Кобо Абэ

Кобо Абэ

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50.5 KB

Кобо Абэ (1924-1993) XX аср япон ёзувчилари орасида Кобо Абэнинг алоҳида ўрни бор.Унинг ижоди аввалом бор ўзининг оригинал бадиий хусусияти билан эътиборни тортади. Шунинг учун муаллифнинг ҳар галги янги китоби, нафақат Япония, балки дунё халқлари маънавий ҳаётида воқеликнинг очилмаган, янги қирраларини тасвирлаб берадиган ўзига хос ҳодисага айланарди. Адабиётда барча мавзулар ёритиб бўлинди, ёзувчилар энди эски мавзуларга қайтишади, деган догматикларга қарши Кобо Абэ ҳар гал янги, очилмаган маънавий, бадиий қўриқни очиб берарди. Абэ Кобо 1924 йил 7 март куни Токио шаҳрида туғилган. Унинг ҳақиқий исми Кимифуса бўлиб, унинг хитойча бузилиб талаффуз қилиниши “Кобо”дир. Унинг ҳаётида Хитой мамлакати, маданияти билан боғлиқ фактлар кўп. Сабаби Абэнинг отаси Мукден императорлик университетининг тиббиёт факультетида ишлаган. Шунинг учун ёзувчининг болалиги ва ўсмирлик йиллари Маньжурияда ўтган. Бошқа мамлакат, халқ маданияти билан ошно бўлиш унинг дунёқарашини кенгайтирган. Абэ борлиққа, дунёга, атрофида бўлаётган воқеаларга янгича назар солишга ўрганди. У ўша давр японларининг оддий-одатий қобиғида юрганда кўра олмайдиган, улар учун ёпиқ бўлган дунё манзараларини кўрди. Адибнинг шахс сифатида шаклланишида эса буларнинг аҳамияти беқиёсдир. Кобо учун соф япон маданияти анъаналари 1946 йил, ватанига қайтгач, таъсир қила бошлади. 1948 йил журналлардан бирида унинг “Кўча охиридаги йўл белгиси” номли биринчи ҳикояси босилди. Аммо унга машҳурликни “ С.Карманинг жинояти” номли қиссаси келтирди. Айнан шу қиссаси учун унга 1951 йили Япониядаги энг юксак адабий мукофот- Акутагава мукофоти берилди. 1960 йилда унинг “Қумдаги аёл” номли машҳур романи чиқди. Мазкур асари учун унга “Иомура” газетасининг мукофоти берилди. Кейинчалик унинг “Нотаниш юз”(1966), “Ёқилган харита”(1969) ва “Одам-

қути”(1973) романлари эълон қилинди. Уларнинг барчаси инглиз, немис, итальян, испан, араб, рус тилларига таржима қилинган ва кўп марталаб чоп этилган. Жумладан, “Қумдаги аёл” романи ўзбек тилига ҳам таржима қилинган. Китоб ҳолида нашр этилган. Абэ бадиий тасаввурининг ўхшаши йўқ. У том маънода оригиналдир. У “Қумдаги аёл” романида Ники Дзюпенга, “Нотаниш юз” романида эса ниқобли киши, “Ёқилган харита” романида эса қочоқни излайдиган агентга айланади. Муаллиф адабий образларни реал характери ва табиийлиги билан ярата олган. Бу ёзувчи ғоявий ниятининг қаҳрамонлар интилиши ўртасида яқинлик эмас. Персонажларнинг тирик, тўлақонли шахс бўлиб, ўқувчини ишонтира олиши учун ёзувчи уларнинг юрагига кириб бориши ва уларнинг ўй-фикри, ҳис-туйғуси билан яшаши керак. Қаҳрамон яшаётган муҳит билан қоришиб кетиши шарт. Айнан шунинг учун Кобо Абэ ўз кечинма ва мулоҳазаларини бадиийлаштира олган. Унинг романларида инсоният олдида турган глобал ва кескин муаммолар юксак маҳорат билан ёритилади. Романларининг асосий ғояси инсоннинг ўзига душман жамият билан тўқнашуви ва ундан чиқишга уриниши ташкил қилади. Чиққанда ҳам иложсизлик туйғуси, тақдирдан қочиш кечинмалари билан чиқади. Унинг асарларида ижтимоий ҳаётни ўзгартириш, жамиятни қайта қуриш бош муаммо қилиб қўйилади. Кобо Абэнинг ижоди мураккаб ва бетакрор ҳодисадир. Абэ замонавий жамиятнинг инсонга нисбатан ёвузликларини, инсоннинг ожизлигини, жамиятда ёлғизлигини тасвирлар экан, барча романларида қаҳрамонларини бир занжир билан боғлай олган. Бу эса романлардаги сюжет ва композициянинг яхлитлиги ва ҳаётий чиқишини таъминлаган. “Нотаниш юз” романи биринчи ўқишда тўғри маънода юзини йўқотган кишининг фожеаси ҳақидаги асарга ўхшайди. Лабораториядаги портлаш натижасида бир одамнинг юзида ғайритабиий чандиқ пайдо бўлади. У бундай бадбашаралик яъни, ташқи хунуклик натижасида одамлар орасида яшай олмайман, деб ўйлайди. Ўзини ёлғизликка маҳкум этади. Одамлар орасида юришнинг ягона

йўли юзига ниқоб тутиш, деган қарорга келади. Ниқоб ясаш химия фанининг бугунги ривожланган даврида қийин эмас. Аммо, иш жуда мураккаб ва фожеали эди. Қаҳрамон ўзи билмаган ҳолда инсон туғилиши билан ниқобга ўралади деган фикрга келади. Бирдан у барча одамлар қалб ойнаси бўлган юзини ниқоб билан тўсиб, ўзларининг ҳақиқий башарасини яшириб юришини англаб қолади. Бу роман экранлаштирилгач, Жорж Садуль “хунук одам уруш натижасида ҳолдан тойган Япониянинг рамзи бўлиши керак,” деган фикрни илгари сурган. Бу билан адибга ўхшашликка интилади. Абэ инсон ўз шахсини кўрсатиши учун дунёда қилаётган ишлари ҳақидаги фикрлари билан Япония ва бутун дунёдаги баҳсларга киришиб кетгандек бўлади. Ниқоб кийиб олган қаҳрамон тушуниб етадики, ниқоб ҳақиқатни яшириши мумкин экан. Энди унда кўп юзлилик ҳақидаги турли воқелар тўлқини пайдо бўлади. Бу “ажойиб рақамлар, уларни квадратга кўпайтирсак, қарама-қаршилик юзага келади. Ниқобда ҳам шунга ўхшаш воқеа содир бўлади: бир ниқобнинг устига бошқасини кийиб олса, аввалгиси унутилади ёки ниқоб кийилмагандек бўлади. Қаҳрамон бундан ҳам катта янгилик қилади : одамларнинг ташқи кўриниши билан ички дунёси ўртасидаги боғлиқлик борлигини билиши ва уни бошқа одамлар билиб қолмаслиги, қалбига бошқалар кириб бормаслиги учун яширишга уриниши ҳақидаги ҳақиқатни англайди. Нима учун жаллодлар ва инквизаторлар ниқобсиз ишлай олмасликларининг сабаби мана шу ерда экан. Ҳа, чамаси, барча ёмон иш қиладиган кишилар ўрта асрларда ҳам, бизнинг давримизда ҳам ниқоб тақишга ҳаракат қилишади. Чунки, ниқобнинг вазифаси инсон қалби ва юзи ўртасидаги ўхшашликни яширишдир. Шу тариқа ниқоб тақиш билан инсоннинг аввал яхшидек кўринган ва моҳиятан ёвуз башараси намоён бўлади. Демак, инсон ташқи дунёси билан ички олами ўртасида боғлиқлик борлиги ҳақиқат. Аммо у психологлар таърифлагандан бошқача характерга эга. Одамнинг юз тузилиши, ранги инсон ҳақида ҳеч нарса бермаслиги мумкин. Ана шу ерда Абэ расизмга қарши эканлиги кўринади. Ҳатто бу каби

савол қўйишнинг ўзи ақлсизликдир, деган хулоса келади. Инсоннинг юзи унинг виждонидир. Куйган юз, азоблардан куйган виждоннинг айнан ўзидир. Кобо Абэ - образлар ва тимсоллар орқали фикрлайди. Адибнинг аллегорик образлари ва сатира рангидаги оҳангини ўқиш рақамланган кодни очиш каби мураккабдир. Унинг асарларида бадиий фантазиянинг ранг-баранг дунёси бор. Унинг китоблари образли ифодага бой ва шунинг билан бирга қийин тадқиқот объекти ҳамдир. “Ёқилган харита” романидаги “инсон ва унга душман жамият” муаммоси бир мунча бошқачароқ аспектда кўринади. Эртанги кунига унча ишонмай, умидлари сўниб бораётган одамлар ўзларининг бетон уйларида бир хилда, бугунги кун билан яшаётди. Уларнинг тушунчаси бўйича тепадан пастга қаралса, яшашнинг тасвири намоён бўлади. Одамлар – икки оёқда юрадиган ҳайвон. Чамаси улар икки оёқда юрмайди, балки ернинг тортишиш кучи билан курашаётган бир қоп гўштдир. Улар ҳаммаси келган жойларига қайтади. Қайтиш учун келишмоқда. Орқага қайтиш уларнинг мақсадидир. Бу мақсад замирида ўз бетон уйларининг деворларини янада қалинроқ бетонга айлантириш ётади. Романдаги оддий куннинг кишини ахмоқ қиладиган ва кўнгилни кемирадиган тасвири шундай. Бу қисматга миллионлаб кишилар маҳкум. Инсон ички дунёсидаги носозлик, келажакка ишончсизлик, ниманидир йўқотиш қўрқуви инсонни ҳаётдан таянч топишга ундайди. Изсиз йўқолган одамнинг хотини берган аризага биноан, хусусий қидирув бюросининг агенти уни изламоқда. Унинг дипломи жамиятнинг олд қисмида юришга ёрдам беради. Иш жойини йўқотса, диплом ёрдамида янги иш жой топиши мумкин. Бу билан келажакка ишонч бор. Чунки, унда автомеханик, радист ёки ўқитувчи дипломи бор. Аммо, инсонни ўз-ўзидан ҳеч қайси диплом қутқармайди. Йўқолган одамни излаётган киши- агент ҳам ўзини қочоқдек ҳис қилади. Диплом ёки пулгина одамни одам қилиши мумкин бўлган жамиятда одам бўлишлик қийин ва агентни одам бўлишни истаган “одам”лар ичида йўқолиши табиийдир. Агент йўқолган одам ёлғиз эмаслигини англаб қолади ва ўзини ҳам бу жамият ичида йўқолиб қолганини

ҳис этади. Чунки, у кимгадир керак бўлса, маълум манфаат учун, йўқолган нарсани топиш учун керак. Бошқа ҳолларда ҳеч кимга керак эмас. Умри ана шу манфаат ичида йўқолиб бормоқда. Кобо Абэнинг асарларини маълум маънода, шошқин даврнинг ҳайкали дейишимиз мумкин. Аниқроғи, йўқолишнинг олдини олиб бўлмаслик, ҳаракатдаги вақтнинг тарихий тараққиёти эканлиги унинг асарларида ёрқин тасвирланган. Ёзувчи кишилик жамиятидаги маънавий оғриқларни очиб ташлайди. Улар шу даражада кўп, аммо уларнинг моҳияти бир. Ёзувчи уларни ижтимоий, психологик ва ахлоқий нормаларда аниқлайди. Гўёки бу илллатлар бегуноҳ инсон кўнгилларининг ҳаракатига ўхшайди. Йўл йўқлиги, ноаниқлик ва мақсаднинг сароблилиги бош сабабдир. Шунинг учун «Ёқилган харита” қаҳрамони ўз уйидан қочиб кетади: "Бу пасткаш фирма... Мен бу фирма учун жон беришга тайёр эдим. Аммо мени у ерда нима кутяпти? Бўлим бошлиғи бўламан, кейин эса бошқарманинг бошлиғи бўламан. Агар буни орзу қилмасам ҳаёт янада аламли бўлади, дўстларсиз қоламан, бошлиқларга бўйсунаман. Ким бу қоидага амал қилмаса, ҳамма туртиб ўтади, жамиятнинг чиқиндисига айлантиришади. Инсон ўз ҳаёт йўлини ўзи белгилаши мумкинми, деган глобал савол қўяди. Ёки атрофи тўла одамлар ичида тиниқ осмонга боқиб, неон лампалар остида ўзининг ёлғизлигини англаган инсон ҳақидаги фикр инсондаги ёрқин муаммодир. Кобо Абэ нафақат романнавис, балки драматург ва режиссёр сифатида ҳам машҳурдир. У кўплаб пьесалар ёзган ва аксариятини ўзи тузган “Абэ студияси”да саҳналаштирган. Драматик асарлари ҳам чет тилларга таржима қилинган, хусусан “Қалъа”, “Қул ови”, “Ичимиздаги арвоҳ”, “Дўстлар”, “Вақт инқирози”, “Қоқ суяк одам” каби драматик асарлари рус тили, инглиз тилларига таржима қилинган. 1980 йили Кобо Абэ раҳбарлигидаги йигирма беш кишидан иборат театр жамоаси Америка Қўшма Штатларида гастролда бўлади ҳамда Вашингтон, Нью-Йорк, Чикаго каби йирик шаҳарларда ўз асарларини намойиш

қилишади. Гастрол катта мувафаққият билан ўтди. Адибга оламшумул шуҳрат келтирди. Кобо Абэ ижодий принципининг нақадар тўғри эканлигини яна бир бор исботлади. Бир вақтнинг ўзида ҳам романнавис, ҳам драматург, ҳам режиссёр ва радио-телевидение учун материал ёзиш осон иш эмас. Кобо Абэнинг фикрича, айнан ана шу кўп қирралилик санъатнинг табиатини яхшироқ англашга ёрдам беради. Шунинг учун унинг романлари ва драматик асарлари орасида қандайдир яқинлик бордир. “Ёзувчи, - дейди Кобо Абэ, - аввало ҳис- туйғуга таъсир ўтказиши, кўнгил ҳамоҳанглигини топиши, сўнгра ҳаяжонга солиши ва идрокни уйғотиши лозим.” Кобо Абэ ўз замондошлари каби сиёсат билан шуғулланди. Бир маълум муддат Япония компартиясининг аъзоси ҳам бўлди. Аммо, совет қўшинлари Венгрияга киритилишига қарши норозилик сифатида партиядан чиқди. Кейинчалик сиёсатга қизиқиши сўнди ва ўзни бутунлай адабиётга бағишлади. Ижодий асарлари ёзувчини дунёга машҳур қилди. Буюк япон ёзувчиси 22 январь 1993 йил вафот этди.

Адабиётлар : 1. Алимасов В. Борхес парадокслари // Тафаккур , 2004, №- 1, 36-41-бетлар. 2. Затонский Д. Постмодернизм : Гипотезы и возникновения. Иностранная литература. - М., 1996, № 2 3. Михальская Н.П., Пронин В.А., Редина О.И., Кузнецова А.И., Мончаковская О.С. Зарубежная литература XX века. М:- «Дрофа». 2007. 4. Постмодернизм энциклопедия. Составители А.А. Грицанов, М.А. Можейко Интерпрессервис. Книжный дом. Минск. 2001 5. Рубен Ишханян. Умберто Экон или Дедалус? Copyright: 2 0 09 6. Скороденко В. Достоинство человека и хаос жизни. Заметки о р о манах Айрис Мёрдок. М:. «Радуга». 1991 год. 7. Словарь иностранн ых слов. М. Русский язык. 1989 8. Субҳон Шермурод. Постмодернизм ҳақиқати // Гулистон , 2008 , 5-сон 9. Субҳон Шермурод “Постмодернизм: истилоҳлар”. “ЎзАС” газетаси 2009 йил 30 январь. 5-сон, 4 саҳифа. 10. Шарафиддинова М. ХХ аср адабиётида абсурд ҳаёт руҳи//Жаҳон адабиёти, 1999, январь, б-194-199. 11. Холбеков М. Сўлган атиргулнинг номи . « ЎзАС” 2008 й. 16-январь. 12. Этическая м ысль. Научно-публицистические чтения. М.- Издательство политической литературы. 1990.

Похожие

Насрдаги эклектик жараён

Навоий ва Бобур хаёти, ижодидаги муштарак хусусиятлар

Журналист касбий одоб – ахлоқи кодексининг пайдо бўлиши, шаклланишининг ўзига хос хусусиятлари

Интервью олишда касб одоби меъёрлари

Этиканинг предмети, тадқиқот доираси ва вазифалари. Этика фанининг фанлараро боғлиқлиги