Замонавий роман имкониятлари - Литература - Рефераты

Замонавий роман имкониятлари

Загружено в:

10.09.2022

Скачано:

0

Размер:

68.5 KB

Замонавий роман имкониятлари Кузатганмисиз, сувратга тушган одам расмига бот-бот қарайверади, ўзини ўзи энди кўраётгандай, нималарнидир англаётгандай бўлаверади. Муҳрланган-ортда қолган вақтга боқишнинг синоати, ички бир маъноси бор. Ҳозирги кун, ён-веримиздаги одамлар ҳақида ёзилган жонли асарни ўқиш, уқиш, у ҳақда фикрлашиш, баҳслашиш – ўта мароқли юмуш. Улуғбек Ҳамдамнинг «Мувозанат» романининг «Жаҳон адабиёти»да чоп этилганига унча кўп бўлгани йўқ. Лекин роман қўлдан-қўлга ўта бошлади, тилдан-тилга кўчди, диллардан жой олиб, акс-садо бера бошлади. Асар ҳақида ҳозиргача билидирилган фикрларни (мақола, тақриз, муносабат, қутлов, мулоҳаза, баҳс, таҳлил, талқинларни) алоҳида китоб қилса бўлади. «Мувозанат» ёшларнинг диққатини тортганлиги, қизғин баҳсларга сабаб бўлаётганлиги диққатга сазовор. «Шайтанат»дан сўнг бундай ўқишли асар яратилмаган экан-да... «Мувозанат» нимаси билан талга тушди, баҳсларга сабаб бўлди? Уни бадиий баркамоллиги улуғлади десак, матбуотда асардаги жўн жумлалар, сюжет, композициядаги баланд-пастликлар қайд этилди. Асарни замонамиз фалсафаси, руҳий-маънавий қарашлар жамулжами десак ҳам тўғри бўлмайди. Эҳтимол, «Мувозанат» қайси йўлдан боришимиз зарурлигини бадиий жиҳатдан исботлаб бергандир?! Улуғбек Ҳамдам романи ҳозирги ўзбекнинг ўйлари, изланишлари, руҳий-маънавий изтироблари ҳақидаги асардир. «Муозанат»нинг энг катта ютуғи шундаки, унда жонли, тирик, изланувчи, хом сут эмган бандалар тимсоли тиниқ тасвирланган. «Мувозанат»да яхлитлик, бир бутунлик руҳи бор. Ёдингиздами, уч ўртоқ - Юсуф, Саид, Миразим тўқликка шўхлик қилишади. Кўчага чиқиб олиб қизларга гап отишади, ўтган-кетганга тегажоқлик қилишади, муштлашишади, тўдага тушиб қолиб, роса калтак ейишади. Ўйиндан ўқ чиқишига бир баҳя қолганда, уч ўртоқнинг тақдири хавфли чизиққа ўтиб қолаётганида ўртага Юсуф билан муштлашган рус йигити тушади: ҳеч ким айбдор эмаслигини жон-жаҳди билан исботлайди,

ҳозиргина ўзи билан муштлашган ўзбекни балодан қутқариб қолади. Яна бир мисол. Мирзакарим, Саид ўз йўлини топиб олган, улар қийинчилик нималигини билмайдилар. Уларнинг хотинлари бугунги бойвуччалар: улар билан унча-бунча одам гаплаша олмайди. Лекин бойвучча Зуҳра камбағал Юсуф билан талабалик йилларини, донишманд Талъат ака маърузаларини нурли тушда эслайдилар. Юсуф билан Амирнинг ҳаётга қараши, муносабатибошқа-бошқа. лекин улар ака-ука:бирининг даржди иккинчисининг армонига айланади. Хуллас, роман қаҳрамонлари бир замон, бир муҳитнинг одамлари. Улар учун бойлик, камбағаллик ҳаёт-мамот масалалси эмас. асар қаҳрамонлари ҳозирги ҳаёт, пасту баландликлар, нотекислаикла р, ҳалолу ҳаромликлар, инсофу ноинсофликлар ҳақида дилдан мулоҳаза юритадилар. «Мувозанат» ўзининг руҳи билан барчани бирлаштирди, бошини қовуштирди. Тўғри, айрим эрудит интелектуаллар мувозанат фалсафаси ҳақидаги қарашни инкор этдилар, романнинг таъсир доираси тор эканлигини билдирдилар. Лекин «мувозанат» бугунги кишилар ўйлари, қарашлари сифатида эътибор топти. Ромндаги Юсуф, Амир, Одил ака, Саид, Зуҳра, Манзураларнинг ўз қарашлари, ҳаётий муносабатлари мавжуд. Тўғри, улар ишонган қарашларни эртанги кун этиши мумкин. Лекин, муҳими шундаки, улар бугун ўйлаяптилар. «Мувозанат» романида қаҳрамонлар ўйлари, тушунчалари, ҳаётга қарашлари билан тезоқар вақт аро баҳс бўлаётганлиги очиқ-ойдин сезилади. Зҳро бугун ҳаётдан лаззат олишни, Манзура эри устидан зиб қолдилар. Юсуфнинг хотини ҳам енгилтаклик қилганини ва бу қилмиши учун дарҳол жазоланганини маълум бўлади. Асарда қаҳрамонлар аро азалий муаммолар бўйича баҳс бўлади. Ўйлаб кўрилса, Амир кўп масалада ҳақ. Лекин у зинҳор замон билан келишиши ҳаёлига келтирмайди. Одил ака ақлли, ҳушёр одам. Аммо ҳаёт уни келишувчан, замонга боқиб иш қилувчи қилиб қўй ган. Амирни тавакклачиликги, эътиқоди йўлида тоймаслиги зарбаларга дуч кела бошлайди. Шундай хулоса пайдо бўладики, амирлар аввал ҳам бўлган,

жамиятдан ажратиб, четга суриб ташлланган. Жиннихонадаги аҳвол, соппа- соғ «жинни»лар тақдири кўп нарса йўлашга ундайди. Амир тутган йўл: «Замон сенга боқмаса, сен замонга боқ», деган мақол бекорга пайдо бўлмаганини уқтиради. «Мувозанат» романи миллий ўзлигимизда ўзгартирилиши лозим бўлган кўп нарсалар борлигини кўрсатади. Юсуф, масалан, кўпинча тўғри йўлни топиб олади. Лекин ўша йўлни изчил давом эттиришга иродасизлик, келишувчиликдан кўра теранроқ алланима борлиги сезилибю қолади. Юсуфни Амир ёзган шеърлар ҳамиша сергаклантиради, ўғлининг ўлимига сабаб бўлган воқеа-ходисалар қалбини ўртайди. Лекин сергаклик, қалбнимнг ўртаниши шахснинг қайта шаклланиши, янги йўлни узил-кесил танлагани эмас. юсуф характеридаги камчиликлар, афсуски, кўпчилик миллатдошларимизда кўринади. «Мувозанат» романи анъанавий йўсинда ёзилагн асар. Лекин ўйлаб кўрилса, унда модерн романининг кўп хусусиятлари кўзга ташланади. Биринчидан, Юсуф-бош қаҳрамон қарашлари зинҳор ёзувчи онцепциясини акс эттирмайди. Романда ўта нозик ҳаракат қиладиган ровий образи кўзга элас-элас ташланади. У воқеа-ҳодисаларни зимдан бошқаради, қаҳрамонларнинг эмин-эркин ҳаракат қилишларни, ўзларини намоён этишларини таъминлайди. Модерн романларида ёзувчи концепцияси-воқеа- ҳодиса, қаҳрамонлар фаолиятининг энг остки қисмида англашилади. «Мувозанат»да ёзувчи фалсафаси ва бош қаҳрамон функцияси бир нуқтага туташганки, роман ҳақидаги баҳслар, танқидий қарашлар шу ўринга келиб тақалмоқда. Юсуф мувозанат фалсафаси ҳақида шундай мулоҳаза юритадики, гўё ёзувчи шундай қарашни қувватлаётгандай туюлади. Ваҳоланки, ёзувчи концепцияси Юсуф, Амир,, Саид, қишлоқдаги ишсиз йигитлар қарашларида акс этади. Янада аниқроғи, ёзувчи концепцияси ўсишда, ўзгаришда, ҳарактда эканлиги билан тансиқ ва қимматли. Бош қаҳрамон характери, унга юкланган ғоявий вазифа-романнинг ўқилдизи. «Мувозанат»да бошьқаҳрамоншаҳардаги ижара-уйидан, оиласидан, иш жойидан ажралади, руҳий танҳолик азобини ҳис эта

бошлайди. У саёқ, бетайитн одам билан ҳамхона бўлади; моғорлаб, сувараклар инига айланиб қолган буханка-нонни ютоқиб чайнайди; мардикор бозорига чиқади. Романдаги бундай тасвирлар китобхонга қаттиқ тахсир этади, у ўзини Юсуфдай ҳис эта бошлайди. Яна савол туғилади: Юсуф қаршисида биронта нажот йли қолмаган эдимики, у шунчалар тубанлашса..? Ақлли одамлар энг чигал вазиятларда ҳам йўл излайдилар, иродаларини бир нутага жамлайдилар. Қолаверса, муроса-мадора деган гаплар бор. Юсуфнинг мана шундай ҳолати ёзувяи концепцияси нуқтаи навзаридан қандай баҳоланяпти? Тўғри, бадиий асар ҳолат, вазитни тасвирлайди, ечимини бериши шарт эмас. Аммо ёзувчи қаҳрамон тақдирига муносабат билдирилиши керак-ку... Юсуф, кутилмаганда, муроса-мадора йўлига бурилди, аниқроғи, яшаш тарзи, ҳаллолик тамойилигазид иш қила бошлади. Мана шу нуқтада муҳим бир ҳақиқат юз кўрсатади: Юсуф тоифасидаги одамлар сохта муносабатлар гирдобида яшай олмйдилар. Романда китобхонни тўлқинлаштириб гирдобида юборадиган, юксак маҳорат билан яратилагн ҳолат, вазиятлар бор. Масалан, кичкинагина болакай-Абдулланинг ўлими одамни ларзага солади: Юсуф, Ойгул, ота- оналар, мунофиқ врачлар борлиги «ярқ» этиб кўринади. Амиирнинг дарда- ҳасарталари унинг шеърларида шундай акс этганки, ҳали танқидчилик қаҳрамон қалби ва шеърдаги ҳасрат ифродалари қирраларини ёртгани йўқ. «Мувозанат»да жуда теран умуминсоний масалалар ҳам юксак мақомда тасвирланган. Дунёда гуноҳ, савоб деган тушунча бор. Гуноҳ ҳам, савоб ҳам инсонга қайтади. Амирга жисмоний азоб берган бетавфиқ чўпон, унинг ўғиллари жазоларни оладилар. Улар ҳамма нарсани билиб, кўриб турувчи Оллоҳнинг ғазабига учрайдилар. Улуғбек Хамдамнинг «Мкувозанат» ромсани ҳозирги куннинг энг ўқишли, қтизиқарли асаридир. Лекин бу роман гарчи тирик, жонли, ички зиддиятларга бой бўлса-да, ёзувчи ижодининг бош китоби эмас деган ишонч бор. Бадиий асар, хусусан, роман, назаримизда, замонавий, миллий, умуминсоний бўлади. «Ўткан кунлар», «Кеча ва кундуз», «Қутлуғ қон»лар

милий роман сифатида яшаяпти, яшайди. «Шоҳ Эдип», «Кассандра тамғаси», «Кичик шаҳзода», «Дон Кихот», «Жиноят ва жазо»лар умуминсоний асарлар сифатида яшаяпти, бундан кейин ҳам яшайверади. Улуғбек Хамдам, шубҳасиз, умуминсоний қадриятлар қаторида турадиган асар яратишга ишонамиз. Ўзбек романи ХХ1 асрга дадил қадам биан кириб келид. У жаҳон романчилигиад ўз ўрни, қиёфаси, ёрқин санъаткорлари билан бўй кўрсатишини умид қиламиз. Роман халқнинг руҳий-маънавий изланиш, изтиробларини бетакрор усул, услуб, йўсинларда кўрсатиб берувчи имконияти кенг, ҳамиша тирик жанрдир.

Похожие

Тарих ва роман

Шеърий роман ва маҳорат

Ҳозирги ўзбек романларининг ўзига хос томонлари

Янги замон Сурия адабиётида бадиий насрнависликнинг вужудга келиши. Сурия адабиётида роман жанри тараққиёти

Адабий турлар ва жанрлар