Angliya va Germaniyada ma`rifatchilik adabiyoti - Литература - Рефераты

Angliya va Germaniyada ma`rifatchilik adabiyoti

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

59.5 KB

Angliya va Germaniyada ma`rifatchilik adabiyoti Reja : 1.Ma’rifatchilik adabiyoti haqida. Ma`rifatchilik adabiyotining asosiy xususiyatlari. 2.Angliya adabiyoti; a) D.Defo ijodi; b) J.Svift ijodi. 3.Nemis adabiyoti : a) Shiller ijodi; b) Gete ijodi.

Ёдда тутинг! Англия ма ъ рифатчилигини 3 та даврга б ў лиш мумкин. 1688-1730 йил - илк ма o рифатчилик. (Журналистика ривожи, янги драматик жанрларни пуйдо бўлиши) 1730-1750 йиллар ма ъ рифатчилик романининг пайдо б ў лиши ва гуллаб- яшнаши. 1750-1790 (89) – ма ъ рифатчилик мафкурасида тушкунлик аломатларини пайдо бўлиши, сентиментализм ва преромантизмини пайдо бўлиши .XVIII asrga kelib G’arb, Evropa davlatlari turlicha siyosiy tuzimga ega edilar. Angliyada absolyutimz o`z umrini yashab bo`ldi. Qirollik hokimyati siyosatiga ta`sir o`tkazmaydigan hokimyatga aylandi. (1648-49 burjuaziya revoltsiyasi). Frantsiyada hali absolyutizmi yashamoqda edi. Germaniya mayda knyazlik, geruochliklarga bo`linib ketgan edi. Italiyada ham Germaniya singari mayda davlatlarga bo`linish yuz bergan, shimoli esa Avstriya mustamlakachiligi azoblarini totrmoqda edi. Evropa ilg’lor kuchlarining siyosiy kurashlari asosan antifeodal xarakterda bo`lgani uchun , XVIII asr adabiyoti ham asosan antifeodal yoki ma`rifatchilik ruhda edi. «Ma`rifat» so`zi, keng ma`noda xalqni bilimli, ma`rifatli qilish ma`nosida qo`llansa, tor ma`noda burjuaziyaning feodalizmiga qarshi kurashi avj olgan davrdagi aqliy harakatni ifoda etadi.Ma`rifatparvarlar uchun, aql-idrok bosh masaladir. Ular insonning aqliy faoliyatiga, odamiylik fazilatlariga yuqori boho berganlar. SHu bilan birga, ma`rifatparvarchilik g’oyasiga yuqori baho berishadi. (Davlat tepasida o`qimishli, odil podsho turishi kerak). Ma`rifatparvar yozuvchilar adabiyoti tug’ilib kelayotgan yangi sinfning g’oyaviy kurash quroli deb biladilar. Ma`rifatparvarlar «tabiiy inson haqidagi» kontseptsiyasini ilgari surdilar. Ularning fikricha inson tabiatan go`zal va yaxshi xulqli, uni faqatgina hayot, yashash sharoiti buzadi. Djon Lokk falsafasi ma`rifatchilarga katta ta`sir o`tkazdi. Uning «Inson aqli haqida

tajriba» (1690) kitobi. Uning fikricha, inson olayotgan barcha bilimlar aql-idrok orqali keladi. Daniel’ Defo (1660-1731). Savdogar oilasida tug’ildi. Otasi uni puritan diniy akademiyasiga o`qishga berdi. Ammo Defo savdo ishiga qiziqib umrining oxirigacha yirik kommersant bo`lib qoldi. U jurnalist ham bo`lgan, satirik pamfletlar, romanlar, traktalar yozgan. Ko`p sonli maqola va pamfletlarida feodal- aristokratlar bilan cherkov reaktsiyasini fosh qiladi. « Robinzo Kruzo » romani (1719). Defo davri kitobxonlari adabiyotga, xususan, prozaga shunday talablar qo`yadilar: hikoya ajabtovur narsalar haqida bo`lishi, boshqalardan ajralib turishi va shu bilan bir qatorda to`qilgan bo`lmasligi kerak. Defo birdaniga 2 talabni bbajaradi. Uning romani biz hozir xujjatli prozaga qo`shilgan bo`lur edik. Romanni hujjatliligini shu narsa ham ta`kidlaydiki, Robinzonni proobrazi - real odam shotlandiyalik matros Sel’kosdir. U kimsasiz orolda 4 yilu 4 oy yashaydi. Romaning I qismidan so`ng II vva II va III qismlarini yozadi. Ammo eng mashhur I qismi. Romanning asosiy qismi yolg’iz insonning kimsasiz orolda yovuz tabiat kuchlari bilan yuzma-yuz olishuviga bag’ishlangan. Adabiyotda birinchilardan bo`lib yaratuvchanlik mehnati mavzusini ko`tardi. Mehnat Robinzonni odam bo`lib qolishiga yordam berdi. Voqealarning sodda, qiziqarli tilda hikoya qilinishi asarning o`qimishli bo`lishini ta`minlagan. Robinzon 28 yil kimsasiz orolda yashaydi. 25-yili Jumovoyni uchratadi. Djonatan Svift (1667-1745). Irlandiya poytaxti - Dublinda ruhoniy oilasida tug’ilgan. Yirik ingliz amaldori Vil’yam Templ’ saroyida kotib bo`lib ishlagan. Vil’yam Boy kutubxonasidan foydalangan. Jurnalist sifatida tanilib «Kitoblar janggi», «Bochka haqida ertak» (1704) va boshqa hajviy asarlari bosilib chiqqan. «Kitoblar janggi» pamfleti. XVII asr oxirida Frantsiyada – 2 xil lager’ – ya`ni eski antik adabiyoti tarafdorlari va yangi, zamonaviy adabiyot tarafdorlari o`rtasida katta tortishuvlar bo`lgan. Birinchi lagerdan Bualo (“Poeziya san`ati”) - ikkinchi tomondan aka-uka Perrolar (3 aka-uka). Asosiy rol’ - SHarl’ Perro. (“Qizil shapkacha”, “Zolushka”,

“Uyqudagi go`zal” va boshqalar) badiiy ertak asoschisi. Templg’ hali qadimiy adabiyot tarafdori edi. Kutubxonada yang avtorlar kitobiga polkadan yaxshi joy, qadimiy avtorlar kitobiga - qorong’u, burchak. Xafa bo`lgan qadimiy avtorlar qo`zg’olon qilgan. Otliqlarni Gomer va Pindor, qurollilarni Aristotel’ va Ploton va boshqalar g’alaba qozongan. Svift – asosan siysiy yozuvchi. Uni asosan ijtimoiy masalalar qiziqtiradi. Uni dunyo sirlari, go`zallik, chuqur psixologizm qiziqtirmaydi. Faqat jamiyat nuqsonlari qiziqtiradi. “ Gulliverning sayyohatlari ” (1726). Roman qahramoni - afsonaviy mamlakatlarni Liliputimyaga, ulkan odamlar mamalakatiga, Brobdingnegga, aqlli otlar mamlakatiga (Guinginiyaga) va boshqa erlarga sayyohat qilgan shaxs. Sayyohatchining maqsadi – insonlarni ma`rifatli qilish ( yaxshi va yomon misollar orqali) edi. Shuning uchun Svift fantaziyasi ostida falsafiy podteks yotadi. Roman 4 qismdan iborat. 1) liliputlar mamlakati haqida. Ular oddiy odamlardan 12 barovar kichik. (Bu Angliya). Amaldorlari ham halq manfaatidan ko`ra o`z foydasini ko`proq o`ylaydi. Angliya kabi bu erda 2 partiya bor: baland poshnalilar va vichilar partiyasi. 2 hildagi badiiy janr (Defo singari): sayyohat va utopiya janri uning romani yaratilishadi namuna rolini o`ynaydi. (Tomas Mor”Utopiya”, Komponella “Quyosh shahri”) Svift ironik holda hikoya qilish ustasi. Agar u “olijanob”, “har narsaga qodir” deb aytsa, demak buning aksi. Svift kitobi tendentsioz ruhda. Unda 2 qarama-qarshi – ijobiy va salbiy tomonlar bor. Masalan: guingmlar (otlar) va iexular (buzilgan odamlar) qabilasi. Nemis ma`rifatchilik adabiyoti. XVIII asrda Evropadagi bir necha davlatlarda (Frantsiya, Angliya) markazlashgan mutloq hokimiyat vujudga kelgan bo`lsa, Germaniya juda ko`p maydda knyazlik, graflik, imperiya shaharlaridan iborat kichik davlatlarga parchalanib ketgan edi. Nemis ma`rifatchilarining asosiy vazifasi – mamlakatni milliy jihatdan birlashtirish. (Frantsiyada – inqilobga tayyorlagan). Bu davrda falsafa ham juda

ham ravnaq topadi. (Kant, Fixte, Gegel’). YOzuvchilar o`z asardarida falsafiy masalalarga keng o`rin berdi. Nemis ma`rifatchiligi rivojini 4 ta bosqichga bo`lishi mumkin. 1) 20-30 yil adabiyotda kllassitsizm hukmronlik qilar edi. (O`tmishimizga murojaat qilish) 2) 60-yillar – bu davrda tasvirlashning realistik uslubi asaoiy bo`ladi. Ma`rifatchilik harakati boshchisi – Lessing. 3) 70 va 80 yillar yarmi(«Bo`ron va tazyiq») buni kuchli va olijanob qahramonlar amalga oshirishi mumkin. (SHunday fikrlarni Getening «Gets fan Berlixingen» va SHillerning «Qaroqchilar» dramalarida ham kuzatish mumkin). SHtyurmerlar nazariyotchisi bo`lib Gerder (1744-1803) edi. U birinchilardan bo`lib adabiyotda milliy kuchlarning millat rivojlanishining aks etishini aniq sistemali holda e`tirof etdi. U badiiy adabiyot xalqchilligi tushinchasini kashf etdi. (SHundan beri bu termin ishlatilmoqda). Ungacha ham xalq ijodiy o`rganishni umumxalq ishi deb bildi, unga falsafiy ko`z bilan tahlil qildi. Sheller (1759-1805). Marbah shaharchasida tug’ildi. Harbiy akademiyaning meditsina faku’tetini tugatdi. O`sha paytdayoq she`riyat bilan qiziqdi. 1981 yilda «Qaroqchilar»ni yozadi. U sshramay ketganligi (spektakl’ sahnalashtirish) uchun gauptvaxtada o`tirib chiqadi. (SHahzoda Karl Evgeniy) 1782 yil bu geruochlikdan chiqib ketadi. Germaniya bo`ylab yuradi. 1795 yilda «Kishini estetik jihatdan tarbiyalash to`g’risida xatlar» nazariy maqolasini yozadi. Uning fikricha, inson go`zallik ta`siri ostida, insonparvarlar, haqqoniy bo`ladi va hayotdagi nuqsonlar bartaraf etiladi va aql-idrok, ozodlik, tenglik xukm suradi. U yozuvchilarni o`z asri farzandi (quli emas) bo`lishiga, o`z davri ehtiyojiga qarab yozishga chaqiradi. «Qaroqchilar» (1781 yil) Graf Maksimilian fon Moorning ikki o`g’li Karl ( Leptsigda o`qiydi) va Frants (shuhratparast) bor. Karl qarzga botib, yordam so`rab yozgan xatlarini Frants qari otasiga buzib, soxtalashtirib o`qib beradi, akasiga tuxmat qiladi. Graf Karldan voz kechadi. Ilojsiz Karl Qaroqchilar guruhini tuzadi. (Butun mamlakatga

Ёдда тутинг! Трагедияда бир-бирига зид б ў лган икки хил кучнинг т ўқ нашуви тасвирланади. Фауст-ил ғ ор дунё қ араш, ёру ғ лик тимсоли. Т ў хтовсиз ҳ аракат, яратиш, бунёдкорлик унинг асосий шиори. У илмга ташни, инжилни таржима қ илган. Мифистофелp – шуб ҳ а, инкор, вайроначилик кучларини мужассамлаштирган. У Фаустни й ў лдан урмо қ чи б ў лади. dahshat soladi) Otasi bundan habar topadi. Frants bir kishini yollab, otasiga Karlning o`limi haqida yolg’on habar beradi. Hasta graf olamdan o`tadi. Frants otasi o`rnini egallaydi va saroyda adolatsizlik o`rnatadi. Begona kishi qiyofasida saroyga kelgan Karl barchasidan habar topadi. Sevgan qizi Amaliyani qaroqchilar tutib Qaroqchilar huzuriga keltiradi. Ammo Karl sevgan bilan birga Amaliyaga xanjar uradi. O`zini xukumat qo`liga topshirmoqchi ekanini qaroqchilarga ma`lum qiladi. Qaroqchi Karl jamiyatni o`zgartirmoqchi bo`ladi. Iongann Vol’fgang Gyote (1749-1832). Frankfurt shahrida yurist oilasida, tug’ildi. Laykuna universitetida (grafik) o`qibg’ yurganda birinchi she`rlarini yozadi. Uning dunyoqarashiga Spinoza falsafasi «Poetika» ta`sir katta bo`ladi. Studentlik yillari Gan’ening «Muhammadning hayoti» kitobidan ruhlanib Muhammad haqida drama yozmoqchi bo`ladi (parchalar). O`z hayoti davomida 1600 ga yaqin she`r yozadi. Judu ko`pchiligi xalq qo`shiqlariga aylanadi. «Gets fon Berlixingen» (1773) Gyotening nomi butun Germaniyaga mashhur qiladi. Drama XVI asr voqealariga murojaaat qilinadi. Bosh qahramoni Geu ritsorv. U xalq orasida juda mashhur. Isyonkor shaxs taqdiri uni juda qiziqtiradi. Asar uning Shekspir bilan juda qiziqan davrda yaratildi. (Xronikalar ruhida). Asar klassitsizm teatridan butunlay farq qiladi. 1774 yili «Yosh Verterning iztiroblari « romanini yozdi. «Faust» fojiyasi. Bu asar ustida Gete 60 yil davomida ishladi. «Faust»ni yozish niyati unda studentlik yillaridan boshlangan edi. Afsungar doktor Faust haqidagi afsonalar XVI asrda paydo bo`lgan. 1592 yil. Kristofer Marlo «Doktor Faustning fojiyaviy tarixi» sahna asarini yaratdi. XVII - XVIII asarda tabiat sirlarini o`zlashtirgan doktor haqida Germaniyada turli kitoblar bosilib chiqqan.

Ёдда тутинг! Англия ма ъ рифатчилигини 3 та даврга б ў лиш мумкин. 1688-1730 йил - илк ма o рифатчилик. (Журналистика ривожи, янги драматик жанрларни пуйдо бўлиши) 1730-1750 йиллар ма ъ рифатчилик романининг пайдо б ў лиши ва гуллаб-яшнаши. 1750-1790 (89) – ма ъ рифатчилик мафкурасида тушкунлик аломатларини пайдо бўлиши, сентиментализм ва преромантизмини пайдо бўлиши. 2-qismida – Mifistofel’ uni qadimiy Yunonistonga olib borgan. Sport malikasi Menelay xotini Elena obrazi. Savol va topshiriqlar :

Adabiyotlar: 1. I.Karimov “Barkamol avlod orzusi”. T.: Sharq, NMK, 1999 , -- 184 bet. 2. Chet el adabiyoti tarixi.Namunaviy dastur va Ishchi dastur.2004, T.: Nizomiy nomidagi TDPU, 2004 3. Alimuhammedov A. Antik adabiyot tarixi. T.: O`qituvchi, 1976 ,-416 bet. 4. Komilov N. Tafakkur karvonlari. T., Ma`naviyat. 1997. 5. Homer. Iliada. T.: G’.G’ulom nomidagi Adabiyot va san`at nashriyoti, 1988. 6. Homer. Odisseya. Ikkinchi qo`shiq g’g’ “Jahon adabiyoti” 2001,№8, 58 – 66 –bet. 7. F.Sulaymonova. Sharq va G’arb. T.: O`zbekiston, 1999. 8. F. Boynazarov. O`rta Osiyoning antik davri. –T.: O` kituvchi , 1991. 9. F.Boynazarov. Qadimgi davr tarixi . Jizzax, “Sangzor”, 2002.

Похожие

Cho`lpon kichik nasriy asarlari poetikasi

Romantizm adabiyoti

Turkman adabiyoti

Qozoq adabiyoti

Arman adabiyoti