1    

Похожие

Tasodifiy hodisalar

Shartli ehtimol. Hodisalarning bog`liqsizligi

Ehtimollar nazariyasi va matematik statistika haqida tushinch. Tasodifiy hodisalar va ularning ehtimolliklari

Tasodifiy miqdorlar. Diskrеt tasodifiy miqdorlar

Ehtimollar nazariyasining asosiy tushunchalari