Лирик асарларни ўрганиш - Литература - Рефераты

Лирик асарларни ўрганиш

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

48.5 KB

Лирик асарларни ўрганиш Режа: 1. Шеърий асар таҳлилида синтактик шакл ва оҳанг яхлитлиги. 2. Шеърий асарни ифодали ўқиш. 3. Шеърий асарни шархли ўрганиш.

Шеърий асарлар таҳлили лириканинг адабий тур сифатида ўзига хос хусусиятлари ва вазифасидан келиб чиқиб олиб борилганда самарали бўлиши қайта-қайта синовлардан ўтиб ўз тасдиғини топган. Лирик асарларнинг бошқа турдаги асарлардан фикри шундаки, ундаги ҳар бир сўз ва ҳатто товуш, қайноқ ҳиссиёт маънони қуюқлаштиришга қаратилади, таъбир жоиз бўлса, шоир фикрини ҳикмат даражасига кўтариш вазифасига бўйсундирилади. Шеър кундалик ҳаётдаги ҳаммамизга таниш оддий воқеа- ҳодисаларнинг шунчаки ифодаси бўлмай, фавқулотда ҳолат, жўшқин ҳиссиёт натижаси ва ҳаяжонли тафаккур маҳсулидар. Унинг фикрлар қаймоғи бўлишига кўра ҳикматга, кўнгилга йўл топиш жиҳатидан мусиқага қиёсланиши бежиз эмас. "Сўзда сеҳр бор, шеърда эса ҳикмат", дейилади Ҳадисда. Лирик асар кўпинча шоирнинг таржимаи ҳолига алоқадор арзи ҳол, лаҳзалик кўнгил изҳори сифатида таасурот қолдиргани учун муаллиф ҳиссиёти, ҳаяжони тўғридан-тўғри, ҳеч қандай воситасиз ёлғиз унинг ўзигагина дахлдордек қабул қилинади. Аслида шеър умуминсоний ҳиссиёт ва ҳаяжон ифодасидир. Шунинг учун у шоирнинг ўзинигина эмас, китобхон Ғ бошқаларҒ ни ҳам бефарқ қолдирмайди. Лирик асар таҳлилида поэтик фикр ўқитувчи диққат марказида туриши керак. Бу, шеър матнини қайта баён қилишни англатмайди. Балки шеърдаги ҳар бир сўз, синтактик шакл ва оҳангни яхлитликда ўргатиш заруратидан келиб чиққандир. Зеро, шеъриятдаги хусусийликда – умумийлик, лаҳзада – абадийлик, алоҳидаликда умуминсонийлик ҳукмронлик қилади. Тошкентдаги 41, 241, 73, 59, 282, 254 – мактаблар, Қорақалпоғистон жумҳуриятининг Амударё туманидаги 1,2,,3,15 – мактабларда олиб борган кузатишларимиз шуни кўрсатдики, шеърий асарлар таҳлилида уларнинг жанрий хусусиятлари ҳамиша ҳам ҳисобга олинмайди. Кўп ҳолларда

шеърга оддий матн нуқтаи назаридан ёндошилади, унинг ҳиссиёт билан боғлиқ санъат ҳодисаси экани, маънонинг сатрлар, сўзлар қатида яширин берилиши англаб етилмайди. Натижада ўқувчилар шеърдаги образлиликнинг мағзини чақолмайдилар, шеър матнини ёдлашга бўйинлари ёр бермайди. Чунки шеър мутолаасидан кутилган даражада завқ-шавқ туймайдилар. Ҳолбуки, ҳар қандай бадиий матн заминидаги яширин маънони ўқиш меҳнатталаб ишдир. Бусиз ҳатто адабий таълимнинг мақсади амалга ошмайди. Поэтик оҳангни ҳис қилмаслик, матн сўзларини тўла тушуниб етмаслик шеър ёдлашга зерикарли машғулотга айлантиради. Маъноси англанмаган матнни ёдлаш эса осон кечмайди. Болалар шеър ёдлашга бошланғич синфлардан ўргатилса-да, амалда битта шеърни тўла ёддан айтолмайдиган ўқувчилар ҳам талайгина. Бунинг учун бола эмас, кўпроқ ўқитувчи айбдор. Чунки дастурга биноан ўқиб ўрганиладиган шеърларни ўқувчиларнинг ҳаммаси тушунмаслиги мумкин эмас. Демак, ўқитувчи болаларни адабиёт, жумладан, шеърият билан чуқур таништириш методларини излаши лозим. Бола шеъриятнинг инсон бахти, қувонч шодликлари, ғам-ғуссаси, қалб изтироблари билан чамбарчас боғлиқлиги, шу хилдаги кечинмаларнинг бадиий ифодаси эканини тушуниб етгандагина сўз санъатининг бу турига нисбатан фаол муносабатда бўлади. Акс ҳолда ўқувчида шеъриятга нисбатан лоқайдик туғилади ва бу нарса унинг нафақат сўз санъати, балки гўзаллик ҳақидаги умумий тушунчаларига ҳам салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Ўзининг бахти ҳам, бахтсизлиги ҳам умуминсонга хослигини англаб етган кишигина йирик ҳарфлар билан ёзиладиган шахс даражасига кўтарилади. Абдулла Ориповнинг 6– синфда ўрганиладиган " Мен нечун севаман Ўзбекистонни" шеъри борада болаларга чексиз бадиий эстетик завқ, маънавий озиқ бериши мумкин.

Бир қарашда шеърни ичидан ўқиганда ҳам, овоз чиқариб иффодали ўқиганда ҳам бир хил таасурот қолдиргандек туюлади. Аслида улар ўртасидаги фарқни турли усулда ўқиш Ғ ижро қилиш Ғ орқали аниқлаш мумкин. Аввало сарлавҳанинг ўзидаги инверсия Ғ " Мен нечун севаман Ўзбекистонни " Ғ, муайян ўлчовга асосланганлик Ғ" Мен нечун севаман Ўзбекистонни ", 6-5 Ғ, "нима учун " сўзларнинг "нечун" тарзида нисбатан қисқа шаклда ишлатилишидан мусиқиў оҳанг юзага келганини таъкидлаш жоиз. Иккинчидан, лирик қаҳрамон шоирнинг Ватанни нима учун севиши каби муҳим масаланинг конкрет қўйилиши ўқувчини ўйлатиб қўяди ва сабабларини тезроқ билиб олишга ундайди. Учинчидан, сарлавҳа-саволнинг ичида жавобнинг ҳам мавжудлиги ҒШоир Ватанни севар экан, демак, асоси бор Ғ ўқувчининг қизиқишини янада оширади. Гарчи ҳали мавҳум бўлса-да, қалбида Ватан туйғуси мавжуд ва унга маълум андозалар излаётган ўқувчи бу борада барчага намуна бўла оладиган шоир сўзларига жон қулоғини тутади. Кўринади- ки сарлавҳа савол ўқувчида шунчаки қизиқиш туғдириб қўя қолмайди, балки фикрини муайян мақсадга йўналтиради ҳам. Сарлавҳа " Мен Ўзбекистонни нима учун севаман" шаклида ишлатилганида асл ҳолатидаги поэтик образлилик рангсизланган, бинобарин, ўқувчи туйғусига кўзланган даражада таъсир кўрсатмаган бўлар эди. Ўқувчида сарлавҳа билан танишиш туфайли туғилган илк таасурот матн мутолааси жараёнида мустаҳкамлана боради. Мазкур шеър матнида маъно урғуси тушган "нечун" , "атайман", "танҳо" , " Ўзбекистон", "Ватан" сўзлари ва "Мен нечун севаман Ўзбекистонни " иборасининг такрор маромини таъмин этган. Оҳангни эса фақат эшитиш орқали ҳис қилиш мумкин.

1. Шеърий асар таҳлилида синтактик шакл ва оҳанг яхлитлиги деганда нимани тушунасиз? 2. Шеърий асарни ифодали ўқишнинг шартли ўрганишдан фарқи нимада? Поэтик оҳанг – асар бадииятига боғлиқ мусиқий тушунча Инверсия – сўзларни ўрнини алмаштириб қўллаш Образлилик – шеърий асарларда сўзларнинг кўп маънода қулланиши.

Адабиётлар 1. Т. Бобоев. Шеър илми таълими. Тошкент, " Ўқитувчи", 1996. 2. С. Матжон. Мактабда адабиётдан мустақил ишлар. Тошкент, "Ўқитувчи", 1997 йил.

Похожие

Драматик асарларни ўрганиш

Лирик шеъриятда метод ва услуб

Лирик тур ва унинг жанрлари

Лирик шеърда шакл ва мазмун бирлиги

Кеча структурасида эпик, драматик ва лирик унсурлар муносабати