- Главная страница
- Рефераты
- Литература
- Ma`naviyat Dunyoqarash G`oyaviylik (fikrlar majmui) Tendensiozlik Xalqchillik va uning xislatlari Adabiyotdagi milliylik va umuminsoniylik
Ma`naviyat Dunyoqarash G`oyaviylik (fikrlar majmui) Tendensiozlik Xalqchillik va uning xislatlari Adabiyotdagi milliylik va umuminsoniylik
![xuddi nazarga ilmaganday, yuqoridan pastga qaraganday qarash kerak. Ana shunda to’g’ri chiqadi” 1 [1] . A.P.Chexovning ushbu fikrlari ham shundan dalolat beradiki, realist san’atkor hayotning u yoki bu ko’rinishini, ijobiy yoki salbiy qahramonni yaratadimi, undan qat’iy nazar, yaratayotgan narsalaridan baland turishi, “unga tugal bir narsa” deb qarashi lozim. Avtor o’zini, o’z qarashlari va taassurotlarini emas, balki, o’z-o’zidan (albatta, biror sabab bilan) rivojlanuvchi tabiiy hayotnigina tasvirlasin, “yaxshi”ga ham, “yomon”ga ham xolis bo’lsin. O’z nuqtai- nazarini, bahosini, munosabatini, xulosasini o’quvchiga oshkora bayon etmasin. Ushbu fikrlar hikoya, povest, roman janrlariga birday tegishlidir. Shuning uchun ham masalaning mohiyatini to’liqroq ochilishini istab, realist-san’atkor A.Qahhorning “Bemor” novellasini to’liq keltiramiz. “Sotiboldining xotini og’rib qoldi. Sotiboldi kasalni o’qitdi – bo’lmadi, tabibga ko’rsatdi. Tabib qon oldi. Betobning ko’zi tinib, boshi aylanadigan bo’lib qoldi. Baxshi o’qidi. Allaqanday bir xotin kelib tolning xipchini bilan savaladi, tovuq so’yib qonladi... Bularning hammasi, albatta, pul bilan bo’ladi. Bunday vaqtlarda yo’g’on cho’ziladi, ingichka uziladi. Shaharda bitta doktorxona bor. Bu doktorxona to’g’risida Sotiboldining bilgani shu: salqin, tinch parkda, daraxtlar ichiga ko’milgan baland va chiroyli oq imorat; shisha qabzali kul rang eshigida qo’ng’iroq tugmasi bor. Chigit po’choq va kunjara bilan savdo qiladigan xo’jayini Abdug’aniboy omborda qulab ketgan qoplar ostida qolib o’ladigan bo’lganida bu doktorxonaga bormay Simga 2 ketgan edi. Doktorxona deganda Sotiboldining ko’z oldiga izvosh va oq podshoning surati solingan 25 so’mlik pul kelar edi. Bemor og’irlashdi. Sotiboldi xo’jayinining oldiga arzga bordi. Bu borishdan muddaosi nima ekanini aniq bilmas edi. Abdug’aniboy uning so’zini eshitib ko’p afsuslandi, qo’lidan kelsa hozir uni oyoqqa bostirib berishga tayyor ekanini bildirdi, keyin so’radi: Devonai Bahovaddinga hyech narsa ko’tardingmi? G’avsul A’zamga-chi? Sotiboldi ketdi. Bemorning oldidan jilmaslik va shu bilan birga tirikchilik uchun xonaki bir kasb qilishga majbur bo’ldi-har xil savatchalar to’qishni o’rgandi. U ertadan kechgacha oftobshuvoqda gavronlar ichiga ko’milib savat to’qiydi. To’rt yashar qizchasi qo’liga ro’molcha olib, onasining yuzini karaxt, nimjon, xira pashshalardan qo’riydi. Hamma yoq jim. Faqat pashsha g’ing’illaydi, bemor inqillaydi; har zamon yiroq yiroqdan gadoy tovushi eshitiladi: “Hyey do’st, shaydullo banomi ollo, sadaqa raddi balo, baqavli rasuli xudo...” Bir kechasi bemor juda azob tortdi. U har ingraganda Sotiboldi chakkasiga burov solingan kishiday talvasaga tushardi . Qo’shnisi-bir kampirni chaqirdi. Kampir bemorning to’zigan sochlarini tuzatdi, u yoq-bu yog’ini siladi, so’ngra... o’tirib yig’ladi. Begunoh go’dakning saharda qilgan duosi ijobat bo’ladi, uyg’oting qizingizni! – dedi. Bola anchagina uyg’u g’ashligi bilan yig’ladi, keyin otasining g’azabidan, onasining ahvolidan qo’rqib, kampir o’rgatgancha duo qildi: Xudoyo ayamdi daydiga davo beygin... Bemor kundan-kun battar, oxiri o’sal bo’ldi. “Ko’ngilda armon bo’lmasin” deb “chilyosin” ham qildirishga to’g’ri keldi. Sotiboldi to’qigan savatchalarini ulgurji oladigan baqqoldan yigirma tanga qarz ko’tardi. “Chilyosin”dan bemor tetik chiqqanday bo’ldi; shu kechasi hatto ko’zini ochib, qizchasini yoniga tortdi va pichirladi: - Xudo qizimning saharlari qilgan duosini dargohiga qabul qildi. Dadasi, endi tuzukman, qizimni saharlari uyg’otmang. 1 [1] A.I.Kuprin. Sobr.soch. v 9-ti tomax, Moskva,1973. T. 9, str. 32. 2 Sim-hozirgi Farg’ona shahri.](/data/documents/be296b79-ae77-4cac-8fdd-6e91760d6cb2/page-4.png)
