Zokirjon Furqat hayoti va ijodi - Литература - Рефераты

Zokirjon Furqat hayoti va ijodi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2111 KB

(1858-1909 YIL) Reja: 1. Furqatning ijodiy hayot yo`lini o`rganish tarixi. 2. Shoirning hayot yo`li. 3. Furqat Toshkentda. 4. Furqatning chet ellardagi hayoti. 5. Furqat ijodiy merosi: 6. ishqiy lirika; 7. ijtimoiy-falsafiy o`ylar aks etgan asarlar; 8. inson erki va g`urbat ohangi ifodalangan asarlar.

XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asrning boshlarida o`zbek adabiyotining taniqli vakillaridan biri Zokirjon Xolmuhammad o`g`li Furqat ijodiyoti uning tirikligidayoq matbuot sahifalarida, bayozlarda ko`rindi. Bu borada «Turkiston viloyatining gazeti»da bir necha marta 1889, 1890, 1891 yilgi sonlarida e`lon qilindi. Uning hayot yo`li ham shu gazetada «Qo`qonlik shoir Zokirjon Furqatning ahvoloti» nomi bilan o`zbek-rus tillarida chop etildi. Rus olimlaridan A.Samaylovich 1809 yilda Peterburgda chiqadigan rus arxeologik jamiyatni Sharq bo`limining to`plamida Furqat haqida ma`lumotlar beradi. Asrimizning 30-yillarida Furqat va uning asarlari haqidagi ma`lumotlar maktab darsliklariga kiritiladi. 1939 yilda esa «Guliston» jurnalida shoir asarlaridan namunalar berildi. Shu yili adabiyotshunos Holid Rasulning «Furqat» nomli maqolasi e`lon qilindi. Shundan so`ng har 10 yillikda furqatshunoslik yangi-yangi yutuqlarni qo`lga kirita bordi. 1954 yilda H.Rasulning «Zokirjon Furqat» nomli monografiyasi, «Furqat – ma`rifatparvar demokrat shoir» nomli kitoblari nashr etildi. Furqat tug`ilganiga yuz yil to`lishi munosabati bilan qator maqolalar yaratildi, chop etildi. Aynan mana shu davrda shoir ijodiyotini o`rganish borasida katta ishlar amalga oshirildi. G`.G`ulom, M.Shayxzoda, S.Abdulla, V.Zohidov, I.Sultonov, A.Qayumov, H.Zaripov va boshqalarning maqolalari diqqatga sazovor bo`ldi. Furqatshunoslik maktabini yaratishda professorlar A.Abdug`afurov, Sh.Yusupov, N.Jabborov kabi olimlarimizning xizmatlari alohida e`tiborga molik. Eng muhimi, shoir ijodini o`rganish va tadqiq etish istiqloldan keyin tamomila yangicha bosqichga ko`tarildi. Jumladan, bu borada Sh.Yusupovning “O`zbek ma`rifatparvarlik adabiyoti va Furqat” nomli uslubiy qo`llanmasi, N.Jabborovning “Furqat asarlarining qo`lyozma manbalari” mavzuidagi nomzodlik dissertatsiyasi, Sh. Rizayevning Furqat birinchi o`zbek teatr tanqidchisi – san`atshunosligini talqin qiluvchi “Jadid dramasi” asarini e`tirof etamiz. Zokirjon Xolmuhammad o`g`li 1859 yilda Qo`qon shahrida mayda savdogar oilasida tug`ildi. Zokirjonning otasi Xolmuhammad zamonasining ziyoli kishilaridan bo`lgan, shuning uchun ham farzandining o`qishiga jiddiy e`tibor

qaratadi. Zokirjon 7 yoshga to`lganda, otasi uni Muhammad Olim ismli maktabdorga shogirdlikka beradi. Talabchan ota farzandini yaxshi o`qitishini talab qilib “Zokirjon maktabga kelmasa yo kelib darsni o`qimasa tanbih qilg`aysiz, eti sizniki, ustoxoni meniki”,- deydi. Zehni o`tkir Zokirjon tez kunda mayda suralarni yod olib, so`ng “taxtaga” (alifbe o`rganishga) tushadi. Olti oy ichida haftiyakni tamomlab, Qur`onga tushadi, Qur`oni karim xatmidan so`ng “Chor kitob” mutolaasi bilan mashg`ul bo`ladi, xatlar mashq qiladi. 8 yoshida buyuk shoir Farididdin Attorning “Mantiqut-tayr” asarini 6 oy ichida o`qib tamomlaydi va undan keyin Mirzo Bedil va Hofiz devonlarini o`qiy boshlaydi. 9 yoshida Zokirjon Navoiyning “Chor devon”ini mutolaa qiladi. U ustozning asarlarini shu qadar berilib, sevib o`qiydiki, hatto Navoiyni tushida ham ko`radi. Tushida Navoiy va uning davrasidagi “aziz”lardan oq fotiha oladi. Ko`p o`tmay, tush ta`biri haqiqatga aylanib, 9 yoshli Zokirjonning yuragini allanechuk hayajon bosadi va quyidagi bayt paydo bo`ladi: Mening maktab aro buldur murodim Xatimdek chiqsa imlo-u savodim. Shundan keyin Mulla Qambarali degan xushxat kishidan xattotlik sirlarini o`rganadi. 11 yoshida Ashur Muhammad qori xizmatiga borib, Qur`on qiroati bo`yicha ta`lim oladi. 12 yoshida Poshshaxo`ja ismli mudarrisga shogird tushib, arab tili va uning grammatikasi (sarf va nahvi)ga oid “Bidon», “Avomil”, “Harokot”, “Kofiya” kitoblaridan tahsil oladi. 14 yoshida “savodi takmil uchun” madrasaga o`qishga kirdi. Ammo zamon nosozliklari uni o`qishini davom ettirishga imkon bermadi. Qo`qon xonligi tugatiladi, madrasalar yopiladi, bo`lajak shoir tirikchilik ishlariga mashg`ul bo`lishga majbur bo`ladi. Zokirjonning bir tog`asi Yangi Marg`ilon shahrida do`kon ochib, savdo ishlari bilan shug`ullanar edi. Shu do`kondor tog`asining taklifi bilan 1878 yilda 19 yoshida Yangi Marg`ilonga borib, bir qancha muddat savdo ishlari bilan band bo`ladi. Bu yerda ham tahsil va ijodni davom ettiradi. Marg`ilonning Furqat Hoji domla, Qarshiy

domla kabi ilg`or ma`rifatparvarlari bilan tanishib, ilmiy-adabiy anjumanlarda ishtirok etadi. Yana o`zi xususiy darslar ham beradi, mehnatkashlarning arizalarini yozib berib ularning hojatlarini chiqaradi, bir so`z bilan aytganda, xattotlik ham qiladi. Bu yillarda u “Furqat” (“hijron”,“ayriliq” ma`nosini bildiradi) taxallusli she`rlari bilan butun Farg`ona vodiysiga tanilgan edi. Furqat 1880 yilda otasining xohishi bilan Qo`qonga qaytib keladi, oila quradi, qalb istagidagi o`z davrasini topadi. Muqimiy, Muhyi, Zavqiy, Nisbat, Muhayyir kabi shoirlarning muhitida shoir Furqat yanada jo`shib ijod qiladi. Do`stlar davrasi, she`r shukuhidan ilhomlangan Furqat shunday yozadi: “...Va asr shuarolarikim, chunonchi, mavlono Muhyi va mavlono Zavqiy va mavlono Nisbatdurlar, hamisha majlis bunyod aylab, zodai tab`larimizdin mushoara qilur erduk. Va ba`zi vaqt ishq tavsifi va husn ta`rifida g`azal mashq aylab va gohi qadimiy shuarolar devonlaridin bir sho`x g`azalni topib, anga har qaysimiz alohida muxammas bog`lar erduk...”. Ayni shu davrlarda Furqat faqat she`rlargina emas, balki “Hammomi xayol” deb nomlangan risola ham yozadi. «Nuh manzar», “Chor darvesh” degan asarlarni fors tilidan o`zbek tiliga tarjima qiladi. Ma`lumotlarga qaraganda, Furqat 1886-87 yillarda yana Marg`ilonga kelgan va Jome` masjididan bir hujra olib, shu yerda istiqomat qilgan. Muhammad Sharif degan bir savdogar do`stining ko`magida do`kon ham ochgan. Bu yerda bir qancha shoirlar bilan do`stlashadi, adabiy aloqa o`rnatadi. Shoir Furqatning 1889-1891 yillar Toshkentdagi hayoti uning taqdirida ayricha rol o`ynaydi. Furqat sayohat orzusida Marg`ilondan o`z yurtiga qaytib, u yerda bir kun turgach, Xo`jandga yo`l oladi. Xo`jandda u shoir Toshxo`ja Asiriy bilan uchrashadi. Bu yerda biroz betob ham bo`lib qoladi. Shunday bo`lsa- da safarni davom ettirib, 1889 yilning iyun oyida Toshkentga keladi. Bu yerda Hoji A`zam degan g`oyibona do`sti bilan topishadi, uning ko`magida “Ko`kaldosh” madrasasiga joylashadi. 9 oy shu madrasada yashaydi. Xo`janddan kasallanib kelgan shoir hali batamom tuzalmagan edi. Bu vaqt ichida Hoji A`zam uning issiq- sovug`idan xabar olib, mehribonchilik ko`rsatib turdi. Bu kishining

yordami bilan Toshkentning ilg`or ziyolilari – Sattorxon Abdug`afforov, Saidrasul Saidazimov, Sharifxo`ja Poshshoxo`ja o`g`li, Muhiddinxo`ja Hakimxo`ja o`g`li kabilar bilan tanishadi. Hatto Sharifxo`ja suhbatlarning birida shoirga taxallusini o`zgartirishi haqida maslahat ham beradi. Shoir Sharifxo`janing taklifiga ko`ra bir muddat “Furqat” (“ayriliq”, “judolik”) emas, “Farhat” (“shodlik”, “xursandlik”) taxallusi bilan she`rlar ham yozgan. Furqat Toshkentning madaniy hayoti bilan doimo qiziqib yashadi. Teatrlarga bordi, vistavkalarni tomosho qildi, gimnaziya darsxonalarini ko`zdan kechirdi va taassurotlarini “Gimnaziya”, “Ilm xosiyati”, “Vistavka xususida”, “Suvorov haqida doston” , “Nag`ma bazmi xususida” kabi asarlarida bayon qildi. Yirik furqatshunos olim Sharif Yusupov shoirning Toshkentda yashagan yillarida yozilgan ma`rifatparvarlik yo`nalishidagi bunday she`riy asarlari ichida eng yirigi sifatida “Bal xususida” sarlavhali manzumasi ekanligini alohida qayd etadilar*. Hajmi kattagina bo`lgan mazkur manzumada ma`rifatparvarlikka xos bo`lgan jihatlar ko`zga tashlanadi. Shu bilan bir qatorda manzuma mazmunidan shoirning nafis amaliy san`at turlari - me`morchilik va naqqoshlikdan ham xabardor ekanligini payqash mumkin. Hatto, ma`rifatparvar shoirning qishlik bog` haqidagi ajabtovur chizgilari o`quvchini hayratga soladi: ...Ajoyib bulki, bir oyina xona Berur qish fasli gulshandin nishona. Ochilg`on toza gullar anda bisyor, Agar uzsa, tikandin yetmas ozor… Sovuq kunda bo`lurmu bog` hechdin? Yetar issig` ani ostig`a pechdin. Bo`lib azbaski ul kecha charog`on, Misoli ro`zi ravshan ul guliston.. Furqatning “Turkiston viloyati gazeti” muharriri, Toshkent Erlar gimnaziyasining direktori N.P. Ostroumov bilan tanishuvi uni shu gazet bilan

doimiy bog`ladi. Ma`lum muddat mazkur gazetaning tarjimoni bo`lib ham ishladi. Yuqoridagi she`rlari ham, keyingi yillardagi va safar taassurotlari ham “Turkiston viloyati gazeti”da batafsil berib borildi. Shuningdek, “Ho`qandlik Zokirjon Furqatning ahvoloti, o`zi yozg`onlari” deb atalgan tarjimai holi ham aynan shu gazetaning 1891 yildagi bir necha sonlarida bosilib chiqdi. Mutaxassislar esa uni “Furqatnoma”, «Sarguzashtnoma», «Ahvolot» nomlari bilan ataydilar. Shoir 1891 yilning mayida Toshkentdan chiqib, Samarqandga bordi. Bu yerda xat orqali tanishgan g`oyibona do`sti Mirzo Buxoriy bilan uchrashdi. Bir necha kun shu yerda yashadi, iyulning o`rtalarida Buxoroga yo`l oladi, oyning oxirlarida Buxoroning Kogon temir yo`l vokzalidan poyezdga o`tirib, Marv, Ashxobod, Boku, Botum orqali ikki oycha yo`l bosib, sentabrning oxirlarida Istanbulga yetib keldi. Kuz va qishni shu shaharda o`tkazadi. Bu yerda shoir toshkentlik qadrdonlarini sog`inib, ularga maktub tarzida 280 misrali “Sabog`a xitob” masnaviysini bitadi. SHe`rda shoirning Vatanidan chiqib ketganiga hali bir yil bo`lmasdan, yurtini, do`stlarini, ma`shuqasini sog`ingani, ularni qo`msayotgani, o`zini juda g`arib va musofir his qilayotgani aks etgan. Uning sog`inchlari samimiy. U Istanbul “mardum” (kishi)larining sayru sayohat qilib yurganini ko`rar ekan, o`zining yoru do`stlari yodiga tushadi va ularni entikib sog`inadi. Shayxontohurlik do`sti Mahmudxo`jani orziqib sog`inar ekan, uni “oshno” emas, “ag`o”dek bo`lib qolganini, unga qilgan ko`p “mehru shafqat”, “ehsonu muruvvat”larini bot-bot eslaydi: Muhabbatlik menga bir oshnodur, Na tanho oshno, balkim ag`odur. Manga ko`p aylagan ul mehru shafqat, Qilib haqqimda ehsonu muruvvat. Furqat Istanbuldan Yunoniston (Gretsiya)ga o`tdi, Bulg`oriya (Bolgariya)da bo`ldi. 1892 yilning may-iyun oylarida Arabistonga borib haj

ziyoratini o`taydi. Shu yilning 25 avgustida Hindistonda bo`ldi, 10 sentabrda Bombeyga yetib keldi. U Bombeydan Toshkentdagi qadrdonlariga yozgan she`riy nomalarida shahar taassurotlarini shunday bayon etadi: Yer yuzuda ko`rmadim Bombay kabi shahri azim, Garchi kezdim, Misr ila Istambulu Bulg`orlar. Bu yerda 6 oy chamasi yashaydi. 1893 yilning 20 martida Kashmirga keladi, undan Tibet va Xo`tan orqali Yorkentga o`tadi va shu yerda umrining oxirigacha yashab qoladi. Shoirning ikki yarim yillik safari Yorkentda yakunlanadi. Shoir Qashqardagi Rusiya Musulmon idorasida kotib bo`lib ishlaydi, ilmi nujum (astronomiya) va tabobat bilan shug`ullanadi. Ra`noxon degan qizga uylanadi. Nozimjon va Hakimjon ismli farzandlar ko`radi. Zokirjon Furqat 1909 yili 50 yoshida Yorkentda vafot etdi. Ko`rinib turibdiki, Furqat hayoti vatanjudolikda kechdi. Uning chet elga ketish va qolib ketishi shoir ixtiyori bilan sodir bo`lmagan. Adabiyotshunos olim Sh. Yusupov “Furqat yo`llarida” monografiyasida Furqat yirik shaxs ekanligi, uni yurtda yashab, ijod qilishligi rus davlatining “qudratini” uzoq saqlanishligiga g`ov bo`lishi mumkin degan hadikda qolgan N.P. Ostroumovning taz`yiqi va ta`qibiga ko`ra Vatandan chiqib ketishga majbur bo`lganligini arxiv xujjatlari hamda ishonchli manbalar asosida e`tiborli, ilmiy mulohazasini bayon qilgan. Yuqorida biz shoirning rus ilmi va madaniyati haqidagi she`rlarini keltirgan edik. Shoirning bu she`rlari rus davlatining obro`sini oshirish maqsadida emas, balki Yevropa va rus madaniyatini o`z foydamizga xizmat qildirish zarur degan xulosani targ`ib qilish niyatida yozilgan asarlar edi. Tabiiyki, N. Ostroumov Furqatning donish va yuqori saviyali shaxs ekanligini juda yaxshi bilgan, shuning uchun ham shoirni Turkistonda yashashligi unga “xavf” bo`lib tuyulgan. Furqat - lirik shoir. Shoir lirik merosining eng yuqori mavqeini asosan g`azallar egallaydi. Mutaxassislarning belgilashicha, g`azallarining umumiy

adadi 200 atrofida. Furqat so`z san`atkori sifatida “Bahor ayyomida”, “Bir qamar siymoni ko`rdim”, “Chiroylik”, “Kokuling”, “Yuzlaringdin sharm etib”, “Adashganman” kabi bir qancha go`zal, aqlni hayratga soluvchi nurafshon she`rlar yaratdi. Shoir lirikasi g`oya va mazmun jihatidan ham, badiiy jihatdan ham yuqori saviyadagi asarlar bo`lib, unda ichki kechinmalar, fikr va hislar, kishi ruhining eng nozik tuyg`ulari ifoda etiladi. Furqatning purma`noli asarlar bitishida mumtoz shoirlarimiz ijodidan yaxshigina bahramand bo`lganligi yordam berdi. Aytmoqchimizki, ulug` Navoiy va Fuzuliylardan saboq oldi, ularni o`ziga ustoz deb bildi. Ustozlarning merosiga muhabbat bilan qaragan Furqat bir umr ulardan ozuqalandi va ilhom oldi, g`oyaviylik va badiiylikni o`rgandi. Navoiyning juda ko`p g`azallariga muxammas taxmislar, naziralar bog`laydi, o`tkir fikr va g`oyalarni ifoda qilishda Navoiyga yaqinlashadi. Tubanda shoir ijodidagi hazrat Navoiyning “Do`st” radifli g`azaliga bog`lagan muxammasning oxirgi bandini o`qiymiz: Furqato, ich zahr ayog`i kelsa, qonma, do`stdin, Talxkom o`ldim dema, hargiz o`sonma do`stdin, Tonimaslik qilsa ham harchand tonma do`stdin, Ey Navoiy, necha dushman bo`lsa tonma do`stdin, Chunki bo`lmushdir senga yuz ming tamanno birla do`st. Furqat Navoiyning do`stlikni ulug`lovchi olijanob g`oyalarini tasdiqlaydi, o`z fikricha kengaytiradi, aytish mumkinki, bu xalqchil she`rlarni yanada ommalashtiradi. Yana shoir Furqat Ozarbayjon adabiyotining ulug` siymosi Fuzuliyning ham nozik fikrlariga jo`r bo`ladi: Surmadin ko`zlar qaro, allar xinodin lolarang, Hech shohid yo`qki, bu rangi-la sansan sho`x shang

kabi misralaridan ilhomlanadi, buyuk shoirning mashhur g`azaliga tazmin bitadi: Surmadin ko`zlar qaro, qo`llar xinodin lolarang, G`ozadin yuzlarda tobu o`smadin qoshlar tarang. Furqatning muhabbat lirikasi o`ziga xos chizgilarda beriladi. Undagi oshiqning kechinmalari, iztiroblari, rashki, sevgi qasamyodlari ham, mahbubaning nozu karashmalariyu husnu malohati ham boshqa shoirlarnikiga o`xshamaydigan kutilmagan lavhalarda tasvir etiladi. Qarangki, shoir tasviridagi ma`shuqa husnda tengsiz, uning “jamol”ini qancha “vasf” qilsa ham, shoirlar minglab kitoblar yozsa ham ado qilib bo`lmaydi: Jamoli bokamoling qaysi bir vasfin ado qilg`oy, Daqoyiq bobida shoir agar yuz ming kitob aylar. O`shal mahbubaning chiroyu latofatidan, nafaqat muhib shoir, balki gulzordagi gullar ham lolu hayron. Ular bu malohatning go`zal yuzlaridan uyalib, “har yil bahor ayyomida» bir boragina ko`rinadi, o`shanda ham o`zlarini mahbubaga fido qilib, “yo`llariga poyondoz” bo`ladilar: Yuzlaringdin sharm etib gulshanda, ey ruxsor gul, Ko`rinur har yil bahor ayyomida bir bor gul. Vahki, solmish o`zini yo`lingg`a poyandoz etib, Qo`y qadam, gar jonu dildan bo`lsa minnatdor gul. Tavsifiy uslubdagi ushbu baytlarda mahbuba jamoli kuylangan. Shoir bu go`zallikning badiiy kashfiyotini istiora, tajnis, istixroj, nido san`atlari orqali yaratadiki, bu esa she`rga oroyish va mazmun baxsh etadi. Shoir tavsif etgan mahbubaning go`zal raftoridan gullargina “sharm”da emas, uni ko`rgan to`lin oy ham “parishon”likdan yo`llaridan adashgusi. Shuning

uchun lirik qahramon mahbubaga bir muruvvat qil, kechasi husningni ko`rsatib, o`rim sochlaringni yoyma, toki oyning xayoli parishon bo`lib, yo`ldan adashmasun, deb najot so`raydi: Yo`l adoshib ko`kda oy holi parishon o`lmasun, Bir muruvvat ko`rgazu, tarqatma gisu kechalar. Shoir mahbubani tashqi ko`rinishini “To`kkali jallod erur ishq ahlidin qon ko`zlaring”, “dilbaro, qildi meni ko`b zoru sargardon qoshing”, “dilbaro, boshing uza chun toji sulton kokuling” deya qayta-qayta ta`rif-tavsif etadi. Shoir tasviridagi bu go`zal xusnda qanchalik dilbar bo`lsa, nozu karashmada ham shunchalik ustamon: Ko`z uchidin qil nigoh, ey sho`xi tannoz, ozgina, Husn shohisen, gadoni et sarafroz ozgina. Yorining visolin qo`msab fig`onlar chekkan oshiqning berahm ma`shuqa sitamlaridan sabri to`ldi, so`zlari-da, so`roqlari-da qat`iylashdi: Ko`ngli jafog`a moyilu ko`b bag`ri toshsen, Berahmlik qilursan tag`i, ey jon, qachongacha? Oshiq qanchalar yor ishqida jafolar chekmasun, sevgida sadoqatli, sobit va sodiq: Ko`r bo`lsun ko`zlarimkim, o`zgaga solsam nazar, Jonga o`t tushsun agar sendin bo`lak yor aylasam. Ham ko`ngul yuz pora bo`lsun – mayl qilsam o`zgaga, Til kesilsun o`zgag`a bir harf guftor aylasam.

E`tibor bering, muhabbatni nozik fahm etish va ishq tabiatini belgilashda g`oyat ohorli satrlar. Bunday kutilmagan lavha - “ishqiy ahdnoma” yoxud “sevgi qasamyodi” boshqa hech bir shoirda Furqatchilik ifodalanmagan edi. Furqat ijodida mavzular ko`lami keng. Shoir ijodida muhabbat mavzui bilan bir qatorda ijtimoiy muhitdan norozilik kayfiyatida tug`ilgan ruhiy holat- kechinmalar aks etuvchi bir qancha hasratnamo she`rlari, shuningdek, Vatan ishqida yozilgan g`urbat motividagi talaygina asarlari mavjud. Charxi kajraftorning bir shevasidin dog`men, Ayshni nodon surub, kulfatni dono tortadar kabi baytlarida jamiyat tartiblaridan hasrat, nolish va shikoyat kayfiyati hukm sursa, Vatanning ishtiyoqin tortaram g`urbat g`ami birlan, Turub erdim qutulmay g`ussau ranju inolardin baytida esa shoirning Vatanga bo`lgan muhabbati va g`urbat alamlari sezilib turadi. Furqat lirikasi doirasidagi hajm va mazmun jihatdan katta asarlardan biri «Sayding qo`yaber, sayyod» musaddasidir. Asarda muallifning chinakam insoniy tuyg`ulari namoyon bo`ladi. Musaddas erkin hayot haqida jo`shqin qo`shiq, haqiqiy erkinlik madhiyasidir. Yuqorida e`tirof etganimizdek, shoirning “Turkiston viloyati gazeti” da chop etilib borgan “Xo`qandlik shoir Zokirjon Furqatning ahvoloti – o`zi yozg`oni” deb nomlangan memuari Furqatning butun hayoti va ijodiy faoliyati haqida aniq va ishonchli ma`lumot beruvchi muhim manba bo`lib xizmat qiladi. Asar har jihatdan – ilmiy, tarixiy, badiiy qimmatga ega. Negaki, asarda faqat shoirning tarjimai holi haqida ma`lumotlargina emas, balki Turkistonning XIX asr

ikkinchi yarmidagi siyosiy, ijtimoiy va madaniy hayoti bilan bog`liq voqealarning tafsiloti ham real lavhalarda berilgan. Furqatning “Qavoidi Chin va umuroti siyosiy” asari esa tarbiyaviy jihatdan katta ahamiyatga ega. Asarda oila va uning mustahkamligini ta`minlashda eru xotinning huquq va burchlari, aka-ukalar munosabati, do`stlik va qo`ni- qo`shnichilik odoblari haqida ibratli mulohazalar bayon qilingan. Mutaxassislarning aniqlashicha, bizgacha Furqatning uchta elshunoslik yo`nalishidagi (“To`y xususida”, “Aza xususida”, “Gap xususida”) va bitta adabiyotshunoslik yo`nalishidagi (“Ilmi she`rning qoidai avzonini bayoni”) ilmiy asari yetib kelgan. Bu to`rt ilmiy asar Furqatning ilmiy faoliyati haqida muayyan tasavvur bera oladi Furqat – ilk o`zbek jurnalisti. Uning dastlabki jurnalistlik faoliyati “Turkiston viloyati gazeti”da boshlandi. Ilk maqolasi Toshkentdagi rus gimnaziyasidan olgan taassurotlari asosida yozilgan. Keyinchalik esa Xorijdan – Istanbul, Hindiston, Qashqardan yo`llagan xabar va maqolalarida bu mamlakatlarning ijtimoiy-siyosiy, madaniy hayoti haqidagi muhim masalalarni ko`tarib chiqadi. Shuningdek, shoirning “Yoqubbek marhumning qo`liga tushgan Qashqar viloyatining ahvoloti xususida”, “Qashqar viloyatidagi sartiya xalqlarining zindagonlik ahvolotlari xususida”, “Xo`qandlik Zokirjon Furqatning “Peysai axbor” nom Hindiston gazetidin naql qilib yozgan xabari” kabi maqolalari uning jurnalist sifatidagi yuksak salohiyatini his etish imkonini beradi. Bulardan tashqari, «Sarguzashtnoma»da aytilishicha, shoir bir necha asarni turkiy tilga tarjima qilgan. «Hammomi xayol» asarini she`riy yo`lda, «Chor darvesh»ni forschadan nasriy shaklda, «Nuh manzar» nomli asarni erkin tarjima qilgan. Ko`rinadiki, Furqat serqirra ijod sohibi. Uning she`riyati, nasri, publitsistikasi va tarjimalari o`zbek adabiyoti, madaniyatining xazinasidan munosib joy olgan.

Adabiyotlar: 1. «Ayyomiy». Saylanma. T, 1984 yil. 2. N.Qobulov, V.Mo`minova, I.Haqqulov «Avaz va uning adabiy muhiti». T, 1987 yil. 3. B.Qosimov «Izlay-izlay topganim…». T, 1983 yil. 4.S.Siyoyev «Avaz». Roman. T, 1987 yil. 5. www.ziyonet.uz

Похожие

Zokirjon Furqat hayoti va ijodi

Furqat hayoti, ijodi va adabiy merosi

Zokirjon Xolmuhammad o’gli Furqat

Furqat ijodi

Zavqiy hayoti va ijodi