Adabiyot nazariyasi fanining predmeti va mazmuni - Литература - Рефераты

Adabiyot nazariyasi fanining predmeti va mazmuni

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

32.5 KB

Adabiyot nazariyasi fanining predmeti va mazmuni Reja: 1. Adabiyotshunoslik asoslari fanining ob’ekti va vazifalari. 2. Adabiyotshunoslikning tarkibiy qismlari: 3. Fanning tuzilishi, mazmuni va vazifalari.

Adabiyotshunoslik asoslari fanining ob’ekti va vazifalari. Adabiyot atamasi arabcha “adab” so‘zining ko‘plik shaklidir. U keng va tor ma’nolarda ishlatiladi. Keng ma’noda ishlatilganda kitoblar, risolalar, maqolalar, umuman, ko‘pchilikning o‘qishi uchun mo‘ljallangan nashrlar tushuniladi. Bunday adabiyotlar turli sohalarga bo‘linadi va turlicha nomlar bilan yuritiladi: “Qishloq xo‘jaligi adabiyoti”, “Texnika adabiyoti”, “Meditsina adabiyoti”, “Badiiy adabiyot” singari. Adabiyot atamasi tor ma’noda qo‘llanganda faqat badiiy adabiyotlar (romanlar, qissalar, hikoyalar, she’rlar, balladalar, dramalar, qasidalar) tushuniladi. Maxsus, tor va profetsional ma’nodagi “adabiyot” atamasi o‘zbek adabiy tiliga XX asrning boshlarida kirib kelgan. O‘tmishda badiiy adabiyot bilan birga ilmiy, tarixiy, axloqiy kitoblar ham adabiyot atamasi tushunchasi ham doirasiga kiritilgan. O‘rta asrlarda shunday asarlar ham yaratilganki, ulardan so‘z san’ati ilm-fan, odob-axloq masalalari bilan qorishib ketgan (“Qobusnoma”, “Qutadg‘u bilig”, “Boburnoma” singari). Bundan tashqari sof badiiy asarlar ham “adabiyot” atamasi tushunchasi doirasiga kiritilgan. She’riy asarlar “nazm”, “manzuma”, “abyot”, “she’r” atamalari bilan nasriy asarlar “nasr” nomi bilan yuritilgan. She’riy to‘plamlar uchun “devon”, “bayoz” singari atamalar qo‘llanilsa-da, umumiy maxsus atama ishlatilmagan. XX asr boshlarida Hamza, Abdulla Avloniy va boshqalar o‘zlarining badiiy asarlarini “adabiyot” deb atay boshlaganlar. XX asrning 20-yillariga kelib, badiiy asarlarga nisbatan “adabiyot” atamasini qo‘llash odat tusiga kirgan. Adabiyotshunoslikning tarkibiy qismlari: Adabiyotshunoslik badiiy adabiyot – so‘z san’ati haqidagi fandir. Badiiy adabiyotning muhim xususiyatlarini rus tanqidchisi I.Belinskiy “Adabiyot so‘zining umumiy ma’nosi” asarida ko‘rsatib o‘tadi. Uningcha, adabiyotning eng muhim va umumiy xususiyati 3 tadir: 1. Adabiyot doimo ommaviylikka suyanadi, ya’ni adabiyot boy va kambag‘alga, erkak va ayollarga, yoshu-qariga, demak irqi, millati, dinidan qat’iy nazar hammaga birdek xizmat qiladi.

2. Adabiyot ma’lum shaxslar, talant egalari tomonidan yaratiladi. Shu nuqtai nazardan yozma adabiyot bilan xalq og‘zaki ijodi bir-biridan farqlanadi. Og‘zaki ijodning bunyodkori xalq bo‘lsa, yozma adabiyot ma’lum bir shaxslar tomonidan yaratiladi. 3. Adabiyotning badiiyligidir, ya’ni unda hayot obrazlar orqali tasvirlanadi. So‘z vositasida inson qalbi kashf etiladi, u orqali hayot jonli qilib, boyitib ta’sirli qilib tasvirlanadi. “Adabiyotshunoslik” so‘zi kelib chiqish jihatdan “adabiyot” so‘ziga tojikcha “shinos” (yaxshi bilish, tayin etish) fe’li va o‘zbekcha lik qo‘shimchasini qo‘shilishidan paydo bo‘lgan. “Shinos” fe’li o‘zbek tili taqozosiga ko‘ra, “shunos” shaklini olgan. “Adabiyotshunoslik” atamasiga Qisqacha Adabiyot ensiklopediyasida shunday ta’rif berilgan: Adabiyotshunoslik – badiiy adabiyotni uning mohiyatini, kelib chiqishini va ijtimoiy aloqalarini har taraflama o‘rganuvchi fandir; so‘z orqali badiiy fikrlashning negizi, zamini, tuzilishi, tarixiy-adabiy jarayonning lokal (ma’lum joy, davrga oid) va umumiy qonuniyatlari haqidagi bilimlar jamidir”. Izzat Sulton “Adabiyot nazariyasi” fan sifatida” nomli maqolasida adabiyotshunoslik haqida shunday deydi: 1. Adabiyotshunoslikning diqqat markazida dastavval adabiyotning eng yaxshi namunalari, ya’ni klassik asarlar va klassik yozuvchilar ijodi turadi. Ana shunday asarlar va yozuvchilar ijodi tahlili jarayonida badiiy adabiyotning qonuniyatlari, o‘ziga xos xususiyatlari kashf etiladi. 2. Adabiyotshunoslik tarixiy-adabiy jarayon – adabiyotning ma’sum bir davrda rivojlanish haroiti va yo‘llarini o‘rganadi, qonuniyatlarini ochadi. 3. Adabiyotshunoslik adabiyotni yaratuvchilarning o‘zlarining adabiyot va tarixiy –adabiy jarayon haqida aytgan fikrlari ham hisobga oladi, ularga tayanadi. Demak, adabiy klassika, buyuk yozuvchilarning adabiyot haqidagi fikrlari, tarixiy- adabiy jarayon va uning hamma arboblari faoliyati, ijodiy mahsuloti – adabiyotshunoslikning ob’ektidir.

Fanning tuzilishi, mazmuni va vazifalari Adabiyotshunoslikning asosiy vazifasi biridan, adabiy jarayonni, adabiyot taraqqiyoti an’analari, qonuniyatlari- chuqur o‘rganishdan iborat. Adabiyotshunoslik badiiy adabiyoti zamon talablari asosida tinimsiz rivojlanib borishga va xalqqa xizmat qilishga da’vat etadi. Ikkinchidan, adabiyotshunoslik kitobxonning estetik didini shakllantirishga, uni nazariy jihatdan qurollantirishga xizmat qilishi kerak”. Adabiyotshunoslikning tarkibiy qismlari ikkiga bo‘linadi: I. Adabiyotshunoslikning asosiy sohalari: 1. Adabiyot nazariyasi – so‘z san’atining mohiyati, sotsial tabiati, taraqqiyot qonuniyatlari, kishilik jamiyati rivojidagi o‘rni va rolini, o‘ziga xos xususiyatlarini tahlil qiladi. 2. Adabiyot tarixi – so‘z san’atining vujudga kelishi va rivojlanishini tadqiq etadi. Kishilik jamiyatining rivojida badiiy adabiyotning roli va ahamiyatini belgilaydi. Adabiyot tarixi adabiyot nazariyasi qoidalariga suyanib ish ko‘radi va, ayni chog‘da, uni yangi ilmiy xulosalar bilan boyitadi. 3. Adabiy tanqid – har bir davrning adabiy hodisalari, yozuvchilari ijodi haqida o‘z vaqtida muhokama yurgizadi, ularni badiiy adabiyotning vazifalari va o‘z zamonasining ijtimoiy talablari nuqtai nazaridan tahlil etadi, baholaydi. II. Adabiyotshunoslikning yordamchi sohalari: 1. Adabiyotshunoslik istoriografiyasi – adabiyot tarixi, adabiyot nazariyasi va adabiy tanqidning barcha davrlardagi tarixiy taraqqiyotiga oid materiallar majmui, ularning umumlashmasi. Istoriografiya adabiyotshunoslik fanlari erishgan yutuqlarni umumlashtirish yo‘li bilan uning taraqqiyotiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. 2. Matnshunoslik – tadqiq etish, harhlash, ommabop yoki akademik nashrga tayyorlash maqsadida adabiyot va folklor asarlarini o‘rganish, ularning yaratilishi tarixini aniqlash, aslga yaqinroq matnini tiklash ishlari bilan shug‘ullanadi. Matnshunoslik badiiy asarning u yoki bu nusxasi yoxud nashri nechog‘li mukammal, nomukammalligi bilan shug‘ullanadi.

3. Adabiyot bibliografiyasi – badiiy adabiyot va adabiyotshunoslikka oid asarlar ko‘rsatkichi matnlar, maqolalar, materiallar va manbalarni aniqlaydi, tadqiq etilayotgan mavzuning ishlanish tarixini kuzatib borishga yordam beradi. Bibliografiyaning ikki tipi mavjud: A) ilmiy tadqiqot ishlariga yordam beradigan bibliografiya; B) o‘qish uchun tavsiya qilinadigan asarlar bibliografiyasi. “Adabiyotshunoslik asoslari” fani uch bo‘limdan iborat: 1-bo‘lim: “Badiiy adabiyot haqida ta’limot”. 2-bo‘lim: “Badiiy asar haqida ta’limot”. 3-bo‘lim: “Adabiy jarayon” deb nomlangan. Kurs davomida adabiyot nazariyasining asosiy tushunchalari xaqida ma’lumot beriladi. Adabiyot tarixi va nazariyasining asosiy tushunchalari xaqida ma’lumot beriladi. Adabiyot tarixi va nazariyasini o‘rganish uchun hart-haroitlar yaratiladi. Bu kursda, asosan, badiiy adabiyotning umumiy xususiyatlari, badiiy asar tabiati va adabiy jarayonning eng muxim muammolariga e’tibor qilinadi.

Adabiyotlar: 1. Bogdanova O. Y., Leonov S. A., Chertov V. F. Metodika prepodavaniya literaturi (uchebnik). -M.: "Academa", 2004. 2. Dolimov S., Ubaydullayev H., Ahmedov Q., Adabiyot o‘qitish metodikasi, -T.: “O‘qituvchi”, 1967. 3. Rez Z. Y. i dr., Metodika prepodavaniya literaturi. -M.: “Prosvesheniye”, 1977. str.10-17. 4. Zunnunov A., Hotamov N., Ibrohimov A., Esonov J. Adabiyot o‘qitish metodikasi. -T.: “O‘qituvchi”, 1992.

Похожие

Adabiyot nazariyasi fan sifatida

Hayot va adabiyot adabiyotning tasvir ob’ekti predmeti vazifasi

Til va adabiyot

Hayot va adabiyot

Adabiyot va mafkura