Главная страница
Дипломные работы
Педагогиka
Chet tilida kommunikativ faoliyatning Psixolingvistik, lingvodidaktik xususiyatlari
Chet tilida kommunikativ faoliyatning Psixolingvistik, lingvodidaktik xususiyatlari
Загружено в:
29.09.2019
Скачано:
0
Размер:
406 KB
Скачать
Похожие
Chet tilida sinfdan tashqari ishlarni tashkil qilish va o’tkazish metodikasi
Chet tili o’qitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish
Ta’limiy lug‘atlar va ularni yaratish tamoyillari
Kasb hunar kolleji talabalarida kommunikativlik va tashkilotchilik
O’zbek tilida insonning xarakter xususiyatlarini bildiruvchi sifatlar tahlili
![yarimigacha noma`lumligicha qoldi. Keyinchalik, pedagogik injeneriya, deb atalgan bu ilmiy soha og`zaki nutqni oshirishdagi urg`uni bilimni oddiy uzatishdan, ta`lim maxsulotini olish maqsadida ta`lim faoliyatini tashkil etishga ko`chirdi. Bunda ta`limning piravard << maxsuloti >> inson, og`zaki nutqni oshirish va tarbiyalash maqsadi esa, - << Odam tayyorlashga oid faoliyat >>, deb atalgan. Guruhli fikrlashni tashkil etish O`zaki nutqni amaldagi tizimida o`quv materialining katta qismi verbal shaklda bayon qilinadi va talabalar tomonidan o`zlashtiriladi. Verbal shaklda o`qituvchi bilan talabalar o`rtasida turli mavzudagi dialoglardan foydalaniladi. Og`zaki nutqni guruhli shakli va dialogik usullari oliy maktablarda muayyan amaliyotni tashkil etadi. Turli tadqiqotlarning ko`rsatishicha, dialogda berilgan savol yechimini aytib berishdan farqlanmay qoladi. Emotsional komponentlar eng avvalo dialogik fikrlashni shaxsiyatlar o`rtasida tartibga solish vazifasini bajaradi. Dialogni o`zaro so`zlashuvchi sheriklarning ma`lumotga ( axborotga ) egalik darajasiga qarab tasniflash mumkin [7]: 1) ma`lumotli – ma`lumotsiz: 2) ma`lumotli – ma`lumotli: 3) ma`lumotsiz – ma`lumotsiz. Dialogning ikkinchi va uchinchi turi o`zining semantik tavsifi bo`yicha mantiqsiz. Ma`lumotli sherik ma`lumotsiz ( axbarotga ega bo`lmagan ) sherigidan biror yangilik oladimi? To`liq axbarotga ega bo`lgan teng ma`lumotli sheriklar va ma`lumotsiz ( turli darajada axbarotga ega bo`lmagan ) sheriklarning dialogida qanday mantiq bor va bunday dialogning o`ziga xos qanday xususiyatlari bor? Shunga qaramay, keltirilgan dialog shakllarining har qaysisi hayotda va og`zaki nutqni oshirish jarayonida uchrab turadi. Ba`zi hollarda bunday dialog shakllarning sub`ektiv samarasi yetarlicha yuqori bo`ladi. Guruxli fikirlashda ikki xil holat sodir bo`lishi mumkin, deb xisoblanadi. Birinchi xolatda muommoning gurux bilan va alohida individual tomonidan muvaffaqiyatli echilishiga sharoit yaratiladi. Boshqa xolatda –qatnashuvchilarning individual imkoniyatlarinig namayon bulishiga to`sqinlik qiluvchi sharoit paydo bo`ladi. Demak, guruhli fikirlashda bir xil qatnashuvchilar uchun optimal, boshqalari uchun esa nomaqbul sharoitlar kelib chiqadi. Og`zaki nutqni oshirish jarayoni guruxli fikrlashning ba`zi maxsus shart – sharoitlarining bajarilishini ta`minlashi lozim. Bunday shart – sharoitlarning guruhli fikrlashga oid metodik talablar sifatida tavsiflash mumkin. Masalan [8]: 1. Boshqani ham tushingin. Quloq solishga, boshqa odamning fikrini tushunish va bayon etishga qodir bo`lishing kerak. 2. Masalani birgalashib yechishdagi hamkoring, boshqa odam tomonidan bildirilgan fikrdan manfaatdor bo`lishing lozim.](/data/documents/5c2dcf67-6030-492d-84a5-0def2a52fc87/page-7.png)
![4.Faktlarni olishga qulay bo’lgan manbalarni tanlab oling. Qanday axborot kerakligini aniqlang, shundan keyin birinchi navbatda tadqiq etish lozim bo’lgan ma’lumotlarni ajratib oling. 5. Muommoni yechishga kalit bo’ladigan turli fikr va g’oyalarni taklif eting. 6. Muommoni yechishga ko’maklashuvchi go’ya-fikrlarni tanlab oling. 7.G’oya-fikrlarni tekshirish va amalga oshirishning barcha inkoniyatlarini o’ylab ko’ring. 8. Tekshirishning eng maqbul yo’llarini tanlab oling. Tekshirishning eng maqbul yo’llarini tanlaganda, eng avval isbotlab bo’linganlarini tekshirib olish kerak. 9. Yechimni amalgam oshirishga ko’maklashuvchi yoki to’sqinlik qiluvchi barcha mumkin bo’lgan tasodifiyliklarni ko’z oldiga keltiring. 10. Uzil-kesil yechimni va uni amalgam oshirish-bajarish yo’lini tanlang. Shunday qilib, barcha bosqichlarda biz ikki odam-<<fikrlovchi>> va <<tekshiruvchi>> sifatida harakat qilamiz. Ko’pchilik fikr-g’oyalar kombinatsiya yo’li bilan topiladi. Bunda sintezning ijodiyatdagi eng muhim zveno ekanligini nazarda tutish kerak. Shuning uchun quyidagi savollar maqsadga monand keladi; << Qanday metallarni o`zaro qorishtirish mumkin? >> << Yetti o`ylab, bir so`zla >> degan hikmatli maqol bor. Bu demakki, gapirishing kerak bo`lgan so`zlarni avval o`ylab ko`r, so`ngra bo`lar boshqalar tomonidan qanday tushuniladi, deb o`zinga savol ber. Bunga amal qilinsa, o`zaro dialogdagilar bir – birlarini tez va to`gri tushuniladi. Bu to`g`rida Prizidentimiz quyidagi so`zlarini eslatamiz: - << Mabodo biror talaba o`qituvchiga e`tiroz bildirsa, ertaga u hech kim havas qilmaydigan ahvolga tushib qoladi. Oliy o`quv yurtlaridagi jarayonlarda o`qituvchi hukmron. U talabadan faqat o`zi tushuntirayatgan narsani tushinib olishni talab qiladi.Prinsip tayyor: “Mening aytganim-aytgan, deganim-degan” O`qituvchi va talaba munosabatidagi majburiy itoatkorlik o`rnini ongli intizom egalashi lozim.”[Prezident Islom Karimovning O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining IX sessiyasida (1997 yil 29 avgust) so`zlagan nutqi ]. 1.2. Yangi pedagogik texnalogiyalarni chit til o`qitishda qo`llash. Davlat ta`lim standartlari va o`quv rejalarining yangi avlodini bajarishda Oliy va o`rta maxsus ta`lim tizimida og`zaki nutqning quyidagi pedagogik texnalogiyalarni qo`llanish tavsiya etilishi mumkin. 1) og`zaki nutqning kreativ texnalogiyasi ; 2) loyixalar metodini qo`llanib og`zaki nutqni oshirish texnalogiyasi; 3) muammoli og`zaki nutqni oshirish texnalogiyasi; 4) og`zaki nutqning ishbilarmonlik o`yinlari texnalogiyasi; 5) og`zaki nutqning informatsion va telikommunikatsion texnalogiyasi; 6) aftomatlashtirilgan og`zaki nutq oshirish tizimi; 7) programmalanadigan og`zaki nutqni oshirish texnalogiyasi; 8) og`zaki nutqni oshirishdagi innovatsion texnalogiyalari. Bu texnalogiyalar prof. L.B.Perigudov tomonidan taklif etilgan bo`lib [ 11], ularni qayta ko`rilgan va yangi ma`lumotlar qo`shilgan holda qo`yida keltiramiz. Bular ilmiy-pedagogik bilimlarning zamonaviy darajasiga, og’zaki nutqning samarali metodlariga, shuningdek og’zaki nutqni oshirishda zarur bo’lgan texnik](/data/documents/5c2dcf67-6030-492d-84a5-0def2a52fc87/page-10.png)
![gaplar bo’yicha ko]nikma va malakalarini shakllantirish maqsadida bir qator mashqlar bilan ish ko’rishi lozim. Bunday mashqlar uch xil bo’lib, ular qo’yidagilardir: 1. Til mashqlari (language exercises) 2. Shartli nutq shakllari ( quasi- speech exercises) 3. Nutq mashqlari (speech exercises) Til mashqlari talabalarda qo’shma gaplarning o’rganilayotgan turlari ko’rilishi, ergash gap kesimidagi yordamchi fe`llarning farqlab qo`llanilishi bilan bog`liq ko’nikma va malakalarni shakllantirishga bevosita xizmat qilsa, shartli nutq mashqlari esa talabalarda fikr – almashish, savol – javob berish, muhokama qilish, tortishish, o`z fikrini himoya qilish kabi nutqiy ko`nikma va malakalarni shakllanishiga puxta zamin yaratadi. Shunday qilib, shartli nutq mashqlari turli vaziyatlar bilan bog`liq mashqlar bo`lib, ular bevosita til mashqlarining samarasiga to`g`ridan – to`g`ri bog`liqdir. Shartli nutq mashqlari quyidagi qoliplarga asoslangan gaplardan iborat bo`lishi mumkin: 1) When I came home yesterday,………..; 2) When I was riding a car ……….. va boshqalar. Bu qoliplar berilgandan so`ng talabalardan gapni erkin davom etirishlari so`raladi. Har bir talaba ushbu gapning davomini topishga va uni to`ldirib aytishga harakat qiladi va unda kecha bo`lgan voqelikni esga olgan holda real holatdan kelib chiqib, bu faoliyatni bajaradi. Bunday qolipdagi gaplarning bir necha bor takrorlanib, to`ldirilishi talabalarda ma`lum mavzuda erkin nutq muloqotini olib bora olishlik imkoniyatlarini yaratadi. E`tiborga molik ikkinchi tur faoliyatlari bu muloqot kommunikativ faoliyatlaridir, ular esa quyidagi ishlarni amalgam oshirishni talab qiladi: 1. Funksional kommunikativ faoliyatlar ( Functional Communicative Activities ). Bunday faoliyatlar talabalardan “ Why did Jack not come to the party, although he had personally been invited?” yoki “ Why do you think did the accident happen when I was riding a car ” kabi fikr – mulohaza va mushoxadani talab qiladigan savollarga javob berishni talab qiladi. Bunday savollarga har bir talaba o`zining to`liq, batafsil asosli sabablarini o`z ichiga olgan javobini berishiga erishadi, shu yusinda talabalarda monologik nutq shakllanishiga zamin yaratiladi. Lekin ularning monologik nutqi boshqa tenglovchilar tomonidan shu voqelikga taalluqli savollar bilan bo`lib turishi mumkin, ularga javob berayotgan talaba o`z fikrini ifodalaydi va hokozo. 2. Ijtimoiy interfaol faoliyatlar ( Social International Activities ). Bunday faoliyatlar talabalarga o`zlari orasidan yoki o`qituvchi tomonidan qo`yilgan qo`yidagi savolga o`xshash, o`ylantiradigan savollar qo`yilishi va ulardan tegishli javoblar olinishini taqozo qiladi. Masalan: “Why was Jack`s coming to the party so important for everybody?” kabi savollarga javob berishlari topshiriladi. Bunday holatlarda talabalar qo`yidagi savollarga batafsil to`liq va eng muhim ishonarli javob berishadi, shuning barobarida bu masalaning muxokama etilishigacha borib yetishlari kerak. Bunda talabalar o`zaro muloqotda muxokama etilayotgan masalaga o`zlarining hayrixohliklari yoki hayrixoh emasliklarini ya`ni bildirilayotgan fikr – mulohazalarga erkin](/data/documents/5c2dcf67-6030-492d-84a5-0def2a52fc87/page-32.png)
