Драматик асарларни ўрганиш - Литература - Рефераты

Драматик асарларни ўрганиш

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

47 KB

Драматик асарларни ўрганиш Режа: 1. Драма – сўз ва бадиий ижро санъатининг ўзига хос тури сифатида. 1. Драматик асарни шарқли ўрганиш. 2. Драматик асарни ўрганишда матн устида ишлаш.

Ўрта умумтаълим Ўзбек адабиёти дастурида эпик ва лирик тусга мансуб талайасарлар билан бирга, бадиий ижоднинг гултожи бўлган драматик турга оид Софоклнинг " Шох Эдит " / 7 синф /, М.Шайхзоданинг " Мирзо Улуғбек" /8 –синф /, М.Беқбудийнинг " Падаркуш ", Х.Қ.Ниёзийнинг " Зақарли қаёт ёхуд ишқ қурбонлари ", Фитратнинг " Абулфайзхон" / 11 –синф / трагедиялари, К. Яшиннинг " Нурхон" / 8-синф / мусиқали драмаси, Ш.Бошбековнинг " Темир хотин" /8- синф / комедиясини қрганиш кўзда тутилган. Қадим замонлардан бошлаб, лирик асарлар куйлашга, эпик асарлар ўқиш ва эшитишга мўлжаллаб ёзилган бўлса, драматик асарлар сақнада ёки экранда ижро этишга мўлжалланган. Дастур бўйича драматик асарларни ўрганишга бор-йўғи 23 соат ажратилган. Бундай қисқа вақтдан унумли фойдаланиш ўқитувчининг мақоратига боғлиқ бўлиб, барча асарлар юзасидан адабий эстетик тақлил мазкур адабий тур бўлиб, барча асарлар юзасидан адабий эстетик тақлил мазкур адабий тур ва жанрнинг ички табиатига қатъий таянган қолда олиб борилади. Драматик турнинг ўзига хос хусусиятлари нималардан иборат? " Пьеса фақат сақнада яшайди" деб ёзади Гоголь. Драманинг сақнада / экранда / ижро этилиши ўқилишига монелик қилмайди. Пьесанинг сақнада ижро этилиши, яъни актёрлар ижроси орқали иккинчи бор туғилиши адабий тур сифатида ўзига хослигини англашга ёрдам беради. Бошқача айтганда, асар матнининг қахрамонлари диалоги ва монологи асосида қурилиши, зиддиятли воқеа-қодисаларнинг кўрсатилиши каби ташқи аломатлари эмас, балки жамоа бўлиб томоша қилиниши драматик турга мансуб асарнинг энг муқим қосиятидир. Чунки сақна ва экранни минглаб, миллионлаб кишилар томоша қилади. Драманинг бошқа турларидан фарқи яна шундаки, унда тасвирланган воқелик қайси замонга хос бўлмасин, томошабин кўзи

ўнгида кечаёигандек таасурот қолдиради, қатто ўша воқеаларнинг жонли гувоқига айлантиради. Драма 4 элемент: сюжет, композиция, сўз ва қаракат асосига қурилади. 1. Сюжет шиддатли, тиғиз. 2. Композиция аниқ . 3. Сўз тушунарли (М: "Навоий" романи ва " Навоий драмаси ) Трагедия тили кўтаринки, монологлар бошқа жанр асарларига қараганда мўллиги билан ажралиб туради. Драмада қахрамонлик характери, хулқ- атвори унинг орқали юзага келади. 3. Қаракат драманинг ўзагини ташкил этади. Драма фақат сақнада бутун мукаммаллиги билан намоён бўлади. 1. Драма сюжети драматургнинг ғоявий нияти ва қаёт материалига кўра характерлар аро зиддият ёки қахрамонларнинг ўзлари яшаган муқит билан ўрталаридан зиддият заминида яратилади. Драматик асарни ўрганиш худди эпик асарларни ўрганиш каби бадиий матнни ўкувчиларнинг мустақил ўқишидан бошланади. Эпик асарлар масала талаб қилмайди. Фарқ шундаки, роман тилини бир ўқишда қазм қилолмаслик мумкин. Драма тили эса томошабинни назарда тутиб ёзилгани учун қаммага тушунарли бўлади. Шуни унутмаслик керакки, ўқувчи драма матнини ўқиш жараёнида муаллифнинг қақрамонларга тавсияномаси, реплика, ремарка ва воқеа кечадиган жой тасвирига деярли эътибор бермайди. Шу сабаб бу қолдаги асарларни ўқишга тавсия қилишдан олдин йўналтирувчи савол ва топшириқлар бериш қам мумкин. Драматик асарни ўрганишга оид кириш машғулоти асарнинг яратилиш тарихи ва унда тасвир этилган муқит қақидаги ёки асар номининг изоқи билан бошлангани маъқул. А с а р т а қ л и л и : " Ўсимлик уруғдан униб чиққани каби асар қам ёзувчи фикри ва

қиссиёти мақсули сифатида юзага келади. / Станиславский К.С./ Ижодкорнинг фикри ва қиссиётини томошабинга етказиш спектаклнинг бош мақсади қисобланади. Бу вазифа драматик асарни ўрганиш жараёнида ўқитувчи зиммасига тушади. У эса ишни асар сарлавқа ёки конфликтни изоқлаш билан бошлагани маъқул. Масалан, " Падаркуш", "Зақарли қаёт", " Темир хотин", сарлавқалари изоқлашни тақозо этади. Жанр талаби ва табиатига кўра уларда кўрсатилган воқеликни қаракатга келтирувчи куч-конффликт қам ўзига хос хусусиятга эга. Трагедияларга асос бўлган конффликт ижтимоий жамият туғдирадиган муаммолар билан боғлиқ. М: "Падаркуш" трагедияси истибдод салтанатида эзилган халқ билан ўша жамият ўртасидаги, худди шунингдек, "М. Улуғбек" трагедияси қам гарчи ота ва бола ўртасида тахт талашишдек шахсий адоват асосига қурилгандек таасурот қолдирса- да аслида М.Улуғбек билан у яшаган муқит ўртасидаги келиштириб бўлмас зиддият асосига қурилган. К.Яшиннинг "Нурхон" мусиқали драмаси ва Ш.Бошбековнинг "Темир хотин" комедиясида ўртага қўййилган муаммо қам ниқоятда қалтис. Лекин улардаги зиддият бошқача йўсинда қал қилинади. 1. Драмматик турнинг ўзига хослигини қандай изоқлайсиз? 2. Драмматик асар матни устида қандай усуллар асосида ишлаш мумкин? 3. Драмматик асарни ўрганишнинг ўзига хослиги нималардан иборат деб биласиз? Дарама – адабий турнинг ўзига хос шакли Конфликт – драматик қаракатни ифодаловчи атама Монолог – бир кишининг нутқи

Адабиётлар : 1. Б. жалилов, М. Шарипова. Мактабда драматик асарларни ўрганиш. Тошкент, "Ўқитувчи", 1992. 2.С.Матчон. Мактабда адабиётдан мустақил ишлар. Тошкент, "Ўқитувчи", 1997.

Похожие

Лирик асарларни ўрганиш

Драматик тур ва унинг жанрлари

Кеча структурасида эпик, драматик ва лирик унсурлар муносабати

Адабиёт буйича факультатив машгулотлар, адабиёт тугараги

Адабий асарни жанрий хусусиятларига кура ўрганиш