Adabiy tanqidchilikdagi janr va shakllar muammosi masalalari - Литература - Рефераты

Adabiy tanqidchilikdagi janr va shakllar muammosi masalalari

Загружено в:

10.09.2022

Скачано:

0

Размер:

2062.5 KB

REJA: 1. Kirish. Adabiy tanqidchilikdagi janr va shakllarning o`ziga xos xususiyatlari va muammoli masalalari xususida. 2. Taqriz-adabiy tanqidchilikning qadimiy, hamisha navqiron janri. 3. Adabiy obzor janri haqida. 4. Problematik maqola tanqidchilik va adabiyotshunoslikning tayanch, asosiy janri. 5. Badia (esse) janri haqida tushuncha. 6. Tanqidiy -biografik ocherk janrining o`ziga xos xususiyatlari. 7. Ilmiy-biografik tadqiqot janri haqida. 8. Xulosa.

Ma`lumki, o`tmishda adabiyotshunoslik va adabiyot tanqid tushunchalari o`zaro chambarchas bog`liq bo`lib, adabiyotshunoslik atamasi hozir ishlatayotganimiz shaklda uchramaydi. Adabiy tanqidchilikdagi janr va shakllar xususida adabiyotshunos olimlar Boturxon Valixo`jayev va Abdug`afur Rasulovlar ilmiy tadqiqot ishlari olib borgan. Shuning uchun ham biz mazkur mavzuni yoritishda ularning darslik va ilmiy maqolalari, maruza matnlari manbalariga asoslanib ish kurdik. “Tanqid” arabcha-naqada so`zidan tashkil topgan bo`lib, muhokama qilmoq, topshiriq, o`rganmoq, nimaningdir haqqoniyligi va to`g`riligini isbotlamoq, yutuq va kamchiliklarni belgilamoq va nihoyat, badiiy asarni tahlil qilish, izohlash kabi ma`nolarni ifodalaydi. Demak, bu hol tanqid tushunchasi doirasining kengligi, uning hayotdagi barcha hodisa-voqealarga tegishli ekanini ko`rsatadi. Shu jihatdan tanqid hayotning qaysi bir sohasiga tegishli bo`lsa, u shu nom bilan ataladi. Jumladan, ijtimoiy tanqid, iqtisodiy tanqid va hokazo. San`atning turli-tuman sohalari va uning o`ziga xos xususiyatlari nazarga olinib, hozirgi kunda har bir sohaga tegishli tanqid bir-biridan farq qiladi. Bunga teatr tanqidi, kino tanqidi va boshqalarni misol tarzida keltirish mumkin. San`atning sohalaridan biri bo`lmish adabiyot bilan bog`liq bo`lgan tanqid-adabiy tanqid deb nomlanadi. Chunki adabiy tanqidning qiziqish doirasini so`z orqali o`ymakorlarcha tasvirlash san`ati hisoblangan adabiyot tashkil etadi. Adabiy tanqid, bir tomondan, badiiy tanqidning shakllaridan hisoblansa, o`ziga xos xususiyati - adabiyot uning qiziqish doirasi bo`ladi. O`tmish adabiy tanqidchiligini 2 guruhga bo`lish mumkin: Birinchi guruh: 1) Faxriya, 2) SHe`riy parchalar-g`azalning ayrim baytlari, qit`a, soqiynoma, kichik masnaviy; 3) Ilmi adabga bag`ishlangan asarlar; 4) Dostonlarning ayrim boblari; 5) Tarixiy va tarixiy-esdalik asarlar; 6) Nasihatnomalarni kiritish mumkin. 2- guruh. Bevosita “janr”lar, ya`ni adabiyotshunoslik va adabiy tanqid masalalaridan bahs yurituvchi asarlar guruhi. Bu guruhga: 1) Tazkira; 2) Manoqib- holatlar, Faxriya; 3) Aruz, qofiya va she`riy san`atlarga bag`ishlangan risllalar; 4) Debocha; 5) Ro`znoma va oynomalarda (XIX asrning II yarmi va XX asrning

avvali) e`lon qilingan taqriz va ixcham maqolalarni keltirish mumkin. Ikkinchi guruhga kiritilganlarni o`tmish adabiyotshunosligi va adabiy tanqidning maxsus janrlari sifatida qarash mumkin. Tazkira-arabcha zikr so`zidan olingan bo`lib, esdalik daftari ma`nosini anglatadi. XIII asrda Muhammad Avfiy Buxoriyning “Lubob ul-albob” (“Bilimlar mag`zi”) tazkirasi yaratilgan. Muhammad Avfiy aslan Buxorolik bo`lib, Samarqandda yashab, keyinchalik Xurosonga safar qilib va, nihoyat, Hindistonda turg`un bo`lib qolgan adiblardandir. Uning “Lubob ul-albob” tazkirasi 1221 yilda hind o`lkasida yozib tugatilgan. Taskirada she`r va shoirlar xususiyatlariga bag`ishlangan alohida boblardan tashqari uch asr mobaynida yashab ijod etgan 300 shoirlarning tarjimai holi va ijodi haqida ma`lumot hamda asarlardan namunalar keltirilgan. Muallif shoirlarni zikr etar ekan, o`sha davrdagi jarayonda mavjud bo`lgan ikki yo`nalishni ta`kidlab, bir guruh shoirlar ijodiyotini Rudakiy uslubiga (“Ravoni Ro`dakiy) mansubligini qayd qilsa, boshqa bir guruhdagi shoirlar ijodiyotini Unsuriy uslubiga (“Ravoni Unsuriy”) mansub deb biladi. A.Navoiyning “Majolisun-nafois”i XV asr adabiy muhiti, aniqrog`i shu asrning 39-90 yillari orasida faoliyat ko`rsatayotgan 459 shoir haqida ma`lumot beradi. 20-yillardan boshlangan o`zbek professional tanqidchiligi taqriz, adabiy obzor, problematik maqola, badia, xotira-memuar, tanqidiy-biografik ocherk, adabiy portret, ilmiy-biografik tadqiqot singari janrlar, taqriz-maktub, taqriz-bahs, taqriz- monografiya, maqola-dialog, maqola-suhbat, portret chizgilari, adabiy o`ylar singari shakllardan keng foydalanib keldi. Tanqidchilik janrlarini shartli ikki guruhga bo`lish mumkin. 1.Adabiy jarayonni tahlil etuvchi janr va shakllar. 2.Yozuvchining hayoti va ijodi masalalarini yorituvchi janr va shakllar. Umuman, adabiy jarayonni yorituvchi “sof” janrlar bo`lmaganiday, faqat ijodkor hayoti, ijodini ochishga xizmat qiladigan janrlar yo`q. Tanqidchilik va adabiyotshunoslik adabiyot tarixi bilan o`zviy birlik va bog`liqda rivojlangan. O`zbek adabiyoti tarixida adabiyotshunoslikka oid asarlarni, adabiy jarayon

haqida ma`lumot beruvchi tazkiralar biz yuqorida qayd etib o`tgandik. Adabiyotshunoslik va tanqidchilikka oid asarlar janrini biz endigina belgilamoqdamiz. Bunda Navoiy, Boburlar ilmiy-nazariy tadqiqot yaratganligini, “Majolisun-nafois” adabiy portret va portret chizgilaridan tashkil topganligini, “Boburnoma”da, Ogahiy, Munis asarlarida xotira, portret chizgilari janrlari diqqatni jalb qilishligini, nihoyat klassik adabiyotda biografik asarlar paydo bo`lganligini nazarda tutmoqdamiz. XX asr arafasida taqriz, maqola singari janrlar vaqtli matbuotda uchray boshlaganligini aniq faktlar misolida aytish mumkin. Asrimiz boshlarida talay gazeta va jurnallar chop etildiki, ular tanqidchilik janr va shakllarining paydo bo`lishi, rivojlanishiga hissa qo`shdi. T A + R I Z. Adabiy tanqidning eng qadimiy janri. V.G.Belinskiyning “Aqllilik balosi”, A.S.Griboyedov asari, “Zamonamiz qahramoni. M.Lermontov asari”, N.G.Chernishevskiyning “Kambag`allik ayb emas. A.Ostrovskiy komediyasi”, “N.Ogoryov she`rlari”, N.A.Dobrolyubovning “Zulmat ichra nur” singari monografik taqrizlari qimmatbaho uzukka qo`yilgan bebaho ko`z vazifasini o`tadi. Shoh asar shuhratini yetuk taqrizlar avloddan avlodga yetkazganday, tanqidchilikning toji bo`lgan maqolalar taqrizlarning uzoq “umr” ko`rishida o`lmas asarlarning hissasi katta. Demak, taqriz-tanqidchi qalamining qayroqi, “tanqidchining tikonli guli” (I./afurov), tanqidiy bahoning izchil o`lchovi, adabiy talqinning lo`nda, siqiq ko`rinishi. Har zamon ruhi taqrizda aks etadi. 20-50-yillar tanqidchiligida, xususan, taqrizda vulgar-sotsiologik qarash aks etdi. Asarning qanday yozilganligidan ko`ra u kim tomonidan yaratilganligiga e`tibor berildi. Taqrizchi asarning g`oyaviy asosi, qahramonlarning qaysi sinf vakili ekanligi, sotsialistik realizm metodi talablariga qanchalik mosligi singari masalalarga birma-bir to`xtalish joiz edi. Taqrizlar g`oyaviy-estetik yaxlitdan ko`ra, anketa savollariga javobga o`xshab qolardi. 60-yillardan boshlab o`zbek tanqidchiligida g`oyaviy-

estetik tahlil jonlana bordi. 60-yillardan boshlab, hayotimizda demokratiya, oshkoralik ruhi aniq sezila boshlandi. “Sinchalak”, “Muqaddas”, “+adrim”, “+aro ko`zlar”, “Sevgim, sevgilim” singari asarlarga yozilgan taqrizlar sistemali tahlil, asarning badiiy-estetik mohiyatini ochishga harakat sezildi. “Ulug`bek xazinasi” romani yaratilgach, tanqidchilikning diqqati shu asarga qaratildi. P.SHermuhammedovning “Ulug`bek xazinasi” (“Sovet O`zbekistoni”, 1973 yil 26 avgust), N.Xudoyberganovning “Ikki hayot, ikki o`lim” (Toshkent oqshomi”, 1973 yil 14 sentabr), I./afurovning “Roman tarix oynasi” (“O`zbekiston madaniyati”, 1974 yil 6 avgust) taqrizlari bosildi. Mazkur taqrizlarda g`oyaviy- estetik tahlil, har bir munaqqidning uslubi, nihoyat, turg`unlik yillarining ayrim belgilari aks etdi. P.SHermuhamedov taqrizida roman tili masalasi, N.Xudoyberganov maqolasida qarama-qarshi obrazlar qiyosi, I./afurov ishida romandagi uslubiy toblanishlar har xilligiga urg`u beriladi. /oyaviy-badiiy mukammal asarlar haqida ijobiy taqriz yozilsa, yaxshi asarni “a`lo” deb ulug`lansa, unga katta gunoh bo`lmaydi. O`tkir Hoshimovning “Dunyoning ishlari” qissasi yetuk tanqidchilar tomonidan yuksak baholandi. O.Sharofiddinov “Ona” (“O`zb. Adabiyoti va san`ati) gazetasi, 1982 yil 23-son), M.+o`shjonov “Onaga ta`zim” (“+ishloq haqiqati” gazetasi, 1982 yil 66-son), S.Mirvaliyev “Ona haqida qo`shiq” (“Yosh leninchi gazetasi, 1982 yil, 23-son), B./ulomov “Mehr dostoni” (“Toshkent oqshomi” gazetasi, 1982 yil, 23-son) taqrizlarida “Dunyoning ishlari” qissasidagi yuksak badiyilikni, emotsional ta`sirlilikni alohida ta`kidladilar. Tanqidchi N.Xudoyberganov “Me`yor va tasvir” maqolasida “Dunyoning ishlari” yaxshi asar ekanligini tan oladi-yu, biroq uning o`ta maqtab yuborilishiga, qissa muallifini, o`zbekning Aytmatovi, Markesi darajasiga ko`tarib qo`yilishiga qarshi chiqadi. N.Xudoyberganov asarda kamchilik bor ekanligini his qiladi, lekin u nimalarda ko`rinishini aniq aytib berolmaydi. Turg`unlik yillarining illatini taqriz janriga munosabat, uning adabiy jarayondagi o`rnida aniq sezish mumkin. Turg`unlik yillari (70-80) taqrizchiligida ofarinbozlik, ko`tar-ko`tarchilik ruhi yetakchilik qildi,-deb to`g`riqayd etiladi Norboy. Xudayberganov va Abdug`afur Rasulovlarning «O`zbek adabiy tanqidchiligi

tarixi»darsligida.-O`rtaga, hatto yaroqsiz asarlar haqida maqtov taqrizlar bosildi. 70-80-yillardagi taqrizlarga qarab o`zbek adabiyoti haqida fikr yuritsak, bizda kashfiyot, nodir, mo`jiza asarlar to`lib-toshib ketdi. Bo`sh asarlar bo`sh taqrizlarda, havaskor tanqidchilar tomonidan maqtalsa, uni tushunish mumkin. Yomoni shundaki, estetik didi yuksak, kitobxonni o`z og`ziga qaratib o`rgangan tanqidchilardan M.+o`shjonov, I./afurov, N.Xudoyberganov, O.Abdullayev, U.Normatovlar “Navro`z”, “Momaqaldiroq” (N.Safarov) “So`nggi barxan”, “Degrez o`g`li”, “Chotqol yo`lbarsi” singari asarlarga maqtov taqrizlar bitdilar. O`rtamiyona asarlar ko`paya borgani, maqtov taqrizlar soni orta borgani sayin tanqidchilikda tang ahvol yuzaga keldi. Tanqidchi Rafael Mustafin “taqriz-so`z bilan berilgan pora” degan aybnomani aytgan edi. Ustiga ustak taqrizni adabiy- tanqidiy janrdan chiqarib tashlashni taklif qildi. Emishki, taqriz adabiy-tarixiy jarayondan chetda turib metodologik asoslarga suyanmasdan yaratiladigan, demakki, ilmga aloqasi yo`q janr deb ham e`lon qildilar (“Voproso` lit-ro` “ jurnali, 1985, 10-son, 76-bet). Taqriz madhiyabozlik, oshna-og`aynichilik kasriga qolib yomon otliq bo`ldi. Lekin u adabiy jarayondagi o`rnini zinhor yo`qotmadi. A D A B I Y O B Z O R Tanqidning qadimiy janrlaridan. V.G.Belinskiy ko`plab adabiy obzorlar yaratib, mazkur janrni yuksak darajaga olib chiqqan edi. Uning “1841 yil rus adabiyoti”, “1842 yil rus adabiyoti”, “Kitob do`konida eshitilib qolingan adabiy gurung” obzor maqolalari yuksak ko`tarinkilik va zavq-shavq bilan yozilgan dialog shaklidan unumli foydalangan, kimlar bilan bahsga kirishgan, jonli takliflarni bayon qilgan edi. Shiddatli Vissarion xronologik obzor yaratadimi, tematik obzorga qo`l uradimi, shoh asarlarni kashf etishni maqsad qilib qo`yadi, o`sha yillar rus adabiyoti umri boqiy asarlar yaratilmaganidan afsuslanadi. Hozir ham adabiy obzor yaratuvchining maqsadi jonli adabiy jarayondagi kurashlar, holatlar, intilishlar samarasi o`laroq mo`jizani,

shoh asarlarni kashf etishdir. Obzorchi ma`lum chegaradagi, doiradagi asarlarni o`rganadi. Zamonaviy obzorchi vazifasining mushkulligi shundaki, u jahon adabiyotidagi, aniqrog`i, dunyodagi eng rivojlangan adabiyotlardagi holatni yaxshi bilmoqi, ilg`or tendensiyalardan xabardor bo`lmoqi, insonni mukammal tasvirlayotgan ulug` ijodkorlarning izlanishlarini ziyraklik bilan kuzatib bormoqi, nihoyat jahondagi ilg`or adabiyotlar tarixidan xabardor bo`lmoqi lozim. To`g`ri, adabiy obzorni hamma adabiyotshunos, tanqidchi yozaverishi mumkin. Lekin donishmand, bilog`on tanqidchi, adabiyotshunos obzorida ostki oqim, yashirin ma`no sezilib turadi. Bunday obzorlar zamonlar o`tishi bilan eskirmaydi, ulardagi ichki mazmun, badiiy ijod qonuniyatlari xususidagi fikrlar hamisha kitobxon diqqatini jalb etib boradi. O.Sharafiddinovning “Yillar va yo`llar” asarini ilmiy-nazariy obzor desa bo`ladi. 1966 yilda yozilgan. Unda Cho`lpon, Usmon Nosir haqida gaplar aytilgan. M.+o`shjonovning “+ayta qurish va o`zbek romani”, K.Yashinning “O`zbek adabiyoti yuksalishida” (T., 1964, O`zbekiston nashriyoti), M.+o`shjonovning “Ma`no-mahoratning bosh masalasi”. 1972 prozasi”, I./afurovning 1973 yil prozasi haqidagi “Nasrimizning bugungi tendensiyalari” kabi obzorlari bor. I./afurovning 1973 yil o`zbek prozasi haqidagi “Nasrimizning bugungi tendensiyalari” obzorida tarix va inson konsepsiyasi masalasida jiddiy mulohazalar bayon etiladi. Muhimi, munaqqid o`zi yashab turgan sharoitni eng mukammal, haqiqat tantana qilgan davr deb biladi. Munaqqid: “Biz tariximizni sevamiz dedik. Lekin tarix, uning qaysi sahifasini ochib ko`rmang, dahshatli fojialar, dramalar bilan to`liq, nahot biz shu fojialar va dramalarni sevsak? Yo`q, biz o`sha fojialardan omon chiqqan, o`zining ulug`vor va olijanob ruhini saqlab qolaolgan va doimo adolat tantanasi uchun kurashgan, adolat va hurriyat qachon bo`lmasin barqaror bo`lishiga ishongan xalqimizning bosib o`tgan yo`lini, uning yengilmas sog`lom irodasini sevamiz”,- deb yozadi. P.SHermuhammedovning “Nuqtai-nazar haqida” (“Umid muhabbatdadir...” kitobi, 5-47-betlar) obzorida muallif 70-yillarning 2-yarmida yaratilgan proza asarlari, bolalar she`riyati, o`smirlar adabiyoti haqida fikr yuritadi. Ikkinchidan,

obzorda “Alpomish” dostonidan tortib Ibn Sinoning “Salomon va Ibsol”, A.Jomiyning “Bahoriston”, Abu Rayhon Beruniyning “Kitobut-tahorim”, “Boburnoma” va “Shohnoma” asarlarigacha tilga olinadi. Uchinchidan, mazkur obzorda umumittifoq adabiyoti qamrab olinadi. Shukshinning “Nuqtai nazar” hikoyasidan tortib, Yuriy Skopning “Xavfsizlik texnikasi”, Ch.Aytmatovning “Dengiz sohilidagi olapar” hikoyasi va boshqa romanlargacha qamrab oladi. P R O B L YE M A T I K M A + O L A. Mutaxassislargina adabiy-badiiy tanqid janrlarini farqlaydilar, ularning o`ziga xosliklari haqidagi bilimga ega bo`ladilar. Oddiy kitobxonlar uchun taqriz-u obzor, badia-yu tanqidiy ocherk, adabiy portretu xotira-hammasi maqola. Problematik maqola (bahs-maqola, tadqiqot-maqola) tanqidchilik va adabiyotshunoslikning tayanch, asosiy janri. U biron asar poetikasiga bag`ishlangan monografik xarakterda, badiiy ijod muammosi, nazariya masalalarini yorituvchi ilmiy bahs shaklida bo`lishi mumkin. Problematik maqolada ilmiy-nazariy mohiyat, tadqiqotchi konsepsiyasi muhim ahamiyatga molik bo`ladi. V.G.Belinskiy ijodida tanqidiy-falsafiy tajriba nomi bilan yuritiladigan maqolalar diqqatni jalb etadi. “Getening “Rim ellegiyalari”, “Odoyevskiy asarlari”, “Appalon Maykov she`riyati” singari tanqidiy-falsafiy tajribalarda shiddatli Vissarionning jo`shqin subyektiv qarashlari bilan teran ilmiy mushohada o`zaro birlashib, konseptual yaxlitlikni vujudga keltirgan. Bir qancha maqolalarda ilmiy muammoni keng va ishonarli yoritish, olimning subyektiv qarashlari va uslubi, adabiyotshunoslik ilmidagi yangi qarashlardan xabardorligi diqqatni tortadi. Masalan, M.+o`shjonov maqolalarida mantiqiy izchillik, ilmiy muammo mohiyatini ochishga intilish ko`zga yaqqol tashlanadi. Olim diqqatidan kichik detal, ko`zga tashlanmaydigan u yoki bu belgi chetda qolmaydi. M. +o`shjonov maqolalarida zo`rma-zo`rakilik, kuchanish sezilmaydi. O.Sharafiddinov maqolalarida hayotiy va adabiy faktning ilmiy-nazariy xulosalar chiqarishga to`liq bo`ysundirilganligi yaqqol ko`rinadi. Haqiqiy olim faktlar mohiyatini yoritadi, ularni quruqdan-quruq sanayverishdan o`zini tiyadi. “Faqat aql-zakovat yordamida faktlarni haqqoniy talqin etish mumkin. Buning uchun

fantaziya ham darkor. Manbalardagi faktlar tosh va g`isht misoli. Haqiqiy san`atkor shu materialdan xushbichim imorat quradi”,-deb yozgan edi V.G.Belinskiy. B A D I A (ESSE) Adabiy-tanqidiy mavzularda yozilgan, adabiyotshunoslik, estetika, falsafa masalalari erkin talqin qilinadigan janrga badia (esse) deyiladi. Badiada adabiyotshunoslik qonun-qoidalariga to`la-to`kis rioya qilinishi, dalillarning ilmiy jihatidan har tomonlama isbotlangan bo`lishi ko`pam talab qilinmaydi. Badia janrning Yevropa adabiyotidagi asoschisi fransuz yozuvchisi- gumanist va filosof M.Monten bo`lib, 1580 yilda inson va jamiyat taqdiri haqida mulohaza yurituvchi “Esselar” kitobini yozgan. Sharq adabiyotida badianing tarixi ancha qadimdan boshlanadi. Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Mahmud +oshg`ariy ijodida badianing yetuk namunalari mavjud. Ular noma, holat, xotira shakllarida ko`zga tashlanadi. Yozuvchi tanqidi ko`pincha esse janrida yoziladi. Unda ijod va hayot tajribasidan kelib chiqqan xulosalar, qarashlar, kuzatishlar aks etadi. Badia o`zbek tanqidchiligida adabiy o`ylar nomi bilan ham ataladi. A.Muxtorning “Yosh do`stlarimga” (1971, 1980), P.+odirovning “O`ylar” (1971), A.Oripovning “Ehtiyoj farzandi” (1988), E.Vohidovning “Shoiru she`ru shuur” (1987) to`plamlarini asosan badialar tashkil etsa, badiada ham yozuvchi- tanqidchining betakror qiyofasi aks etib turadi. Tanqidiy-biografik ocherk janri yozuvchi hayoti, adabiy-ijtimoiy mohiyati, asarlarining yaratilishi tarixi, mohiyati xususida, ijodkorning adabiy-tarixiy jarayondagi o`rni, qiyofasi haqida ma`lumot beradi. Tanqidiy -biografik ocherk faktlar va ilmiy xulosalar birligidan tashkil topadi. Munaqqid yozuvchi hayoti, ijodi faktlaridan tahlillar, taxminlar, qiyoslar, munozaralar orqali ilmiy xulosalar chiqaradi. Ilmiy-biografik tadqiqot - adabiyotshunoslikning asosiy janrlaridan biri. 60- yillarga kelib o`zbek adabiyotshunoslari ijodkorning hayoti va ijodini mukammal yorituvchi monografiyalar yaratishga kirishdilar. XX asr adabiyotining asoschilari,

yirik nomoyandalari haqida salmoqli tadqiqotlar paydo bo`ldi. Lekin hozirgi kun nuqtai-nazaridan yondashsak ularda ancha-muncha yetishmovchiliklar mavjudligini anglaymiz. Tadqiqotchilar yozuvchilar ijodi va hayoti mukammal yoritilayotgan yozuvchilarni imkoni boricha ulug`lashga, ular hamisha ham g`oyaviy, ham badiiy yuksaklikka ko`tarilganliklarini ta`minlashga intiladilar. Bu holat ular ruhiyatida yetakchi edi. Ilmiy-biografik asar yaratishdagi ikkinchi manba-jonli, ishonchli xotiralardir. Ayniqsa 70-yillardan boshlab o`zbek adabiyoti klassiklari haqida xotiralar yaratila boshlandi. Tanqidchilik janrlaridan biri bo`lgan xotiralarni yozuvchilar, san`atkorlar, olimlar yaratmoqdalar. Shu kungacha “Hamza zamondoshlar xotirasida” (1978), “Oybek zamondoshlar xotirasida” (1979), “Abdulla +ahhor zamondoshlar xotirasida” (1987), “Maqsud Shayxzoda zamondoshlar xotirasida” (1983), “Mirtemir zamondoshlar xotirasida” (1982), “Islom shoir zamondoshlar xotirasida” (1981) nomli kitoblar chop etildi. 70-80-yillarida o`nlab avtorlarning bitta qahramon- yozuvchi haqidagi xotiralari yozilgan bo`lsa, 80-yillarning o`rtalaridan boshlab bitta avtorning bir qancha yozuvchilar ijodiga bag`ishlangan asarlari ham paydo bo`la boshladi. Umuman, bosib o`tgan yo`limiz haqida bor haqiqatni baralla aytishga qaratilgan turli adabiy-tanqidiy janrdagi tadqiqotlarni atroflicha o`rganish maqsadga muvofiqdir. Adabiy talqin badiiy asarning qanday tarixiy sharoitda, adabiy jarayonda yaratilganligini aniq ko`rsatmog`i, yozuvchining o`z davri kishisi ekanligini zinhor chetlab o`tmasligi lozim. Ko`rinadiki, adabiy asarni idrok etish oddiy jarayon emas. Yozuvchi-badiiy boylik yaratuvchi bilan kitobxon-iste`molchi orasida yana bir kuch bor. Bu - adabiy talqinchi, idrok etuvchi kuch. Bu kuch ham boylik yaratadi. Idrok etuvchi yaratgan boylik yozuvchi yaratgan boylik asosida paydo bo`ladi. Boshqacha aytganda, tanqidchi yozuvchi bolidan holva pishiradi. Hozirgi adabiyotshunoslik va tanqidchilik bobidagi janrlarda idrok etuvchi estetika yo`nalishi kuchli rivojlanmoqda.

ADABIYOTLAR : 1.Islom Karimov. Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q. “Sharq” nashriyot-matbaa konserni Bosh tahririyati. 1998. 2.Islom Karimov. O`zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T.1. T.- O`zbekiston, 1998. 3.Adabiy turlar va janrlar. T.: “Fan”. 1991. 4.N.Xudoyberganov. A.Rasulov. O`zbek adabiy tanqidchiligi. T.: O`qituvchi, 1990. 5.Botur Valixo`jayev. O`zbek adabiyotshunosligi tarixi. T.: O`zbekiston, 1993. 6.O`zbek adabiy tanqidi tarixi 1-2 tom. T.: 1987. 7.I.Sulton. Adabiyot nazariyasi. T., O`qituvchi, 1980. 8. Haqiqat ijod bayrog`i. T. Adabiyot va san`at nashriyoti, 1986. 9.Abdug`afur Rasulov O`zbek adabiyotshunosligi va tanqidchiligi tarixi kursidan maruza matnlari. T.: «Universitet 2000.

Похожие

O’tmish adabiy tanqidi va adabiyotshunosligining ifodalanish “janr”lari va xususiyatlari

Hozirjavob janr

O`zbek adabiyotshunosligi va tanqidchiligi tarixining ba`zi masalalari va yetakchi xususiyatlari haqida

Tayanch sinflarda nazariy atamalarning o’rgatilishi

Tayanch sinflarda nazariy atamalarning o’rgatilishi