Chiziqli va normallashtirilgan fazolar normallashtirilgan fazoning chekli o’lchovli qism-fazosi - Алгебра - Рефераты

Chiziqli va normallashtirilgan fazolar normallashtirilgan fazoning chekli o’lchovli qism-fazosi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

185 KB

Chiziqli va normallashtirilgan fazolar normallashtirilgan fazoning chekli o’lchovli qism- fazosi Reja: 1. Chiziqli fazolar; 2. Chiziqli bog’langanlik; 3. Qism-fazo; 4. Qavariq funksionallar; 5. Normalashtirilgan fazolar; 6. Normalashtirilgan fazoning chekli o’lchovli qism-fazosi;

Dars maqsadlari: a). Ta’limiy maqsad: funksiyalar nazariyasi kursidan chiziqli fazolar, chiziqli bog’langanlik, qism-fazo, qavariq funksionallar, normalashtirilgan fazolar, normalashtirilgan fazoning chekli o’lchovli qism-fazosi tushunchalarini eslatish. b) .Tarbiyaviy maqsad: talabalarni mustaqil fikrlash va faol mustaqil ish faoliyatiga jalb qilish, ularda o’zaro hurmat, hamkorlik fazilatlarini shakllantirish, atrofdagi jarayonlarni idrok etish va ularni talqin qilishga o’rgatish hamda fanga bo’lgan qiziqishni o’stirish. c) .Rivojlantiruvchi maqsad: talabalardagi izlanuvchanlik faoliyatini rag’batlantirish, muammoli topshiriqlarga mulohazali javoblar berish ko’nikmalarini hosil qilish hamda ularda natijalarni umumlashtirish, mantiqiy va ijodiy qobiliyatni, muloqot madaniyatini rivojlantirish. Mavzu bo’yicha tayanch iboralar : chiziqli fazolar, chiziqli bog’langanlik, qism-fazo, qavariq funksionallar, normalashtirilgan fazolar, normalashtirilgan fazoning chekli o’lchovli qism-fazosi. Darsning jihozlari: sinf doskasi va bo’r, darsliklar, o’quv va uslubiy qo’llanmalar, ma’ruzalar matni, ko’rgazmali stendlar, tarixiy ma’lumotlar, izohli lug’atlar, atamalar, o’tilgan dars mavzusi bo’yicha savollar va muammoli topshiriqlar majmuasi, testlar, tarqatma materiallar va kartochkalar, shaxsiy kompyuter, lazerli proyektor. Dars o’tish usuli: avval o’tilgan dars mavzusi qay darajada o’zlashtirilganligini aniqlash maqsadida sodda munozarali topshiriqlar, o’z-o’zini tekshirish savollariga javoblar olish uchun munozarali, jonli muloqotni amalga oshirish, talabalarni yangi mavzu bo’yicha asosiy tushuncha va natijalar haqida fikr-mulohazalarni bayon qilishga o’rgatish, jonli muloqot, kichik guruhlarga bo’lish va aqliy hujum usullaridan foydalanib, o’zlashtirishga erishish, asosiy iboralarga alohida izoh berish, o’tilgan mavzudan tug’ilgan savollarga javob berish orqali uni mustahkamlash. Mashg’ulotning xronologik xaritasi va darsning borishi:

Tashkiliy qism (5 minut): dars xonasining sanitariya holatini kuzatish, davomat va talabalarning darsga tayyorligini tekshirish. O’tilgan mavzuni mustahkamlash (10 minut): Talabalarning chiziqli fazolar, qism-fazolar, chekli o’lchovli fazolar, normalashtirilgan fazolar yuzasidan olgan bilimlarini o’z-o’zini tekshirish savollariga javoblar orqali aniqlash . Yangi mavzu bayoni (50 minut) 1.1. Chiziqli fazolar. Ta’rif 1.1. Quyidagi shartlarni qanoatlantiruvchi , , , z y x elementlarning bo’sh bo’lmagan L to’plami chiziqli yo’ki vector fazo deyiladi: I. L y x   , elementlar uchun ularning yig’indisi deb ataluvchi va y x belgilanuvchi bir qiymatli aniqlangan uchinchi shunaqa L z element mavjudki, ). ( 0 ) ( , )4 ), ln ( 0 , ' 0 )3 ); ( ) ( ) ( )2 ); ( )1 mavjudligig elementnin teskari x x mavjudki element x shunaqa uchun L x ligi mavjud ing no x x uchun L x lib bo mavjud element shunaqa daL vlik assotsiati z y x z y x lik kommutativx y y x                    II. Ixtiyoriy  son va ixtiyoriy L x element uchun shunaqa L x  element aniqlangan ( x elementning  songa ko’paytmasi) bo’lib, y x y x x x x x x x x                    ) ( )4 , ) ()3 , 1)2 , ) ( ) ( )1 munosabatlar bajariladi. Misollar. 1.1. To’g’ri chiziq   1R barcha haqiqiy sonlar to’plami odatdagi qo’shish va ko’paytirish amallariga nisbatan chiziqli fazoni hosil qiladi. 1.2. n ta sonlar (haqiqiy yo’ki kompleks) ning mumkin bo’lgan barcha sistemasi ) , , , ( 2 1 nx x x x   to’plami ) , , , ( ) , , , ( ,) , , , ( ) , , , ( ) , , , ( 2 1 2 1 2 2 1 1 2 1 2 1 n n n n n n x x x x x x y x y x y x y y y x x x               

kabi aniqlangan qo’shish va songa ko’paytirish amallariga nisbatan ham chiziqli fazoni tashkil giladi. Bu fazo n -o’lchovli arifmetik fazo deyiladi va nR belgilanadi. 1.3. ] , [ b a oraliqda uzluksiz (haqiqiy yo’ki kompleks) barcha funksiyalar to’plami odatdagi qo’shish va songa ko’paytirish amallari bo’yicha ] , [ b a C – chiziqli fazoni tashkil qiladi. Bu fazo analizning eng muhim fazolaridan biri sifatida keyingi mavzularda tez-tez uchrab turadi. 1.2. Chiziqli bog’langanlik. Ta’rif 1.2. L chiziqli fazoning w y x , , ,  elementlari uchun hammasi bir vaqtda nolga teng bo’lmagan    , , ,  sonlar mavjud bo’lib, 0    w y x     (  ) tenglik bajarilsa, u holda bu elementlar chiziqli bog’langan deyiladi. Aks holda, ya’ni agar (  ) tenglikdan 0        munosabat kelib chiqsa, u holda bu elementlar chziqli bog’lanmagan deyiladi. Agar L fazoning chelsiz , ,y x elementlari sistemasining ixtiyoriy chekli qism-sistemasi chiziqli bog’lanmagan bo’lsa, u holda bu elementlar sistemasi chiziqli bog’lanmagan deyiladi. Agar L fazoda n ta chiziqli bog’lanmagan elementlar sistemasi topilib, bu fazoning ixtiyoriy 1n ta elementlari chiziqli bog’langan bo’lsa, u holda L fazo n - o’lchovli deyiladi. Agar L fazoda ixtiyoriy chekli sondagi chiziqli bog’lanmagan elementlar sistemasi topilsa, u holda L fazo cheksiz o’lchovli deyiladi. n -o’lchovli L fazoning bazisi deb ixtiyoriy n ta chiziqli bog’lanmagan elementlari sistemasiga aytiladi. Oson ko’rsatish mumkinki, nR ning o’lchovi n ga teng. Haqiqattan, n ta chiziqli bog’lanmagan elementlar sistemasi sifatida )1,0 ,0,0( , ),0 ,0,1,0( ),0 ,0,1( 2 1     ne e e   ni olish mumkin. Agar ixtiyoriy n   , , , 2 1  sonlar sistemasini olib, 0 22 11     nne e e     tenglikni tuzsak, u holda uning bajarilishi ushbu ,0 0 0 0 1 3 2 1         n     ,0 0 0 1 0 3 2 1         n    

……………………………………..0 1 0 0 0 321          n      n ta tengliklar sistemasining bajarilisgiga tengkuchlidir. Bu sistema esa yagona 0 2 1     n    yechimga ega bo’lganligi uchun n n R e e e  , , ,2 1  sistema chiziqli bog’lanmagandir. U nR fazoning bazisi bo’ladi, chunki    ) , , , ( 2 1 nx x x x  nR elementni nnex ex ex x      22 11 ifodalash uchun quyidagi teoremadan foydalanamiz ([3], 53-54). Teorema 1.1. Agar chiziqli fazo bazisga ega bo’lsa, u holda uning o’lchovi bazis elementlari soniga teng bo’ladi. Demak, nR fazoning o’lchovi n ga teng. ] , [ b a C fazoning o’lchovi esa cheksizga teng ekanligini ko’rsating. 1.3. Qism-fazo. Ta’rif 1.3. L chziqli fazoning bo’ch bo’lmagan qism-to’plami L unda aniqlangan qo’shish va songa ko’paytirish amallariga nisbatan chiziqli fazoni tashkil etsa, u holda u L fazoning qism-fazosi deyiladi. Boshqacha aytganda, L  L bo’lib, L y L x     , dan ixtiyoriy  , sonlar uchun L y x     kelib chiqsa, u holda L L ning qism-fazosi deyiladi. Misol. 1.4. ] , [ b a C – ] , [ b a oraliqda uzluksiz funksiyalar fazosida ] , [ b a P barcha algebraik ko’phadlar to’plami cheksiz o’lchovli qism-fazoni hosil qiladi (isbotlang). 1.4. Qavariq funksionallar. Ta’rif 1.4. Agar haqiqiy chziqli L fazoda aniqlangan manfiymas p funksional quyidagi 1) ; , ) ( ) ( ) ( L y x y p x p y x p      2) 0 ) ( ) (       x p x p shartlarni qanoatlantirsa, u holda u qavariq deyiladi.

1.5. Normalashtirilgan fazolar. Ta’rif 1.5. Faraz qilaylik,  L chiziqli fazo bo’lsin. L da aniqlangan chekli qavariq p funksional quyidagi 1) ,0 0 )(    x x p 2)      ) ( ) ( x p x p qo’shimcha sartlarni qanoatlantirsa, u norma deyiladi. Ta’rif 1.6. Biror norma berilgan L chiziqli fazo normalashtirilgan fazo deb aytiladi. Agar istalgan normalshtirilgan fazoda y x y x  ) , ( masofa kiritilsa, u holda u metric fazoga aylanadi. Misollar: 1.5. Elementlari ) , , , ( 2 1 nx x x x   dan iborat haqiqiy n -o’lchovli nR fazo uchun 2/1 1 2) (  n k kx x deb olsak, u normalashtirilgan fazoga aylanadi. 1.6. Uzluksiz funksiyalarning ] , [ b a C fazosida normani )( max t f f bta   formula orqali aniqlaymiz. Norma shartlari bajarilishini ko’rsating. Unda metrika qanday aniqlanadi? 1.6. Normalashtirilgan fazoning chekli o’lchovli qism-fazosi. Normalashtirilgan fazolarda yopiq qism-fazolar (ya’ni barcha limitik nuqtalarini o’zida saqlaydigan) asosiy qiziqish uyg’otadi. Chekli o’lchovli normalashtirilgan fazolarda har qanday qism-fazo avtomatik ravishda yopiqdir (buni isbotlang). Cheksiz o’lchovli holda bu unaqa emas. Masalan, ] , [ b a C fazoda barcha algebraik ko’phadlar fazosi qism-fazoni tashkil etadi. Lekin u yopiq emas. Nima uchun? Shu sababli, normalashtirilgan fazoning qism-fazosi deb endi faqat yopiq qism-fazoni atashga kelishib olamiz. Yangi mavzuni mustahkamlash (10 minut): Talabalar bilan mavzu yuzasidan savol-javob o’tkazish, oson yechiladigan misollar so’rash,

tushunilmagan tasdiq, teorema va formulalarni qayta izohlash va misollar asosida tushuntirish. Uy vazifasini berish va baholash (5 minut): Mavzuni o’qish va konspekt qilish, tayanch iboralarni yodlash hamda ma’nosini tushunish, muammoli topshiriqlarga mustaqil javob berishni tayinlash. Dars davomida faol qatnashgan talabalarni ta’kidlash va yanada faolroq bo’lishga chorlash. Qo’yilgan ballarni e’lon qilish.

Adabiyotlar 1. Г.Е. Шилов . Математический анализ . Конечномерые линейные пространства . М. Из-во , “ Наука ” , 1969. 432 стр . 2. В.К.Дзядык. Введение в теорию равномерного приближения функций полиномами. М. Из-в о , “Наука “ , 1977 . 512 стр . 3. Н.И.Ахиезер. Лекции по теории аппроксимации. М., 1965. 408 бет. 4. Н.П.Корнейчук. О наилучшем приближении непрер ы вн ы х функций. – “Изв. АН СССР сер.мат”, 1963. т.27, №1, с.29-44. 5. Н.П.Корнейчук. Точная константа в теореме Д. Джексона о наилучшем равномерном приближении непрер ы вных периодических функций. – “Докл. АН СССР”, 1962. т.145, №3, с.514-515.

Похожие

Chebishev teoremasi va uning uzluksiz funksiyalarning eng yaxshi yaqinlashtirish

Eng yaxshi yaqinlashtirish elementining mavjudligi va yagonaligi haqidagi teoremalar

Eng yaxshi yaqinlashtirish va eng yaxshi yaqinlashtirish elementining xossalari

Trigonometrik ko`phadlar va ularning xossalari

Chiziqli fazolar