Фашизмга қарши уруш ва урушдан сўнгги давр ўзбек адабиёти - Литература - Рефераты

Фашизмга қарши уруш ва урушдан сўнгги давр ўзбек адабиёти

Загружено в:

09.09.2022

Скачано:

0

Размер:

53 KB

Фашизмга қарши уруш ва урушдан сўнгги давр ўзбек адабиёти Р е ж а 1. Урушдан сўнгги давр ўзбек адабиётидаги етакчи тамойиллар. 2. Шу давр поэзиясининг ғоявий-бадиий хусусиятлари. 3. Прозадаги ижодий изланишлар. 4. Драматургия.

Бу даврда ижодкорлар ҳам самарали хизмат қилдилар. Бу даврда яратилган асосий мавзуини душманга нафрат ва Ватанга муҳаббат мотивлари ташкил этади. Шу жиҳатдан, айниқса, Ҳ.Олимжон, Ғ.Ғулом, Ойбек, А.Қаҳҳор, Уйғун, М.Шайхзода, Зулфия, Миртемир, К.Яшин каби ижодкорларнинг ижоди характерлидир. Улар ижодида сафарбарлик мотиви юксак ватанпарварлик ғоялари билан бирлашиб кетади. Таъкидлаш керакки, бу даврга келиб ҳоким мафкуранинг диққат-эътибори урушга қаратилганлиги боис партиянинг адабиёт соҳасидаги гегоменлиги сусайиб, ижодкорлар нисбий эркинликка эришадилар. Натижада бу даврда яратилган асарларда фалсафий теранлик бадиий мукаммаллик билан уйғунлашиб кетади. Тарихий мавзуга, айниқса, халқ қаҳрамонлари образини яратишга эътибор кучаяди. Бу хусусиятни барча жанрларда яратилган асарларда кузатиш мумкин. Ғ.Ғуломнинг уруш даврида яратган «Кузатиш», «Соғиниш», «Сен етим эмассан», «Вақт» каби шеърларида фалсафий теранлик яққол кўзга ташланади. Хусусан, «Соғиниш» шеъридаги етимлик тушунчаси фалсафий мазмун касб этади. (Ҳақиқий етимлик ватангадоликдадир, деган ғоя илгари сурилади). Ҳ.Олимжоннинг «Қўлингга қурол ол!» М.Шайхзоданинг «Кураш нечун?» Уйғуннинг «Ватан шақида қўшиқ» каби шеърлари ҳам фалсафий теранлиги, юксак ғоявийлиги ва бадиийлиги ажралиб туради. Миртемир яратган туркум қўшиқлар ўзида халқ оғзаки ижоди оҳангларини ифодаласа, Зулфия шеъриятида ҳижрон мотивлари тасвир этила бошлайди. Уруш даври шеъриятига хос хусусиятлардан бири баллада етакчи жанрлардан бирига

айланишидир. Ҳ.Олимжоннинг «Жангчи Турсун», М.Шайхзоданинг «Капитан Гастелло», Ғ.Ғуломнинг «Сув ва нур» каби балладаларида ватанпарварлик ғоялари устиворлик қилади. Бу даврда яратилган ҳикояларда уруш мавзуси халқимизнинг фидокорона меҳнати билан тасвир этилса, қисса ва романлар бевосита ҳарбий мавзуни акс эттириши билан характерлидир. Шу жиҳатдан А.Қаҳҳорнинг «Асрор бобо», «Кампирлар сим қоқди», С.Аҳмаднинг «Мастонбиби» каби ҳикоялари, А.Қаҳҳорнинг «Олтин юлдуз» қиссаси, Ойбекнинг «Қуёш қораймас» романлари алоҳида аҳамият касб этади. Бу асарларнинг барчасида халқимизнинг ўзига хос руҳияти, ватанпарварлиги нозик деталлар орқали ифодланади. Шу даврда уруш мавзусини акс эттирувчи «Она» (Миртемир ва Смирнов), «Ўзбекистон қиличи» (Н.Погодин, Ҳ.Олимжон, Уйғун, С.Абдулла), «Қасос» (Туйғун, А.Умарий), каби драматик асарлар яратилган бўлса-да, булар бадиий мукаммал бўлмагани боис тез унутилди. Уруш даврида тарихий мавзуларда яратилган драматик достонлар алоҳида аҳамиятга эгадир. Бу асарларда босқинчиларга қарши мардоновор кураш олиб борган халқ қаҳрамонларининг сиймолари яратилди. Ойбекнинг «Маҳмуд Таробий», Ҳ.Олижоннинг «Муқанна», М.Шайхзоданинг «Жалолиддин», Уйғун ва И.Султоннинг «Алишер Навоий» каби асарлари шулар жумласидандир. Хулоса қилиб айтганда, уруш даври адабиёти ХХ аср ўзбек адабиёти тарихида ўзига хос алоҳида саҳифани эгаллаши билан характерлидир.

Урушдан сўнгги дастлабки пайтларда халқимиз олдида турган асосий вазифалрдан бири уруш даври асоратларини бартараф этишдан иборат бўлди. Бу давр ижтимоий-сиёсий ва маданий ҳаётида уруш давридаги нисбий эркинлик барҳам топиб, ҳоким мафкуранинг зарарли сиёсати ҳаётимизга, жумладан, адабиёт ва санъат аҳли ижодига жиддий таъсир кўрсата бошлади. Яратилаётган кўплаб асарларда халқлар доҳийси Сталинга ҳамду санолар тўлиб кетди. Ҳақиқатни тўлиқ айтишга интилган. Ҳаёт воқелигини, уруш келтирган жафоларни тасвирлашга ҳаракат қилган айрим муаллифларнинг асарлари қаттиқ таъқиб остига олина бошлади. Бу даврда ўзбек адабиёти намояндаларидан М.Шайхзода, М.Исмоилий, Миртемир, Шуҳрат, С.Аҳмад, Шукрулло каби ўнлаб ижодкорлар асарлари таъқиб қилинди, ўзлар эса туҳмат билан қамалдилар. Халқ оғзаки ижодининг ажойиб намунаси «Алпомиш» достони феодализм сарқити, деб эълон қилинди. Шу тариқа адабиёт ва санъатда шахсга сиғинишнинг зарарли оқибатлариюзага кела бошлади. Адабиёт ва санъатда инсон маънавияти, унинг ўзига хос қарама-қаршиликларини бутун мураккаблиги билан акс эттириш воқеликка зид, деб қарала бошланди. Оқибатда кейинчалик ўзига хос ном олган машъум конфликтсизлик назарияси вужудга келди. Лекин Сталин вафотидан кейин бу жараён оз бўлса-да бартараф бўла бошлади. Уруш даврида ва урушдан олдинги йилларда ўз ижодий фаолиятини бошлаган А.Мухтор, Қ.Муҳаммадий С.Аҳмад, Мирмуҳсин, Ҳ.Ғулом, Шуҳрат, И.Раҳим, Р.Файзий, Ҳ.Назир,

С.Зунунова, О.Ёқубов. С.Азимов, Ҳ.Олимжон каби ёзувчи ва шоирларнинг ижодий фаолияти янада кучая бошлади. Бу даврда А.Қаҳҳорнинг «Қўшчинор» (1946. 1952 йил қайта ишлаб «Қўшчинор чироқлари» номи билан эълон қилинган), Ойбекнинг «Олтин водийдан шабадалар» (1949), П.Турсуннинг «Ўқитувчи» (1953) романлари эълон қилинди. Бу асарларнинг ҳар бири ўз мавзусига ва ўзига хос тасвир объектига эга. «Олтин водийдан шабадлар» романида урушдаан сўнгги йилларда қишлоқ хўжалигини ривожлантириш, пахта далаларида жонбозлик қилаёиган халқимиз меҳнатини тараннум этиш мавзуси етакчилик қилса, «Қўшчинор чироқлари» ва «Ўқитувчи» романларида 30- йиллар ҳаёти акс эттирилади. Бу давр поэзиясида лирик қаҳрамон ҳарактерини яратишда икки йўл етакчилик қилади. Биричиси, уларнинг меҳнати ва ижодий фаолиятларидаги айрим характерли қирраларини тасвирлаш орқали умумлашма образлар яратишга интилиш. Иккинчиси, Мамлактда олб борилаётган катта-катта илғорлик кўрсатаётган кишиларнинг бунёдкорлигини конкрет қиёфалрда тасвир этиш.

Адабиётлар 1. ХХ аср ўзбек адабиёти тарихи. Т., «Ўқитувчи». 1999. 2. Мамажонов С. Улуғ Ватан уруши даврида ўзбек адабиёти. Т., «Фан», 1975. 3. Ўзбек жангномаси. Т, Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашр., 1977. 4 . www.ziyonet.uz 5. www.uzpedagog.net .

Похожие

Ўзбек мумтоз адабиёти

ХХ Аср ўзбек адабиёти

Белорус адабиёти

XIX аср танкидий реализм адабиёти. ХIХ аср охири ХХ аср бошларидаги чет эл адабиёти

60-90 йиллар ўзбек адабиёти