Tayanch sinflarda nazariy atamalarning o’rgatilishi - Литература - Рефераты

Tayanch sinflarda nazariy atamalarning o’rgatilishi

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

30.5 KB

Tayanch sinflarda nazariy atamalarning o’rgatilishi Reja : 1Adabiy ta’limda adabiy-nazariy tushunchalarning o’rni va ahamiyati. 2.Adabiy –nazariy tushunchalarni o’rganishda adabiy tanqidchilik materiallardan foydalanish. 3.Adabiy-nazariy tushunchalar asosida o’quvchining ijodkorlik faoliyaitini shakllantirish.

Umumta’lim maktablari uchun chiqarilgan darsliklarda fanni nazariy jihatdan tuzulishi uchun va amaliy foydasi xususida imkon qadar nazariy atamalar haqida izohlar berib o’tadi. O’qituvchi adabiyot faniga daxldor nazariy tushunchalardan imkon qadar xabardor bo’lishi lozim.Shuningdek, bunday atamalarni o’quvchilarga oddiy informatsion tariqasida o’rgatmaslik mumkin emas.Balki nazariy tushuncha orqali adabiy hodisalarga mantiqiy jihatdan odilona va keng ko’lamda munosabat bildirishga harakat qiladi. Har bir tilning lug’at tarkibida boshqa tildan ma’lum miqdorda so’z va iboralar o’zlashgan bo’ladi.Bu narsa ayniqsa turli fanlarga oid atamalarga xos hodisadir.Fanlarni o’zlashtirishda o’quvchilar ko’pincha atamalarga duch keladilar.Shuning uchun ularga atamalarni tushunib olish va nutqda qo’llashga o’rgatish muhim metodik masalardan biridir. O’quvchi ta’lim jarayonida olgan bilimlarini hayotga tadbiq etishga harakat qilishi tabiiydir.Shu sababdan darslkda mavjud bo’lgan adabiy turga mansub bo’lgan janrlarga xos xususiyatlardan kelib chiqib munosabat bildirish va qaysi mavzuda, voqelikning ko’lamiyozuvchining individual xususiyatlarini alohida ta’lidlab o’tish bevosita ilmiy atamalar asosida tahlil qilinsa maqsadga muvofiq bo’ladi. Shu boisdan tahlil jarayonida o’quvchining mustaqil tadrijiy tafakkurini shakllantirish va masalarni har tomonlama taftish qilish ko’nikmasini hosil qilish lozim bo’ladi. O’quvchilarga adabiyotshunoslikka oid nazariy tushuncharni o’rgatish bilan bir qatorda ijodkor nima sababdan roman yoki hikoya janrida hayotiy muammolar va mavzularni tasvirlashga harakat qilgan kabi janr imkniyatlarini rivojlanishi va takomillashishi taraqqiyot jarayonlarini ham tushuntirib borsa maqsadga muvofiq bo’ladi. Shuningdek, lirik turga mansub bo’lgan janrlarning o’ziga xos xususiyatlari va afzallik tomonlarini ham ta’kidlash kerak.Misol tariqasida Navoiy,Bobur, Ogahiy kabi mumtoz shoirlarimiz ijodida g’azal yoki ruboiy janrida qalam tebratganligi va

mazkur janrlarda ijodkorlarning pozitsiyasi qay yo’sinda tasvirlanganligi va janr talablariga javob bera oladimi kabi mulohazalarini nazariy atamalar asosida bayon etsa ko’zda tutilgan vazifani ado qilgan bo’ladi. Ta’limning ayrim bosqichlarida adabiy-nazariy tushunchalarni berishning mazmuni,hajmi va izchilligi masalalari alohida tadqiq etilishi kerak.Ta’lim bosqichlarida adabiy materiallar qanday berilishi kerak,ularga oid bo’lgan nazariy tushunchalarning mazmuni va hajmi qanday bo’lishi kerak, degan savollar amaliyotida tez-tez uchrab turadi. Bu jarayonda bevosita adabiy-nazariy tushunchalarni o’rganish bilan birga,ularni o’rganish va o’zlashtirishga yordam beradigan adabiy –tanqidiy qarashlardan foydalanish ham bor.Matbuotda ,gazeta va jurnalarllarda,adabiy- tanqidiy yo’nalishdagi kitoblarda bunday qarashlarga keng o’rin beriladi.Ularda tegishli badiiy asarlarning ilmiy baholari va sharhlari keltirilgan bo’ladi.Bunday ishlar o’quvchilarning umumiy dunyoqarashiga,badiiy asarni to’g’ri anglashlari va o’zlashtirilishiga,undagi o’ziga xoslikni tezroq va teranroq tushinib olishlarig imkon yaratadi.Buning natijasida esa ularning ma’naviy olamlari yanada boyiydi,badiiy-estetik rivojlanishlarida qo’shimcha omil paydo bo’ladi,eng muhimi ularning adabiy savodxonligi ko’tariladi. Adabiyot darslarini tashkil etishda adabiy-tanqidiy maqolalardan klassik adabiyotni o’rganishda ham foydalanishi mumkin.O’quvchilarning umumiy tayyorgarligi,o’qituvchining darsni tashkil etishdagi o’ziga xos yondoshuvlardan kelib chiqqan holda ayrim adabiy-tanqidiy maqolallardan to’lig’icha,ayrimlaridan qisman foydalanish maqsadga muvofiq bo’ladi.Alohida ta’kidlash joizki,mumtoz adabiyot haqida gapirganda,ularning barchasini yoppasiga tasavvuf adabiyoti sifatida baholash va tahlilda ham shunga intilish o’zini oqlaydigan nuqtai nazar emas.Har bir holat alohida yondoshuvni taqozo etishini unutmaslik kerak.Zero,” shunday ijodkorlar borki,na iste’dod yo’nalishi,na dunyoqarashi,na voqelikka munosabati ularni so’f’iy deyish yoki mutasavvuflar safiga qo’shishga imkon beradi.Hayotiy ehtirosi baland,qalbidan xalq va yurt dardi chuqur o’rin egallagan bunday ijodkorlarning asarlarini majburan tasavvufga keltirib bog’lash ularning

san’atkorlik mavqeini yuqori ko’tarmaydi,aksincha,pasaytiradi.”O’z o’rnida kelgan talqin va tahlilllar esa o’quvchilarning adabiy dini oshiradi,ularning umumiy adabiy tayyorgarligiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.”Tanqidchilarning maqolalari,adabiy qaydlar o’quvchilar uchun mazmun va metodik jihatdan badiiy matnni tahlil qilishning namunasi bo’lib xizmat qiladi.Tanqidiy maqola bilan avval o’qituvchi rahbarligida,keyinroq mustaqil ravishda tanishar ekan,o’quvchi uning tezislarini tuzadi,konspekt yozadi,shu yo’l bilan u muallif tomonidan asarni tahlil qilishdagi tanlangan yo’lini o’zlashtiirb boradi;uning ijtimoiy-falasafiy va estetik nuqtai nazarini ,qahramonlarga bahosini anglab yetadi;shu asarda qo’yilgan dolzarb muammolarni izlash va hal qilishni o’rganadi;tanqidiy matnda muallifning shaxsiy uy-fikrlari bilan ko’chirmalar va matndan tashqaridagi mateiallar bilan uyg’unlashtirishning amaliy holatlari bilan tanishadi. Bularning barchasi o’quvchiga o’rganilayotgan badiiy asar haqida o’z tasavvurlarini yaratishga ,badiiy va darslik kitoblari bilan muomala qilishning o’z metodikasini ishlab chiqishga yordamberadi”. Amma adabiy tanqidchilik mateiallaridan foydalanishda ham tegishli me’yor mezonlarga amal qilish shart.O’quvchilarda adabiy tanqidchilikdagi mavjud xilma- xilliklarga odatlantirish,”nojoizroq” mulohazalar oqimiga nisbatan ham “immunitet” hosil qilinishi kerak.Tanqiddagi bir yoqlamalik o’quvchilarni noto’g’ri yo’lga boshlab qo’yishi mumkin.Adabiy.buning ustiga adabiy-nazariy tayyorgarligi hali anchagina past bo’lgan o’quvchilarda bunday tasavvurlar barqarorlashib,hatto bir umrli xulosalarga aylanib qolishidan asrangan ma’qul bo’ladi. Demak,bu borada ham o’quvchilarda mustaqil va ijodiy nuqtai nazarni shakllantirmasdan turib tegishli maqsadlarga erishib bo’lmaydi.Keyingi paytlarda yaratilayotgan o’qituvchilarga mo’ljallangan bir qator o’quv qo’llanmalairda bu borada yaxshi tajribalarning to’planib kelayotganligini alohida ta’kidlash o’rinli bo’ladi.Ularda ayniqsa, yosh o’qituvchilar uchun katta naf va manfaatlar mavjud.

Adabiyotlar 1.Karimov I. Yuksak ma’naviyat- yengilmas kuch. T., 2008 2.Barkamol avlod orzusiT.,2000. 3.Karimov N. XX asr adabiyoti manzaralari.T.: “O’zbekiston”,2008 4 .Zunnunov A. Hotamov N. Adabiyot o’qitish metodikasi. T., 1992 5 .Dolimov S. Ubaydullayev H. Adabiyot o’qitish metodikasi. T., 1967 6.Yo’ldoshev Q. Adabiyot o’qitishning ilmiy-nazariy asoslari. T., 1996 7 .To’xliyev B.Adabiyot o’qitish metodikasi.T., 2006. 8.Yo’doshev Q. Yoniq so’z. T.: “Yangi asr avlodi”, 2006.

Похожие

Tayanch sinflarda nazariy atamalarning o’rgatilishi

Tayanch sinflarda badiiy asar tahlili

Adabiy-nazariy tushunchalarni o`rgatish

Boshlang’ich sinflarda o’quvchilarni insho yozishga o’rgatish yo’llari

Boshlang`ich sinflarda badiiy asarni tahlil qilish