Hayot va adabiyot. Adabiyot hayotning badiiy in`ikosi - Литература - Рефераты

Hayot va adabiyot. Adabiyot hayotning badiiy in`ikosi

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

40 KB

Hayot va adabiyot. Adabiyot hayotning badiiy in`ikosi Reja : 1. Adabiyot va ma`naviyat. 2. Hayotning adabiyotdagi in`ikosi. 3. Adabiyotning ob`ekti, predmeti va vazifasi. 4. Xulosa.

Badiiy adabiyot o`quvchining hissiyoti va shuuriga kuchli ta`sir ko`rasatadi. Asar qahramonlariga taqlid qilish yoki ulardan nafratlanish hissini uyg`otadi. Hayotni obrazlar orqali aks ettirish jihatidan san`at turlari o`rtasida umumiylik, o`xshashlik, mushtaraklik mavjud bo`lsa-da obraz yaratish jarayonida san`atning har bir turi uning faqat o`zigagina xos bo`lgan ifoda vositalaridan foydalaniladi. Adabiyot so`z vositasida obraz yaratganligi sababli san`atning boshqa turlariga nisbatan hayotni va insonni mumkin qadar to`laroq ifodalash imkoniga ega. Shuning uchun ham adabiyot inson ma`naviyatiga kuchli ta`sir ko`rsatadi. uni boyitishi, go`zallashtirishi, komillikka yetaklashi mumkin. Badiiy adabiyotda hayot voqealari, inson ruhiy kechinmalari, qarashlari, orzu-umidlari, o`y-xayollari tasvirlanadi. San`atning boshqa turlari singari adabiyot ham hayot jumboqlaridan saboq beradi. Lekin bu obrazli fikrlashdir. Tabiiyki, bu jonlilik va ravshanlik, ta`sirdorlik va ommaviylik, noziklik va mukammallik san`atning har turida “o`z tili” orqali ro`yobga chiqadi. Adabiyotda til, kompozitsiya, ohang, retimlar vositasida badiiy obrazlar yaratiladi. Har bir badiiy asarning yaratilishida quyidagilar asosiy rol o`ynaydi: 1. Hayot. 2. Uni mushohada va muhokama natijasida yozuvchi ongida tug`ilgan fikr. 4. Shu fikr (g`oya) ni ifoda etish uchun yozuvchi tomonidan yaratilgan asar. Bular hayot, uning voqealari taassurotlar orqali yozuvchining ongiga kirishi, aql ishtirokida ma`lum ma`no kasb etishi va tasavvurda pishib yetilib adabiyot asari sifatida namoyon bo`lishini anglatadi. Demak badiiy asar hayotning yozuvchi ongidagi in`ikosi tariqasida maydonga keladi. Bu in`ikosning shakli xilma-xildir. Nasr (hikoya, afsona, rivoyat, qissa, roman) shaklida, nazm ko`rinishida tasvirlanishidan tashqari satira va yumor ko`rinishida, fel`eton, ochert kabi xillar va janrlar orqali in`ikos ettiriladi. Hayot adabiyoning mazmunini, ham shaklini tayin etadi. Badiiy ijod jarayoni hayotni o`rganish, undan ma`lum xulosa va saboqlar chiqarish, hayotiy va jonli tushunchalardan dars olish, hayotni qayta qurish jarayonidir. Demak, hayot – adabiyot va san`atning tasvir ob`ektidir. Uning tasvir markazida inson, insonning hayoti hatti-harakatlari, his-tuyg`ulari, kurashi, sevgisi, rashki, quvonchi va dard- alamlari turadi. Shunga ko`ra, inson san`at va

adabiyotning bosh predmetidir. V.Belinskiyning ta`kidlashicha, qadimgi hind poeziyasida tabiat ilohiylashtirilgan. Birinchi o`rinda o`simliklar, ilonlar, qushlar, hayvonlar ko`rsatilgan. Odam esa tabiatga esa tobiy, yordamchi ikkinchi darajali kuch sifatida berilgan. San`at taraqqiyotining navbatdagi bosqichida – Qadimgi Misr, mifologiyasida bahaybat hayvonlar va xudolar obrazlari orasida inson qiyofasi ham ko`rina boshlagan. Faqat qadimgi yunon san`atidan boshlab (Aristotel ham “Poetika” asarida guvohlik beradi) inson san`at asarining bosh predmeti bo`lib xizmat qilgan. San`at ana shu vaqtdan boshlab Insonni o`rganishga, uni kashf etishga bor kuch-qudratini sarflab kelmoqda. “Inson tasviri yo`q joyda badiiy adabiyot yo`q” hukmiga amal qilmoqda. Ma`lumki, insondan tashqari, uni o`rab olgan tabiat jamiyat, hayvonot va o`simliklar dunyosi ham tasvirlanadi. Ammo ular faqat bir shart bilan tasvirlanadilar, ya`ni ular inson xarakteri va ruhiy holatining u yoki bu qirrasini ochishga xizmat qilishlari lozim. Inson va uning ruhiyati tasviri bo`lmasa, aytilgan narsalar bu tasvirni, insoniy xislatni ochmasa, uning adabiyotga daxli yo`qdir. Insoniy anatomiya, kardiologiya, pedagogika, psixologiya kabi fanlar ham o`rganadi. Jumladan, psixologiya miyaning ob`ektiv voqelikni aks ettirish jarayonidagi ruhiy holatlarini o`rgansa, stomatologiya – inson jag`i va tishlari bilan shug`ullanadi. Ularning birortasi ijobiy yaxlit va jonli tarzda o`rganmaydi. Faqat adabiyotgina insonning tashqi va ichki hayotini, moddiy va ma`naviy dunyosini ma`naviyati va san`atini to`la va atroflicha, yaxlit va jonli tarzda o`rganadi, tahlil qiladi, tasvirlaydi. Adabiyotning bosh predmeti inson hayotida ko`pchilikni qiziqtiradigan hodisalar bo`ladi. Ayni paytda adabiyotda tasvirlangan, qayta yaratilgan olam insonning ong-shuuriga qattiq ta`sir qiladi; uning fikr-tuyg`ularini insoniylik bilan boyitadi, kamol topishiga turtki va dars beradi. Xullas, adabiyotning tasvir ob`ektini hayot, tasvir predmeti-inson, vazifasi – inson tuyg`ularini tarbiyalashdir.

Adabiyotlar ro`yxati : 1. To`xta Boboyev. Adabiyotshunoslikka kirish kursi bo`yicha o`quv- metodik qo`llanma. T., 1979. 2. H.Umurov. Adabiyot nazariyasi. T., 2002. 3. I.Sulton. Adabiyot nazariyasi. T., 1980. 4. Aristotel. Poetika. T., 1980. 5. Abu Nasr Farobiy. She`r san`ati. T., 1979. 6. www.Ziyonet.uz 7. www.arxiv.uz

Похожие

Hayot va adabiyot

Adabiyotshunoslik–badiiy adabiyot haqidagi fan

Adabiyotshunoslik – badiiy adabiyot haqidagi fan

Badiiy adabiyot ijtimoiy ong sohasi

Badiiy adabiyot san`at turi sifatida