Ғафур Ғулом 5 - Литература - Рефераты

Ғафур Ғулом 5

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50 KB

ҒАФУР ҒУЛОМ (1903-1966) Ўзбекистон халқ шоири Ғафур Ғулом 1903 йил 10 майда Тошкент шаҳрининг Қўрғонтеги маҳалласида туғилган. Тўққиз ёшида отасидан, ўн беш ёшида онасидан етим қолган ёш Ғафур аввал эски мактабда, сўнгра рус- тузем мактабида таълим олган. Октябр тўнтаришидан кейинги йилларда муаллимлар тайёрлаш курсини битириб, мактабларда ўқитувчилик қилди. 1923 йилдан болалар уйида мудир ва тарбиячи, сўнг «Камбағал деҳқон», «Қизил Ўзбекистон», «Шарқ ҳақиқати» газеталари таҳририятларида ишлаган. Шоирнинг болалик йилларида кечирган туйғулари, ота-она меҳрига қонмаган ўксик қалб туғёнлари кейинчалик «Сен етим эмассан» сингари шеърларида ўз ифодасини топган бўлса, муаллимлик йиллари, болалар уйидаги фаолияти давомида беғубор ёшлар дунёсини чуқур ўрганганлиги «Шум бола» қиссасида аниқ кўзга ташланади. Ғафур Ғуломнинг илк шеърий тўпламлари «Динамо» ва «Тирик қўшиқлар» 1931-1932 йилларда китобхонларга тақдим этилган. 1930-йилларда шоир «Тўй», «Икки васиқа» сингари балладалар билан бир қатор ҳикоя, очерк, фелъетонлар ҳамда «Нетай», «Ёдгор», «Тирилган мурда» қиссаларини яратди. Уруш йилларида эса ўз ижодининг бутун ҳароратини босқинчиларга қарши курашаётган қаҳрамон халқига қаратди, халқ матонатини, жасоратини ёритди, унинг ғалабасига ишонч билдирди. «Сен етим эмассан», «Кузатиш», «Соғиниш», «Вақт» каби шеърлари, публицист ик очерк ва мақолалари билан халқни янги жасоратларга руҳлантирди. Ғафур Ғулом урушдан кейинги йилларда ҳам самарали ижод қилди. «Шум бола» қиссаси, «Менинг ўғригина болам» сингари ҳикоялари билан бир қаторда «Отелло», «Қирол Лир»дек жаҳон адабиётининг етук саҳна асарларини, рус адабиёти намуналаридан ўзбек тилига таржималар қилди. «Яшасин тинчлик!», «Пол Робсонга», «Биз тинчлик истаймиз», «Бу сенинг имзонг», «Тинчлик минбаридан», «Тинчлик нашидаси», «Тинчлик аҳди

учун» каби миллионлаб инсонлар тилаги бўлган тинчлик, ҳамдўстлик, инсонпарварлик мавзусидаги шеърлари. Осиё ва Африка халқларининг миллий мустақиллик учун курашини қўллаб-қувватлаш руҳидаги асарлари яратилди. 1943 йилдан Ғафур Ғулом Ўзбекистон Фанлар академиясининг ҳақиқий аъзоси, 1963 йилда 60 йиллик юбилейи мунасабати билан Ўзбекистон халқ шоири фахрий унвонларига сазовор бўлган. 2003 йил май ойида мустақил Ўзбекистон халқ шоир и таваллудининг 100 йиллигини тантанали нашонлади. Ғафур Ғуломнинг «Тирилган мурда» (1934), «Ёдгор» (1936) қиссаларидан фарқ қилувчи «Шум бола» асари 30-йилларда ёзила бошлаган эди. Салкам ўттиз йиллик қизғин ижодий меҳнати натижаси бўлмиш бу қиссада ёзувчи ўспирин болакайларнинг ғаройиб саргузаштларини қизиқарли ва таъсирчан тарзда жонлантирганки, асарни ўқир экансиз, қаҳрамонларнинг ҳаётий, табиий, беғубор кулгуга йўғрилган «шумлик»лари с изни сира бефарқ қолдирмайди. Дун ё кезиб, ҳаммани лол қолдирадиган, бахт излаган бу болакайлар гоҳ ҳаётнинг аччиқ синовларига дуч келишади, гоҳо разил, жоҳил инсонлар билан, гоҳо меҳрибон, оддий одамлар билан учрашишади, ҳар сафар ўша ҳаётий бахтни топдим деганларида, у олисларга «учиб кетади». Эндигина 14-15 ёшларга кираётган бу болакайлар қувлик, шумлик, болаларча айёрлик ва ҳозиржавоблик билан ҳаёт зиддиятларини енгиб ўтишади. Уларнинг барча саргузаштлари Шум боланинг уйдан ёғ ва тухум ўғирлашидан бошланади. Жазоланишдан қўрққан Шум бола уйдан қочиб кетади. Катта ҳаёт оқими уни ўз гирдобига олади. Отаси эртадан кечгача косибчилик билан шуғуллангани, онаси рўзғор ишлари билан бандлиги туфайли болакайлар эртадан кечгача кўчада тентираб юрганлар. Улар бекорчиликдан турли ўйинларни, шумликларни ўйлаб топишган. Уларнинг бу борада орттирган «тажрибалари» ҳаётнинг турли-туман синовларига тўқнаш келганларида қўл келади, баъзан катталар ҳаётининг сир-асрорларига ақллари етмай панд ейдилар, қайғули ҳолатларни бошдан кечирадилар. Шум

бола уйдан қочиб, аммасиникига боради, аммо қушларга овқат бериш йўлини билмай, уларни ўлдириб қўяди, дўсти Омон билан Золариқ бўйидаги қозоқ кампирнинг ўтовида тунаб, ўғриларнинг қилмишларига гувоҳ бўладилар, бу ердан ҳам қочиб кетадилар. Бойга хизматкор бўлиб ёлланган Шум бола тунда мол ўрнига эшакни сўйиб қўяди, яна дарбадарликка маҳкум этилади, яна бир қанча саргузаштларни бошидан кечиради. Етимпарвар, меҳр-шавқатли одам бўлиб кўринган Ҳожи бобога сидқидилдан, астойдил хизмат қилишга киришади. Аммо ноҳак айбланиб, яна қувғин қилинади. Уддабурон, топқирлиги туфайли ҳар қандай қийин вазиятдан ҳам эпчиллик билан чиқиб кетадиган Шум боланинг бу сафар илмли, имонли, диндор одамларга нисбатан ихлоси, ишончи, меҳри чил-чил синади, руҳан кучли изчиробни бошдан кечиради. Ана шу холат тасвири қиссада ғоят таъсирчан ёритилгани боис қалбимизда қаҳрамонга нисбатан меҳр, ҳамдардлик уйғонади. Асар марказидаги Шум бола образини тўлдирувчи, ҳодисаларга аралашувчи бошқа эпизодлар. Султон ўғри, ҳар гапида «и нн а н кейин» сўзини айтавериб барчанинг жонини олувчи бой, эшон, майпараст домла, Омон, Ҳожи бобо каби персонажлар ўтмиш давр ҳаётини, қаҳрамон қиёфасини турли қутблардан ёритишга йўналтирилган бўлсаларда, охир-оқибат воқеалар сюжети орқали ўзаро чатишиб, «марказий нуқта» - бош қаҳрамонга боғланадилар, яхлит ҳолда асарнинг ўзига хос эпик тафаккурини юзага келтирганлар. Биз ХХ аср бошларидаги халқ ҳаётини, зулм остида эзилган оддий, қашшоқ, илмсиз кишилар тақдирининг ночор ва аянчли жиҳатларини кузатамиз, майда ҳунармандларнинг бола-чақасини боқолмай, янада қашшоқланиб кечирган руҳий изтиробларини асардаги бозор манзаралари орқали англаб оламиз: «Бир қатор атторлар эски қо п , яғир шолча, йиртиқ бўз парчалари – қизил, оқ, яшил лахтак қуроқлардан турли-туман соябонлар ясаб, молларини бевосита ернинг ўзига ёйиб қўйибдилар. Бу моллар и чида жа ҳ ондаги атторликнинг ҳамма жиҳози топилади... бухор сақич, қора сақич, ҳар қандай ярага дори бўладиган балзаммой, қалампирмунчоқ, томир дори –

қуйинг-чи, ҳамма нарса бор». Кўз ўнгимизда Шарқ бозори – «одам боласи кўрмаган катта бозор» жонланади: «... Қўйлар маъраган, туялар бўкирган, о тлар кишнаган, бозорчилар сўкишган, толе осмонини бозорнинг чанги қоплаган, даллолларнинг билаклари «бор барака топ»да чарчаган». Бу манзаралар ичига ақл-ҳушини йўқотган гаранг ҳолатдаги икки ўспирин кириб боради, уларнинг нигоҳи орқали ёзувчи я на ола-таъсир ҳаёт пардаларини бирин-сирин очиб беради, ўз ризқини турли йўллар билан «териб юрган» ночор одамлар кечмишлари ёш саргузаштсеварларни лол қолдиради. Оддий косибни тунаб, я на уни ўғри деб миршаблар қўлига топширган муттаҳамларнинг қилмишларини кузатиб, бу ҳодисалар моҳиятини англашга ақли етмаган оқ кўнгил болакайлар жаҳолатдан қочиб қутулмоқчи бўладилар. Афсуски, жаҳолат исканжасидан буткул қочиб қутулишнинг иложи йўқ эди. Буни асар хотимасидаги воқеалар тўла тасдиқлайди, хилма-хил саргузаштларни бошидан кечириб, уйига қайтган Шум бола аччиқ тақдирнинг оғир зарбасига дуч келади. Қашшоқликдаги оғир ҳаётдан хароб бўлган оила фожиасини болаларча шумлик, қувлик, топқирлик билан енгиб бўлмаслигига ёш қаҳрамон иқрор бўлади. Бозори касод бўлиб сингач, Шум боланинг отаси машаққатлардан эзилиб, жинни бўлиб қолади, бу мусибатларни кўтара олмаган муштипар она ҳаётдан кўз юмади. Енгил ва қувноқ кулгига йўғрилган Шум бола саргузатлари шу тариқа ниҳоясига етади. Асарни ўқир экансиз, ёзувчи диалоглардан, қаҳрамон туйғуларини ичдан ёритиш усулидан, ҳодисаларнинг ҳаққоний тасвиридан маҳорат билан фойдаланиб, жонли ва ҳаётий образлар яратишга эришганлигига амин бўласиз. Шунинг учун бу асар ўзбек насрининг э нг етук, бадиий баркамол асарларидан бири сифатида баҳоланган, кўплаб хорижий тилларга таржима қилиниб, жаҳон адабиёти намуналари қаторидан жой олган.

Похожие

Ғафур Ғулом ижоди (Гофур Гулом)

Болалар адабиёти ривожланиш сари

Адабий-назарий тушунчаларни ўргатиш

Зулфия 5

Зулфия ижоди реферат referat