Bibliografiyaning jamiyat hayotida tutgan o‘rni va ahamiyati - Литература - Рефераты

Bibliografiyaning jamiyat hayotida tutgan o‘rni va ahamiyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

25.5029296875 KB

Bibliografiyaning jamiyat hayotida tutgan o‘rni va ahamiyati Reja: 1. Bibliografiya tushunchasi, uning kelib chiqish tarixi haqida ma’lumot 2. Bibliografiyashunoslik 3. Bibliografiya nazariyasi 4. Bibliografiyaning ahamiyati

Bibliografiya tushunchasi, uning kelib chiqish tarixi haqida ma’lumot „Bibliografiya“ so‘zi birinchi marta Qadimgi Gretsiyada qo‘llanilgan. So‘zma-so‘z tarjima qilinganda biblion —„kitob“, grapho — „yozaman“ degan ma’noni anglatadi. Kitob nashr etish ishi boshlangunga qadar bu tushuncha kitobni yozish, ko‘chirib yozish ma’nosida qo‘llanilgan. U vaqtlarda kitobni yozish va ko‘chirib yozish qo‘l mehnati bilan amalga oshirilgan. Bu ishni bajarganlarni bibliograflar deb atashgan. O‘sha paytda bibliograflardan alohida mukammal bilim talab etilmasdan, faqat yozishni va o‘qishni bilish talab qilingan bo‘lsa-da, bu ish juda yuqori malakali va istiqbolli ish hisoblangan. Qog‘oz kashf bo‘lgunga qadar O‘rtayer dengizi mamlakatlarida papirus, Mesopotamiyada loy plastinkalardan, Xitoyda iðakdan, Hindistonda palma daraxti barglaridan foydalangan holda axborotning qo‘lyozma shakllarini tarqatishgan. O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan so‘ng jamiyat taraqqiyotining barcha bo‘g‘inlarida — siyosatda, iqtisodda, shuningdek, ma’naviyatda va madaniyatda ham tub o‘zgarishlar yuz berdi. Mustaqillik yillarida to‘plangan tajribalar, dunyo jamoatchiligi tomonidan o‘zbek modeli deb tan olingan o‘zimizga xos va o‘zimizga mos bo‘lgan taraqqiyot yo‘li— kelajagi buyuk davlatni barpo etish yo‘lidagi amalga oshirilayotgan barcha tarixiy o‘zgarish va yangilanishlar yurtdoshlarimizning qalbi va ongiga hamda shuuriga ulkan ta’sir ko‘rsatmoqda. Ma’naviy qadriyatlarimizni ilm-fan va taraqqiyot yutuqlari bilan boyitib borish, o‘zligimizni chuqurroq anglash, milliy g‘oya va istiqlol mafkurasi tamoyillarini xalqimiz ongiga singdirish asosiy vazifalarimizdandir. Kadrlar tayyorlash milliy dasturida belgilab berilgan vazifalarimizni izchil davom ettirish, ta’lim-tarbiya tizimini zamon talablari asosida takomillashtirib borish davlatimiz qudrati va mamlakatimiz kelajagi bo‘lgan bilimli, dono va ma’naviy barkamol kadrlarga bog‘liq. Bu har bir kishidan ana shunday ulkan axborot olamiga kirib borishda, undan o‘ziga zarur va eng qimmatli axborotni ola bilish ko‘nikmasini, mahoratini, san’atini egallashni talab etmoqda. Internet tizimi ham juda kengaydi. Endi

kitobxon dunyo miqyosida o‘zi istagan davlatning kutubxonasi fondidagi adabiyotlar haqida ham, dunyo ma’naviyatidagi o‘zgarishlar haqida ham bemalol o‘z kutubxonasida o‘tirib ma’lumot olish imkoniga ega. Bu esa axborot manbalari bilan axborot iste’molchilari o‘rtasida qarama-qarshiliklarga sabab bo‘lmoqda. Endi iste’molchi tobora axborot qidirishda, uni tanlashda, undan unumli foydalanishda, uni qayta ishlab chiqishda yordamga muhtojlik sezmoqda. 2006- yil 20- iyunda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimovning „Respublika aholisini axborot-kutubxona bilan ta’minlash to‘g‘risidagi qarori“da aholiga axborot-kutubxonachilik xizmati ko‘rsatishni yaxshilash, axborot-resurs markazlari sifatida kutubxonalarni qayta tashkil etish, buning uchun chora-tadbirlar belgilash, ularda o‘sib kelayotgan yosh avlodning intellektual salohiyatini o‘stirishga e’tiborni qaratish, aholining olamshumul axborotga bo‘lgan ehtiyojini qondirish uchun shart-sharoitlar yaratish, zamonaviy axborot texnologiyalarining ham imkoniyatlaridan foydalanish vazifasi qo‘yildi. 2011-yil 23-fevralda qabul qilingan bu qaror „2011—2015yillarda axborot- kommunikatsiya texnologiyalari asosida axborotkutubxona va axborot-resurs xizmatini yanada sifatli takomillashtirishning chora-tadbirlari to‘g‘risida“ deb nomlandi va 2015-yilga qadar mamlakatimiz kutubxonalari qoshida 1815 ta elektron kutubxona va ular uchun 400 mingdan oshiq elektron shakldagi axborot- kutubxona resurslarini yaratish vazifasi belgilab berildi. Ana shu vazifalarni amalga oshirishda bibliografiya yordamga keladi. Bibliografiya va bibliografiyashunoslik maxsus predmetlardan bo‘lib, kutubxonachi kadrlar tayyorlovchi fakultetlarda, madaniyat, san’at va pedagogika kollejlarining kutubxonachilik bo‘limlarida o‘tiladi. Bibliografiya kursini o‘rganish nazariy masalalar, amaliy mashg‘ulotlar, tajriba darslari, mustaqil ishlar yordamida olib boriladi. Kutubxonalarda olib boriladigan ishlab chiqarish amaliyotlari davomida ma’ruza matnlarida berilayotgan nazariy masalalar amaliy mashg‘ulotlar va mustaqil ish orqali mustahkamlanib boriladi. Òalaba o‘zini o‘zi muntazam tekshirib borish, nazorat qilish imkoniga ega bo‘ladi.

Mazkur o‘quv qo‘llanma birmuncha murakkab, ammo juda qiziqarli bo‘lib, kutubxona ish faoliyatida foydali bo‘lgan bibliografik va axborot jarayonlarini o‘rganishda sizga yordam beradi. Chunki barcha mutaxassislikka oid fanlar bu fan bilan bog‘liq holda o‘rganiladi, kutubxona ish jarayonlarining barcha sohalarida ana shu fan yordamida olingan bilim zarur bo‘ladi, kitobxonlarga o‘ziga mos axborotni topish va yetkazib berish, o‘z vaqtida axborot berish ham shu fan yordamida o‘rganiladi. Bibliografiya predmeti o‘quvchilarni kitobni bilish, uning sirlarini anglash, axborot tanlash, uni kitobxonga yetkazib berish ilmi bilan qurollantiradi. Bibliografiya milliy g‘oyaning asosiy tushuncha va tamoyillarini targ‘ib etishda, Prezident I. A. Karimov asarlaridan, ko‘rsatma va farmonlaridan foydalangan holda o‘quvchilarga amaliyotda bibliografik sharhlashni, adabiyotlarning turli xil ro‘yxatlarini tuzishni, ko‘rsatkich va bibliografik qo‘llanmalarni tuzish metodikasini, kerakli ma’lumotlarni qayerdan, qaysi yo‘l bilan, qaysi vositalar yordamida olish kerakligini, kutubxonada kartotekalar tuzish, kitobni targ‘ib qilish metodikasini o‘rgatadi. Bibliografiya kursi 3 yil davomida o‘qitilib, 2 ta asosiy qismga bo‘linadi: 1. Umumiy bibliografiya. 2. Soha bibliografiyasi. Bibliografiyaning umumiy qismida bibliografiya nazariyasi va tashkil qilinishi, uning ijtimoiy roli, turlari, bibliografiyaning obyektlari, bibliografik faoliyat turlari, uning asosiy jarayonlari, axborot-bibliografik resurslar, bibliografiyalash metodikasi, O‘rta Osiyoda bibliografiya tarixi, O‘zbekistonda retrospektiv, tavsiya va ilmiy-yordamchi bibliografik qo‘llanmalar va boshqa masalalar o‘rganiladi. Ushbu o‘quv qo‘llanma bibliografiya kursi bo‘yicha madaniyat kollejlari o‘quvchilari uchun, umuman, mazkur kurs bo‘yicha tayyorlangan birinchi adabiyotdir. Biz o‘quv qo‘llanmada iloji boricha, mamlakatimiz bibliografiyasi tajribalaridan foydalanishga, uni keng va atroflicha yoritib berishga, nazariy masalalarni amaliy va tajriba mashg‘ulotlari bilan mustahkamlashga harakat qildik.

O‘quv qo‘llanmada har bir mavzuni izchil ketma-ketlikda joylashtirishga, mavzu nomidan so‘ng uning maqsadini, oxirida esa xulosalar va tekshirish uchun savol va topshiriqlarni berib bordik. Darslikning V va VI bobini yoritishda pedagogika fanlari nomzodi, Òoshkent davlat madaniyat instituti „Bibliografiya va hujjatshunoslik“ kafedrasi dotsenti Muso Mamatovich Òuropovning qo‘lyozma materiallaridan foydalandik. Bibliografiya kursini o‘rganish ta’lim jarayonida o‘rganiladigan barcha mutaxassislik fanlari—„Kutubxonashunoslik“, „Hujjatlar fondi va elektron katalog“, „Kutubxona menejmenti“, „Axborot-kutubxona texnologiyasi“, „Internet tizimidan foydalanish“, „Kutubxona ishini avtomatlashtirish“, „Elektron kutubxona“, „Axborot-kutubxona dizayni“, umumta’lim fanlari nutq madaniyati, pedagogika, psixologiya fanlarida o‘rganiladigan bilimlar juda kerak bo‘ladi. Bibliografiya ishi bilimli, sabr-toqatli, sinchkov va ziyrak kishining ishi ekanligini unutmang. Ikkinchi darajali axborotning qadimgi shakllari yozma madaniyat tarixi bilan bog ‘ liq bo ‘ lib , Vizantiyaning bibliografik yodgorliklari , Shumerning bibliografik matnlari , amerikalik tadqiqotchi S . N . Kramerning va boshqa Assuriya madaniyati namoyandalarining asarlarida tasdiqlangan . Eramizdan oldingi uchinchi ming yillikda yer yuzidagi birinchi kutubxonalar Qadimgi Shumerda paydo bo‘lgan. Shumer xonligidagi kutubxona xodimlari loy-tablichkalardagi klin yozuvlarini katta yopiq qutilarda va savatlarda saqlaganlar. Nishopur saroyida Lagash arxeologlari tomonidan minglab (20000 dan ko‘p) ana shunday loy-tablichkalar topilgan. Ana shunday katta fondga ega bo‘lgan kutubxonalar jamg‘armasidan o‘ziga kerakli tablichkani topishning o‘zi bo‘lmagan. Qadimgi Shumer kutubxonachilari bunday holatdan chiqa bilganlar. Ular har bir qutini yoki savatni alohida o‘ziga xos va undagi materiallar mazmuniga muvofiq nomlar bilan ataganlar. Bunday tartibga solish kutubxonachilik ishidagi birinchi kataloglardir. Bu foydalanuvchiga kutubxonada mavjud hujjatni qidirishga va oson topishga yordam bergan. Shunday qilib, kutubxona xodimi birinchi bo‘lib kutubxona katalogi ko‘rinishida o‘z kutubxonasida maxsus tablichka-ko‘rsatkichlarni qo‘llash

bilan katalog shaklidagi bibliografik axborotni kashf etdi. Keyinchalik kataloglar bibliografik axborotning manbasi sifatida anchagina qadimgi yirik kitob saqlash muassasalariga bo‘ysungan. O‘sha vaqtda Jenevada mavjud bo‘lgan kutubxona katalogi haqidagi ma’lumotlar bizgacha yetib kelgan. U Assuriya shohi Ashshurbaniðalga qarashli bo‘lgan. Bu eramizdan oldingi VI asrga oid juda katta bir qancha o‘n ming dona loy-tablichkalaridan iborat kutubxona bo‘lib, adabiyotlar, asosan, o‘sha davrga xos grammatika, she’riyat, tarix, huquq, tabiat haqidagi fan, geografiya, matematika va dinga oid edi. Kutubxonaning sistemali katalogi unda ishlaydigan juda katta olimlar va yozuvchilar (xattotlar) guruhi tomonidan yaratilgan. Qadimgi Misrdagi Edfu shahrida „Papirus uyi“ nomli kutubxona bo‘lgan. Uning binosi hozirgacha saqlanib qolgan va qo‘lyozmalarning birortasi ham yo‘qolmagan. Bizgacha yetib kelgan katalog yordamida kutubxona fondi haqida to‘la ma’lumotga ega bo‘lishimiz mumkin. Katalog 2 qismdan iborat: har ikkala qismda turli masalaga oid adabiyotlar ro‘yxati berilgan. 1- qism 12 ta quti, 2- qism 22 ta qutidagi adabiyotlar mazmuni haqida ma’lumot beradi. Miloddan avvalgi III asrda Ellinistik Misrda Aleksandriya kutubxonasi turli tildagi milliondan ortiq hujjatlar to‘plangan zamonasining gullab-yashnagan kutubxonasi edi. Uning kutubxonachisi olim va shoir Kallimax hajmiga ko‘ra tarixiy-adabiy va bibliografik ish deb tan olingan va mashhur bo‘lgan, ammo bizgacha saqlanmagan „Bilimning hamma sohasida sharaf topganlarning jadvali“ni tuzgan edi. U haqda materiallar yetib kelgan. Unga ko‘ra, bu bir tomondan Aleksandriya kutubxonasining 8 dan 1 qismini aks ettirgan, ikkinchidan, Kallimaxga ma’lum bo‘lgan o‘sha vaqtdagi birinchi manbasining qayerda saqlanishidan qat’i nazar grek adabiy asarlari va mualliflar haqidagi biografik ma’lumotlarni bergan. Kallimax jadvali o‘zida bibliografik axborot rivojining 2 ta asosiy yo‘nalishini aks ettirgan: 1.Tarixan birinchi va bibliografik axborotning aniq kutubxona fondi bilan bog‘liq katalogi. 2. Tasvirlangan hujjatlarning aniq saqlanish joyiga bog‘liq bo‘lmagan hujjatlar haqida (bu yo‘nalish shu vaqtgacha alohida izohli ma’noga ega emas edi).

Tadqiqotchilarning e’tiroficha, dastlabki bibliografik qo‘llanma sifatida bu jadval bizgacha yetib kelmagan bo‘lsa-da, shu ish bilan bibliografiya tuzish boshlangan. Xuddi shunga o‘xshagan bibliografik ko‘rsatkich kechroq, eramizdan oldingi I asrda Xitoyda „Si lyue“ („Yetti rezyume“) nomi bilan paydo bo‘ldi. Bu ishlar bizga qadar nazariy va amaliy ahamiyatini saqlab qolgan. Qadimgi dunyoda va o‘rta asrlarda Yevropada kitob bosish ishi ixtiro qilingunga qadar bibliografiya tarixi haqida to‘g‘ri ma’lumotlarni Rossiya davlat kutubxonasining bibliografiya bo‘yicha ilmiy tadqiqot bo‘limining bosh ilmiy xodimi, mashhur bibliograf va vizantiyashunos B. A. Semyonovning tadqiqotlaridan olish mumkin. Uning 1979 — 1982-yillarda o‘tkazgan tadqiqotiga ko‘ra: 1. Vizantiyada aniqlangan barcha yodgorliklarni to‘la yokiqisman bibliografik apparatga ega bo‘lgan qo‘llanma deb hisoblash mumkin. 2. O‘rta asr grek bibliografiyasi muntazam rivojlangan bo‘lib,o‘sha davrdagi bibliografiya qadimgi grek va ellinistik bibliografiyaning yangi tarixiy jarayondagi davomi edi. 3. O‘sha davr bibliografiyasi uchun keyinchalik kitob bosishishi paydo bo‘lgandan keyin ham rivojlangan unifikatsiya xarakterli bo‘lib qoldi. 4. Bibliografik matnlarni tahlil qilish shuni ko‘rsatdiki,bibliografik yo‘llanmalar (ssilkalar) mualliflarni ko‘rsatishda va aniq bir asarga taalluqli masalalarni ko‘rsatishda qo‘llanilgan. 5. Birinchi rus bibliografik yodgorligi 1073-yil yaratilganyolg‘on va haqiqiy kitoblarning 3 ta ro‘yxati edi. Antik madaniyat o‘lishi bilan bibliografiya tushunchasi ham yo‘qolib ketdi va keyin yana qaytadan boshqacha sharoitda, boshqacha ma’noda, ya’ni kitob boyliklarini tavsiflash ma’nosida qo‘llanila boshlandi. Bibliografiyaning keyingi taraqqiyoti Yevropada kitob bosishning boshlanishi va axborot madaniyatining poligrafik davri bilan bog‘liq. Bu vaqtli matbuot nashrlari, bibliografik materiallar, maxsus gazeta va jurnallar, davlat bibliografiyasi manbasi bo‘lmish majburiy nusxalar va to‘plamlar, nashriyot va kitob savdosi tashkilotlarining bosma kataloglari va boshqa bibliografik mahsulotlarning paydo bo‘lishida ko‘rinadi.

Bibliografiya fani hayot taqozo etayotgan vazifalarni amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan amaliy ehtiyojlar tufayli vujudga keldi va rivojlandi. Bibliografik nazariya va amaliyot uzviy bog‘liq, bir-birini boyitadi va nisbatan o‘z mustaqilligini himoya qiladi. Rus bibliografiyasining paydo bo‘lish davri XI — XVII asrda xrestomatiya tiðidagi to‘plamlarning paydo bo‘lishiga bog‘liq. XVIII asrda o‘sha davrda har bir davlatda kitob omborlari hisoblangan cherkov kutubxonalari fondini tavsif etish boshlandi. Bu bizgacha yetib kelgan qimmatli XV asrga oid „Kirill-Belozer cherkovi qo‘lyozmalari tavsifi“dir. XVII asrning ikkinchi yarmida „Oãëaâëeíèå êíèã, êòî èõ ñëîæèë“ nomli rus kitoblari bilan tanishtirish maqsadida tuzilgan bibliografik ish haqida ma’lumotlar bor. Rus bibliografiyasi tarixi haqiqiy taniqli tashabbuskor bibliograflar — „Rus bibliografiyasining otasi“ deb tan olingan V.S.Sopikov, undan oldin N.I. Novikov nomi bilan bog‘liq. N.I.Novikov 1772-yili o‘z ahamiyatiga ko‘ra birinchi biobibliografik lug‘at va birinchi rus qomusnomasi — „Rossiya yozuvchilari haqida tarixiy lug‘at tuzish tajribasidan“ nomli ishni yaratgan. V.S.Sopikovning buyuk xizmati shundaki, u „Bosmaxona tashkil etilgandan 1813- yilgacha slavyan va rus tillarida bosilgan asarlar va tarjimalarning to‘liq lug‘ati“ni tuzadi, bundan tashqari, u bu asarini 1813—1821- yillari „Rossiya bibliografiyasining tajribasi“ nomi bilan nashr ettiradi. Unda Rossiyada birinchi marta va biz uchun ham eng muhim prinsiðial nazariy masalalar—kutubxonachi va bibliografning vazifalari, kitobxonga tavsiya etilayotgan kitobning ahamiyati, muallif fikri va uslubi bilan kitobxonni tanishtirish uchun tuzuvchi tomonidan bibliografik qo‘llanmalarning yangi janri — bibliografik ocherklar va antologiyalarni tuzish uchun qo‘llaniladigan turli xil vositalar ochib beriladi. XVIII asr oxiri—XIX asr boshlarida „bibliografiya“ so‘zi kitobshunoslik (kitob haqidagi fan), kitob tarixi, adabiyot tarixi, adabiy va ilmiy tanqid kabi fanlarni aks ettirdi. Aynan mana shu keng tushuncha V.S. Sopikovning „Bibliografiya insoniyatning eng qadimgi hamma bilimini tushuntiruvchi fandir“ deb xulosa qilishiga sabab bo‘ldi. Uning fikricha, bibliografiyaning ahamiyati,

umuman, kitobni bilishda, fanlarning holati va bosqichmabosqich rivojlanib borishini ko‘rsatuvchi fan ekanligida ko‘rinadi. Rus bibliografiyasi tarixida V.G. Anastasevich, N.M.Lisovskiy, N.Gennadi, V.I.Mejov, S.A.Vengerov, A.V.Mezer, N.A.Rubakin, N.Òropovskiy o‘zlarining nazariy va amaliy ishlari bilan iz qoldirgan hamda milliy bibliografiyalarning rivojiga ta’sir ko‘rsatgan. XIX asrning ikkinchi yarmi—XX asr boshlarida bibliografiya tushunchasi matbuot asarlari haqida ma’lumotlar to‘plash ma’nosida qo‘llanilib, bibliografiyaning vazifasini ancha qisqartirdi. Shu bilan bog‘liq holda bibliografiyaning ijtimoiy vazifasi haqida turlicha fikrlar paydo bo‘ldi. Ancha vaqt amaliy faoliyat sohasi, ilmiy fan, alohida bibliografik ko‘rsatkichlar, bibliografik qo‘llanmalarning yig‘indisi sifatida qo‘llanib kelindi. Sobiq ittifoq davrida ham bunday yondashish bibliografiya fanining rivojlanishiga, bibliografik faoliyatning takomillashuviga salbiy ta’sir etdi. 1950 — 1960- yillarda bibliograf olimlar, o‘qituvchilar, amaliyotchilar bibliografiya tushunchasi, „bibliografiya—faoliyat“, „bibliografiya—bibliografik qo‘llanma yoki ularning yig‘indisi“, „bibliografiya— bibliografik fan“ kabi nazariy masalalarni ishlab chiqdilar. Natijada birinchi marta „1648-70. Òushuncha va izohlar“ nomli davlat standarti qabul qilindi. Keyinchalik 1978- yildan kuchga kirgan „GOSÒ 7.0-77 Bibliografiya. Òushunchalar va izohlar“ izohli lug‘ati qabul qilindi. Unda bibliografiyaning ilmiy-amaliy faoliyati iste’molchiga bibliografik ma’lumotni tayyorlab, yetkazib beruvchi faoliyat ekanligi, bibliografiyaning tarixi, metodikasi, tashkil etish nazariyasini o‘rganuvchi ilmiy fan sifatidagi xususiyatlari ochib berildi. Bibliografiyaning ijtimoiy vazifalari va ahamiyati ham yoritildi, bibliografiyaning maqsadi jamiyatda matbuot asaridan foydalanishga ta’sir etish deb tushuntirildi. 1986-yili „Bibliografik faoliyat. Asosiy tushuncha va izohlar“ nomi bilan GOSÒ 7.0-84 qabul qilindi. Bunda bibliografiya tushunchasi umuman tushib qolgan, bibliografik faoliyat esa bibliografik axborotga bo‘lgan talabni bajaruvchi axborot faoliyati sifatida keltiriladi. 2000-yil 1iyuldan Rossiyada „Axborot-kutubxonachilik faoliyati, bibliografiya“ nomi bilan GOSÒ 7.0-99 kuchga kirdi. Unda bibliografiyaga quyidagicha ta’rif beriladi: Bibliografiya—

bibliografik axborot tayyorlashni,uni tarqatishni va undan foydalanishni ta’minlovchi axborot infratuzilmasidir. Buni anglash uchun boshqa turdagi axborot infratuzilmalari va bibliografik axborotni tushunib olish zarur. Davlat standartida axborot infratuzilmasi axborot resurslariga iste’molchilarning kirib borishini ta’minlovchi axborot markazlari, ma’lumotlar banki va bilimlarning, aloqalar tizimining yig‘indisi deb ta’rif beriladi. Axborot markazi — axborotni yig‘ish, tahliliy qayta ishlash va tarqatish vazifasini bajaruvchi tashkilot. Axborot resurslari umumiy ma’noda ishonchli axborotni olish uchun tashkil etilgan ma’lumotlar yig‘indisi bo‘lib, u matbuot asari va elektron hujjat ko‘rinishida bo‘ladi. Xulosa qilib aytganda, bibliografiya—matbuot asarlari, elektron hujjatlar haqida axborot tayyorlab, berish hamda ularni ma’lum ijtimoiy maqsadlarda targ‘ib qilish bilan shug‘ullanuvchi ilmiy va amaliy faoliyat. Bibliografiya mahsulotlari, nazariyasi, uslubiyati bilan shug‘ullanadigan fan bibliografiya fanidir. Bibliografiyashunoslik — bibliografiya nazariyasi, tarixi, metodologiyasi, texnologiyasi, metodikasi va tashkil etishni o‘rganuvchi va ishlab chiqaruvchi ilmiy fan. Bir vaqtning o‘zida bibliografik faoliyatning jarayonlarini, ayrim turlarini va qirralarini nazariy, tarixiy, metodik va tashkiliy nuqtayi nazardan u yoki bu bilim sohasining o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda o‘rganish va tadqiq qilish talab etiladi. Bu bilan xususiy bibliografiyashunoslik shug‘ullanadi. Bibliografiyashunoslik termini XVIII asrda G‘arbiy Yevropada paydo bo‘ldi. XX asrning 70- yillarida aniq ilmiy izohga ega bo‘ldi. Buning 4 ta tarkibiy bo‘limi: nazariyasi, tarixi, metodi, tashkiliy bo‘limi mavjud. Bibliografiya nazariyasi — bibliografiyaning mohiyatini va ijtimoiy ahamiyatini o‘rganadi, ilmiy konsepsiyasini va tushunchalar tizimini ishlab chiqadi, hozirgi zamon bibliografik amaliyotni ilmiy tahlil qilishning metodologik negizini ishlab chiqadi, bibliografiyaning va bibliografik fanlarning axborot faoliyati va informatika, kutubxonachilik ishi va kutubxonashunoslik, kitob ishi va kitobshunoslik bilan o‘zaro aloqasini tahlil qiladi. Rus bibliografiyasining, jumladan, hamdo‘stlik mamlakatlari bibliografiyasining rivojlanishida munosib hissa qo‘shgan A. I. Barsuk, M. G. Voxrisheva, N. E. Dobrinina, Y. S. Zubov, O.

P. Korshunov, A. V. Mamontov, I. G. Morgenshtern, I.I.Reshetinskiy, N. A. Slyadneva, A. V. Sokolov, S. A. Òrubnikov, Y. M. Òugov, V. A. Fokeyevlar faoliyatini o‘rganadi. Bibliografiya tarixi — uning qonuniyatlari va rivojlanish tendensiyalarini o‘rganadi. Bunda bibliografiya tarixi jamiyatlar tarixi, siyosat tarixi, jamiyatning iqtisodiy, madaniy-ma’naviy hayoti bilan bog‘liq holda o‘rganiladi. Rus bibliografiyasi tarixi masalalarini mashhur bibliograflar N.V.Zdobnov, M.V.Mashkova, L.M.Ravich, S.A.Reyser, B.A.Semyonovker, K. R. Simonlar o‘rganganlar. O‘zbekiston bibliografiyasi, umuman, O‘rta Osiyo bibliografiyasi tarixini o‘zbek bibliograf olimlaridan M. M. Òuropov, Sh. M. Shamsiyev, E. O. Oxunjonov, H. Mamatraimova, turkmanistonlik olim A. Yazberdiyevlar tadqiq qilib o‘rganganlar. Bibliografiya texnologiyasi — axborot resurslarini, bibliografik mahsulotlarni qayta ishlab chiqish mahorati. U axborotni yig‘ish, tashkil etish, saqlash, to‘plash, qayta ishlov berish, qidirish, xulosa qilish, nusxa ko‘paytirish, uni uzatish va tarqatishni ta’minlovchi texnologik komplekslarni takomillashtirishda ishtirok etadi. Bibliografiyaning metodikasi — bibliografiyaning nazariyasi, tarixi, texnologiyasi, amaliyoti bilan uzviy bog‘liq. U bibliografik axborot tayyorlash va iste’molchilarga yetkazishning maqsadga yo‘naltirilgan usullari va uslublari yig‘indisidir. Bibliografiyaning metodikasini ishlab chiqishda bibliograflardan M. A. Briskman, M. P. Bronshteyn, M. P.Gastfer, M. A. Sakdova, S. P. Bavin, S. V. Bushuyev, G. E. Mironov, A. M. Gorbunov, O. A. Gurbolikova, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan madaniyat xodimi M. Y. Nosirova, M. Òuropov, Sh. M. Shamsiyev, H. Mamatraimovalar faoliyat ko‘rsatadilar. Bibliografiyani tashkil etish —mamlakatda kutubxonachilik va axborot markazlarini tashkil etish, bibliografiya xizmati tizimini yaratish, rejalashtirish, muvofiqlashtirish, mehnatni ilmiy asosda tashkil etish, jamiyatning axborotga bo‘lgan talabini to‘la qondirish imkonini yaratish uchun xizmat qiladi.

Bibliografiyaning ahamiyati Har bir davrda jamiyat taraqqiyoti madaniyatsiz, ma’naviyatsiz amalga oshmaydi, doimo insoniyat ma’naviy bilimga, dunyoni bilishga, ilm olishga, o‘zligini anglash uchun hayotni tushunishga ehtiyoj sezadi. Tevarak-atrof, voqea va hodisalar, ularning mohiyati, mazmuni, maqsadi, ijtimoiy-siyosiy voqealar, ularning asl mazmuni, maqsadi, foyda va zarari haqida bilim beruvchi, kishilarni ezgulikka, yaxshilikka chaqiruvchi, ruhiy ozuqa beruvchi adabiyotlar haqida tezkorlik bilan, maqsadga mos holda ma’lumot beruvchi ikkinchi darajali hujjatlar — bibliografik mahsulotlardir. Òurli xil yo‘nalishda tuzilgan bibliografiyalarning ahamiyati quyidagilarda ko‘rinadi: 1. Bibliografiya undan oldingi davrda yaratilgan madaniy boyliklarimiz, kitobatchilik, nashriyotchilik ishi tarixi haqida, rivoji haqida ma’lumot beradi. 2. Adabiyotlarning mazmuni, maqsadi, undagi asosiy masalalar, muammolar bilan tanishtiradi. 3. Kitobxon uchun yangi ma’lumot beradi. 4. Kitobxonga o‘qish uchun eng zarur adabiyotlarni tavsiya qiladi. 5. Kitobxonga adabiyot tanlashda yordam beradi. 6. Adabiyot tavsiya etadi. 7. Jamiyat hayotida faol ishtirok etishga, biror-bir sohada muvaffaqiyatlarga erishishda turtki bo‘ladi. 8. Shaxsiy hayotida o‘zgarishlar bo‘lishi uchun zamin yaratadi. 9. Kitobxonda o‘qish madaniyatini, axborot bilan ishlashmadaniyatini tarbiyalaydi. 10. Ilmiy-tadqiqot ishlari, tarixni o‘rganish uchun muhimmanba bo‘lib qoladi.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Karimov I. A. Barkamol avlod — O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. 1997. 2. Karimov I.A. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot— pirovard maqsadimiz. Asarlar . - „ O ‘ zbekiston“, 2000. 3. Karimov I. A. Xavfsizlik va tinchlik uchun kurashmoq kerak. — 10- jild. O’. „O‘zbekiston“, 2000. 4. Milliy istiqlol g‘oyasi. — O’. „O‘zbekiston“, 2001. 5. Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi // Barkamol avlod — O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — O’. 1987. 6. Axborotlashtirish to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Qonuni: 1993- yil 7- mayda qabul qilingan // „Xalq so‘zi“, 1993. 7. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2002- yil 12apreldagi 123- sonli „Alisher Navoiy nomli O‘zbekiston Milliy kutubxonasini tashkil etish to‘g‘risida“gi qarori // „Xalq so‘zi“. 2002. 8. Respublika aholisini axborot-kutubxona bilan ta’minlashni tashkiletish to‘g‘risida O‘zbekiston Prezidenti qarori // „Xalq so‘zi“, 2006. 9. Mamatraimova H. Bibliografiya // O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasi. 2-jild. — O’., 2001. 10. Mamatraimova H. Bibliografiyashunoslik// o‘sha joyda. 11. Mamatraimova H. Davlat bibliografiyasi//o‘sha joyda.—3- jild.—

Похожие

Bibliografiyaning obyektlari

Baxshilar ijrochiligida epik xotira, bilim va dunyoqarashning o‘rni

Metodologiyaning adabiy tanqiddagi o`rni va ahamiyati

Adabiyotning ijtimoiy vazifasi

Adabiyot nazariyasi fanining predmeti va mazmuni