Абдурауф Фитрат-илғор жадид ижодкори - Литература - Рефераты

Абдурауф Фитрат-илғор жадид ижодкори

Загружено в:

10.09.2022

Скачано:

0

Размер:

38 KB

Режа : 1.Фитрат-жадид; 2.Фитрат ижодини ўрганиш; 3.Фитратнинг ҳаёти ва ижоди; 4.Фитрат янги замон пешқадами; 5.Фитрат олим-шоир ва драматург; 6.Фитрат ҳаётининг сўнгги йиллари.

Абдурауф Фитрат ижоди ва фаолияти яқин тарихимизнинг энг порлоқ саҳифаларидан бирини ташкил қилади. Унинг замонидан адабиётни жамиятга хизмат қилдириш билан шуғулланган ижодкорни топиш қийин бўлса-да, сўз иш бирлигини ҳеч ким у олиб чиққан мақомга кўтара олган эмас. У адабиёт ва маданиятнинггина эмас, сиёсатнинг ҳам тан олинган арбобларидан эди. У бутун умри давомида Она-Ватанини озод ва обод қилиш иштиёқ уни Ватан ва Миллат фидоийларидан ташкил топган «Ёш бухорийлар» жамиятини тузишга муваффақ этди. C ўнгроқ мустақил партия сифатида фаолият юритган ушбу жамиятнинг пировард мақсади қадамба-қадам бориб,истиқлолни қўлга киритиш ва ислоҳатлар ёрдамида мустақил демотратик давлат қуришдан иборат эди. Фитрат Туркистон жадидчилик харакатининг машҳур вакилларидан, янги ўзбек адабиётининг асосчиларидан, тан олинган драматург, носир, шоир ва забардаст олимдир. Абдурауф Фитрат 18886 йили Бухорода туғилган. Отаси Абдураҳимбой савдогарлик ва саррофлик (пул алмаштирувчи) билан машғул бўлган. Абдурауф аввал эски усул мактабида кейин «Мирараб» мадрасасида ўқиган. У 1904 йилгача ўқишда бўлган, сўнг отаси билан бирга тижорат қилган, хажсафарида ҳам бўлган (Туркия, Эрон, Хиндистон, Арабистон). Шунингдек Москва, Петербург шаҳарларида бўлган. 1909 йил Истамбулга ўқишга боради. 1913 йилгача Дорулмуаллиминда ўқиган. Унинг «Мунозара» асари 1909 йили, «Сайҳа» шеърий тўплами 1911 йили, 1912 йили эса «Сайёҳи хинди» асарлари Истамбулда нашр этилган. бу ерда Фитрат ўқиш билан бирга бадий ижод ва сиёсат билан қаттиқ шуғулланган. Фитрат (абадий табиат) 1913 йили Бухорога қайтиб, Шахрисабз ва Каркида янги мактаблар очади, қисқа вақтдан сўн г Бухоро жадидчилик харакатининг етакчи вакилларидан бирига айланади.

Муаммо: Бухоро жадидларининг мақсадлари маданий сиёсат ва маъорифдаги харакатлари, уларнинг сиёсий талаблари, маърифий иш усуллари қандай эди? Фитрат етакчилигидаги гуруҳнинг иш усули, мақсади қандай эди? Фитрат етакчилигидаги сўл гуруҳ вакиллари омма маданий тараққиётини таъминлаш учун маърифий, адабий ва сиёсий ишларни кенг йўлга қўйишга киришади. Фитратнинг қарашлари «Раҳбари ножот» (1915), 1916 йилда «Оила», «Бегижон», «Мавлуди шариф» ва «Або Муслим» каби нашр этилган асарларида ўз аксини топган эди. Шунингдек у ўз ғояларини мактаб дарсликлари орқали халққа етказиш мақсадида 1915 йили «Мухтасар ислом тарихи», 1917 йили «Ўқув» (Боку) китобларини нашр эттиради. Фитрат 1917 йилги февраль инқилобини яхши қаршилайди. Октябрни эса «большевиклар балоси» деб номлайди. Фитрат 1917 йили Тошкентга келади сиёсий фаолиятини, маърифий ишларини давом эттиради. Хадрада жадид мактабини очиб ўқитувчилик қилади. Туркистон мусулмон дорулфунуни қошидаги дорилмуаллиминда тил ва адабиётдан дарс берган. Айни пайтда «Ўғузҳон», «Чин севиш», «Хинд ихтилочилари» драматик асарларни, Қўқон муҳториятининг фожиали тугатилиши муносабати билан ёзилган, бир пардали «Темур сағанаси» асари ҳам шу даврада майдонга келган. У 1923 йилдан Москвадаги Шарқшунослик илмий тадқиқот институтида ишлади, айни пайтда Ленинград Давлат Университети Шарқ факультетида Шарқ халқлари тили, адабиёти ва маданиятидан маърузалар ўқиди, профессорликка сайланди. Айни пайтда 1924 йилда «Абулфайзхон» (Москва), «Шайтоннинг тангрига исёни», «Арислон» драмаси, «Бедил» илмий китоб, «Ўзбек тили қоидалари тўғрисида бир тажриба: Сарф, китоб, нақв 2 китоб (1925), «Сарфи забони тожик», «Адабиёт қоидалари» каби дарслик - қўлланмалари босилди. Фитрат 1927 йилда Ўзбекистонга қайтиб СамДУ да иш бошлайди. Айни

пайтда «Энг эски туркий адабиёт намуналари», матн, тадқиқот, изоҳлари билан, «Ўзбек классик мусиқаси ва унинг тарихи», «Форс шоири Умар Хайём», «Шарқ шахмати» сингари асарларни яратди. Алп Эр Тўнға марсиясидан Яссавийгача, Юсуф Хос Хожибдан, Турди, Машраб, Умархонгача, замондошлари Элбеку Чўлпонгача ёзди. 1926 йилда «Адабиёт қоидалари», 1936 йилда эса «Аруз ҳақида» китобларни нашр эттирди. Фитратнинг миллат тараққиёти йўлида қилаётган катта ишлари ғоявий муқолиф-шўролар тузумининг вакилларига ёқмас эди. Шунинг учун 1929 йили «Шарқ ҳақиқати» газетасининг ходими Ж.Бойбўлатов махсус топшириқ билан Фитратни «фош қилиш»га киришади. Ф.Хўжаев асраб қолади. 1937 йилда яна хуруж бошланади. Энди уни асрашнинг иложи бўлмайди. У 1938 йилнинг 4 октябрида отиб ўлдирилади.

АДАБИЁТЛАР . 1. Б.Қосимов. Излай-излай топганим. Т.1983 й. 2. И.Ғаниев. Фитратнинг трагедия яратиш маҳорати. Т.1994й. 3. Ҳ.Болтабоев. Абдурауф Фитрат. Т. 1996 й. 4. Абдурауф Фитрат. Танланган асарлар. I - II жилд. Т. 2000. 5. Миллий уйғониш даври ўзбек адабиёти. Т. 2004 й.

Похожие

Абдурауф Фитрат

Абдурауф Фитрат ижоди

Фитрат Абдурауф Абдураимов

Жадид драматургияси

Жадид насри