Ehtimollar nazariyasining aksiomalari. Ehtimollarni hisoblashning klassik usuli

Ehtimollar nazariyasining aksiomalari. Ehtimollarni hisoblashning klassik usuli

Загружено в:

16.08.2021

Скачано:

0

Размер:

57.5 KB

Ehtimollar nazariyasining aksiomalari. Ehtimollarni hisoblashning klassik usuli Reja: 1. Aksiomatik metodning mohiyati. 2. Elementar hodisalar fazosi. 3. A.N.Kolmogorov aksiomalari va ulardan kelib chiqadigan teoremalar. 4. Ehtimollarni hisoblashning klassik usuli.

Tayanch iboralar : Aksiomatik metod, elementar hodisalar, elementar hodisalar fazosi, barcha qism to‘plamlar, aynan tenglashtirish, qism to‘plamlarining birlashmasi, kesishmasi, to‘ldiruvchi to‘plam, birgalikda bo‘lmagan hodisalar, qarama-qarshi hodisalar, mumkin bo‘lmagan hodisalar, oddiy qo‘shish aksiomasi, kengaytirilgan qo‘shish aksiomasi, ehtimoliy model, tasodifiy miqdor. Aksiomatik metodning mohiyati Yuqorida tasodifiy hodisaning ehtimolini tajribalar soni oshganda shu hodisaning yuz berish chastotasi yaqinlashadigan miqdor kabi tasavvur qilingan edi. Bu esa qat’iy matematik nazariyaga asos bo‘lmaydi. Ehtimollar nazariyasiga qat’iy matematik tus berish A.N.Kolmogorov tomonidan kiritilgan aksiomalar yordamida amalga oshiriladi. Aksiomatik metodning mohiyati shundaki, eng avval muayyan nazariyaning ta’riflanmaydigan tushunchalari belgilab qo‘yiladi va so‘ngra nazariyaning barcha jumlalari boshqa tushunchalarga asoslanmasdan shulardan keltirib chiqariladi. Elementar hodisalar fazosi Elementar hodisalar deb, birinchidan, tajribaning har bir o‘tkazilishida ulardan faqat va faqat bittasining yuz berishi; ikkinchidan, aynan shu tajriba bilan bog‘liq bo‘lgan ixtiyoriy A hodisa elementar hodisalarga «ajralishi» zarurligi bilan xarakterlanuvchi hodisalarga aytiladi. Masalan, A 1 , A 2 , A 3 , A 4 , A 5 , A 6 (1) (bu yerda, A i i ochkoning tushishi) elementar hodisalardir. Yana bir misol, aytaylik tajribamiz tekislikdagi  sohaga kichkina sharcha tashlashdan iborat bo‘lsin. Sharchaning  sohaning birorta aniq nuqtasiga tushishi elementar hodisadir. Lekin bu misolda elementar hodisalar to‘plami cheksiz. Umuman olganda qaralayotgan tajriba uchun elementar hodisalar to‘plamini  deb belgilab shu tajriba bilan bog‘liq bo‘lgan har bir hodisani  to‘plamning qism to‘plami deb qaraymiz.

A.N.Kolmogorov aksiomalarida A hodisa unga mos keltirilgan qism to‘plamga aynan tenglashtiriladi. Masalan, «o‘yin soqqasida juft sondagi ochko tushdi» (A hodisa) hodisasi (1) to‘plamning {A 2 , A 4 , A 6 } qism to‘plamidan iborat, “Sharcha  sohaning chap yarim qismiga tushdi” (A hodisa) hodisasi esa, to‘plamning shu aytilgan qism sohasidagi nuqtalar to‘plamidir. Hodisa tushunchasiga bunday yondoshish hodisalar yig‘indisi va ko‘paytmasini to‘plam nazariyasidagi ma’nolariga aynan tenglashtirdi. Ya’ni A va B hodisalarning yig‘indisi ularga mos qism to‘plamlarning birlashmasiga, A va B hodisalarning ko‘paytmasi esa shu qism to‘plamlarning kesishmasiga, A hodisaga qarama-qarshi  A hodisa esa A ni  to‘plamga qadar to‘ldiruvchi to‘plamga aylanadi. Biror  to‘plam berilgan bo‘lib, uning elementlari yelementar hodisalardan iborat bo‘lsin. Hodisalar nimani ifodalashining ahamiyati yo‘q.  to‘plamning qism to‘plamlari tayin qilingan va ular hodisalardan iborat bo‘lib, quyidagi shartlar bajarilsin. I.  to‘plamning o‘zi hodisa bo‘lsin. II. Agar A – hodisa bo‘lsa, u holda  A ham hodisa. III. Agar A 1 , A 2 . . . lar hodisa bo‘lsa, u holda A 1 +A 2 + . . . ham, A 1 A 2 . . . ham hodisa. Eslatma . III shartda qatnashgan A 1 , A 2 . . . qism to‘plamlar soni chekli ham, cheksiz ham bo‘lishi mumkin.  - to‘plam elementar hodisalar fazosi deb ataladi. A.N.Kolmogorov aksiomalari va ulardan kelib chiqadigan teoremalar 1-aksioma . Har bir A hodisaga uning ehtimoli deb ataluvchi manfiy bo‘lmagan P(A) son mos keltirilgan. 2-aksioma . Agar A 1 , A 2 , . . . juft-jufti bilan birgalikda bo‘lmagan hodisalar bo‘lsa, u holda P ( A 1 + A 2 + . . . ) = P ( A 1 ) + P ( A 2 ) + . . . ( 1 )

Eslatma . A i hodisalar soni cheksiz bo‘lsa, o‘ng tomonda qatorning yig‘indisi qaraladi, chekli bo‘lganda esa, unga nisbatan kuchsizroq shart qaraladi. 3`-aksioma . Agar A va B birgalikda bo‘lmagan hodisalar bo‘lsa, u holda P(A+B)= P(A)+P(B) (2) (2) ni oddiy qo‘shish aksiomasi , (1) yesa kengaytirilgan qo‘shish aksiomasi deyiladi. 4-aksioma . P(  )=1 1-3 aksiomalar A.N.Kolmogorov tomonidan kiritilgan bo‘lib, ular ehtimollar nazariyasining asosini tashkil qiladi. 1-teorema . P(A)+P(  A)=1 bo‘ladi. Isbot. Ma’lumki, A+  A=  . Bundan 1=P(  )=P(A+  A)=P(A)+P(  A). 2-teorema . P(A)  1. Isbot . P(  A)  0 bo‘lgani uchun P(A)+P(  A)=1 dan P(A)  1 kelib chiqadi. 3-teorema . P(A+B)=P(A)+P(B)-P(AB) tenglik o‘rinli. Isbot . A va B lar  ning qism to‘plamlari bo‘lganligidan A=AB+A  B, A+B=B+A  B tengliklar o‘rinli ekanligi Eyler doiralari yordamida tushuntirilishi ravshan Har ikkala tenglikka qo‘shish aksiomasini tadbiq etamiz: P(A)=P(AB)+P(A  B),P(A+B)=P(B)+P(A  B) Ikkinchi tenglikdan birinchi tenglikni ayirsak isbot talab etilgan tenglik kelib chiqadi. A.N.Kolmogorov aksiomalari tasodifiy natijali tajribalarni tavsiflash uchun qulay matematik sxemani beradi. U quyidagidan iborat. 1. Elementar hodisalar fazosi deb ataluvchi  to‘plam.А В ВА  В А  В АВ

2.  to‘plamning hodisalar deb ataluvchi va I, II, III shartni qanoatlantiruvchi qism to‘plamlari sistemasi. 3. Hodisalar to‘plamida aniqlangan va 1, 2, 3 aksiomalarni qanoatlantiruvchi P(A) funksiya. Bu uchta obektlar majmuasi muayyan tajribaning ehtimoliy modeli deb ataladi. Bunga ko‘ra ehtimollar nazariyasi predmetini aniq ta’riflash imkoniyatiga ega bo‘lamiz: Ehtimollar nazariyasi mumkin bo‘lgan barcha ehtimoliy modellarni o‘rganadi. Ehtimollarni hisoblashning klassik usuli Elementar hodisalar fazosi  chekli to‘plam bo‘lsin. Bu to‘plamning elementlari (elementar hodisalar) A 1 , A 2 , A 3 , . . . A n bo‘lsin. Agar birorta A hodisa teng ehtimolli k ta elementar hodisalarning yig‘indisi ko‘rinishida ifoda qilinsa, u holda P(A)=n k formula o‘rinli bo‘ladi. Bu formulani quyidagicha o‘qish mumkin: A hodisaning yuz berish ehtimoli uning yuz berishiga qulaylik to‘g‘diruvchi elementar natijalar sonining barcha elementar natijalar soniga nisbatiga teng. Bu formula yordamida ehtimolni hisoblash klassik usul deyiladi. 1-Misol . O’yin soqqasi ikki marta tashlandi. Ikkala tashlanganda ham tushgan ochkolar yig‘indisi 10 ga teng bo‘lish ehtimoli nimaga teng? Yechish. Birinchi tashlanganda i ochkoning, ikkala marta tashlanganda j ochkoning tushishini A ij orqali belgilaymiz. U holda A 11 A 12 . . . A 16 A 21 A 22 . . . A 26 . . . . . . . . . . . A 61 A 62 . . . A 66 ko‘rinishdagi 36 ta hodisani o‘yin soqqasini 2 marta tashlashdan iborat tajribaning elementar natijalari sifatida qarash mumkin.

Tajribaning har bir o‘tkazilishida bu hodisalarning (A ij ) biri va faqat biri yuz beradi va ular teng huquqli. A hodisaning yuz berishiga A 46 , A 55 , A 64 natijalar qulaylik tug‘diradi, demak k=3. Bundan esa P(A)= 12 1 36 3   n k Bunga ko‘ra, agar o‘yin soqqasini ikki marta tashlash tajribasi ko‘p marta takrorlansa A hodisaning yuz berish chastotasi 12 1 songa yaqin bo‘ladi, ya’ni 12 ta tajribadan bittasida A hodisa yuz beradi. Endi quyidagi masalani qaraymiz: 2-misol . O’yin soqqasi ikki marta tashlangan. Ikkala tashlanganda ham tushgan ochkolar yig‘indisi juft son, shu bilan birga ikkinchi tashlangan soqqada har doim 6 ochko tushishi ehtimolini toping. Yechish. Xuddi yuqoridagidek tajribaning mumkin bo‘lgan elementar natijalarining jami son 36 ga teng. A hodisaga (hech bo‘lmaganda bitta yoqda 6 ochko chiqadi, tushgan ochkolar yig‘indisi juft son) qulaylik to‘g‘diruvchi natijalar quyidagi beshta natija bo‘ladi (birinchi o‘rinda birinchi tashlashdagi ochko, ikkinchi o‘rinda ikkinchi tashlashdagi ochko, so‘ngra ular yig‘indisi yozilgan) 1) 2, 6; 6+2=8, 2) 4, 6; 4+6=10, 3) 6, 6; 6+6=12, 4) 6, 2; 2+6=8, 5) 6, 4; 6+4=10 Izlanayotgan ehtimol hodisaga qulaylik tug‘diruvchi natijalar sonining barcha mumkin bo‘lgan elementar natijalar soniga nisbatiga teng P(A)= 36 5

Похожие

Ehtimollar nazariyasining limit teoremalari

Ehtimollar nazariyasining matematik asoslari. matematik statistika elementlari

Tasodifiy hodisalar

Ehtimollarni qo`shish va ko`paytirish teoremalari

Qoldiqlar nazariyasi 2