Бадиий адабиёт ижтимоий онг соҳаси - Литература - Рефераты

Бадиий адабиёт ижтимоий онг соҳаси

Загружено в:

10.09.2022

Скачано:

0

Размер:

93 KB

Бадиий адабиёт ижтимоий онг соҳаси Режа: 1. Инсон фаолияти тушунчаси. 2. Руҳий фаолият. 3. Ижтимоий онг тушунчаси. 4. Бадиий адабиётнинг ижтимоий онг шакллари орасидаги ўрни ва ўзига хослиги. 5. Бадиий адабиётнинг жамият ҳаётидаги ўрни ва вазифалари.

Бадиий адабиётнинг иккиёқлама моҳияти, унинг бир тарафдан санъат ҳодисаси, иккинчи томондан ижтимоий онг шаклларидан бири эканлигини айтиб ўтдик. Энди нима учун бадиий адабиёт ижтимоий онг соҳасига мансуб дейилиши, унинг ижтимоий онг шакли сифатидаги ўзига хослигини кўриб чиқиш даркор. Таниқли рус адабиётшуноси А.Потебня бадиий адабиёт ҳақидаги маърузаларини "энг умумий тушунча — инсон фаолияти" деган сўзлар билан бошлаган эди. Бу бежиз эмас, албатта. Зеро, инсон томонидан яратилган нарсаларнинг бари - фаолият маҳсули, демак, биринчи галда "фаолият" тушунчасига тўхталишимиз зарур бўлади. Инсон фаолияти жуда кенг ва серқирра бўлиб, қуйида унинг энг муҳимларига тўхталиб ўтамиз. Мавжуд жонзотлар ичида қадим аждодларимизгина табиатда тайёр ҳолда мавжуд нарсаларнинг, шарт–шароитларнинг ўзи билангина қаноатланиб яшамадилар. Жониворлардан фарқли ўлароқ, улар табиатни, мавжуд нарсаларни ўз талаб–эҳтиёжларига мувофиқ ўзгартириб яшадилар, зеро, улар тирик қолиш ва наслни давом эттириш учун шунга мажбур ҳам эдилар. Инсоннинг яшаш учун табиатни ўзгартириш жараёни "меҳнат" (амалий фаолият) деб номланади. Инсон азалдан ўзининг амалий фаолиятида табиатни, атроф муҳитни ўзгартириб келади — ўзига яшаш учун шароит яратади, тирикчилик учун озиқ топади. Табиатни ўзгартириш жараёнида ўзгартирувчи(инсон)нинг ўзи ҳам ўзгариб боради, чунки амалий фаолият давомида у тажриба орттириб, атроф–муҳитни тобора чуқурроқ билиб боради: инсоннинг борлиқ ҳақидаги тасаввурлари бойиб, онги ривожланиб боради. Ўз навбатида, борлиқ ҳақидаги тасаввур ва билимларнинг бойиши амалий фаолиятнинг самаралироқ бўлишига хизмат қилган. Яъни, ўша пайтлардаёқ инсон фаолияти иккига — амалий(меҳнат) ва назарий(руҳий) фаолият турларига ажрала борган. Аслида бу икки фаолият тури бир-бирига боғлиқ ва ҳар қандай инсонда улар бақамти (фақат нисбати турлича) кечади. Бироқ кишилик жамияти тараққиёти давомида, меҳнатнинг бўлиниши натижасида ҳозирги замон кишиси ҳақида, унинг фаолияти ҳақида гапирганда биз кўпинча "жисмоний меҳнат" ва "ақлий меҳнат" деган фаолият турларини ажратамиз. Ҳолбуки, бу ўринда "руҳий фаолият" атамасининг ишлатилгани маъқул, чунки "ақлий меҳнат" деб атаганимиз руҳий фаолиятнинг бир қирраси, холос. Ҳақиқатда руҳий фаолиятнинг ўзи "ақлий" ва "ҳиссий" қирраларга эга бўлиб, бу иккиси танганинг икки томонидек, ҳар вақт бир–бирини тақозо этади. Зеро, инсон дунёни билишга интиларкан унга(конкрет нарса-ҳодисага) муайян ҳиссий муносабатда бўлади, ўз навбатида дунё унинг ҳисларига таъсир қилади. Иккинчи томондан, ижтимоий маҳлуқ сифатида инсон мулоқот эҳтиёжини, ўз ҳисларини ифодалаш эҳтиёжини туяди. Яъни, бу эҳтиёж аҳамияти жиҳатидан яшаш ва насл қолдириш учун

табиатни ўзгартириш эҳтиёжидан асло кам бўлмаган табиий эҳтиёждир. Инсон ўзининг табиат билан муносабатлари натижаси ўлароқ юзага келган энг ибтидоий ҳислари(қўрқув, севинч)ни ҳам, жинсдошлари билан муносабати натижасида туғилган ҳисларини ҳам ифодалашга интилган. Ибтидоий одамнинг ғорга чизган суратларида, ритуал маросимларида айни шу нарса кўзга ташланади. Инсоннинг ҳиссий фаолияти, табиийки, ақлий фаолиятга туртки бергани, ўша ҳисларни англашга, охир–оқибат ўзини англашга йўналтиргани ҳам бежиз эмас. Яъни, руҳий фаолиятнинг предмети иккига ажралмоқда: инсон, бир тарафдан, ўзидан ташқаридаги оламни ўрганишга, иккинчи тарафдан, ўзидаги "олам"ни англашга интила боради. Демак, руҳий фаолият ташқарига ва ичкарига йўналтирилган бўлиши мумкин экан. Шу ўринда амалий ва руҳий фаолият орасидаги энг муҳим фарққа диққат қилиш лозим. Амалий фаолият воқеликдаги предметни реал ўзгартириши билан характерланади. Яъни, амалий фаолият жараёнида фаолият йўналтирилган нарса ўзгаришга учрайди. Руҳий фаолият давомида эса ўзгариш фақат онгда, тасаввурдагина юз беради. Агар шу хил ўзгартириш бўлмаганида эди, руҳий фаолиятни "фаолият" деб аташлик мумкин бўлмаган бўлур эди. Бадиий адабиёт — инсоннинг руҳий фаолияти маҳсули. Бадиий адабиётни руҳий фаолият турларидан бири деб аташга имкон берадиган нарса шуки, ижодкор ўзининг "фаолияти" йўналтирилган предметни (кенг маънода борлиқни) ўз онгида ўзгартиради ва бадиий образда акс эттиради. Демак, "адабиёт дунёни ўзгартиради", деган гапни айнан тушунишимиз хато бўлади. Зеро, адабиёт реал воқеликни бевосита эмас, билвосита — дунёни ўзгартирувчини, ИНСОНни ўзгартириш орқали амалга оширади. Юқорида айтилганидек, руҳий фаолиятнинг ўзи "ақлий" ва "ҳиссий" қирраларига эга бўлиб, бу иккиси ҳар вақт бир–бирини тақозо этади. Инсоннинг борлиқ билан муносабатини ўзаро алоқа сифатида тушуниш тўғрироқ бўлади. Чунки борлиқни билиш жараёнида инсон унга муайян ҳиссий муносабатда бўлади ва, ўз навбатида, борлиқ ҳам унинг ҳисларига таъсир қилади. Шунингдек, конкрет масалани ақлан идрок этишга ожиз киши уни ҳиссий идрок этиши мумкин, зеро, инсон онгидаги миллиардлаб ҳужайраларда асрлардан буён тўпланиб келаётган информация, қадим аждодларга хос бўлган ва ҳозир гўё консервацияланган руҳий имкониятлар яшайди. Бадиий ижод жараёнида онг фаолияти нечоғли муҳим бўлса, онгнинг ост қатламида консервацияланган ҳолда яшовчи руҳий имкониятларнинг (подсознательное) иштироки ҳам улкандир. Худди шу нарсага улуғ шоиримиз Чўлпон ўн етти ёшлигидаёқ эътибор қилган эди: "... муҳит бўшлиғинда бўлган қатъий тўлқуннинг бир–бирига бирлашмагидан ҳар одамга ҳар хил шодлик ва ё кўб аччиқ таъсир этмагиндан одамнинг кўнглида ўзи билмасдан ўрнашуб қолғон ва ҳар вақт, умрининг охирига қадар сақланатурғон қайғуланмак ва ё кўкрак кериб

кўб дам олурдай оҳ урмаклар — ҳаммаси кўнгулда ҳар хил рангда, ҳар хил кайфиятда тўлуб ётқон адабиёт хосасиндан саналур". Чўлпон "кўнгул" деб атаётган нарса аслида онг ости қатламлари(подсознательное)дан бошқа нарса эмас. Ёш шоирнинг талқинича, инсонни умр бўйи безовта қиладиган ва адабиётнинг «хоса»си саналадиган нарсалар унинг ўзига сезилмаган ҳолда кўнглида ўринлашиб қолади. Туйқус хаёлимизга келиб қолган фикр, хулосани биз ғайбдан деб ўйлашимиз мумкин. Аслида эса у қачондир ниманингдир таъсирида туғилган ва онгимизнинг олис бурчакларида мудроқ ҳолда яшаб келган, эндиликда, муайян бир вазиятда англанган ўз фикримиз, ўз хулосамиздир. Ижод жараёнини, ижод онларида санъаткорнинг ўзи кутмаган кашфиётларга дуч келишини ёки ўзи қилган кашфиётни англаёлмай қолишини туш кўришга менгзаш мумкин. Инсон тушида ўзини кутаётган нарсани олдиндан кўриши мумкин, кўпинча бу нарсалар рамзлар тарзида кўринади, уларнинг мағзини чақишга уринамиз. Ҳолбуки, ўша рамзларнинг ҳосил бўлишига асос бўлган воқеалар иштирокчиси бўлганмиз, ўй–фикрларни онгдан, ҳис– кечинмаларни қалбдан ўткарганмиз. Энди эса, ухлаган чоғимизда онг остки қатлами ишлаган, ҳаракатга келган. Инсон — ижтимоий маҳлуқ деганлари бежиз эмас. Зеро, инсон сифатида шаклланиш учун одамдан туғилган бўлишнинг ўзи кифоя эмас. Инсон дунёга келтиргани ҳолда инсонлардан айро яшаган одам инсон сифатида шакллана олмайди. Бунга ҳаётда анча-мунча мисоллар бор. Шунга кўра, бизнинг онгимиздаги билим ва тасаввурларнинг аксари ворисий характерга эга. Яъни, бугунги кун чақалоғининг онгида мавжуд имкониятлар олис аждодлар онгида мавжуд имкониятлардан чандон баланддир, зеро, унда асрлар давомида тўпланган информация кодланган ҳолда мавжуддир. Бундан кўринадики, шаклланиш жиҳатидан онг ижтимоий характерга эга, бизда мавжуд билимлар ва тасаввурлар ўз онгимизнинг, миямизнинггина фаолияти билан боғлиқ эмас. Ижтимоий онг деганда кишилик жамияти тараққиётининг муайян босқичида ўша жамият аъзоларининг онгида мавжуд бўлган борлиқ (олам, одам, жамият) ҳақидаги билимлар, тасаввурларнинг жами тушунилади. Ижтимоий онг бевосита жамиятнинг ижтимоий-иқтисодий, маърифий тараққий даражаси билан боғлиқ бўлади. Айтайлик, ибтидоий жамият кишиси билан ҳозирги замон кишилари онгидаги олам ва одам ҳақидаги билимлар орасидаги фарқ ер билан осмонча. Ижтимоий онгни, яъни, дунё ҳақидаги билим ва тасаввурларни ҳосил қилиш, бойитишга хизмат қилувчи соҳаларнинг бари ижтимоий онг шакллари деб юритилади. Дин, илм-фан, санъат, бадиий адабиёт, ахлоқ, ҳуқуқ, сиёсат, — булар бари ижтимоий онг шакллари саналади. Кишилик жамияти тараққиётининг маълум бир босқичида бу соҳаларнинг қайсидир биттаси етакчи мавқега эга бўлиши, кейин етакчиик

бошқасига ўтиши мумкин. Масалан, кишилик жамиятининг тонгида инсонларнинг табиат ҳодисаларини англашга интилиши натижасида юзага келган мифлар етакчи мавқега эга эди (аниқроғи, мифлар у даврда ижтимоий онгнинг асосий шакли эди). Дунёнинг, инсон ва бошқа жонзотларнинг пайдо бўлиши, ҳаёт ва ўлим сирлари, табиат ҳодисаларининг содир бўлиши каби инсон билишга қизиққан масалалар мифларда ўз ифодасини топган. Албатта, мифлар қадим аждодларимизнинг бу масалалар моҳиятига етмаганини кўрсатади, бироқ мифларда уларнинг олам ва одам ҳақидаги билимлари — ижтимоий онги акслангани ҳам аён ҳақиқатдир. Кейинроқ, антик жамиятда фалсафанинг етакчилиги кузатилса, ўрта асрларга келиб ижтимоий онг шакллари орасида дин етакчи мавқе эгаллади. Зеро, ўрта асрларда олам ва одам моҳияти диний таълимотлар асосида тушунилди ва тушунтирилди. Инсоннинг дунё ҳақидаги билимларининг чуқурлашуви XYIII асрга келиб фаннинг етакчилигини таъминлади, энди илмий билишнинг аҳамияти ортди. Ижтимоий онг шаклларининг кейинги даврлардаги, хусусан, ҳозирги ҳолатига назар солсак, унда турличаликка дуч келамиз. Зеро, ҳозирда уларнинг бари параллел ҳолда (умуман инсоният миқёсида олсак, тараққиёт даражасининг турличалиги боис мифологик тафаккурдан тортиб то юксак илмий билишгача) мавжуд. Албатта, биз бу ўринда инсониятнинг илғорини, ривожланган жамиятларни назарга олишимиз тўғрироқ бўлади. Бу ҳолда билиш жараёнида ижтимоий онг шаклларидан бир қанчаси иштирок этаётганию ҳар бирининг ўз соҳаси (фан, санъат, сиёсат, ҳуқуқ) борлигига амин бўламиз. Ижтимоий онг шакллари орасида бадиий адабиёт ва санъат борлиқни бадиий образлар воситасида идрок этиши билан фарқланади. Хусусан, бадиий адабиёт сўз воситасида иш кўради. Сўз эса универсал билиш ва ифодалаш воситаси саналади. Сўз воситасида иш кўргани учун ҳам бадиий адабиётнинг бадиий билиш имкониятлари анчайин кенг: у ҳаётдаги турли муаммоларни, унинг турли жиҳатларини бадиий тадқиқ этиш имконига эга. Бадиий адабиётнинг жамият ҳаётидаги ўрнини тасаввур қилиш учун у бажараётган ижтимоий функциялар(вазифалар) нималардан иборат эканлигини кўриб чиқиш лозим. Бадиий адабиётнинг энг муҳим вазифаси шуки, у инсонни комилликка етаклайди, жамиятни мукаммаллаштиришга хизмат қилади . Юқорида "бадиий адабиёт дунёни ўзгартиради" деган фикр хусусида тўхталган эдик. Дарҳақиқат, бадиий адабиёт инсон(демакки, жамиятни)ни ўзгартириш орқали дунёни ўзгартиради . Негаки, бадиий адабиёт реал воқеликни акс эттирибгина қўймайди, у идеал асосида фикрлайди, воқеликни идеал асосида қайта яратади, чинакам санъат асаридаги бадиий ҳукм идеалдан келиб чиққан ҳолда чиқарилади. Идеал эса, маълумки, ўзида мукаммал

инсон, мукаммал жамият ҳақидаги тасаввурларни, орзу-интилишларни мужассам этади. Ижодкор соғинган идеал бадиий асар орқали ўқувчига, ўқувчиларга кўчади ва, билингки, идеал соғинчини ўзига юқтирган ўқувчи энди ўзгарган инсондир. Инсон(инсонлар)даги ўзгариш эса, табиийки, жамиятдаги ўзгаришларнинг асосидир. Демак, бадиий адабиётнинг энг муҳим вазифаларидан бири жамиятни идеал асосида қайта қуришдан иборат экан. Мутахассислар санъат, хусусан, бадиий адабиёт ҳақида сўз борганда уларнинг полифункционаллиги, яъни, кўп вазифаларни бажаришини таъкидлайдилар. Қуйида биз бадиий адабиётнинг ижтимоий ҳаётда бажарувчи вазифалари хусусида қисқача тўхталиб ўтамиз. Билиш (эвристик) функцияси . Бадиий адабиёт борлиқни бадиий билиш орқали бизнинг олам, одам ва жамият ҳақидаги билим ва тасаввурларимизни бойитади. «Адабиёт — ҳаёт дарслиги», деган гап фақат чиройли таърифгина эмас, унинг замирида катта ҳақиқат ётади. Зеро, бадиий асарлар мутолааси давомида биз инсон қалбининг чуқур пучмоқларига кириб борамиз, унинг турфа феъл-атвори билан танишамиз, инсонлар орасидаги мураккаб муносабатларни кузатамиз, уларнинг тублик сабабларини ҳис қиламиз. Бадиий адабиёт орқали ўқувчи ўзга инсонлар тажрибаси билан ўртоқлашади, бунинг натижаси ўлароқ у ҳаётга, инсонларга ўзгачароқ ёндаша бошлайди, чуқурроқ тафаккур қилади, фикрлаш доираси кенгаяди. Бу эса, агар инсон умрининг қисқалиги, унинг умри давомида бевосита кўриш ва ҳис қилиш имкониятининг чеклангани эътиборга олинса, жуда катта аҳамиятга моликдир. Зеро, бадиий асарни ўқиш давомида ўқувчи асар воқелигида яшайди, асар қаҳрамонларининг ўйларини онгдан, ҳисларини қалбдан кечиради. Эҳтимолки у ўз ҳаёти давомида ўша тасаввурдаги оламда кўргандек тақдирларга дуч келмас, унда тасвирлангандек ҳолатларга тушмас... — лекин бошқа оламда, бошқа одамлар орасида яшагани, улар кўрганни кўргани, билганни билгани, ҳис қилганни ҳис этгани қолаверади. Яъни, бадиий адабиёт бамисоли ҳаёт ичидаги яна бир ҳаёт, инсон қисқа умри давомида кўпроқ кўриши, ҳис қилиши, англаши учун берилган қўшимча имконият, айтиш мумкинки, қўшимча «умр»дир. Бадиий-концептуал функция . Бадиий адабиёт ҳаётни, жамиятнинг жорий ҳолатини бадиий таҳлил қилиш орқали олам ва одам ҳақида яхлит бадиий ҳукм — бадиий концепцияни ишлаб чиқишга интилади. Бу жиҳати билан бадиий адабиёт фалсафага яқинлашади. Фалсафадан фарқ қилароқ, олам ва одам концепциясини ишлаб чиқишда бадиий адабиёт мантиқ категорияларига эмас, маъно серқирралиги билан характерланувчи бадиий образларга таянади. Жаҳон фалсафий тафаккури Данте, Шекспир, Гете, Л.Толстой, Ф.Достоевский, Т.Манн, А.Камю сингари ўнлаб ижодкорлар фикрлари билан

бойигани, ўз вақтида улардан туртки олганлиги шубҳасиздир. Биз ўзининг кўламли фалсафий мушоҳадага мойиллиги билан танилган ва эътироф этилган ижодкорлардан айримларинигина санадик. Ҳақиқатда эса бадиий концептуалликка интилиш иқтидор билан ёзилган ҳар қандай бадиий асарга хосдир. Хайём рубоийларини ё ҳазрат Навоий достонларини, А.Қодирий романлари ё А.Қаҳҳор ҳикояларини, О.Ёқубов насри ё А.Орипов шеъриятини оласизми — барида ҳаёт, олам ва одам ҳақидаги чуқур фалсафий мушоҳадаларга дуч келасиз, муаллифлар мавжудликнинг ўткир масалалари юзасидан чиқарган бадиий ҳукм-хулосалар билан ўртоқлашасиз. Коммуникатив функция . Бадиий адабиёт шахслараро, авлодлараро, миллатлараро мулоқотнинг амалга ошишига хизмат қилади. Бадиий асарни яратиш давомида ижодкор тасаввурдаги ўқувчи билан мулоқотга киришса, уни ўқиш жараёнида ўқувчи ижодкор билан мулоқотга киришади. Мулоқот жараёнида кенг китобхонлар оммасига бадиий информация етказилади, бу эса ўқувчининг билим ва тасаввурлар доирасини кенгайтиради, информацияга бўлган эҳтиёжини қондиради. Бадиий адабиёт воситасида амалга ошувчи мулоқот қаршисида даврий ёки худудий чегаралар мавжуд эмас: унинг воситасида ўқувчи ўзидан бир неча асрлар илгари яшаган шахс билан ҳам, ўзидан минглаб чақирим олисда яшовчи шахс билан ҳам мулоқот қила билади. Масалан, кўп мутолаа қилган ҳозирги китобхон олис аждодларининг турмуши, фикрлаш тарзи, орзу-интилишлари билан ҳам, олис денгиз ортидаги халқнинг турмуши, фикрлаш тарзи, орзу-интилишлари билан ҳам яқиндан таниш бўла олади. Тарбиявий (дидактик) функция . Бадиий адабиёт шахсни ақлан ва руҳан камолга етказади, жамиятнинг маънан тозариши ва юксалишига хизмат қилади. Эътибор берилса, деярли барча миллий адабиётлар тараққиётининг илк босқичларида дидактик функция олдинги планда тургани кўрилади. Адабиётнинг тарбиявий аҳамиятига жуда қадим даврлардан айрича эътибор бериб келиниши бежиз эмас. Хусусан, қадимги юнон файласуфи Афлотуннинг «Давлат» асарида адабиётнинг тарбиявий томонидан қандай фойдаланиш керак, кимга, нимани ва қандай ўқитиш керак деган масала кенг қўйилган. Шарқ халқларида ҳам ёш авлодни тарбиялашда бадиий адабиётдан кенг фойдаланилган. Шу боис ҳам Шарқ мумтоз адабиётида «Гулистон», «Бўстон», «Қутадғу билик», «Ҳибатул ҳақойиқ», «Қобуснома» сингари дидактик асарлар яратилган. Тўғри, адабиёт тараққиётининг кейинги босқичларида соф дидактик характердаги асарлар камайиб боради, ҳатто ошкор дидактикага берилган асарлар бадиий мукаммалликдан йироқ тушади, деб ҳисобланади. Шунга қарамай, адабиётнинг мазкур функцияси ҳамон жуда кучли ва сезиларлидир. Зеро, чинакам санъат асарида ижодкор эзгулик, гўзаллик, адолат

сингари умуминсоний қадриятлар томонида туриб фикр юритадики, айни шу нарса бадиий адабиётдаги тарбиявий функциянинг ҳар вақт мавжудлигини таъмин этади. Компенсаторлик функцияси . Бадиий адабиётда инсон ўз ҳаётида кўрмаганини кўради, ундан ўзига етишмаётган нарсаларни топади ва шу асосда руҳий қониқиш ҳосил қилади. Бу жараённинг асоси шуки, бадиий асар мутолааси давомида ўқувчи ирреал оламда — бадиий реалликда яшайди: шу ирреал оламда реал ҳаётида кўнглидан кечирмаган ҳисларни кечиради, умри давомида тушмаган вазиятларда «яшайди». Бадиий башорат . Бадиий адабиётнинг башоратчилик функцияси халқ оғзаки ижодидаги эртаклардаёқ намоён бўлади. Хусусан, эртаклардаги «учар гилам»лар, «ойнаи жаҳоннамо»лар авиация ва телевидение пайдо бўлишидан анча илгари башорат қилинган эди. Инсоннинг бугунги имкониятларидан келиб чиққан ҳолда эртадан башорат қилиш ёзма адабиётда, хусусан, фантастик ва илмий-фантастик асарларда ҳам кузатилади. Масалан, Ж.Верннинг «Ердан Ойга» (1865), «Ой атрофида» (1869) асарларида инсоннинг Ойга саёҳати, «20000 лье сув остида» (1870) романида унинг денгиз қаърларида саёҳат қилиши тасвирланган. Ҳолбуки, мазкур асарлар ёзилган пайтда инсоният ҳали буларга қодир эмасди. Бадиий адабиёт «кеча» ёки «бугун»нинг бадиий таҳлили асосида кишилик жамиятининг "эрта"си ҳақида фикр айтишга интилади. Зеро, жамиятдаги жорий ҳолат, ундаги ривожланиш тамойилларининг бадиий тадқиқи бунга етарли асос беради. Масалан, немис адиби Л.Фейхтвангерни олайлик. Адиб 1933 йилда, Германияда фашистлар диктатураси ўрнатилгач, хорижга чиқиб кетган. Яъни, Фейхтвангер фашистларни ҳокимият тепасига келтирган шарт-шароитларни, сиёсий жараённи ҳамда бунинг натижасида юзага келган ижтимоий-сиёсий ҳолатни жуда яхши билган. Ёзувчи ўзининг «Сохта Нерон»(1936) романида айни шу жараёнларни метафорик тарзда бадиий тадқиқ этади ва мустабид тузумнинг муқаррар ҳалокатини башорат қилади, буни бадиий асослаб беради. Шунга ўхшаш, А.Қодирий «Ўтган кунлар»да юртимизнинг яқин ўтмишини бадиий таҳлил қилиб, «қипчоқ — қорачопон» можаролари Чор истибдодига йўл очганидек, юртнинг «қизил»лар ва «оқ»ларга бўлиниши «қизил истибдод»га йўл очишини башорат қилган, юртдошларини бундан огоҳ қилишга интилган эди. Эстетик функция. Бадиий адабиёт инсонда гўзаллик туйғусини ривожлантиради, бадиий дидни тарбиялайди.

Адабиётлар: 1. Чўлпон адабиёт надир. Т., -1994. Б.35 2. Саримсоқов Б. Адабиётнинг ижтимоий табиатиғғЎзбек тили ва адабиёти.-1995.-№2.-Б.46-52. 3. Раҳимжонов Н. Лирикада сиёсий ғоя ва ижтимоий маъноғғЎзбек тили ва адабиёти.-1996.-№3.-Б.54-56 4. Раҳимжонов Н. Бугуннинг қаҳрамони кимғғЎзбек тили ва адабиёти.-2001 №6. Б. 8-12 5. Самосознание европейской культурў ХХ века.-М.,1991 6. Борев Ю.Б. Эстетика –М., 1988. 7. Литературный энциклопедический словарь.-М.,1987 8 . www.ziyonet.uz

Похожие

Бадиий адабиёт санъат тури сифатида

Адабиётшунослик-бадиий адабиёт хақидаги фан

Адабиёт укитувчиси

Адабиёт буйича факультатив машгулотлар, адабиёт тугараги

Бадиий адабиётнинг иккиёқлама моҳияти