ingliz tili grammatik mavzularini leksika va fonetika bilan bog’lagan holda, interfaol va an’anaviy metodlar - Педагогиka - Дипломные работы

ingliz tili grammatik mavzularini leksika va fonetika bilan bog’lagan holda, interfaol va an’anaviy metodlar

Загружено в:

29.09.2019

Скачано:

0

Размер:

669.5 KB

MUNDARIJA Kirish …………………………………………………………… …3-6 I BOB . O’quv jarayonida pedagogik texnologiyalarni qo’llashning ta’lim sifatini oshirishdagi ahamiyati I.1. Pedagogik texnologiya usulida ta’lim maqsadlarini aniqlashtirish………………………………………………………..7-16 I.2. O’qitishning Interfaol metodlari bilan an’anaviy o’qitish metodlarining hamkorligi………………………………....17-25 II BOB Grammatikani o’rgatishda pedagogik va axborot texnologiyalarini qo ’ llanishining samaradorligi . II.1 Grammatik mavzularni o’qitishda uzviylik va uzluksizlik……26-29 II.2 6-sinf darsliklarida berilgan grammatik mavzularni yangi pedagogik va axborot texnologiyalari asosida tushuntirishdagi afzalliklar…………..30-37 Xulosa ……………………………………………………………...38-40 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati ………………………………41 Ilovalar ……………………………………………………………..42

Kirish Ta’lim jarayoni tubdan o’zgarmoqda. Har bir o’quvchining qiziqishi, qobiliyati, bilim olish salohiyati inobatga olingan holda, ta’lim jarayoniga zamonaviy pedagogik texnologiyalar, oqitishning interfaol usullari keng qo’llanilmoqda. Bundan ko’zlangan asosiy maqsad – yoshlarni shaxs sifatida shakllantirish, ongini o’stirish, dunyoqarashini boyitishdir. Zero, yoshlarning ma’naviyatini yuksaltirish, ularda e’tiqod, Vatan tuyg’usini kamol toptirish tarbiyaning ustuvor yo’nalishlaridandir. Ta’limni tarbiyadan, tarbiyani esa ta’limdan ajratib bo’lmaydi – bu sharqona qarash, sharqona hayot falsafasi. “Bu haqda fikr yuritganda, men Abdulla Avloniyning “Tarbiya biz uchun yo hayot – yo mamot, yo najot – yo halokat, yo saodat – yo falokat masalasidir” degan chuqur ma’noli so’zlarini eslayman. Buyuk ma’rifatparvar bobomizning bu so’zlari o’tgan asr boshida millatimiz uchun qanchalar muhim ba dolzarb bo’lgan bo’lsa, hozirgi vaqatda ham biz uchun shunchalik, balki undan ham ko’ra muhim va dolzarb ahamiyat kasb etadi. Ma’naviyatni shakllantirishga bevosita yana bir muhim hayotiy omil – bu ta’lim tarbiya tizimi bilan chambarchas bog’liqdir. Ma’lumki, ota bobolarimiz qadimdan bebaho boylik bo’lmish ilmu-marifat, ta’lim va tarbiyani inson kamoloti va millat ravnaqining asosiy sharti va garovi deb bilgan. Maktab, ta’lim-tarbiya masalasi davlat va jamiyat nazoratida bo’lishi Asosiy qonunimizda belgilab qo’yilgan. Shu bilan birga. Bu keng jamoatchilik, butun xalqimizning ishtiroki va qo’llab quvvatlashini talab qiladigan umummilliy masaladir. Shuni unutmasligimiz kerakki, kelajagimiz poydevori bilim dargohlarida yaratiladi, boshqacha aytganda, xalqimizning ertangi kuni qanday bo’lishi farzandlarimizning bugun qanday ta’lim va tarbiya olishlariga bog’liq.” Buning uchun biz 3

yoshlarimizning ma’naviy olamida bo’shliq vujudga kelmasligi uchun ularning qalbi va ongida sog’lom hayot tarzi, milliy va umumilliy qadriyatlarga hurmat-ehtirom tuyg’usini bolalik paytidan boshlab shakllantirishimiz zarur. Ayni shu vazifa bizdan katta mas’uliyatni talab etadi. Bugun shiddat bilan o’zgarib borayotgan murakkab zamonda globallashuv davrida yashamoqdamiz. Yuksak texnologiyalar rivojlanib, inson tafakkuri boyib bormoqda, axborot almashish tez suratlarda rivoj topayotir. Hozir yer yuzining qaysi burchagida qanday voqea ro’y bergani haqida zum o’tmay xabar topish imkoni bor ” – de ydi prezidenti mi z Islom Karimov o’zlarining “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” asarlarida. 1 Mavzuning dolzarbligi – Pedagog uchun tajriba almashish, malaka oshirish doimiy ehtiyoj hisoblanadi. Zotan, o’qituvchining o’zi dars beradigan fan bo’yicha eng so’nggi yangiliklar qatori kundalik ijtimoiy – siyosiy voqealardan xabardor bo’lib borishi mashg’ulotlarning samaradorligini ta’minlaydi. Bunda mutaxassisning internet tarmog’idan foydalana olish malakasiga ega bo’lish muhim ahamiyatga ega. Binobarin, zamonaviy o’qituvchining mustaqil tarzda uzluksiz malakasini oshirib borishi, kundalik darsga tayyorlanish mashg’ulotlari qatorida turishi lozim. O’quv – uslubiy adabiyotlar yangi avlodini yaratish, yangi pedagogik texnologiyalarni qo’llash va amaliyotga joriy etish, bir tomondan, davlat va jamoat muassasalari, ta’lim idoralari hodimlaridan; ikkinchi tomondan, pedagog olimlar, ilg’or o’qituvchilar, amaliyotchilar tomonidan, katta ishlarni bajarishni, ta’lim-tarbiya, pedagogik texnologiyalar sohasida fundamental tadqiqotlar o’tkazish, yangi 1 Islom Karimov “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”, Toshkent, “Ma’naviyat”, 2009, 60-63-betlar. 4

pedagogik texnologiyalar loyihalarini ishlab chiqish va ilmiy tajribada sinovdan o’tkazish, ilmiy asoslangan tavsiyalar ishlab chiqishni taqozo etadi. 1 Bu hujjatlarda kadrlar tayyorlash va uzluksiz ta’lim tizimini mustaqillik yillarida erishilgan yutuqlar bilan bir qatorda mavjud kamchilik va muammolar ham ko’rsatilgan. Jumladan: “Maktablar va boshqa o’quv yurtlarida ta’lim jarayonining o’zidagi va o’qitish uslubiyotidagi kamchiliklar oqibatidagi o’quvchilarda mustaqil fikrlash qobiliyati rivojlanmay qolayotganligi; umumiy o’rta ta’limning amaliy yo’nalganligi, mehnat ko’nikmalari shakllanish, kasbga yo’naltirilganlik darajasi yetarli emasligi; o’quvchilarning bilish faoliyatini boshqarish va bilim darajasini baholash tizimida obyektivlik va tezkorlik ta’minlanmayotganligi; o’qituvchilar, pedagoglar va tarbiyachilarning kattagina qismi yaxshi tayyorgarlik ko’rmaganligi, bilim va kasb saviyasi pastligi” shular jumlasidandir. 2 Muammoning o’rganilish darajasi – oliy, o’rta maxsus kasb hunar va umumiy o’rta ta’limda yangi pedagogik va axborot texnologiyalarni qo’llashdagi yutuqlar haqida В . П . Беспалько , Монахов . Б . М , Кларин . М . Б , Farberman.B.L, prof. M.X. Taxtaxodjayeva, Saydahmedov, A.Ochilov, , M. Ochilov, B. Xidirova, X. Rashidov, B. Ziyomuhammedov, Sh. Abdullayevalar o’zlarining ilmiy tadqiqotlarida bir qancha ishlar amalga oshirganlar. Ilmiy ishning yangiligi – ingliz tili grammatik mavzularini leksika va fonetika bilan bog’lagan holda, interfaol va an’anaviy metodlar bilan o’rgatishda erishiladigan yutuqlar. 1 Malla Ochilov. “Yangi pedagogik texnologiyalar”. Qarshi, “Nasaf” nashriyoti, 2000, 4-bet. 2 Islom Karimov “Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori”. Toshkent, 1997, 36-38-betlar. 5

Tadqiqotning obyekti – Ingliz tili grammatikasi, Vocabulary in Use, Ingliz tili (kasb-hunar kollejlari uchun), 5-9 sinf “Fly High” darsliklari. Tadqiqotning predmeti – Grammatik mavzularni o’qitishda yangi pedagogik va axborot texnoloyilarini qo’llanishining analizi. Tadqiqotning metodologik asosi – Bitiruv Malakaviy Ishini yozishda Prezidentimiz Islom Karimovning “Barkamol avlod orzusi”, “Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori”, “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” asarlaridan, gazetadagi maqolalaridan, ilmiy maqolalardan, Prof. M.X. Taxtaxodjayeva, Malla Ochilov, Bibixol Xidirova, X.Rashidovlarning ilmiy tadqiqotlariga suyanildi. Tadqiqotning usuli – Bitiruv Malakaviy Ishida qiyosiy tipologik va statistik metodlardan foydalanildi. Tadqiqotning maqsadi - yangi pedagogik texnologiyalar orqali dars o’tilganda erishiladiga yutuqlar. Tadqiqotning vazifasi – ingliz tili darsliklarida berilgan Grammatik mavzularni o’qitishda yangi pedagogik texnologiyalarni qo’llanilganda ta’lim samaradorligini tadqiq etish. Tadqiqotning amaliy va nazariy ahamiyati – bu bitiruv malakaviy ish materialidan BMI yozishda, kurs ishlari yozishda, kollej, akademik litsey va maktab o’quv jarayonida, na’munali va ochiq darslarda foydalanish mumkin. Bitiruv Malakaviy Ishning tuzilishi va hajmi – BMI kirish, 2 bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati va ilovalardan iborat. Tadqiqotning tahlil materiallari - Ingliz tili grammatikasi, Vocabulary in Use, Ingliz tili (kasb-hunar kollejlari uchun), 5-9 sinf “Fly High” darsliklari. 6

I bob. O’quv jarayonida pedagogik texnologiyalarni qo’llashning ta’lim samaradorligini oshirishdagi ahamiyati I.1 Pedagogik texnologiya usulida ta’lim maqsadlarini aniqlash. Pedagog uchun tajriba almashish, malaka oshirish doimiy ehtiyoj hisoblanadi. Zotan, o’qituvchining o’zi dars beradigan fan bo’yicha eng so’nggi yangiliklar qatori kundalik ijtimoiy – siyosiy voqealardan xabardor bo’lib borishi mashg’ulotlarning samaradorligini ta’minlaydi. Bunda mutaxassisning internet tarmog’idan foydalana olish malakasiga ega bo’lish muhim ahamiyatga ega. Binobarin, zamonaviy o’qituvchining mustaqil tarzda uzluksiz malakasini oshirib borishi, kundalik darsga tayyorlanish mashg’ulotlari qatorida turishi lozim. Shuni ta’kidlash lozimki, kadrlar tayyorlashni yangilash vazifalarini mavjud o’qitish usullarini pedagogik texnologiya asosida qayta tashkil etish, darsda, darsdan tashqarida o’quv tarbiyaviy ishlarni bajarishga kirishgandayoq pedagogik jarayonning natijasini kafolatlaydigan qilib loyihalash va amalga oshirish yo’li bilangina bajarish mumkin. Rivojlangan mamalakatlarda qo’llanilib kelayotgan pedagogik texnologiyalarni o’rganib, xalqimizning milliy pedagogikaning shu kundagi holatidan kelib chiqqan holda respublikamizning milliy pedagogik texnologiyasini yaratish maqsadga muofiqdir. Texnologiya deganda pedagogning o’qitish vositalari yordamida o’quvchilarga yaratilgan sharoitlarga ko’rsatgan tizimli ta’siri natijasida ularda jamiyat uchun zarur bo’lgan va oldindan belgilangan ijtimoiy sifatlarni samarali tarzda shakllantiruvchi ijtimoiy hodisa, deb ta’riflash mumkin yoki bunday hodisani pedagogik texnologiya desa bo’ladi. 1 1 Xidirova Bibixol “Talim jarayonida pedagogik texnologiyalarni qo’llashning nazariy va amaliy asoslari”, Toshkent, 2009, 5-6-betlar. 7

Pedagogik texnologiya ijtimoiy zarurat bo’lganligidan dastavval AQSH da 70-yillarda falsafaning bixiviorizm oqimi zaminida yuzaga kelib, boshqa rivojlangan mamlakatlarga tez tarqalib ketdi. 1 Pedagogik texnologiyani o’quv jarayoniga olib kirish zarurligini MDH ga kiruvchi davlatlar ichida birinchilar qatorida har tomonlama ilmiy asoslab bergan rossiyalik olim V.P.Bespalko ning fikricha, “Pedagogik texnologiya - bu o’qituvchi mahoratiga bog’liq bo’lmagan holda pedagogik muvaffaqiyatni kafolatlay oladigan o’quvchi shaxsini shakllantirish jarayoni loyihasidir” 2 Rossiya olimlaridan B.M.Monaxov: “Pedagogik texnologiya – avvaldan rejalashtirilgan natijalarga olib boruvchi va bajarilishi shart bo’lgan tartibli amallar tizimidir”, degan qisqacha ta’rifni bera turib, uning asosiy xususiyatlariga e’tiborni qaratadi. “Pedagogik texnologiya – o’quv jarayonini texnologiyalashtirib, uning qayta tiklanuvchanligini hamda pedagogik jarayon ijrochisining idora va subyektiv xususiyatlaridan uni ozod qiladi”, deydi Monaxov 3 M.B.Klarin fikricha, “Pedagogik texnologiya – o’quv jarayoniga texnologik yondashgan holda oldindan belgilab olingan maqsad ko’rsatkichlaridan kelib chiqib, o’quv jarayonini loyihalashtirishdir” 4 V.P.Bespalkoning o’zbekistonlik shogirdlaridan Nurali Saydahmedov va Abdurahmon Ochilovlarning fikicha, Pedagogik texnologiya - bu o’qituvchining o’qitish vositalari yordamida o’quvchilarga muayyan sharoitda ta’sir ko’rsatishi va bu faoliyat mahsuli sifatida ularga oldindan belgilangan shaxs sifatlarini intensiv shakllantirish jarayonidir. 5 O’zbekistonlik pedagog olim B.L.Farberman pedagogik texnologiyalarga quyidagicha ta’rif beradi: “Pedagogik texnologiya ta’lim 1 B. Ziyomuhammedov, Sh. Abdullayeva “Ilg’or pedagogik texnologiya: Nazariya va amaliyot” Toshkent, 2001, 10-bet. 2 Bu haqda qarang: Xidirova Bibixol “Talim jarayonida pedagogik texnologiyalarni qo’llashning nazariy va amaliy asoslari” Toshkent, 2009, 8-bet. 3 Bu haqda qarang: Xidirova Bibixol “Talim jarayonida pedagogik texnologiyalarni qo’llashning nazariy va amaliy asoslari ” Toshkent, 2009, 8-bet. 4 Bu haqda qarang: Xidirova Bibixol “Talim jarayonida pedagogik texnologiyalarni qo’llashning nazariy va amaliy asoslari” Toshkent, 2009, 8-bet. 5 Bu haqda qarang: Xidirova Bibixol “Talim jarayonida pedagogik texnologiyalarni qo’llashning nazariy va amaliy asoslari”, Toshkent, 2009, 9-bet. 8

jarayoniga yangicha yondashuv bo’lib, pedagogikada ijtimoiy muhandislik ong ifodasidir. U pedagogik jarayonni texnika imkoniyatlari va insonning texnikaviy tafakkuri asosida standart holga solib, uning optimal loyihasini tuzib chiqish bilan bog’liq ijtimoiy hodisadir.” 1 Birlashgan millatlar tashkilotining nufuzli idoralaridan YUNESKO ning ta’rifi bo’yicha, “Pedagogik texnologiya – bu bilim berish va uni egallashda texnika va inson resurslarini o’zaro uzviy bog’liq holda ko’rib, butun ta’lim jarayonini loyihalashda va amalga qo’llashda majmuali yondashuv usulidan foydalanishdir” 2 Pedagogik texnologiya, umuman olganda, reproduktiv dars berishga asoslangan bo’lib, undagi o’quv jarayoni o’quvchilarga aniq holatlardagi harakatlarni egallashga yo’naltirilgan. Pedagogik texnologiyadagi reproduktiv bilim berish jarayonida dars aniq bo’laklarga bo’linib, har bir bo’lagida o’quvchilar bilishi shart bo’lgan natijalar ko’rsatiladi. O’quv materiallar dars maqasadidan kelib chiqib, modullarga bo’lingan bo’ladi. Har qaysi modulga test savollari tuziladi. O’quv jarayoni test savollarga aniq javoblar topishga yo’naltirilgan bo’ladi, savollar va javoblar o’zaro uzviy bog’liqlikda bo’lishi natijasida bir butunlikni tashkil qiladi. Pedagogik texnologiyada reproduktiv usul qatorida izlanuvchi – tadqiqot va boshqa usullar ham ishlatiladi. Mustaqil O’zbekistonning erkin fuqarolarini shakllantirishda xalq xo’jaligi uchun zarur bo’lgan ma’lum bilim hajmiga ega mutaxassis hamda turli muammolarga duch kelganda, mustaqil izlanib, ularni hal qilib ketadigan tadbirkor kishilarni tarbiyalashda tipik harakatlarga, reproduktiv va nostandart vaziyatlardan yo’l topib, chiqib ketishga o’rgatuvchi tadqiqot usullari mos tushadi. Bizga zarur bo’lgan uslub ushbu ikki an’anaviy usullar qotishmasidan 1 Bu haqda qarang: Xidirova Bibixol “Talim jarayonida pedagogik texnologiyalarni qo’llashning nazariy va amaliy asoslari”, Toshkent, 2009..9-bet. 2 Bu haqda qarang: Xidirova Bibixol “Talim jarayonida pedagogik texnologiyalarni qo’llashning nazariy va amaliy asoslari”, Toshkent, 2009, 9-bet 9

hosil bo’lib, texnologiyalashtirilgan integrativ uslubdir. Uni pedagogik texnologiya deyilmoqda. Rivojlangan mamlakatlarda ta’limning turli darajalari uchun (reproduktiv, mahsuldor, tadqidiy-ijodiy) pedagogik texnologiya variantlari ishlab chiqilgan. Keng ko’lamda amalga oshirilayotgan ta’lim islohotlari ta’limning ilg’or texnologiyalarini o’rganish va o’quv tarbiya jarayoniga joriy etishni taqozo qiladi. Bu o’z navbatida pedagog xodimlardan ta’lim sohasiga texnologik yondashuvni, pedagogik texnologiya usulini egallashni va O’zbekistonning milliy, ma’naviy-madaniy xususiyatlari, ta’rixiy ilg’or an’analarini hisobga olgan holda pedagogik amaliyotda qo’llash va rivojlantirishni talab etadi. 1 O’quv jarayoni texnologiyasi alohida olingan bitta darsga, bitta mavzuga yoki o’quv predmetining bir qismiga va butun o’quv predmetiga tuzib chiqilishi mumkin. Pedagogik texnologiyani yaratish tamoyillarining birinchisi - muayyan dars, mavzu, qism, o’quv predmetidan kutilgan asosiy maqsadni shakllantirib olish; ikkinchisi – umumiy maqsaddan kelib chiqib, darsni yoki o’quv predmetini modullarga ajratib, har bir moduldan kutilgan maqsadni va modullar ichida hal qilinishi lozim bo’lgan masalalar tizimini aniqlab olish; uchinchisi – modul ichida yechiladigan masalalarning har biri bo’yicha test savollarini tuzib chiqish; to’rtinchisi – maqsadlar aniq bo’lib, test savollari tuzilgandan keyin, maqsadlarga yetish usullari tanlanib, ularni ishlatadigan aniq joylarni belgilab olish. Bugungi kun maktab ta’limi muammolaridan biri ilg’or pedagogik tajribalar va yangi innovatsion texnologiyalarni aniqlash, ularning didaktik imkoniyatlarini sinab ko’rgan holda maktab amaliyotiga keng joriy etishdan iboratdir. Bu maktab jarayonini yangi texnologiyalar asosida tashkil etish, pedagogik innovatsiyalarini izlash, ularni qo’llash natijasida ta’lim 1 Malla Ochilov “Yangi pedagogik texnologiyalar”, Qarshi, “Nasaf” nashriyoti, 2000, 9-bet. 10

samaradorligini oshirishga erishayotgan maktablarning tajribasida ham yaqqol ko’rinadi. Ilg’or pedagogik texnologiyalar tizimini yaratish va undan samarali foydalanishning asosiy omillari quyidagilardan iborat: Maktab jamoasi ijodiy muhit yaratish orqali pedagog hodimlar orasida tashabbuskorlik va yangilikka bo’lgan qiziqishni oshirish eng muhim omildir. Bunda o’qituvchilarning izlanuvchanlik faoliyatlarini rag’barlantirish, ularni har tomonlama qo’llab quvvatlash mehanizmini ishlab chiqish alohida ahamiyatga ega. Tabiiy savol tug’iladi: maktabda ta’lim - tarbiya jarayonini boshqarishning ilmiy – metodik asosi hisoblangan uzluksiz metodik xizmat ko’rsatish tizimini takomillashtirish uchun qanday vazifalarni bajarish kerak ? Ilg’or pedagogik tajribalar, axborot – kommunikatsion texnologiyalarni amaliyotda joriy qilishda ayniqsa uzluksiz metodik xizmat ko’rsatishning bosh bo’g’ini hisoblangan maktab pedagogik kengashi va metodbirlashmalari faoliyatini to’g’ri tashkil etish qo’l keladi. Bu borada Xalq ta’limi vazirligi tomonidan tasdiqlangan metodik hizmatni takomillashtirish va uni tashkil etish haqidagi yangi tahrirdagi Nizom talablarining to’liq bajarilishini ta’minlash muhim. Unga ko’ra, maktablardagi metodbirlashmalar ishini ilmiy asosda tashkil etish, ularni boshqarishga ijodkor, izlanuvchan, yuksak kasbiy bilimga ega, tajribali innovator pedagoglarni jalb etish maqsadga muofiqdir. 1 Maktabda an’anaviy usulda amal qilib kelinayotgan metodik hizmat tuzilmasiga kiruvchi pedagogik kengash, metodik kengash va metodbirlashmalar ish faoliyatlari ta’lim mazmuni modernizatsiya qilinayotgan bir davrga mos holda o’z natijasini bermayapti. Nazarimizda, mazkur kengashlar tarkibida alohida eng faol o’qituvchilarni jamlagan yangi innovatsion loyihalarni amaliyotga tatbiq etivchi guruh “Ilg’or tajriba maktabi”, “Yosh mutahassis maktabi” va Variativ birlashmalar (Maqsadli ko’nikmalarni takomillashtiruvchi birlashma, Nazorat baholash tahlillarini 1 “Ma’rifat” gazetasi. 2010-yil, 9-iyun, 3-bet. 11

muvofiqlashtiruvchi guruh, Fanlararo bog’lanishni takomillashtiruvchi guruh, Ilmiy-metodik ko’nikmalarni takomillashtiruvchi guruh) kabi yangi jamoatchilik birlashmalari ishini yo’lga qo’yish maqsadga muofiq bo’ladi. O’quvchilarda tashabbuskorlik va mustaqillikni, bilimlarni puxta va chuqur o’zlashtirishni, zarur malaka va ko’nikmalarni, ularda kuzatuvchanlikni, tafakkur va bog’lanishli nutqni, xotira va ijodiy tasavvurni tarbiyalashga imkon beruvchi didaktik prinsip- bu ta’limdagi faollikdir. Faollik mezonlari onglilik pinsipi bilan bevosita aloqador. Chunki faollik bor joyda onglilik bo’ladi. Yangi pedagogik leksikoni qatoridan allaqachonlar “innovatsiya” tushunchasi keng o’rin olgan. Bu tushuncha “yangilik”, “isloh” tushunchalarini anglatadi. Keng ma’noda qaraganda ta’lim tizimidagi har qanday o’zgarish bu – pedagogik innovatsiyadir. Dastlab bu tushunchalar ijtimoiy-iqtisodiy va texnoligik jarayonlarga nisbatan qo’llanar edi, so’ngra ta’lim tizimidagi har qanday yangiliklarga nisbatn ishlatiladigan bo’ldi. Pedagogik yangiliklarning texnologiya deb atalishi boisi ham shunda. Hozirgi davrga kelib pedagogik innovatsiya shakllandi. Pedagogik innovatsiya – pedagogik yangiliklar, ularni baholash va pedagogik jamoa tomonidan o’zlashtirish, nihoyat, uni amaliyotda qo’llash haqidagi ta’limot sifatida qaraladi. Bu ta’limot uch yo’nalishni o’z ichiga oladi. Birinchisi, pedagogik neologiya deyilib, bunda pedagogika sohasida har qanday yangiliklar o’rganiladi, umumlashtiriladi. Ikkinchisi, pedagogik aksiologiya deb nomlanib, bunda pedagogik yangiliklar ichidan eng samaralilari tanlab olinadi. Uchinchisi, pedagogik praksologiya deyiladi. Bunda tanlab olingan pedagogik yangiliklarni amaliyotda qo’llash, muayyan samaraga erishish masalalari tushuniladi. 1 1 Prof. M.X. Taxtaxodjayevaning umumiy taxriri ostida) “Pedagogika” O’zbekiston Faylauflari milliy jamiyati nashriyoti, Toshkent, 2010, 97-bet. 12

Har qanday pedagogik yangilik zamirida biron-bir g’oya yotadi. G’oya asosida esa o’qituvchining bolalar bilan o’zaro harakati yotadi, ya’ni: sinfda psixologik birlik vaziyatini yaratish; har bir o’quvchi o’z shaxsini o’zi namoyon etishini ta’minlash; har bir metodik yondashuv uchun o’ziga xos muloqot yo’lini tanlash; o’quvchilar tashabbusini zimdan boshqarib borish va boshqalar. Bunda o’qituvchi har bir o’quvchi qalbiga kirib borish uchun o’zining didaktik usullari, tashkiliy shakllari orqali yo’l topadi. Darsdagi o’quvchilar faoliyatiga nafaqat o’qituvchilar faoliyatiga, balki o’quvchilar ham rahbarlik qiladi. Avvalo, a’lochi o’quvchi, keyin boshqa o’quvchilar ham o’qituvchi topshirig’iga binoan nima ish qilganini aytadi va qolgan o’quvchilarni orqalaridan ergashtiradilar. Bunday “izohli boshqaruv” o’quvchi maktab ostonasiga qadam qo’ygan kundan boshlanishi kerak. Bularning hammasi didaktik topilmalar, pedagogik kashfiyotlar, bir so’z bilan aytganda, yangi pedagogik texnologiyalardir. Pedagogik texnologiya, o’quvchilar qay tarzda, qanday usullar bilan o’qitilsa, natija samarali bo’ladi ? - degan savolga javob beradi. U o’zining muayyan tizimiga ega bo’lib, bunda komponentlarning ketma-ketligi, o’zaro bog’liqligi, bir butunligi saqlanadi. Pedagogik texnologiyaning boshqaruvchanligi shundan iboratki, bunda ta’lim jarayonini rejalashtirish, tashxis qilish, natijalash, tuzatish va o’zgartirishlar kiritish imkoniyatlari mavjud. Bunda ta’limdan kutilgan natijaga erishiladi, vaqt tejladi, bu esa pedagogik texnologiyasining samarasi, demakdir. Pedagogik texnologiyaning jo’nligi – ishlangan modelni boshqa pedagoglar qo’llaganda ham xuddi o’shanday samara berishi kerakligini bildiradi. Bir so’z bilan aytganda, ta’lim jarayoniga yangicha yondashib, ijodkorlik, bunyodkorlik tatbiq etilsagina ta’lim samarasi yangi bosqichga ko’tariladi, ya’ni: - bolaning talabi, moyilligi, istak-xoxishi uning imkoniyatlari darajasida qondiriladi; - o’quvchining o’quv mehnatiga mas’uliyati, javobgarligi oshadi; 13

- bilimlarni mustaqil egallash malakalari shakllanadi; - shaxsning jamiyatda o’z o’rnini tezroq topib olishi uchun muhit yaratiladi. Buning uchun biz o’quvchiga “sen buni bilishing kerak” degan da’vatdan “menga bu zarur va men buni bilishga, uni hayotga qo’llashga qodirman” degan ichki ishonch va intilishni uyg’otishga o’tishimiz kerak. 1 Ilg’or pedagogik texnologiya – muayyan muddatga mo’ljallangan, ta’lim jarayoni ko’proq ta’lim oluvchi shaxsiga qaratilgan, faollashtiruvchi metodlar va zamonaviy ta’lim vositalaridan foydalangan holda o’quv maqsadiga erishishni kafolatlaydigan ta’lim berish jarayonidir. Ta’lim jarayoni elementlaridan biri bo’lgan ta’lim metodlariga alohida to’xtalib o’tmoqchimiz. Avvalambor “metod” so’ziga ta’rif beramiz. Metod – grekcha “Metodos” so’zidan olingan bo’lib, izlanish yoki bilish yo’li, nazariya, ta’limot ma’nosini anglatib, u aniq vazifani yechishga bo’ysundirilgan, borliqni amaliy yoki nazariy o’zlashltirish operatsiyalarining yoki yo’llarining yig’indisidir. Metod – ta’lim oluvchi va ta’lim beruvchining muayyan maqsadga qaratilgan, birgalikdagi faoliyatini tashkil qilishning tartibga solingan yo’llar yig’indisi. 2 Inson voqelik to’g’risidagi dastlabki ma’lumotlarni ko’rish, eshitish, hid bilish, ta’m bilish, tuyish kabi sezgilar orqali qabul qiladi. Sezgilar orqali qabul qilingan ma’lumotlar miyada muayyan xususiyatlariga ko’ra yaxlit holga, ma’lum bir tizimga olib kelishini, ya’ni ma’lumotlar idrok qilinishi lozim bo’ladi. Axborotlarning uzviyligi davomiyligini ta’minlashga xizmat qiluvchi bu jarayon ularni xotirada saqlash va zarur holatlarda qayta esga tushirishdan iborat bo’ladi. Ma’lumotlarni qabul qilishda qanchalik ko’p sezgi organlari qatnashsa, uni idrok etish, o’zlashtirish va xotirada saqlash shunchalik oson kechadi. Ikkinchi tomondan, har bir kishidan qaysidir sezgi organlari ko’proq, qaysilaridir kamroq rivojlangan bo’ladi. 1 Prof. M.X. Taxtaxodjayevaning umumiy taxrir ostida) “Pedagogika” O’zbekiston Faylauflari milliy jamiyati nashriyoti. Toshkent, 2010, 98-bet. 2 X. Rashidov, X. Xabib, G. Yeldasheva, A. Zakirov “Kasbiy pedagogika” blokini o’qitish metodikasi. Toshkent, 2007, 46-bet. 14

Shu bois, ta’lim jarayonida nazariy bilim va amaliy ko’nikmalarni shakllantirish, o’quv materiallarini turli ko’rinishlarda, turli sezgi organlari orqali qabul qilnishi va idrok etilishini ta’minlash – ta’lim samaradorligini oshirishning muhim omili hisoblanadi. Butun dunyoda ta’lim jarayonida qo’llaniladigan pedagogik texnologiyalarning 100 dan ortiq metodlari mavjuddir. Shunga ko’ra ta’lim hoh an’anaviy, hoh interfaol shakllarda olib borilmasin, dars davomida ta’limning sinalgan 11 ta metodlari: ma’ruza, to’rt pog’onali, aqliy hujum, kichik guruhlarda ishlash, rolli o’yin, ishbop o’yin, davra suhbati, muammoli vaziyat, baxs – munozara, loyiha, yo’naltiruvchi matn kabi metodlaridan foydalanish, ularni o’rnida qo’llash muhim ahamiyat kasb etadi. Malumki, ma’ruzada ma’lumotlar faqat eshitish orqali qabul qilinadi. Tajribalar shuni ko’rsatmoqdaki, ma’ruza paytida tinglovchining diqqatini 20 daqiqa davomida ushlab turish mumkin ekan. Shunda ham, bu davr oxirida diqqatning juda pasayib ketishini kuzatish mumkin. Shunga mos ravishda, o’quv materialini o’zlashtirish darajasi ham juda past, atigi 5-10% ni tashkil qilishi aniqlangan. O’quv materialini vizuallashtirilgan holda, turli ko’rgazmali tasvirlar yordamida uzatilganda, ham eshitish, ham ko’rish organlari orqali qabul qilinadi. Ta’lim oluvchilarga ko’rgazmalilik tamoyillariga asoslangan holda o’quv materialini yetkazish ularning diqqatini jalb etishga yordam beradi va shu bois, bu materialni idrok etish, o’zlashtirish osonroq va samaraliroq kechadi. Nafaqat amaliy malakalarni, balki nazariy bilimlarni o’zlashtirishda o’quv materialini mustaqil yoki guruh bo’lib birgalikda o’rganish, ta’lim oluvchining ma’lumotlarni o’zi qidirib topishi, tajriba o’tkazishi, nimanidir o’zi qo’lda bajarishi barcha sezgi organlarini birvarakayiga ishlashiga olib keladi va bu holatda o’zlashtirish yuqori bo’ladi. Amaliyotdagi oddiy qoida shu haqda guvohlik beradiki, yangi bilimlarni berish nazariy darsning dastlabki 20 daqiqasida amalga oshirish, keyin esa baxs – munozara, kichik guruhlarda ishlash va boshqa shu kabi interfaol 15

metodlarni amalga oshirib, ta’lim oluvchilarning bilimlarini mustahkamlash kerak. Har qanday holatda ham nazariy dars jarayonida, masalan faqat ma’ruza o’qiladigan vaqt tahminan 20 daqiqadan oshmasligi kerak. Chunki o’rganishning dastlabki 20 daqiqasi eng samarali, 20 daqiqadan keyin esa o’rganishni davom ettirish motivatsiyasi tezda pasaya boshlaydi. 1 1 X. Rashidov, X. Xabib, G. Yeldasheva, A. Zakirov “Kasbiy pedagogika” blokini o’qitish metodikasi. Toshkent- 2007, 46-bet. 16

I.2 Interfaol metodlar bilan an’anaviy o’qitish metodlarining hamkorligi O’nlab yillar o’tkazilgan tadqiqotlar natijasi shuni ko’rsatadiki, an’anaviy dars ta’limning samarali modellaridan biri bo’lib qolmoqda. O’quv materiallari yangi va ancha murakkab bo’lganda, an’anaviy dars – ko’p hollarda ta’lim jarayonining birdan-bir samarali modeli bo’lib qolmoqda. Ma’lumki, an’anaviy darsda ta’lim jarayonining markazida ta’lim beruvchi turadi. Ya’ni, ta’lim jarayonida ta’lim beruvchi ta’lim oluvchiga nisbatan faol ishtirok etadi. Shu bois, ba’zida an’anaviy darsni markazida ta’lim beruvchi turgan o’qitish modeli deb ham atashadi. An’anaviy darsning asosiy maqsadi – dars mavzusining asosiy mazmunini, tushuncha va faktlarini ta’lim beruvchi tomonidan ta’lim oluvchilarga yetkazish va tushuntirishdan iborat. Dars – oldin o’zlashtirilgan bilimlar bilan o’zlashtirilishi lozim bo’lgan bilimlar o’rtasida aloqa o’rnatilishidan boshlanadi. An’anaviy metodlar deganda – ta’lim jarayonining markazida ta’lim oluvchi bo’lgan va ta’lim oluvchilar nisbatan passiv ishtirok etadigan metodlar tushuniladi. An’anaviy ta’lim metodlariga ma’ruza, namoyish, taqdimot, savol-javob, to’rt pog’onali metodlar kiradi. O’quv amaliyoti mashg’ulotlarida o’tiladigan mavzu ancha murakkab bo’lganda, “To’rt pog’onali” metod ko’p hollarda ta’lim jarayonining birdan – bir qo’llaniladigan samarali metodi bo’lib qolmoqda. Ma’ruza metodi – katta hajmdagi o’quv materialini nisbatan uzoq vaqt davomida monologik bayon etishdir. Bu metod butunlay “so’zlash” orqali amalga oshiriladigan o’qitish metodi hisoblanadi. U 40 daqiqa yoki undan uzoqroq davom etadi va odatda ta’lim oluvchining ishtiroki uchun hech qanday imkoniyat qoldirmaydi. Ma’ruzaning tushunarliligini oshiruvchi jihatlar.  Fikrni sodda tilda bayon etish  Ma’ruza tuzilmasining mantiqan to’g’ri tuzilganligi 17

 Fikrlarni qisqa va lo’nda ifodalash  Rag’barlantirish  Notiqlik, ravon tilda gapirish va talaffuz Fikrni sodda tilda bayon etish – o’z fikrini sodda ifodalash – ta’lim beruvchining eng muhim fazilatlaridan biridir. O’z fikrini murakkab tilda ifodalash – ziyolilik va profissionalizm belgisi hisoblanmaydi. O’z fikrini sodda tilda ifodalash – ta’lim oluvchiga mos ravishda gapirish demakdir. Sodda tilda gapirishga quyidagilar vositasida erishiladi.  Aytilgan fikrni ko’rgazmali qilib yetkazish  Fikrni qisqa gaplar vositasida ifodalash  Oddiy so’zlarni ishlatish  Atamalar ma’nosini tushuntirib ketish  Chet tilidan kirib kelgan so’zlarni iloji boricha ishlatmaslik, ishlatilgan taqdirda ushuntirib berish  Sodda tuzilishga ega bo’lgan gaplarni ishlatish  Faol fe’llarni ishlatish “To’rt pog’onali metod” – amaliy ko’nikmalarni o’zlashtirish jarayonining to’rt pog’ona doirasida kechadigan metodidir. Bu metod ta’lim oluvchilarga bir xilda takrorlanadigan qo’l ko’nikmalarini tez va mukammal o’rganib olishlariga yordam beradi. “To’rt pog’onali metod” qo’llanilganda, ta’lim oluvchilar iloji boricha oddiy operatsiyalar bilan tanishtiriladi, so’ng uni takrorlaydigan va to mukammal o’zlashtirmaguncha mashq qiladilar. Ushbu bosqich quyidagi bosqichlardan iborat.  Tushuntirish  Nima qilish kerakligini ko’rsatib berish  Ko’ratilgan tarzda qaytarish  Mashq qilish 18

1. “Tushuntirish” bosqichida pedagog ta’lim oluvchilarga avval oddiy operatsiya bosqichini tushuntirib beradi 2. “Nima qilish kerakligini ko’rsatib berish” bosqichida pedagog ta’lim oluvchilarga topshiriqni qanday bajarish kerakligini amalda ko’rsatib beradi. 3. Uchinchi bosqichda ta’lim oluvchilar pedagog ko’rsatgan ish harakatlarni takrorlaydi. Pedagog ta’lim oluvchilar bajarayotgan harakatlar yuzasidan o’z fikrini bildirib, xatolarini to’g’irlab turadi. 4. “Mashq qilish” bosqichida ta’lim oluvchilarning hatti- harakati pedagog tomonidan nazorat qilib boriladi. Ta’lim oluvchilar ish amallarini mukammal o’zlashtirganlaridan so’ng, uni mustaqil bajaradilar. Hozirgi vaqtda ta’lim jarayonida o’qitishning zamonaviy metodlari keng qo’llanilmoqda. O’qitishning zamonavi metodlarini qo’llash o’qitish jarayonida yuqori samaralikka erishishga olib keladi. Ta’lim metodlarini tanlashda har bir darsning didaktik vazifasidan kelib chiqib tanlash maqsadga muofiq sanaladi. An’anaviy dars shakli saqlab qolgan holda, unga turli – tuman ta’lim oluvchilar faoliyatini faolashtiradigan metodlar bilan boyitish ta’lim oluvchilarning o’zlashtirish darajasini ko’tarilishiga olib keladi. Buning uchun dars jarayoni oqilona tashkil qilinishi, ta’lim beruvchi tomonidan ta’lim oluvchilarning qiziqishini orttirib, ularning ta’lim jarayonida faolligi muttasil rag’barlantirilib turilishi, o’quv materialini kichik – kichik bo’laklarga bo’lib, ularning mazmunini ochishda aqliy hujum, kichik guruhlarda ishlash, bahs- munozara, muammoli vaziyat, yo’naltiruvchi matn, loyiha, rolli o’yinlar kabi metodlarni qo’llash va ta’lim oluvchilarni amaliy mashqlarni mustaqil bajarishga undash talab etiladi. Bu metodlarni interfaol yoki interaktiv metodlar deb ham atashadi. Interfaol metodlar deganda – ta’lim oluvchilarni faollashtiruvchi va mustaqil fikrlashga undovchi, ta’lim jarayonining 19

markazida ta’lim oluvchi bo’lgan metodlar tushuniladi. Bu metodlar qo’llanilganda ta’lim beruvchi ta’lim oluvchini faol ishtirok etishga chorlaydi. Ta’lim oluvchi butun jarayon davomida ishtirok etadi. Ta’lim oluvchi markazda bo’lgan yondashuvning foydali jihatlari quyidagilarda namoyon bo’ladi. - ta’lim samarasi yuqoriroq bo’lgan o’qish - o’rganish - ta’lim oluvchining yuqori darajada rag’barlantirish - ilgari orttirilgan bilimning ham e’tiborga olinishi - o’qish shiddatini ta’lim oluvchining ehtiyojiga muvofiqlashtirilishi - ta’lim oluvchining tashabbuskorligi va mas’uliyatining qo’llab- quvvatlanishi - amalda bajarish orqali o’rganilishi - ikki taraflama fikr mulohazalarga sharoit yaratilishi “Aqliy hujum” metodi – biror muammo bo’yicha ta’lim oluvchilar tomonidan bildirilgan erkin fikr va mulohazalarni to’plab, ular orqali ma’lum bir yechimga kelinadigan metoddir. “ Aqliy hujum ” metodining yozma va og ’ zaki shakllari mavjud . Og ’ zaki shaklida ta ’ lim beruvchi tomonidan berilgan savolga ta ’ lim oluvchilarning har biri o ’ z fikrini og ’ zaki bildiradi . Ta’lim oluvchilar o’z javoblarini aniq va qisqa tarzda bayon etadilar. Yozma shaklida esa berilgan savolga ta’lim oluvchilar o’z javoblarini qog’oz kartochkalarga qisqa va barchaga ko’rinarli tarzda yozadilar. Javoblar doskaga (magnit yordamida) yoki “pinbord” doskasiga (ignalar yordamida) mahkamlanadi. “Aqliy hujum” metodining yozma shaklida javoblarni ma’lum belgilar bo’yicha guruhlab chiqish imkoniyati mavjuddir. Ushbu metod to’g’ri va ijobiy qo’llanilganda shaxsni erkin, ijodiy va nostandart o’rgatadi. “Aqliy hujum” metodidan foydalanilgan ta’lim oluvchilarning barchasini jalb etish imkoniyati bo’ladi, shu jumladan ta’lim oluvchilarning muloqot qilish va munozara olib borish madaniyati shakllanadi. Ta’lim oluvchining o’z fikrini faqat og’zaki emas, balki yozma ravishda bayon etish 20

mahorati, mantiqiy va tizimli fikr yuritish ko’nikmasi rivojlanadi. Bildirilgan fikrlar baholanmasligi ta’lim oluvchilarda turli g’oyalar shakllanishiga olib keladi. Bu metod ta’lim oluvchilarda ijodiy tafakkurni rivojlantirish uchun hizmat qiladi. “Aqliy hujum” metodi ta’lim beruvchi tomonidan qo’yilgan maqsadga qarab amalga oshiriladi: 1. Ta’lim oluvchilarning boshlang’ich bilimlarini aniqlash maqsad qilib qo’yilganda, bu metod darsning mavzuga kirish qismida amalga oshiriladi. 2. Mavzuni takrorlash yoki bir mavzuni keyingi mavzu bilan bog’lash maqsad qilib qo’yilganda – yangi mavzuga o’tish qismida amalga oshiriladi. 3. O’tilgan mavzuni mustahkamlash maqsad qilib qo’yilgandan so’ng, darsning mustahkamlash qismida amalga oshiriladi. “Kichik guruhlarda ishlash” metodi – ta’lim oluvchilarni faollashtirish maqsadida ularni kichik guruhlarga ajratgan holda o’quv materialini o’rganish yoki berilgan topshiriqni bajarishga qaratilgan darsdagi ijodiy ish. Ushbu metod qo’llanilganda ta’lim oluvchi kichik guruhlarda ishlab, darsda faol ishtirok etish huquqiga, boshlovchi rolida bo’lishga, bir-biridan o’rganishga va turli nuqtai nazarlarni qadrlash imkoniga ega bo’ladi. “Kichik guruhlarda ishlash” metodi qo’llanilganda ta’lim beruvchi boshqa interfaol metodlarga qaraganda vaqtni tejash imkoniyatiga ega bo’ladi. Chunki ta’lim beruvchi bir vaqtning o’zida barcha ta’lim oluvchilarni mavzuga jalb eta oladi. “Davra suhbati” metodi qo’llanilganda stol-stullarni doira shaklida joylashtirish kerak. Bu har bir ta’lim oluvchining bir-biri bilan “ko’z aloqasi” ni o’rnatib turishiga yordam beradi. Davra suhbatining og’zaki va yozma shakllari mavjuddir. Og’zaki davra suhbatida ta’lim beruvchi mavzuni boshlab beradi va ta’lim oluvchilardan ushbu savol bo’yicha o’z fikr mulohazalarini bildirishlarini so’raydi va aylana bo’ylab har bir ta’lim oluvchi o’z fikr-mulohazalarini og’zaki bayon etadilar. So’zlayotgan ta’lim oluvchini barcha diqqat bilan tinglaydi, agar muhokama qilish kerak bo’lsa, barcha fikr- 21

mulohazalar tinglanib bo’lingandan so’ng muhokama qilinadi. Bu esa ta’lim oluvchilarning mustaqil fikrlashiga va nutq madaniyatining rivojlanishiga yordam beradi. Yozma davra suhbatida ham stol-stullar aylana shaklida joylashtirilib, har bir ta’lim oluvchiga konvert qog’ozi beriladi. Har bir ta’lim oluvchi konvert ustiga ma’lum bir mavzu bo’yicha o’z savolini beradi va “Javob varaqasi” ning biriga o’z javobini yozib, konvert ichiga solib qo’yadi. Shundan so’ng konvertni soat yo’nalishi bo’yicha yonidagi ta’lim oluvchiga uzatadi. Konvertni olgan ta’lim oluvchi o’z javobini “Javoblar varaqasi”ning biriga yozib, convert ichiga solib qo’yadi va ta’lim oluvchiga uzatadi. Barcha konvertlar aylana bo’ylab harakatlanadi. Yakuniy qismda barcha konvertlar yig’ib olinib, tahlil qilinadi. Ushbu metod orqali ta’lim oluvchilar berilgan mavzu bo’yicha o’zlarining bilimlarini qisqa va aniq ifoda eta oladilar. Bundan tashqari ushbu metod orqali ta’lim oluvchilarni muayyan mavzu bo’yicha baholash imkoniyati yaratiladi. Bunda ta’lim oluvchilar o’zlari bergan savollariga guruhdagi boshqa ta’lim oluvchilar bergan javoblarini baholashlari va ta’lim beruvchi ham ta’lim oluvchilarni obyektiv baholashi mumkin. “Ishbop o’yin” metodi – berilgan topshiriqlarga ko’ra yoki o’yin ishtirokchilari tomonidan tayyorlangan har xil vaziyatdagi boshqaruvchilik qarorlarini qabul qilishni imitatsiya qilish (taqlid, aks ettirish) metodi hisoblanadi. O’yin faoliyati biror bir tashkilot vakili sifatida ishtirok etayotgan ishtirokchining xulq-atvori va ijtimoiy vazifalarini imitatsiya qilish orqali beriladi. Bir tomondan o’yin nazorat qilinsa, ikkinchi tomondan oraliq natijalarga ko’ra ishtirokchilar o’z faoliyatlarini o’zgartirish imkoniyatiga ham ega bo’ladi. Ishbop o’yinda rollar va rollarning maqsadi aralashgan holda bo’ladi. Ishtirokchilarning bir qismi qat’iy belgilangan va o’yin davomida o’zgarmas rolni ijro etishlari lozim. Bir qismi ishtirokchilar rollarini shaxsiy tajribalari va bilimlari asosida o’z maqsadlarini belgilaydilar. Ishbop o’yinda har bir ishtirokchi alohida rolli maqsadni bajarishi kerak. Shuning uchun 22

vazifani bajarish jarayoni individual guruhli harakterga ega. Har bir ishtirokchi avval o’zining vazifasi bo’yicha qaror qabul qiladi, so’ngra guruh bilan maslahatlashadi. O’yin yakunida har bir ishtirokchi va guruh erishgan natijalariga qarab boholanadi. “Rolli o’yin” metodi – talim oluvchilar tomonidan hayotiy vaziyatning har xil sharoitlarini sahnalashtirish orqali ko’rsatib beruvchi metoddir. Rolli o’yinlarning ishbop o’yinlardan farqli tomoni baholashning olib borilmasligidir. Shu bilan birga “Rolli o’yin” metodida ta’lim oluvchilar ta’lim beruvchi tomonidan ishlab chiqilgan senariydagi rollarni ijro etish bilan kifoyalashsa, “Ishbop o’yin” metodida rol ijro etuvchilar ma’lum vaziyatda qanday vazifalarni bajarish lozimligini mustaqil ravishda o’zlari hal etadilar. Rolli o’yinda ham ishbop o’yin kabi muammoni yechish bo’yicha ishtirokchilarning birgalikda faol ish olib borishlari yo’lga qo’yilgan. Rolli o’yinlar ta’lim oluvchilarda shaxslararo muomala malakasini shakllantiradi. “Rolli o’yin” metodi ta’lim beruvchi ta’lim oluvchilar haqida oldindan ma’lumotga ega bo’lishi lozim. Chunki rollarni o’ynashda har bir ta’lim oluvchining individual harakteri, xulq-atvori muhim ahamiyat kasb etadi. Tanlangan mavzular ta’lim oluvchilarning o’zlashtirish darajasiga mos kelishi kerak. Rolli o’yinlar o’quv jarayonida ta’lim oluvchilarda motivatsiyani shakllantirishga yordam beradi. “Bahs-munozara” metodi – biror mavzu bo’yicha ta’lim oluvchilar bilan o’zaro bahs, fikr almashinuv tarzida o’tkaziladigan o’qitish metodidir. Har qanday mavzu va muammolar mavjud bilimlar va tajribalar asosida muhokama qilinishi nazarda tutilgan holda ushbu metod qo’llaniladi. Bahs- munozarani boshqarib borish vazifasini ta’lim oluvchilarning biriga topshirishi yoki ta’lim beruvchining o’zi olib borishi mumkin. Bahs- munozarani erkin holatda olib borish va har bir ta’lim oluvchining munozaraga jalb etishga harakat qilish lozim. Ushbu metod olib 23

borilayotganda ta’lim oluvchilar orasida paydo bo’ladigan nizolarni darhol bartaraf etishga harakat qilish kerak. Axborot - obyektlar, hodisalar, jarayonlar haqidagi xabarlar to’plamidir. Olingan axborotlar belgili, matnli va grafikali ko’rinishda ifodalanadi. Belgili ko’rinishdagi axborot asosan harflar, raqamlar, belgilar va shu kabi belgilar ko’rinishdan iborat bo’ladi. Undan turli hodisalar haqida murakkab bo’lmagan signallarni uzatish uchun foydalaniladi. Masalan, ko’chadagi svetoforning yashil chirog’i transport va odamlarning harakatlanishini bildirsa, qizil chiroq esa, aksincha, harakatlanishni taqiqlaydi. Sariq chiroq esa ko’cha harakatini almashinishi haqida habar beradi. Matnli ko’rinish axborotni tasvirlashning deyarli murakkab ko’rinishidir. Bunda ham yuqorida keltirilganidek harflar, raqamlar, matematik belgilardan foydalaniladi. Lekin, axborotni tasvirlashda nafaqat mazkur belgilardan foydalanamiz, balki ularni tutgan o’rni ham muhim ahamiyatga egadir. Masalan, “nok” va “kon” so’zlari bir xil harflardan iborat bo’lsada, lekin turli xil axborotni bildiradi. Matnli belgilardan amalda juda keng foydalaniladi. Jahonda juda ko’plab kitoblar, oynomalar, kundalik ro’znomalar va hokozolar matnli ko’rinishda chop etilmoqda. Axborotni tasvirlashning juda katta va murakkabli ko’rinishi grafikali ko’rinish hisoblanadi. Bunga turli xil shakllarning tabiiy ko’rinishi, fotografiya, chizmalar, sxemalar va rasmlar kiradi. Bir-birimiz bilan o’zaro almashinayotgan axborotlar nutq yoki yozma shaklda bo’lib, belgili axborotlar deb ataladi. Ular yozma matnlar, harflar, tinish belgilar, raqamlar va boshqa belgilardan iborat bo’ladi. Og’zaki nutq ham belgilardan iborat, lekin bu belgilar yozma emas balki ovozlidir. Tilshunoslar buni fonemlar deb ataydilar. Fonemlardan so’zlar yig’iladi, so’zlardan esa iboralar hosil bo’ladi. Yozma belgilar va ovozlar o’rtasida to’g’ridan-to’g’ri aloqa mavjud. Dastlab ovoz, so’ngra esa yozuv paydo bo’lgan. Inson nutqini qog’ozga tushirishning zaruriyati tufayli yozuvga ehtiyoj paydo bo’lgan. Alohida harflar yoki harflar 24

birikmasi nutq ovozini, tinish belgilar esa pauzalarni, intonatsiyalarni ifodalaydi. XX asrning 70 yillarida mikroprotsessor texnologiyasining kashf etilishi va shaxsiy kompyuterlarning hayotimizga keng kirib kelishi yangi axborot inqilobini vujudga keltirdi. Bu inqilob yangi soha hisoblanmish, yangi bilimlarni ishlab chiqish uchun yangi texnologiyalar, uslublar, texnik vositalarni ishlab chiqarish bilan bog’liq axborot sanoatini rivojlanishini ilgari surmoqda. Axborot texnologiyalari, xususan telekommunikatsiyaning barcha turlari axborot sanoatinig eng muhim tarkibiy qismlaridan biridir. Axborot texnologiyasi – obyekt, jarayon yoki hodisaning holati haqida yangi sifat axboroti olish uchun ma’lumotlar yig’ish, ishlov berish va uzatishning vosita va uslublarining jamlanmasidan foydalanilgan jarayondir. Zamonaviy axborot texnologiyasi kompyuter texnikasi va aloqa vositalari sohasidagi yutuqlarga tayanadi. Hozirda kompyuter texnikasi va axborot texnologiyalarining gurkirab rivojlanishi turli xil axborotdan samarali foydalanishiga qaratilgan axborot jamiyatining rivojlanishiga turtki bo’ldi. O’quv materiallarini yaratish bo’yicha hozirda respublikamizda ma’lum bir ishlar qilinmoqda. Bunga yetakchi mutaxassislar jalb qilingan bo’lib, o’quv materiallari ta’lim yo’nalishlari bo’yicha yaratilmoqda. Ta’lim jarayonida texnik vositalardan foydalanish juda muhim o’rin egallaydi. Ushbu vositalar yordamida mashg’ulotlarni zamonaviy talablarga javob beradigan tarzda olib borish hamda ta’lim oluvchilarning diqqatini jalb qilishda keng foydalanish mumkin. Texnik vositalar ma’lumotlarni vizuallashtirishga yordam berib, kerakli tasvir va matnlarni yozib olish va saqlash imkonini beradi. Ta’lim beruvchilar doska tasvirlari, flipchart tasvirlari va kodoskop slaydlari kabi visual vositalarni o’zlari ishlab chiqadilar. Shu sababli bunday vositalardan foydalanish qoidalari, ularning afzallik va kamchiliklarini hisobga olish lozim. 25

II bob Pedagogik va axborot texnologiyalarining ingliz tili darslarida qo ’ llanishining samaradorligi . II.1 Grammatik mavzularni o’qitishda uzviylik va uzluksizlik Hozir ta’lim jarayonida qo’yiladigan eng muhim talablardan biri har bir darsda tanlangan mavzuning ilmiy – nazariy jihatdan asoslangan bo’lishidir. Darsdan ko’zlangan maqsad o’quvchilar imkoniyatini hisobga olish, mavzu hajmini belgilash, uning sodda va murakkabligini aniqlash, o’tilgan mavzu bilan bog’lash, beriladigan topshiriq va mustaqil ishlarning ketma – ketligini aniqlash, darsda kerak bo’ladigan jihozlarni muhayyo qilish, qo’shimcha ko’rgazmali qurollar bilan boyitish, axborot texnologiyalaridan foydalangan holda bolalarga sifatli bilim berishdir. Umumta’lim maktablarida o’qitiladigan fanlar orasidagi uzviylik va uzluksizlik ta’li sifati hamda mazmunini oshirishda muhim omil hisoblanadi. Avvalo, “uzviylik” va “uzluksizlik” so’zlarining lug’aviy ma’nosiga e’tibor qaratsak. “O’zbek tilining izohli lug’ati”da “uzv” so’zining ikkita ma’nosi keltirilgan. Biri – “uzv-biror butunlikning ajralmas qismi, bo’lagi”, “uzviy” esa uzvga xos deb izohlanadi. Ikkinchisi ko’chma ma’noda “uzviy – biror narsaning ajralmas qismi, u bilan chambarchas bog’langan”, deya izohlanadi. “Uzluksizlik” so’ziga esa birin-ketin, ketma-ket, tinimsiz, muntazam ravishda, izchil ravishda, deb talqin berilgan. O’quv dasturlari hamda darsliklarida uzviylik va uzluksizlikning ta’minlanishi o’quvchilarning mavzularni oson, tez va sifatli o’zlashtirishlariga ko’mak beradi. Bu hol ulardagi bilim, ko’nikma va malakalarning tadrijiy takomillashib borishiga hizmat qiladi. 2010-2011-o’quv yilidan boshlab xorijiy tillar (ingliz, nemis, fransuz) fanidan uzviylashtirilgan o’quv dasturlari o’quv jarayoniga joriy etiladi. 1 O’quvchining bilimni o’zlashtirishi uning o’quv – biluv faoliyati bilan uzviy bog’liqligiga endi xech kim shubha qilmaydi. Pedagogika ta’rixida 1 “Ma’rifat” gazetasi 2010-yil, 7- aprel, 7-bet. 26

ma’lumki, eski maktablarda, shuningdek Yevropada XIV-XV asrlargacha sxolastik ta’lim tizimi xukmron bo’lib, bola o’quv predmetining asosiy qoidalarini o’qituvchidan eshtib o’rganadi. Chunki, o’qituvchining so’zi o’quvchi uchun axborot olishning yagona manbai bo’lgan. XVII asrdayoq Ya.A.Komenskiy sxolastik ta’limning samarasi juda past ekanligini isbotlagan. Sxolastik ta’lim o’rnini ko’rsatmali o’qitish usuli egalladi: “Yuz marta eshitgandan bir marta ko’rgan afzal”. Lekin ko’p o’tmay, ko’rsatmali ta’lim berish usuli ham optimal (samarali) emasligi ma’lum bo’ldi va bilim olishda o’quvchi faoliyatini tashkil etish usuliga o’tildi: “ish – harakatbajarilayotganini yuz marta ko’rgandan uni bir marta bajargan yaxshi” degan xulosaga kelindi. 1 Ingliz tili fani umumta’lim maktablarida 5 – sinfdan boshlab o’rgatiladi. Damak, ana shu fanning asosiga 5-7 sinflarda poydevor qo’yiladi. Bu poydevor qanchalik mustahkam qurilsa, ya’ni 5 – sinfda ingliz tili fani qanchalik puxta o’rgatilsa, yuqori sinfda o’quvchilar yaxshi o’zlashtirishga erishadi va fanning samaradorligi yanada ortadi. Shuni hisobga olib, umumta’lim maktablarining 5-7 sinflarida ingliz tili darslari samaradorligini oshirishda bir qancha usullardan foydalanish mumkin. Ingliz tili darslarida yangi pedagogik usullar va o’yinlardan foydalanib dars o’tish o’zining samarali natijasini bermoqda. Chunki bu usullar o’quvchilarni mustaqil fikrlashga, o’zaro hamjihatlik va bir – birlariga yordam berishga o’rgatadi. Xususan, o’qituvchi darsda “Himoya”, “Svetafor”, “Loto”, “Ha-yo’q”, o’yinlaridan va “Insert”, “Klaster”, “Aqliy hujum”, “Davra suhbati” kabi usullardan keng foydalanishi mumkin. “Zakovat” o’yini o’quvchilarda o’zi va o’rtoqlarining javobini sinchiklar kuzatib borish, baholash hissini tarbiyalasa, “Svetafor” o’yini o’quvchlarni bir – birlari bilan ahil – inoq, guruh bo’lib ishlashga o’rgatadi. “Ha – yo’q” o’yini esa o’quvchilarni tez va to’gri fikrlashga o’rgatishda muhim ahamiyatga ega bo’lib, hozirjavoblik layoqatini oshiradi. 1 Malla Ochilov “Yangi pedagogik texnologiyalar” Qarshi, “Nasaf” nashriyoti, 2000, 26-bet 27

“Hasharchilar” o’yini o’quvchilarni hamjihatlikka, bir – biriga yordam berishga, ongli ravishda mustaqil fikrlashga o’rgatadi. “Himoya” o’yini yordamida esa o’quvchilar kitob bilan mustaqil ishlashni o’rganadilar. Yangi pedagogik usullar va o’yinlardan foydalanib dars o’tish jarayonida o’quvchilarning ingliz tili faniga qiziqishi oshganligini ko’rish mumkin. Xususan, ushbu o’yinlar yordamida o’tilgan darslar natijasida ingliz tilida gaplashadigan mamlakatlarning urf – odatlariga, mashhur tarixiy joylariga, yoshlar hayoti, ta’lim olishi, kiyinish madaniyatiga bo’lgan qiziqishlari yanada ortgan. O’qituvchi har darsda har xil o’yinlardan foydalanishga harakat qilishi lozim. Shunda o’quvchilar zerikib qolmaydi. Bu ularga yoqadi. Masalan, biz qishki amaliyotni Qarshi shahridagi 22-umumiy o’rta ta’lim makatabida o’tadik. Biz 14-kishi turli xil sinflarga bo’lindik. Men 6- sinfga to’g’ri keldim. Bu sinfda har safar darsga kirganimda bugun o’qituvchimiz qanday o’yin o’ynatar ekanlar deb qiziqar edilar. Ularga “Loto”, “Ha – yo’q”, “Svetafor” “Boshqotirma”, “Oltin baliq” o’yinlari ularning sevimli mashg’ulotlari bo’lib qoldi. “loto” o’yinida yangi mavzuni mustahkamlash, o’tilgan mavzuni so’rash, shuningdek takrorlash darslarida foydalanish mumkin bo’lsa, “Svetafor” o’yinini istalgan mavzuni o’tishda qo’l kelaveradi. Davlat ta’lim standartlarida belgilangan mavzular yuzasidan olingan MSNI larda o’quvchilar bilimida paydo bo’lgan bo’shliqlarni to’ldirish uchun qo’shimcha darslar tashkil qilib, unda ham bola ongiga yetkazish uchun yangi pedagogik texnologiyalar asosida dars olib borish juda yaxshi natija beradi. Bo’shliq deganda faqat 2 ball oluvchi o’quvchilar bilan ishlash emas, joriy nazoratda 5 ball oluvchi o’quvchida ham MSNI da bo’shliq bo’lishi mumkin. Masalan, u MSNI 4 ballga bajarishi mumkin. Bunday vaziyatda ham o’quvchilar bilan qo’shimcha mashg’ulotlar olib borish maqsadga muofiq bo’ladi. Shunga ko’ra o’quv dasturiga bir qancha o’zgartirishlar kiritildi. 5- sinfdan boshlab 9-sinfgacha har bir darsning bir-biri bilan bog’langanligi, 28

o’quvchilarga tushunarli bo’lish uchun oddiylikdan – murakkablikka qarab tuzib chiqilganligi maqsadga muofiqdir. Masalan, 5- sinf darsliklari berilgan “In the classroom” bobidagi “Classroom things” darsidagi predloglar, “It’s mine” darsidagi egalik olmoshlari, “Whose bag is that ? ” darsidagi ko’rsatish olmoshlari juda tushunarli berilgan. Avvalgi darsliklarda mavzular juda soyoz, rasmlarsiz, o’quvchilar tilni mukammal darajada o’rgana olishmas edi. Bundan tashqari faqat fonetika bilan leksika ahamiyat kasb etar edi, xolos. Hozirgi vaqtda esa fonetika, leksika bilan bir qatorda grammatika ham teng o’rgatilib borilmoqda. Darsliklarda berilgan lug’atlar ham o’quvchilar ham o’quvchilar uchun juda qulay. Lug’atdan foydalanish jarayonida o’quvchilar qiynalmaydilar. Bilmagan so’zlarini o’zlari lug’atdan qidirib topishsa, bu yangi so’zni eslab qoladilar. O’quvchilarning yangi so’zlarni eslab qolishi, fikrlarini ifoda eta olishi, matnni tarjima qilishi, savollarga to’g’ri javob berishi uchun turli so’zlashgich va lug’atlardan foydalanish ancha yordam beradi. 29

II.2 Maktab o’quvchilariga yangi pedagogik va axborot texnologiyasi asosida dars o’tishning yutuqlari Biz hozir 6- sinf darsligi bilan tanishib chiqamiz. 6-sinf darsligida sanaladigan va sanalmaydigan otlar, some, each, other olmoshlari, a few, much, little, a lot of ravishlari, “I want to do…” va “I want to be…” birikmalari, oddiy o’tgan zamon, sifat, sanoq sonlar, buyruq gaplar, o’tgan zamon davom fe’li va artikl kabi grammatik qoidalar berilgan. Bularning har biri alohida darslarga ketma –ketlikda joylashtirib chiqilgan. Masalan, biz hozir 3-bo’lim bilan tanishib chiqamiz. U “At the grocery” deb nomlangan va 6 ta darsdan iborat. Birinchi dars “What is in the fridge” Unda oziq ovqatlar nomlari berilgan: 30

Egg Butter Banana Milk Sweet Cheese Coffee Oil Salt Sugar Ice cream Meat Apple Orange Tuxum Sariyog’ Banan Sut Qand Pishloq Kofe Yog’ Tuz Shakar Muzqaymoq Go’sht Olma Apilsin Bu darsda a/an artikllari hamda some olmoshi berilgan. Darsni boshlashdan oldin bularni ot oldidan ishlatishdagi qonun qoidalarni ya’ni a/an artikllari sanaladigan otlar oldidan, some esa sanalmaydigan otlar oldidan ishlatish kerakligini tushuntirib o’tish kerak. Yangi mavzu tushuntirib berilgandan so’ng, o’quvchilar buni qanday tushunganliklarini tekshirib ko’rish uchun yangi pedagogik texnologiyaga tayanib o’quvchilarni ikki guruhga bo’lib olamiz. Doskani ham ikkiga bo’lamiz. Bir tomonga sanaladigan otlar deb, ikkinchi tomonga esa sanalmaydigan otlar deb yozamiz. O’quvchilar esa kitoblarida berilgan rasmlardan foydalanib, faqat sanaladigan yoki faqat sanalmaydigan otlarni nomlarini yozishlari kerak bo’ladi. Qaysi guruh tez va tog’ri yozgan bo’lsa o’sha guruh g’olib hisoblanadi. Dars oxirida o’quvchilarga bularning qaysi biri javonda, qaysi birlari esa muzlatkichga qo’yish kerakligini yozib kelishlari vazifa qilib beriladi. 2

Ikkinchi dars esa “Is there any fruit” deb nomlangan. Bu mavzuga doir yangi so’zlar keltirilgan: Apricot Peach Bread Chips Sausage Tomato Juice Lemonade Honey Rice Lemon Carrot O’rik Nok Non Chips(qovurilgan kartoshka) Sasiska Pomidor Sharbat Limonad Asal Guruch Limon sabzi Bu mavzuda o’tgan mavzuni davomi sifatida some va any olmoshlari berilgan. Buni ham o’qituvchi qisqagina qilib o’quvchilarga tushuntirib o’tadi. Some va any ning farqini qisqa qilib aytadigan bo’lsak some – bo’lishli gaplarda , any esa so’roq va inkor gaplarda qo’llanilishini aytib o’tish mumkin. O’qituvchi dars jarayonida bir emas, balki bir nechta yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanishi mumkin. Mavzuni tushuntirganda, “Ma’ruza” metodidan foydalansa, uni amalda qo’llash uchun “Mavzuli rolli o’yinlar” texnologiyasida foydalanishini mumkin. Buning uchun bir o’quvchi sotuvchi bo’ladi va qolgan o’quvchilar do’konga kelib o’zlariga nima kerak bo’lsa olib ketaverishadi. Bu orqali ham o’quvchi zarikmaydi, ham olmoshlarni qay paytda qo’llash kerakligini eslab qoladilar. Bu darsda yana dialog ham berilgan. Uni o’quvchilar o’qituvchilari yordamida tarjima qilishadi. Anvar: Hello, Mum. What’s for lunch ? Mum: Sausage, chips and tomatoes. 3

Anvar: Great! My favourate. Is there any juice ? Mum: No, there isn’t any . There’s some tea. Anvar: Is there any fruit ? Mum: Yes, there are some bananas and apricots. Anvar: Apricots. Yuk. You know I don’t like them. Are there any peaches ? Mum: There aren’t any. Go and wash your hands. Lunch is ready. Tekstda ajratib ko’rsatilgan so’zlarning gapda berilishini yana bir bor ko’rish mumkin. O’qituvchi o’quvchilar bilan tekstni o’qib tarjima qiladi. O’quvchilar tekst bilan tanishib chiqishgandan so’ng, kitobda ikki xil rasm berilgan. O’quvchilar ulardan qaysi biri Lucy ni uyi ekanligini topishlari va nima uchun bunday qarorgan kelganliklarini izohlab berishadi. Bu bilan o’quvchilar teksni yaxshi tushunganliklarini isbotlab berishlari mumkin. Bu tekst orqali o’quvchilarni leksikasi oshirish mumkin va predloglarni gapning qayerida va qay paytda ishlatish mumkinligini tushunib olishadi. Ikkinchi dars birinchi darsni davomi sifatida “Welcome to my home” deb nomlangan. Oldingi mavzu orqali biz o’quvchilarga xonalarni tushuntirgan bo’lsak, bu mavzuda esa har bir xonadagi jihozlarga to’xtalib o’tamiz. Yana avvalgi matnda Lucy ni Anvarga xati bilan tanishib chiqqan bo’lsak, bu darsda esa Anvarni Lucy ga javobi o’qiymiz. O’qtuvchi yangi mavzuni boshlashdan oldin o’tgan mavzuni takrorlab olishi kerak. Biz o’tgan darsni bir necha xil o’yin orqali takrorlab olishimiz mumkin. Bu o’yin quyidagicha: bu o’yin boshqotirma deb nomlanadi. Bunda xona nomlari bo’yiga va eniga qilib yozilgan va raqamlangan. Pastda esa har bir xona uchun ta’riflar berilgan. Avval o’quvchilar ikki guruhga bo’lib olinadi va navbatma – navbat doskaga chiqib, keltirilgan ta’riflarni o’qib, javobini kerakli joyga yozishadi. Bu qiziqarli o’yin orqali o’tgan mavzuni tezda takrorlab olish mumkin. 4

1↓ 3↓ 2 → 5↓ 4 → 7 → 6 → BO’YIGA 1. In this room all of us sit and warch T.V or talk. 3. It is situated among the rooms 5. In this room we clean our these, wash fase and hands. ENIGA 2. In this room we have breakfast, dinner and supper. 4. In this roo we sleep every day. 6. In this room all guests come to talk, and drink coffee or tea. 7. In this room my mother always cook a meal. 5

Pastda shu mavzuga oid mashq berilgan. Bu mashq o’quvchilarni xotirasini, tekstni qancha qismini esda saqlab qolganliklarini tekshirib ko’rish mimkin. Say It’s True or False Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. 1. Islom Karimov “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” Toshkent “Ma’naviyat”, 2009, B-173 2. “Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori”. Toshkent, 1997 B-152. 3. В . П . Беспалько . “Педагогика и прогрессивные технологии обучения”. Москва, 1995. 4. Фарберман Б.Л. “Передовые педагогические технологии”. Ташкент, ФАН, 2000 . 5. Ziyomuhammedov , Sh . Abdullayeva “ Ilg ’ or pedagogik texnologiya : Nazariya va amaliyot ” Toshkent , 2001. 6. Prof . M . X . Taxtaxodjayevaning umumiy taxrir ostida ) “ Pedagogika ” O ’ zbekiston Faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti . Toshkent , 2010, 97- bet . 7. X . Rashidov , X . Xabib , G . Yeldasheva , A . Zakirov “ Kasbiy pedagogika ” blokini o ’ qitish metodikasi . Toshkent , 2007, B-199 . Malla Ochilov. “Yangi pedagogik texnologiyalar”. Qarshi, “Nasaf” nashriyoti, 2000, B-79 6

8. Xidirova Bibixol “Talim jarayonida pedagogik texnologiyalarni qo’llashning nazariy va amaliy asoslari”. Toshkent, 2009, B-175 9. Jamol Jalolov “Chet tili o’qitish metodikasi”. Toshkent, “O’qituvchi”, 1996, B-367 10. O’.M. Asqarova, M. Xayitboyev, M.S. Nishonov “Pedagogika”. Toshkent, “Talqin”, 2008. 11. “Fly High” 6-sinf uchun darslik Toshkent, “O’qituvchi”, 2009, B-190. 12. M.I. Gadoyeva, K.H. Sayitova “Ingliz tili” 2-qism Toshkent, “O’zbekiston” 2008, B-94 13. M. G’afforov “Ingliz tili grammatikasi” 14. Y. Temirov, Temirova, Elmatov “Stilistika” Qarshi, “Nasaf”, 2009. 15. “Ingliz tili o’qitish metodikasi” 16. Vocabulary Grammar in Use 17. “Ma’rifat” gazetasi. 2010-yil, 9-iyun, 3-bet. 18. www.ziyonet.uz 19. www.nur.uz 7

Похожие

Yangi pedagogik texnologiyalari asosida og’zaki nutqni o’stirish usullari

Chet tilida kommunikativ faoliyatning Psixolingvistik, lingvodidaktik xususiyatlari

Сhet tillarini о'qitishdа masofaviy ta'lim texnologiyalarini qo'llash

Ko‘p ma’noli so‘zlar”modulini o‘qitishda kontseptual jadval grafik organayzerlardan foydalanish

Ta’limiy lug‘atlar va ularni yaratish tamoyillari