Бадиий адабиётнинг иккиёқлама моҳияти - Литература - Рефераты

Бадиий адабиётнинг иккиёқлама моҳияти

Загружено в:

10.09.2022

Скачано:

0

Размер:

92.5 KB

Бадиий адабиётнинг иккиёқлама моҳияти Режа: 1. Бадиий адабиёт ҳақида адабиётшуносликдаги баҳслар тўғрисида. 2. Бадиий адабиёт ҳам ижтимоий онг, ҳам санъат соҳаси сифатида. 3. Бадиий адабиётнинг ижтимоий табиати .

ХХ аср бошларида улу ғ юртдошимиз Чўлпон " Адабиёт надир ?" деган саволни ўртага ташлаган ва шу номли мақоласида унга баҳоли қудрат жавоб излаган эди . Асримизнинг ўрталарида улу ғ француз ёзувчиси ва адабиётшуноси Ж . П . Сартр ҳам ҳудди шу номли мақола билан чиққан ҳамда шу саволга ўзича жавоб берган эди . Агар биз диққат билан кузатсак , инсоният онгини танигандан бери ушбу савол у ёки бу тарзда мунтазам қўйилиб келишига гувоҳ бўламиз . Қизи ғ и шундаки , бу саволга ҳар бир давр ўзича жавоб беради , боз устига , бир даврда яшаётган одамларнинг жавоблари - да бир - биридан жиддий фарқланади . Тугал ва узил - кесил жавоб берилиши мумкин бўлмаган " адабиёт надир ?" саволининг ҳозирги кунда ҳам кун тартибида тургани табиий . Бугунги кунда мазкур савол теграсидаги баҳслар " адабиёт санъатми ёки онг соҳасими ", " адабиёт ижтимоий бўлиши керакми ёки йўқми ", " адабиёт оммавий бўлиши керакми ёки элитарми " каби асосий масалаларни ўз ичига олади . Биз ўзимиз билишни истаган нарса ҳақида тугал ҳукм чиқаришга мойилмиз , охиригача тугал англаб бўлмайдиган , охиригача муайян таърифу қоидалар асосида тушунтириб бўлмайдиган мураккаб ҳодисалар мавжудлигини тан олгимиз келмайди . Ҳолбуки , мавжуд нарса - ҳодисаларнинг аксарияти , жумладан , адабиёт ҳам , ана шундай мураккаб , зиддиятли томонларни ўзида жам этган ҳодиса саналиши керак . Юқорида қўйилган саволлардан биринчисига — " адабиёт санъатми ёки онг соҳасими " деган масалага тўхталсак , бу нарса анча равшан кўринади . Кейинги йилларда шўро даврида ўта ялан ғ оч ижтимоийлашган адабиётга , уни оммани коммунистик руҳда тарбиялаш ва ш . к . мақсадларга бўйсундириш амалиётига акс таъсир тарзида адабиётни " соф санъат " сифатида тушуниш , унда фақат санъат ҳодисасинигина кўриш тамойили кузатилади . Ҳолбуки , адабиётда фақат воситани кўришлик қанчалик хато бўлса , унда " соф санъат " нигина кўриш ҳам шунчалик хатодир . " Соф санъат " тарафдорлари адабиётнинг ижтимоий онг соҳаси эканлигини инкор қиладилар , жуда инсоф қилганлари адабиётнинг бу жиҳатига эътиборсизроқ , кўз юмиб қарайдилар . Биз ақл ва ҳисни бир - бирига кўпинча зид қўямиз , ҳолбуки , бу нарса вужудимизда ақл ва ҳиснинг бир пайтда мавжуд бўлишига , иккисининг бирликда инсон руҳиятини ташкил этишига ҳалақит бермайди . Бас , нега энди инсон руҳий фаолиятининг маҳсули бўлган адабиёт уларнинг иккисини ўзида жам қилолмас экан ?! Бу масалани бадиий ижод табиатидан келиб чиқиб тушуниш ва тушунтириш ўн ғ айроқ кўринади . Адабиётнинг илк намуналари саналадиган асотир(миф)ларни, афсоналарни эсга олайлик. Ахир, "Авесто"даги ривоятлар ёхуд қадим юнон ёки миср афсоналари табиатни, инсоннинг пайдо бўлиши, унинг ўлими сирлари ва ш.к. муаммоларни билишга интилиш натижаси эмасми? Албатта, ҳозирги инсоннинг тафаккур даражаси ҳам, адабиёт ва

санъатнинг ривожланиш даражаси ҳам улардан кўз илғамас даражада узоқлашди. Лекин бадиий ижодга туртки берадиган бирламчи омил ҳамон билиш эҳтиёжи бўлиб қолди. Тўғри, кейинги даврларда яратилган асарларда доим ҳам ижодкор билишга интилаётгани асотирлардаги каби равшан сезилмаслиги мумкин, лекин унинг яратилишига бевосита мана шу эҳтиёж туртки берган. Дейлик, бир ижодкорни жамиятнинг мавжуд ҳолати ёки ривожланиш тамойилларини билиш(кўпроқ романларда), бошқа бировини ўзни англаш орқали Ҳақни таниш(тасаввуф шеърияти), тағин бирини қалбидаги кечинмаларини(яъни, ўзини) англаш ва шунга ўхшаш умумий номи БИЛИШ аталувчи эҳтиёж ижодга ундайди. Фақат шуниси борки, кейинги даврларда яратилган асарларда билиш эҳтиёжининг равшан сезилмаслиги ижодкор тарафидан англанган нарсанинг асарда бошқача йўсинларда ифодаланиши билан изоҳланиши мумкин. Дейлик, ижодкор ўзи анчадан бери ечолмай келаётган, ўзи англашга интилаётган масаланинг ечимини табиат манзарасида, ҳаётдаги бирон бир ҳолатда, ҳодиса ва ш.к.ларда кўриши, яъни, ўша нарсада ҳикмат кўриши-да мумкин. Ижодкор ўз асарида ўша нарсани (манзара, ҳолат, ҳодиса ва ш.к.) акс эттиришнинг ўзи биланоқ эҳтиёжни қондиради. Қатағон даврида инсоннинг қадрсизлангани, бутун бошли жамиятнинг тоталитар тузум олдидаги ожизлигию кишиларнинг ўзгалар фожиасига томошабин бўлиб тургани ҳақида ўйлаган ва азоб чеккан А.Қаҳҳор "Ўғри"да тасвирланган воқеада, мустабид тузум шароитидаги ижодкор қисматини Ойбек "Наъматак"даги манзарада кўрган бўлса не ажаб?! Айтмоқчимизки, шу асарларни яратиш билан ҳар икки ижодкор руҳиятида пайдо бўлган билиш эҳтиёжи қондирилди. Зеро, ижод онларида ҳар иккиси ҳам ўзини ўйлатган масалани ўзича ҳал қилди, муайян бир тўхтамга келди. Албатта, бу асарларни ҳар биримиз ўзимизча тушунамиз, сабабки, биз улардаги образлар тилини ўзимизча мантиқ тилига кўчирамиз — англаймиз. Бироқ бу нарса асарнинг яратилишига туртки бўлган билиш эҳтиёжининг генетик жиҳатдан ижтимоий ҳарактерга эгалигини инкор қилолмайди. Бадиий ижодга туртки берувчи билиш эҳтиёжининг турли сатҳ ва навдаги ижтимоий муносабатлар асосида вужудга келиши бадиий асарнинг, демакки, бадиий адабиётнинг ҳам генетик жиҳатдан ижтимоий характерга эгалигидан далолатдир. Бошқа бир муҳим томони шуки, ҳар икки адиб ўзлари яратган бадиий образлар воситасида билибгина қолмади, иккиси ҳам ўзининг орзу-армонларини, ҳис-туйғуларини — бир сўз билан айтганда — ўз идеалидан келиб чиққан ҳиссий муносабатини (ва шу йўсин билвосита ўз идеалини) ифодалади. Бироқ ҳиссий муносабатни ёки бадиий билиш жараёнида англанган ҳақиқатни очиқдан- очиқ ифодалаш шарт эмас. Боз устига, ҳиссий муносабатнинг очиқдан-очиқ ифодаланиши "насиҳатгўйлик", англанган ҳақиқатнинг очиқдан-очиқ ифодаланиши «ақллилик» томон тортиб кетиши мумкин. Шунинг учун, масалан, "Ўғри"да А.Қаҳҳор "холис кузатувчи"

мавқеида туради: қалбини жумбушга солган воқеанинг, ҳолатнинг суратини чизиш билан кифояланади. Маҳорат билан тасвирланган ҳолат тасаввурида жонланган онларда (ҳикояни ўқиш жараёнида) ўқувчи адибнинг (ижод онларидаги) ҳис-туйғуларини қалбдан кечиради. Бироқ ёзувчи ижод онларида қай муаммони бадиий идрок этишга интилгани доим ҳам кўзга ташланавермайди. Бунинг ҳеч бир ажабланарли жойи ҳам йўқ: бадиий асар арифметик, физик ва ё бошқа ш.к. масала эмаски, унда конкрет шартлар кўрсатиб қўйилса. Шунга қарамай, матнда доим ҳам акс этмагани ҳолда ҳам билиш эҳтиёжи бадиий ижодга туртки берувчи асосий омил бўлиб қолаверади. Мисолга олинган ҳар икки асарда ҳам бир нарсанинг моҳияти бошқа нарса орқали англанаётганига шоҳид бўлаётирмиз. Ҳар икки ижодкор ҳам ўзларини ўйлатган муаммоларни англаш учун ҳаётга айнан тақлид қилгани, ҳаётдан нусха кўчиргани йўқ. Зеро, бир нарсанинг моҳиятини иккинчи нарсада кўриш учун ақлнинг ўзи камлик қилади, бунинг учун ижодкорда аввало санъаткорона нигоҳ, санъаткорга хос "қалб кўзи" бўлиши лозим. Яъники, адабиётдаги билиш фандагидек рационал билишгина эмас, унда ақл билан баробар ҳис, сезги (интуиция) каби унсурлар иштироки ҳам каттадир (шунинг учун ҳам ақлли одамларнинг бари ҳам санъаткор бўлавермайди, бўлолмайди). Сираси, атрофдаги нарса-ҳодисаларда айрича ҳикмат кўришга қобил, кузатувчан, зукко кишилар ҳам оз эмас. Бироқ уларнинг ҳаммасини ҳам санъаткор демаймиз, нари борса «шоиртабиат», «зукко» дея таърифлаймиз. Улардан фарқли ўлароқ, санъаткор нарсанинг моҳиятини очувчи бошқа нарсани кўрибгина қолмайди, уни ўзининг туйғу-фикрларини ифодалашга мувофиқ тарзда қайта яратади (одатга кўра буни "тасвирлайди" деган моҳиятга номувофиқ сўз билан аталади) ва мана шу қайта яратиш жараёни ИЖОДдир. Руҳнинг алоҳида ва бетакрор ҳолати бўлмиш ижод онларида санъаткорга ўзи излаган моҳият аён бўлади, яъни, билиш эҳтиёжи фақат ижод жараёнидагина қондирилади. Санъаткорнинг ижод онларидаги ҳолати, унинг зўриқиб ишлаётган онгию жумбуш урган қалби эса асар матнида муҳрланади. Модомики бадиий ижод билишга қаратилган жараён экан, демак, бадиий адабиёт ҳам онгга алоқадор ҳодиса, фақат бунда билишнинг санъатга хос йўлидан борилади. Бунгача айтилганларга таяниб, адабиёт иккиёқлама ҳодиса, у санъатга ҳам, ижтимоий онгга ҳам бирдек алоқадордир деган хулосага келиш мумкин. Адабий баҳсларда тез-тез кўтарилиб турган "адабиёт ижтимоий бўлиши керакми ёки йўқми" масаласи ҳам шўро даври адабий сиёсати таъсирида юзага келди, ўткирлашди. Адабиётнинг ижтимоий эканлигини инкор қилиш маъқул бўлмаганидек, унинг индивидуал-шахсий ҳодиса эканлигини ҳам инкор этиб бўлмайди. Бу даъво фақат муроса илинжида, баҳсда оралиқни — энг ҳавфсиз мавқени эгаллаш илинжида эмас. Мазкур саволга жавоб бериш учун биз адабиётнинг предмети масаласига тўхталишимиз зарур.

Адабиётшуносликка оид асарларда, дарсликларда "бадиий адабиётнинг предмети — инсон" деб кўрсатилади. Бироқ мазкур фикрни тор тушуниш, уни мутлақлаштириш унчалик тўғри бўлмайди. Чунки адабиёт инсонни алоҳида(изоляция қилинган ҳолда) эмас, балки жамият, табиат(бир сўз билан айтганда — борлиқ) билан узвий алоқада ўрганади. Зеро, инсоннинг ўзини улардан ҳоли, изоляция қилинган ҳолда тасаввур этиб бўлмайди, инсон табиатан ижтимоий ҳодисадир. Модомики адабиётнинг предмети ҳам, унинг яратувчиси ҳам инсон экан, адабиётнинг ижтимоий бўлмаслиги мумкин эмас. Нима учун асар ёзилади, нима учун ижодкор асарни ёзишга киришади? Ахир кундалик турмушда дуч келган одамлар, ҳодисалар унинг қалб қозонида, ақл-идрокида қайнамадими, уни ёзмаса бўлмайдиган ҳолатга келтириб, қўлига қалам олишга мажбур қилмадими? Демак, генетик жиҳатдан ҳоҳласак-ҳоҳламасак адабиёт ижтимоий ҳодиса экан. Бироқ яратилиши жиҳатидан, дунёга нуқтаи назар, ўша дунё туфайли пайдо бўлган ҳиссиётлар, фикрлар нуқтаи назаридан том маънода шахсий ҳодисадир. Маълум бўладики, бадиий асарда ижтимоийлик ва шахсийлик қоришиқ ҳолда зуҳур қилар экан, фақат бу ўринда ижтимоийлик ва шахсийлик нисбати ҳар бир конкрет асарда турлича бўлишини, турлича зуҳур қилишини эътиборда тутиш лозим бўлади. Дейлик, ижтимоийлик даражаси эпик ва лирик асарларда жиддий фарқланади, баъзан лирик асарда ижтимоийликдан асар ҳам йўқдай кўринади. Айримлар, хусусан "соф санъат" тарафдорлари айни шу ҳолни мутлақлаштирмоқчи бўладилар, шеърият фақат кўнгил иши бўлиши керак деган гаплар эшитилади. Хўш, инсоннинг кўнглидаги туйғулар, изтиробу қувончларнинг ўзи келиб чиқиши жиҳатидан ижтимоий эмасми? Мисол тариқасида лирик қаҳрамоннинг муайян бир ҳолати, кайфиятигина қаламга олинган бир шеърни олиб кўрайлик: Баҳор кунларида кузнинг ҳавоси, Танимни жунжитар оқшомги шамол. Нега мунча ғамгин найнинг навоси, Нега қалбим тўла ўкинч ва малол? Барглар орасига тинмасдан сира, Ошно юлдузлардан тўкилади нур. Билмайман қийнайди қайси хотира, Титроқ юлдуз каби музлаган шуур. Мағлуб баҳодирнинг найзаси мисол, Маъюс эгилади терак учлари, Барглар соясида ўйнайди беҳол Уйқудаги қизнинг бедор тушлари.

Атрофимда ётар ғариб бир виқор, Билмам, нега ўчди қалбим сафоси. Нима ҳам қилардим, на иложим бор, Баҳор кунларида кузнинг ҳавоси. Кўриб турганимиздек, шеърда табиат манзараси тасвирланади ва шу асосда маҳзунлик кайфияти ифодаланади. Бироқ, "баҳор кунларида куз нафасининг эсиш"идан келган маҳзунлик — образ, мана шу ҳолатнинг юзага келиш сабаблари ўзгача бўлиши эҳтимолдан йироқ эмас. Мазкур шеър 1967 йилда яратилган эди. Нечун энди А.Орипов баҳор кунларидаги куз ҳавоси ҳақида гапиради? Гап шундаки, шеър ёзилган пайт 50- йиллар охиридан жамият ҳаётида кузатилган уйғониш, нисбий эркинликнинг 60-йиллар ўрталаридан қайтадан бўғила бошлаган даврига тўғри келади. А.Орипов жамиятнинг бир аъзоси сифатида, эркка ташна ижодкор сифатида бу ҳолдан изтироб чекади, азобланади. Хассос шоир ўзини қийнаган ДАРД суратини табиат манзарасида кўради, "баҳор кунларидаги куз ҳавоси"дан келган изтиробини, аламу ўкинчини ифодалайди. Жамиятнинг кўзи очиқ аъзоларини изтиробга солган бу ижтимоий дард шоирнинг шахсий дардига айланган, дарднинг шахсийланиш даражаси шунчаларки, биз шеърни "кўнгил шеърияти" дейишга-да, уни "соф санъат" намунаси сифатида баҳолашга-да мойилмиз. Ижтимоий дард ижодкорнинг шахсий дардига айланмаса, ижодкор ўша дардни чинакамига қалбидан кечирмаса, биз юқорида айтган "яланғоч ижтимоийлашув" юзага келади. Шўро даври адабиётининг энг катта фожиаси ҳам шу эди. Тоталитар тузум барчанинг бирдек ўйлашини тақозо этгандики, бу нарса жамиятда шахс мақомининг сусайиши, жумладан, ижодкор шахсининг емирилишига олиб келди. Натижада кўплаб асарларда ижтимоий дард ижодкорнинг қалб қозонида обдон қайнамасдан, фақат расмий мафкуранинг бадиийлаштирилган ифодаси бўлмиш шиорбозликка тўла шеърлар, ҳаётни расмий мафкура кўзи билан кўрувчи, тасвирловчи ва баҳоловчи(гарчи "социалистик реализм" намунаси саналса-да, реализмдан тамомила йироқ) эпик асарлар яратилди. Бу нарса адабиётнинг туссизлашувига, ижодийликнинг инқироз топишига олиб келди. Адабиётдаги туссизликнинг боиси шуки, шўро адабиётидаги (айниқса, 30-60 йиллардаги) кўплаб асарларда ижтимоийлик бўлгани ҳолда ижодкор шахси йўқолган, натижада улар бир-биридан шаклий хусусиятлари билангина фарқланадиган, гўё ранг-баранг қоғозларга ўраб берилган битта матоҳга айланиб қолганди. Албатта, чинакам истеъдод бундай бўғиқ шароитга кўниколмайди, исён қилади. Шу боис ҳам ҳатто мустабид тузум зуғуми кучайган даврларда ҳам катта истеъдодларнинг асарларидаги айрим ўринларида ижодий "мен" бўй кўрсатиб, асарга жонлилик бахш этиб туради.

60-йиллардан бошлаб эса адабиётимизда ижодий "мен"нинг исёни кучлироқ намоён бўла бошлади, дунёни ўзича тушуниш ва баҳолашга интилиш бошланди. Шунга қарамай, булар адабиётимизнинг умумий ҳолатини, "ҳавоси"ни белгилай олмас, зеро, расмий мафкура рағбати билан кучайган "яланғоч ижтимоийлик" бир тушовга айланиб қолган ва дадил олға босишга имкон бермасди. Табиийки, буларни эътиборга олган ҳолда кўпчиликнинг адабиётдаги ижтимоийликдан безганлик кайфиятини тушунса бўлади, бироқ мафкура тазйиқи билан "яланғочланган ижтимоийлик"ни деб адабиётнинг табиатига хос бўлган ижтимоийликни инкор қилиш тўғри бўлмайди. Яқин йиллардаги ва қисман ҳозирда ҳам баҳсларга сабаб бўлиб турган масалалардан яна бири "адабиёт қандай бўлиши керак?" деган савол теграсида айланади. Мазкур баҳсда томонларнинг бири "адабиёт оммавий бўлиши керак" деган фикрни, иккинчиси "адабиёт хос кишиларга мўлжалланган (элитар) бўлиши керак" деган фикрни олдинга сурадилар. Иккинчи томоннинг оммавийликка қарши тургани адабиётнинг жўнлашувидан норозилик билан, биринчи томоннинг хосларгагина мўлжалланган адабиётга қаршилиги бу ҳолда адабиётнинг жамиятдаги аҳамияти сусаяди деб ҳисоблаши билан изоҳланади. Бир қарашда бу баҳс ниҳоясиздек, уни ҳал қилиб бўлмайдигандек кўриниши мумкин. Бироқ, унутмаслик керакки, муаммонинг ечими баҳс бир томонга ҳал бўлганидагина топилади дейишлик хато, кўп ҳолларда баҳснинг ечими муросада бўлади. Зикр этилган баҳснинг ечими ҳам, бизнингча, муросададир. Шу ўринда муросанинг фойдасига айрим фикрларни қайд этиб ўтиш жоиз. Биринчиси. Ҳаммага аёнки, бадиий адабиётни истеъдодлар яратади. Истеъдод эса оммадан кўра тийранроқ қалб кўзига эгалиги, тафаккур даражасининг ундан юқорироқ экани билан фарқланади. Баски, чинакам истеъдод яратган асарнинг даражаси ҳам оммадан юқорироқ бўлмоғи табиий ва шундай бўлиши керак ҳам. Иккинчи томондан, шу адабий-маданий заминда етишган истеъдоднинг оммадан қўз илғамас даражада узоқлаб кетиши ҳам маҳол, шу боис ҳам "атайин оммага мослаб ёзиш" деган даъво ё ёлғон, ё истеъдодсизликни хаспўшлаш учун баҳонадан бошқа нарса эмас. Демак, баҳсдан иқадиган биринчи хулосани "бизга чинакам истеъдодлар, истеъдод билан ёзилган асарлар керак" тарзида ифодалаш мумкин. Иккинчиси. Бадиий асар жуда мураккаб ҳодиса, конкрет асарни ҳамманинг бирдек тушуниши, бирдек суюши ва унга бирдек қиммат бериши мумкин эмас. Айтайлик, ўқувчи бир пайтлар ўқиганда деярли эътиборини тортмаган шеър вақтики келиб уни ёндириб юбориши ҳеч гап эмас. Шунингдек, шу ўқувчининг юрагига ўт ёққан шеърга бошқа ўқувчи мутлақо эътиборсиз қараши-да мумкин. Ниҳоят, бадиий асар тубсиз уммон мисоли, юзасида юрган нари борса мавжлару жозиб қудратни кўрар, бироқ унинг тубида

олам-олам сир-синоатлар яширин, унинг тубида-да бутун бошли бир ҳаёт кечади. Кимдир бу уммоннинг юзасидагина юради, кимдир саёзроқ, кимдир чуқурроқ шўнғийди, баски, истеъдод билан яратилган бадиий асар бир пайтнинг ўзида турли тоифаларга — ҳам оммага, ҳам хосларга мўлжалланган бўлади. Демак, истеъдод билан ёзилган асардан ҳаммага тушунарли бўлишликни талаб қилиш талаб қилувчидаги диднинг даражасини кўрсатади, холос. Учинчиси. Кишиларда диднинг турлича эканлиги факт, бу ҳол билан фақат муроса қилиш мумкин холос. Беш қўл баробар эмас, кимдир чуқур руҳий тасвирга бой асарни, кимдир интеллектул жиҳатдан юксак асарни, кимдир кўнгилочар асарни, кимдир детектив, кимдир жангари асарларни суяди. Хоҳласак хоҳламасак, адабиёт майдонида ҳам рақобат бор. Агарки ҳозир енгил-елпи асарларга қизиқиш кучаймоқда экан, бу юксак дидли адабиётнинг айби. Демак, баҳслашиш эмас, жиззакилик қилиш, омманинг дидсизлашаётганидан зорланиш эмас — чинакам адабиётни, бадиияти юксак асарларни яратмоқ керак. Бадиий адабиёт — инсон фаолиятининг маҳсули. Инсон фаолияти эса кенг ва серқиррадир. Инсон фаолияти бир-бирига бевосита ёки билвосита боғлиқ бўлган "меҳнат фаолияти", "руҳий фаолият", "эстетик фаолият" каби жиҳатларни ўз ичига олади. Боз устига, руҳий фаолиятнинг ўзи "ақлий", "ҳиссий", "руҳоний" фаолият қирраларини намоён этади. Бадиий адабиёт инсоннинг гўзаллик қонунлари асосидаги ижодий-руҳий фаолияти маҳсулидир. Шундай экан, бадиий адабиётни таърифлашда бирёқламаликка йўл қўйиш, уни фақат ижтимоий онг ёхуд фақат санъат ҳодисаси сифатида тушуниш предметнинг моҳиятини жўнлаштиради, бизни унинг табиатини англашдан узоқлаштиради. Юқорида биз бадиий адабиёт ҳақида, унинг теварагидаги баҳслар хусусида сўз юритдик. Кейинги фаслларда бадиий адабиёт моҳияти ҳақида кенгроқ тўхталамиз. Бироқ шуни унутмангки, биз сизга унинг моҳиятини англашга йўналиш берамиз, табиийки, рецепт эмас. Яъни, моҳият ҳақида тасаввурга эга бўлгач, сиз бу хил баҳсларда ўз мавқеингизни ўзингиз, мустақил равишда белгилашингиз керак бўлади.

Адабиётлар: 1. Э.Худойбердиев. Адабиётшуносликка кириш. Т.,1995 2. Фитрат. Адабиёт қоидалари. Т., 1995 3. Чўлпон. Адабиёт надир: (Адабий танқидий мақолалар, Чўлпон ҳақида хотиралар). Т., 1994. 4. Саримсоқов Б. Адабиётнинг ижтимоий табиати // Ўзбек тили ва адабиёти.-1995.-№2.-Б.46-52. 5. Бахтин М.М. Эстетика словесного творчества.-М.:Искусство,1986 6. Тэн И. Философия искусства.-М.,1996 7. Уэллек Р., Уоррен О. Теория литературы.- М.,1978. 8. Самосознание европейской культуры ХХ века.-М.,1991 9. Сартр Ж.П. Что такое литература? // Зарубежная эстетика и теория литературы XIX - XX вв. М., 1987. С.313-334 10 . www.pedagog.uz 11.www.ozbekadabiyoti.uz

Похожие

Адабиётнинг ижтимоий вазифаси

Адабиётнинг ўзига хослиги

Бадиий адабиёт ижтимоий онг соҳаси

Алишер Навоий туркий тиллардаги адабиётнинг муршиди сифатида

Бадиий асар композицияси