Сhet tillarini о'qitishdа masofaviy ta'lim texnologiyalarini qo'llash - Педагогиka - Дипломные работы

Сhet tillarini о'qitishdа masofaviy ta'lim texnologiyalarini qo'llash

Загружено в:

05.10.2019

Скачано:

0

Размер:

88.2001953125 KB

О ' ZBEKISTON RESPU В Ll К ASI OLIY V А O'RTA TA'LIM V AZIRLIGI MIRZO ULUG'BEK NOMIDAGI O'ZBEKISTON BITIRUV MALA К AVIY ISHI МА VZU: С het tillarini о 'qi т is п d а masofaviy ta'lim texnologiyalarini qo'llash Bajardi: ТНЕ MINISTRY ОР Н IG Н ER AND SECONDARY EDUCATION ОР REPU В LIC ОР UZBE К ISTAN GRADUATION QUALIFICATION PAPER ТНЕМЕ : ТНЕ USAGE OF DISTANCE LEARNING TECHNOLOGIES IN TEACHING FOREIGN LANGUAGES Submitted Ьу : Scientific adviser: teacher Ph.D.G.K.Odilova Karshi 2015

МИНИСТЕРСТВО ВЫСШЕГО И СРЕДНОГОСПЕЦИАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАНА ВЫПУСКНАЯ КВАЛИФИКАЦИОННАЯ РАБОТА НА ТЕМУ: ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ДИСТАНЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В ОБУЧЕНИИ ИНОСТРАННЫХ ЯЗЫКОВ

Научный руководитель: доц. Г.К.Одфилова Карши-2015

KIRISH “ ... Har qaysi insonda muayyan darajada intellektual salohiyat mavjud. Agar shu ichki quvvatning to'liq yuzaga chiqishiuchun zarur bo'lgan barcha shart - sharoitlar yaratilsa, tafakkur har xil qotib qolgan eski tushuncha уа aqidalardan xalos bo'ladi уа har qaysi inson Alloh taolo ato etgan noyob qobiliyat уа iste'dodini avvalo o'ziuchun, oilasi, millati уа xalqining, davlatining faravonligi, baxt- saodati, manfaatiuchun to'liq baxshida etsa, bunday jamiyat shu qadar to'liq taraqqiyotga erishadiki, uning sur'at уа samarasini hatto tasavvur qilish ham oson emas 1 ”, - degan edi prezidentimiz. ХХ asr boshidan beri fan v а texnikaning deyarli barcha sohalarida juda ko'p kashfiyot v а ixtirolar qilindi. Ilm-fan jamiyatimizning bevosita ishlab chiqarish kuchiga aylanib bormoqda. Har bir jamiyatning kelajagi uning ajralmas qismi bo'lgan ta'lim tizimining qay darajada riyojlanganligi bilan belgilanadi 2 . Bugungi kunda mustaqil taraqqiyot yo'lidan borayotgan mamlakatimizning uzluksiz ta'lim tizimini isloh qilish уа takomillashtirish, unda ilg'or pedagogik v а axborot texnologiyalarini joriy etish уа ta'lim samaradorligini oshirish davlat siyosati darajasiga ko'tarilgan. Mustaqillikka erishganimizdan keyin mamlakatimizda ta'lim sohasiga juda katta e'tibor berildi, xususan chet tillarini o'rgatishga alohida e'tibor qaratilmoqda. O'zbekiston Respublikasining " Та 'lim to'g'risida"gi qonunini hamda Kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga oshirish doirasida chet tillarni o'qitishning kompleks tizimi, ya'ni uyg'un kamol topgan, o'qimishli, zamonayiy fikrlovchi yosh aylodni shakllantirishga, respublikaning jahon hamjamiyatiga yanada integratsiyalashuviga yo'naltirilgan tizim yaratildi. Bugungi kunda xorijiy tilni bilish o'ta muhim ahamiyat kasb etganligi bois chet tili o'qitish tizimini ham isloh etish, dars jarayonlarida zamonaviy pedagogik v а axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda o'qitishning ilg'or usullarini qo'llash ta'limdagi dolzarb masalalardan biriga aylandi. Zero, Prezidentimiz tomonidan 2012 yil l0 dekabrda 1 KARIMOV I.A. O’zbekiston 21-asrga intilmoqda. –T.: O’zbekiston. 2000. B-11 2 KARIMOV I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. –T.: 2008.B-4

e'lon qilingan "Chet tillami o'rganish tizimini yanada takomillashtirish chora- tadbirlari to'g'risida"gi Qarori chet tili ta'limini rivojlantirish, o'sib kelayotgan yosh avlodni zamon talablariga mos yetuk mutaxassis etib tayyorlash kabi ezgu maqsadlarga yo'naltiri1ganligi bilan alohida ahamiyat kasb etadi. Mustaqillik yillarida 51,7 ming nafardan ziyod chet tillar o'qituvchilari tayyorlandi, umumta'lim maktablarining 5-9 sinflariuchun ingliz, nemis va fransuz tillari bo'yicha multimedia darsliklari, boshlang'ich sinflarda ingliz tilini o'rganish bo'yicha elektron resurslar tayyorlandi, umumta'lim maktablarida, kasb hunar kollejlari va akademik litseylarda 5 mingdan ko'proq lingafon kabinetlari jihozlandi. Shu bilan birga, chet tillarni o'rganishni tashkil qilishning amaldagi tizimini tahlil etish shuni ko'rsatmoqdaki, ta'lim standartlari, o'quv dasturlari v а darsliklar zamon talablariga, xususan, i1g'or axborot v а media-texnologiyalardan foydalanish borasidagi talabga to'liq javob bermayapti. Ta'lim asosan an'anaviy uslublarda olib borilmoqda. Ta'lim tizimining barcha bosqichlarida chet tillami uzluksiz o'rganishni tashkil qilish, shuningdek, o'qituvchilar malakasini oshirish hamda zamonaviy o'quv- uslubiy materiallar bilan ta'minlash yanada takomillashtirilishini taqozo etadi. Zamonaviy pedagogik v а axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda o'qitishning ilg'or uslublarini joriy etish yo'li bilan, o'sib kelayotgan yosh avlodni chet tillarga o'qitish, shu tillarda erkin so'zlasha oladigan mutaxassislarni tayyorlash tizimini tubdan takomillashtirish hamda buning negizida, ulaming jahon sivilizatsiyasi yutuqlari hamda dunyo axborot resurslaridan keng ko'lamda foydalanishlari, xalqaro hamkorlik v а muloqotni rivojlantirishlariuchun shart-sharoit v а imkoniyatlar yaratish maqsadida ko'plab ishlar о lib borilmoqda. Mavzuning dolzarbligi. Bugungi kunda ta'lim tizimining barcha bosqichlarida zamonaviy pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda о ’qitishning ilg' or uslublarini joriy etish, o'sib kelayotgan yosh avlodning chet tillariga qiziqishini yanada oshirish va o'z navbatida, shu tillarda erkin so'zlasha oladigan mutaxassislami tayyorlash tizimini tubdan takomillashtirish, ko'zda

tutilgan 3 . Chet tillami izchil o'rganishda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan samarali foydalanish muhim ahamiyatga ega. Shu jarayonlardan kelib chiqqan holda ta'lim tizimida masofaviy ta'lim tushunchasi kirib keldi. Biz ham universitet talabasi sifatida masofaviy ta'lim imkoniyatlarini o'rgangan holda bugun oldimizda turgan "Chet tillarini o'qitishda masofaviy ta’lim texnologiyalarini qo’llash" mavzusidagi bitiruv malakaviy ishimizni yoritib berishga harakat qilamiz. Mavzu yuzasidan izlanishlar davomida ko'plab ingliz, o'zbek, ingliz va rus tillaridagi ilmiy hamda badiiy adabiyot va qo'llanmalardagi mavzuga aloqador ma'lumotlami bir joyga yig'ishga erishdik. Ilmiy ish darajasiga ko'tarilgan har bir mavzu fanda ko'ndalang turgan muhim savollarga javob bo'lishi mumkin. Ushbu bitiruv malakaviy ishiuchun tanlangan mavzu ham ta'lim sohasining deyarli ochilmagan qirralaridan biridir. В u mavzu yuzasidan ko'plab ilmiy ishlar qilingan bo'lishi mumkin, а mm о masofaviy ta'lim va chet tillarini masofaviy o'qitishda interfaollik muammosi masalasiga kam qo'l urilgan. Zero mavzuning dolzarbligi ham а na shunda. Ma'lumki masofaviy ta'lim tizimidan dunyo xalqlari keng miqyosda foydalaniladi. Izlanishda ta'lim tizimida masofaviy ta'lim imkoniyatlaridan kengroq foydalanilmaganli, chet tillarini o'qitishda zamonaviy texnologiyalaming xizmatlari kengroq yoritilmaganligi, chet tillarini masofaviy о 'qitishda interfaol usullardan foydalanish qulayliklari va unda yuzaga keladigan interfaollik muammosi o'rganilmaganligi, shuningdek uni o'rganishning yangi pedagogik texnologiyasining ishlab chiqilmaganligi mavzuning dolzarbligini belgilaydi. Mavzuning o'rganilganlik darajasi. Respublikamiz v а xorijiy mamlakatlaming olimlari tomonidan о lib borilgan ilmiy - tadqiqot ishlarida masofali о 'qitish texnologiyalarini ishlab chiqish, ko’lami о 'quv - tarbiya jarayoniga kiritishning nazariy v а uslubiy asoslari o'z aksini topgan. Xususan, ushbu masala bilan S.S.G'ulomov, A.A.Abduqodirov (" Iste'dod" jamg'armasi), A.A.Abduqodirov 3 3 Karimov I.A. Yuksak ma'naviyat- yengilmas kuch. Т .: - 2008. В -7 .

(O'zMU), M.Oripov, R.X.Hamdamov, N.Toyloqov, E.S.Po’lat, R.England, A.S.Lauzen, S.Novas, W.Souder уа boshqa bir qator olimlar shug'ullanganlar. Masofadan o'qitishni оНу ta'limga qo'llash borasidagi ilmiy tatqiqotlar A.Abduqodirov, T.F.Bardina, R.Boqiev, V.D.Orexova, R.Hamdamov, S.I.Rahmonqulova, U.Yo'ldashev, N. Н ammond, A.Jones уа boshqalar tomonidan оНЬ borilgan. Bitiruv malakaviy ishining maqsadi . - Masofaviy ta'lim imkoniyatlarini o'rganish, chet tillarini masofaviy o'qitishda interfaol usullardan foydalanish qulayliklari v а unda yuzaga keladigan interfaollik muammosini tahlil qilish. Bitiruv malakaviy ishining vazifalari. - Masofaviy ta'lim tizimi imkoniyatlarini o'rganish; - Til o'rgatishda masofaviy ta'lim texnologiyalarining qulayliklarini aniqlash; Chet tili darslarida interfaol usullardan foydalanish afzalliklarini tahlil qilish; - Chet tillarini masofaviy o'qitishda interfaollik muammolarini ko'rib chiqish. Bitiruv malakaviy ishining obyekti . - Hozirgi kunda ta'lim tizimida jadal rivojlanayotgan masofaviy ta'lim. Bitiruv malakaviy ishining predmeti . - Та 'lim tizimida masofaviy ta'lim imkoniyatlarini o'rganish уа chet tillarini masofaviy o'qitishda yuzga keladigan interfaollik muammosi ochib berish. Bitiruv malakaviy ishning metodi - Bitiruv malakaviy ishimizni bajarishda umumiylikdan – xususiylikka oid dialektik falsafa qonuniyati hamda nazariy va amaliy tilshunoslikning asosiy tadqiqot metodlari: qiyoslash, taqqoslash va nazariy xulosalarga kelish metodidan foydalandik. Bu boradagi fikrlarni misollar orqali asliyat ,rus vao’zbek tillaridagi matnlar orqali tahlil qilishga urindik. Metodologik asos sifatida O'zbekiston Respublikasi prezidenti I.A.Karimovning asarlari, Prezidentimiz Islom Karimovning 2012- у il 10-d е k а brd а

qabul qilingan "Chet tillarni o'rganish tizimini yanada takomillashtirish chora - tadbirlari to'g'risida"gi qarori, O'zbekiston Respublikasining "Ta'lim to'g'risidagi", "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" haqidagi qonunlari, 2014 yildagi PK-18.75sonli chet tillarini o’qitish tizimini yanada takomillashtirishga oid qarori va boshqa me'yoriy hujjatlar olindi. Bitiruv malakaviy ishining yangiligi. Mazkur mavzu b о 'yicha hozirgacha ilmiy tadqiqot olib borilmagan, alohida mavzu sifatida ishlanmagan, yetarlicha diqqat- е 'tibor qaratilmagan. Bitiruv malakaviy ishimizda ilk bor ta'limdagi zamonaviy texnologiyalar xususan masofaviy ta'lim imkoniyatlari o'rganiladi. Chet tillarini masofaviy o'qitishda interfaol usullardan foydalanish qulayliklari tahlil qilinadi va unda yuzaga keladigan muammolar aniqlanadi. Mavzuning ilmiy yangiligi ham ilmiy, ham а nashu ahamiyati bilan belgilanadi. Bitiruv malakaviy ishining ahamiyati. Masofaviy ta'lim tizimi imkoniyatlarini kengroq o'rganish, undan keng va samarali foydalanish imkoniyatini beradi. Chet tillarini masofaviy o'qitishda interfaol usullardan foydalanish va unda yuzaga keladigan muammolarni hal qilish ta'lim samaradorligini oshiradi. To'plangan materiallar va ularning tahlilidan o'quvchilar masofaviy ta'lim kurslari bo'yicha ma'ruzalar o'qishda, yoki referat tayyorlashda foydalanishlari mumkin. Shu bilan bir qatorda bitiruv malakaviy ishimiz kelgusida bundanda chuqurroq ilmiy izlanishlarga asos bo’lib xizmat qilishi va keng yoritilishi mumkin.

1. ВОВ . Ta'limdagi zamonaviy texnologiyalar va masofaviy ta'lim . Hozirda dunyo shunchalik tez rivojlanmoqdaki, bugungi yangilik ertaga eskirib qolyapti. Shuninguchun, ma'lumotlarni o'z vaqtida olish maqsadida, odamzot informatsion texnologiyalami yaratdi. Kompyuter oddiy уа qulay tarzda ma'lumotlarga yetishish vositasidir. Ma'lumotlar bilan ishlayotgan shaxs, ma'lumotlaming qayerda joylashishidan qat'iy nazar, xoh shaharda, xoh jahonning boshqa nuqtasi bo'lsin, uni olish imkoniyatiga ega bo'lishi kerak. 4 Hozirda shu v а shunga о ’xshash boshqa muammolar komputerlar yordamida bartaraf qilinmoqda. Komputerlar inson hayotining barcha jabhalariga jadallik bilan kirib boryapti va jahonda ulaming soni v а qo'llanilish doirasi kengaygandan kengaymoqda. В u esa kompyuterlaming kundan-kunga yanada rivojlanishini ta'minlayapti. Bularning hammasi ta'lim tizimiga ham o'z ta'sirini ko'rsatadi. Hozirda puxta bilimga ega bo'lishuchun informatsion texnologiyalarni ham o'zgartirish zaruriyati tug'ilmoqda, chunki ta'lim tizimi har doim zamon talablariga mos kelishi kerak. Hozirgi zamon talabi esa yangi о 'quv muhiti, ya'ni yangi informatsion texnologiyalar yordamida ixtiyoriy joyda turib bilim olish, ixtiyoriy o'quv yurtlari bilan aloqa qilish va jahonning ixtiyoriy nuqtasidagi ma'lumotlarni olishdir. Bunda bizga intenet tizimi yordam berishi mumkin. 5 Mamlakatimiz ta'lim tizimida sezilarli o'zgarishlar ro'y berayotganligi kun sayin yaqqol ko'rinib bormoqda. Turli ta'lim shakllari qatori ayniqsa, masofadan o'qitish keng qo'llanilayotganligi ham quvonchli hol. Ushbu uslubning ko'plab afzallik tomonlari borligi ko'pchilikka ayon. Barcha oliy o'quv yurtlarida masofadan o'qitish texnika v а texnologiyasini amalga oshirish borasida qator ishlar olib borilmoqda. 4 Abduqodirov A.Pardayev А . Masofali o'qitish nazariyasi va amliyoti. - Т .: Fan. 2009. В . 5-6. 5 Karimov I.A. Barkamol avlod - O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. - Т .: Sharq, 1998. В . 4-19 .

1.1. Masofaviy ta'lim tushunchasi. Masofaviy o'qitish jarayonining o'ziga xos tomonlari va afzalliklari. Axborot texnologiyalarini rivojlanishi masofadan o'qitishni tashkil etishda yangicha yondashuvni taqozo etadi. Masofadan o'qitishni tashkil etishni hozirgi zamon modellarining asosida kommunikatsiya уа tarmoq texnologiyalari yotadi. Ushbu texnologiyalar axborotdan foydalanuvchilarga keng qamrovli yo'l ochib berish bilan birga ulami muhofaza etish muammosini keltirib chiqaradi. Shu o'rinda masofaviy ta'lim nima? Uning afzalliklari nimalardan iborat? degan savol tug'ilishi tabiiy. Masofaviy ta'lim – bu istalgan joydan turib, qaysi vaqt bo'lishidan qat'iy nazar, shaxsiy re'ja asosida o'qish hamda bilim olish jarayonidir. Masofaviy ta'limning asosiy maqsadi - tinglovchilaming qayerda yashashidan qat'iy nazar, jahondagi ixtiyoriy ta'lim muassasasida o'qish imkoniyatini yaratish, ta'lim muassasalaridagi professor - o'qituvchilaming salohiyatlaridan foydalangan holda, ta'lim sifatini oshirish, o'quvchilaming uzluksiz ta'lim olishlarini ta'minlash v а ta'limning turli shakllarini bir - biriga yaqinlashtirishdan iborat 6 . Hammamizga ma'lumki hozirgi kunda butun dunyoda masofaviy ta'lim bo'yicha tahsil olayotgan talabalar soni ko'payib bormoqda. Masofaviy ta'lim v а sirtqi ta'lim bir-biriga o'xshash. Hozirgi kunda masofadan o'qitish dunyoning ko'pgina rivojlangan mamlakatlarida keng tarqalgan v а qulay ta'lim shakli sifatida rivojlanmoqda. Masalan, Finlandiya-ning Oulu universitetida, Buyuk Britaniyaning London Metropoliten universitetida, Gollandiyaning Fontis universitetida, Janubiy Koreya respublikasida masofaviy o'qitish texnologiyasi keng yo'lga qo'yilgan bo'lib, unda talabalar va boshqa soha mutaxassislarining malakasini oshirish sohasida samarali qo'llanilib kelinmoqda. O'z-o'zidan ma'lumki, dunyoga yuz tutayotgan O'zbekistonuchun ham bu 6 Abduqodirov А . А . Ta'lim tizimida masofali o'qitish texnologiyasi. - Jamiyatning hozirgi zamon taraqqiyotida telekommunikatsiyalar va axbo г ot texnologiyalarining o’rni va ahamiyati. Xalqaro ilmiy konferensiyasi materiallari - Т .: 2005. В - З

ta'lim turi uzoq kelajak emas. Shuninguchun ham O'zbekiston o'quv yurtlarida ham ba'zi bir islohotlami amalga oshirish davr talabi. Masofadan o'qitish yangi pedagogik texnologiyalarning bir turi bo’lib, u ko'pgina afzalliklarga ega. Jumladan, ishlab chiqarishdan ajralmagan holda ta'lim olish, olinayotgan bilimlaming tezkorligi, talabaning bilim olish jarayonida erkinligi, ta'limning iqtisodiy samaradorligi, o'quv jarayonida audio-video, animatsiya, grafiklar asosida ta'lim berish natijasida o'zlashtirishning yuqori bo'lishi, bilimlar xolisona baholanishi, nazariyani amaliyot bilan taqqoslash imkoniyati, dunyoning yetuk professor-o'qituvchilari ma'ruzalaridan foydalanish kabilardan iborat. Hozirgi vaqtda respublikamizda yosh avlodni tarbiyalash, о 'qitish, bilim berish, zamonaviy axborot texnologiyalarga yaqindan yondashish hamda yangi texnika v а texnologiyalar bilan ishlashni o'rgatish maqsadida juda ko'p ijobiy ishlar amalga oshirilib bormoqda Ularning asosiysi, masofadan о 'qitish texnika va texnologiyasidir. Shu nuqtai nazardan yosh avlodni masofadan o'qitish tizimiga tayyorlash bosqichlarini quyidagi ko'rinishda amalga oshirish mumkin: Hozirgi axborot texnologiyalar jadal rivojlanib borayotgan davrda masofaviy o'qitish katta ahamiyat kasb etmoqda. Chunki ta'limning bu turi shu paytgacha mavjud bo'lgan ta'lim turlaridan o'zining ayrim ijodiy tamonlari bilan ajralib turadi. Masofadan o'qitishning kunduzgi v а boshqa ta'lim turlaridan farqli jihati shundaki, mazkur ta'lim turiga juda keng aholi ommasiga jalb qilish mumkin. Masofadan o'qitish o'zida kunduzgi v а sirtqi ta'lim turlarining ijodiy xususiyatlarini mujassam etadi. Shu jihatlariga ko'ra masofadan o'qitish hozirgi kundagi istiqbolli ta'lim turlaridan biri hisoblanadi. Masofadan o'qitish asosida ta'lim berishuchun: Birinchidan, o'qish istagida bo'lgan aholining muayyan qismini ta'lim muassasasi joylashgan yerga yig'ish shart emas. Ikkinchidan, tinglovchi yoki o'quvchi tomonidan ortiqcha sarf - xarajat qilish zaruriyati bo'lmaydi.

Uchinchidan, bu ta'lim turiga jalb qilinuvchilarning yosh cheklanishlarini istisno qilish mumkin. Hozirgi zamon ta'lim tizimida masofaviy o'qitish ta'limning qulay turi sifatida kirib keladi.Masofaviy ta'lim ma'lumot olishning shunday shaklidirki unda kunduzgi v а sirtqi ta'lim bilan bir qatorda ma'lumot jarayonida ta'limning kompyuter va telekommunikatsiya texnologiyalariga asoslangan afzal an'anaviy va innavatsion metod, vosita va shakllaridan keng foydalaniladi. Masofaviy ta'limning tarkibiy qisimlari quyidagilar: O'qituvchi, o'quvchi va kommunikatsiya. Masofaviy o'qitishda o'qituvchi talabaga o'quv materialini "Intemet" tizimi orqali yuboriladi. Ushbu kurs bo'yicha ta'lim olishni istagan o'quvchilar web saytga murojaat qilib, nazariy bilimlami oladilar, m а nashu topshiriqlarni bajaradilar va o'qituvchiga javobni elektron pochta (e-mail) orqali jo'natadilar. O'qituvchi o'quvchi tomonidan bajarilgan topshiriqni tekshirib, javobini yana elektron pochta orqali o'quvchiga yuboradi. Zarur bo'lsa kerakli ko'rsatmalar beradi. O'quv jarayonida o'quvchi darslikdagi, elektron kutubxona va elektron darsliklardan, videokonferensiyalardan foydalanadi. Masofadan о ' qitish bu mustaqil o'qishdir. Mustaqil o'qish davrida o'quvchida mustaqil fikrlash, o'z- o'zini nazorat qilish va boshqarish qobiliyatlari rivojlanadi. Masofadan o'qitishda o'quvchi berilgan dasturni qanchalik tez o'zlashtirsa, shunchalik tez o'qishini tugatadi va o'qitishni tugatganligi to'g'risida sertifikat oldi. Masofaviy ta'lim bu o'qitishning insonparvar shakli bo'lib, an'anaviy, yangi pedagogik va axborot texnologiyalaridan foydalanishga asoslanadi.Bunda texnik vositalar o'quv materialini mustaqil o'zlashtirish, o'qituvchi va o'quvchi orasidagi muloqotuchun xizmat qiladi. Shunga ko'ra masofaviy o'qitish kommunikatsiya va axborotni qayta ishlashning yangi texnik vositalari va sirtqi ta'limning asosiy usullariga tayanishi kerak. В u o'z navbatida masofaviy ta'lim tizimini tashkil etish to'g'risida gapirishga imkoniyat beradi. Masofaviy ta'lim tizimi apparatlidasturli va

uslubiy vositalarning murakkab kompleksi bo'lib, o'z ichiga server va ishchi stansiyalar,shaxsiy kompyuterlar, kommunikatsiya vositalari, uning tizimli va tarmoqli dasturlar ta 'minotiga, lokal va markazlashgan bilim va axborot banklarini boshqaruv tizimlari, о 'rgatuvchi dasturlari va shu dasturlami yaratish uchun instrumental vositalariga ega bo'lgan audio va video texnikalami oladi 7 . O'zbekiston sharoitida masofadan o'qitishni tashkil qilish katta samara beradi. Hozirgi davrda ta'limning bu turidan keng miqiyosda foydalanish lozim. Mazkur ta'lim tumi joriy qilish bilan bog'liq ayrim muammolaming kelib chiqishi tabiiy. Lekin ularni imkoniyat darajasida hal qilishga erishish mumkin. Masalan, dastlabki paytda televideniyadan foydalanish katta samara berishi mumkin. Hozirgi kunda televideniya orqali ayrim fanlar b о ’yicha о ' quv mashg 'ulotlari tashkil qilinib kelinyapti. Lekin ko'rsatuvlaming samaradorligi hali yetarli darajada emas: Birinchidan, bu ko'rsatuvlar asosan kunduzi namoyish etiladi. Ikkinchidan, uning metodikasini yanada takomillashtirish kerak. Masofadan о 'qitishni tashkil qilishdagi eng muhim masalalardan biri professor o'qituvchilami tanlashdir. Mazkur ta'lim turini amalga oshirishuchun o'qituvchilar eng tajribali v а tashkilotchi professor - o'qituvchilar orasidan tanlab olinishi lozim. Chunki masofaviy o'qitish boshqa ta'lim turlaridan farqli bo'lib, uning samaradorligini oshirish ko'p jihatdan o'qituvchining bilimdonligi, tashkilotchilik v а boshqaruvchilik xususiyatlariga bog'liqdir. Chunki masofaviy o'qitishga jalb qilinuvchi o'qituvchi bir paytning o'zida mohir pedagog, dono maslahatchi v а tajribali boshqaruvchi bo'lishi kerak. Masofaviy o'qitishni tashkil qilishning dastlabki davrida respublika aholisining demografik xususiyatlaridan kelib chiqib, tegishli viloyat yoki mintaqa markazlarida masofaviy o'qitish punktlarini yaratish kerak. Mazkur tuzilma joylarida masofaviy о 'qitishni tashkil qilish bo'yicha mas'ul etib belgilanishi lozim. Keyingi bosqichlarida 7 A duq о di го v А . Л . Та ' Н m tizimida masofali o'qitish texnologiyasi. - Jamiyatning hozirgi zamon taraqqiyotida telekommunikatsiyalar уа axborot texnologiyalarining roli уа ahamiyati. Xalqaro ilmiy konferensiyasi materiallari - Т .: 2005. В - З .

bir yoki turli yo'nalishlarga ixtisoslashgan bir necha о li у ta'lim muassasalarida masofaviy o'qitish markazlari tashkil qilinishi mumkin. Hozirgi zamon ta'lim tizimida masofaviy o'qitish ta'limning qulay turi sifatida kirib keladi. Masofaviy ta'lim ma'lumot olishning shunday shaklidirki unda kunduzgi v а sirtqi ta'lim bilan bir qatorda ma'lumot jarayonida ta'limning kompyuter v а telekommunikatsiya texnologiyalariga asoslangan afzal an'anaviy v а innavatsion metod, vosita v а shakllaridan keng foydalaniladi. Masofaviy ta'lim vositasida o'quvchiuchun qulay bo'lganjoyda individual jadval asosida maxsus imkoniyatlar, telefon, elektron aloqa v а boshqa ta'lim vositalari yordamida bir maqsadga qaratilgan nazorat qilish mumkin bo'lgan ta'limjarayoni tashkil etiladi. Masofaviy ta'lim ham sirtqi ta'lim bo'lib, faqat o'qituvchi bilan tinglovchi o'rtasidagi muloqat kompyuter, telekommunikatsiya qurilmalari v а intemet orqali amalga oshiriladi. O'quv jarayonida tinglovchi o'quv materiallami v а topshiriqlarini o'z kompyuteriga oladi, bajarilgan test v а nazorat ishlarini o'qituvchiga intemet yoki elektron pochta orqali yuboradi. Bundan tashqari, tinglovchi o'z o'qituvchisi v а uslubiyatchisiga savollar bilan murojaat qilishi v а ularga o'z vaqtida javob olishi mumkin. 8 Mamlakatimizda masofali ta'limni rivojlantirishga katta e'tibor qaratilmoqda. Ko'pchilik masofali ta'lim - bu shunchaki bizga ma'lum sirtqi ta'limning yangi shakli deb hisoblaydilar. Ma'lum darajada bu shunday: haqiqatda ham inson uyidan chiqmasdan о 'qishi mumkin. Lekin bir sharti bor: buninguchun standart dastur bilan zamonaviy kompyuteri bo'lishi kerak. Ushbu dasturning mazmuni ау nan masofali ta'lim v а zamonaviy texnika hamda texnologiya bir biridan ajralmasligidan iborat. Bugungi kunda talaba о 'z mamlakatidan chiqmay turib, deyarli, barcha G'arb universitetlari dasturlari bo'yicha ta'lim olishi mumkin. Ta'lim siyosiy v а iqtisodiy birlashish jarayonlaridan ilgarilab umumjahon v а umumiy foydalaniladigan b о 'lib bormoqda. 8 Abduqodiro A. Pardayev A. Masofali o’qitish nazariyasi va amaliyoti. –T.:Fan. 2009. B-13.

Masofaviy o’qitish an'anaviy о ’qitish shakllaridan quyidagi xarakterli xususiyatlar bilan ajralib turadi. Moslanuvchanligi. Xohlagan vaqtda, xohlagan joyda va sur'atda shug'ullanish imkoniyati. Fanni egallashga ajratilgan vaqtning chegaralanmaganligi. Modulliligi. Mustaqil fanlar kurslaridan- modullardan individual yoki guruh ehtiyojlariga javob beradigan о ’ quv rejalarini shakllantirish. Parallellik. Kasbiy faoliyati yoki boshqa о ’ quv yurtlaridagi о ’qi shi bilan parallel holda ta'lim olish. Qamrab olish. Bir vaqtning о ’zida о ’quv axborotlarining bir qancha manbalariga (elektron kutubxonalar, axborot bazalari, bilimlar bazalari уа h.k.), о ' quvchilarning ko 'pchiligi murojaat qilishi. Aloqa to 'rlari orqali bir-birlari va o'qituvchilar bilan muloqotda bo'lishi. Iqtisodiyligi. O'quv xonalari, texnika vositalaridan samarali foydalanish, о 'quv axborotlari mujassamlashgan va unifikatsiyalashgan holda taqdim qilish v а unga multi erishish о 'quv jarayonlarini tashkil etish harajatlarini kamaytirish. Texnologiyaliligi. Та 'lim jarayonida axborot v а telekommunikatsiya texnologiyalarining erishgan yangi yutuqlaridan foydalanish insonni jahon axborotlar olamiga kirib berishini ta'minlaydi. Ijtimoiy tenglik. O'quvchining qayerda yashashidan, sog'lig'ining holati, v а moddiy ta'minlanganligidan qat'i nazar, ta'lim olish imkoniyatidagi tenglik. O'qituvchining yangi o‘rni. Masofaviy ta'lim o'qituvchining o'rnini kengaytiradi v а yangilaydi, ilm olish jarayonini muvofiqlashtiradi, о 'qitiladigan kurslarni doimo takomillashtiradi, ijodiy faolligi v а mutaxasisligi b о 'yicha yangiliklar v а innovatsiyalarga b о ’lgan talabi mos ravishda ortib boradi. 9 Masofadan о 'qitishning sifati ta'lim olishning kunduzgi shakli sifatida, ko'zga ko'ringan o'qituvchi kadrlar tarkibini jalb qilish v а о ’quv jarayonlarida eng yaxshi o'quv- uslubiy ishlar va fanlar bo'yicha nazorat testlaridan foydalanish hisobiga 9 Abduqodirov А . А . Axborot texnologiyalari va masofadan o'qitish. - Т .: Iste'dod. 2006. В -16

qolishmaydi. Ular о ’qituvchi va о ’quvchilar munosabatlaridagi barcha pedogogik aktlar to'plamini о 'z ichiga oladi. Masofadan о 'qitish ta'lim jarayonida an'anaviy о 'qitish vositalari bilan birga innovatsion kompyuter texnikasi va telekomunikatsiyalarga asoslangan hamda ta'lim texnologiyasi sohasida erishilgan oxirgi yutuqlardan foydalaniladi. О ' quv dasturlari b о ’yicha о ’qitishuchun zarur b о 'lgan moddiy va texnik vositalar majmui o'z ichiga o'quv va o'quv-yordamchi xonalari; laboratoriya uskunalari, o'qitishning texnik vositalari, o'quv kitoblari,o' quv qullanmalari va boshqa о ’quv uslubiy materiallarni oladi. O'quv ilmiy materiallarning katta qismi tinglovchilarning uzoqdaligi sababli virtual-axborot-ta'lim muhitini tashkil etadi. Masofadan о 'qitish shakli qo‘llanilganda о 'qitish vositalari an'anaviylardan tashqari bir qancha qo'shimcha vositalarni o'z ichiga oladi: - elektron о ' quv nashrlari; - о 'rgatuvchi kompyuter tizimlari; - audio-video о ' quv materiallari va bir qancha boshqa vositalar; O'quv jarayoniga mo'ljallangan elektron nashrlar, qog'oz nashrlarning barcha xususiyatlariga ega b о ’lish bilan birga bir qancha tomonlari va afzalliklari bor. Xususan, kompyuteming xotirasida yoki diskda kompakt holda saqlash, gipertekst imkoniyatlari, ko' paytirish imkoniyati, tezkor tarzda о ' zgarishlar va qo'shimchalar kiritish imkoniyatlari,elektron pochtadan axborot jo'natish qulayliklari, avtomatlashgan о ' qitish tizimi b о ' lib, о 'z ichiga о ' qish dasturi b о ’yicha didaktik, uslubiy va axborot-ma'lumotlar materiallarini hamda dasturiy ta'minotni oladi va ularni mustaqil ilm olishi va nazorat qilishida kompleks foydalanish imkonini beradi. Masofaviy o'qitish tizimini tashkil etishning asosiy prinsiplarini ko'rib chiqamiz. Ta'limning insonparvarlik prinsipi. В u prinsip uzluksiz intensiv o'qitish tizimida hal etuvchi ahamiyatga ega bo'lib, masofaviy o'qitish tizimida uning ahamiyati yanada oshadi. Uning mohiyati shundaki, bilim olish jarayoni o'quvchiuchun maksimal qulay qilib tashkil etiladi. Bunday o'qitish insonla т ing ta'limga ehtiyojini qondirishga qaratilgan. Masofaning uzoqligi, insonlarning sog'ligi

yoki boshqa sotsial sabablar ham ularing bilim olishga monelik qilmaydigan sharoit yaratadi. Masofaviy o'qitish tizimida o'quv jarayonini tashkil etishda pedagokik yondoshuvlarning ustuvorlik prinsipi. Masofaviy ta'limda an'anaviy ta'limdagi kabi ta'lim-tarbiya jarayonini tashkil etishda pedagogik yondoshuv ustuvorligi ta'minlanadi. Tajriba shuni ko'rsatadiki, tizimning pedagogik tomoni ustuvor bo'lganda sistemaning samaradorligi oshadi. Yangi axborot texnologiyalarini qo'llashning pedagogik nuqtai nazardan maqsadga muofiqlik prinsipi. Bu prinsip masofaviy o'qitish tizimini tashkil etish v а loyihalashdagi har bir qadamning samaradorligini pedagogik jihatdan baholashni talab etadi. Shuninguchun birinchi o'ringa texnikani kiritish emas, balki o'quv kurslarini tegishli ravishda mazmunan boyitish kerak, uni yangi axborot texnologiyalar orqali o'quvchiga yetkazish lozim. Ta'lim mazmunini tanlash prinsipi. Masofaviy ta'lim mazmuni davlat ta'lim standartlarining normativ talablariga javob berishi kerak. Shuningdek, ta'lim mazmunini tanlash imkoniyatini yaratadigan alternativ dasturlar yaratish lozim. Ta'limning boshlang'ich darajasi prinsipi: Та 'lim samaradorligini oshirishuchun ta'lim bir boshlang'ich bilim v а ko'nikmalar zarur. Masofaviy o'qitish tizimi an'anaviy ta'lim tizimiga zid xususiyatlarga ega bo'lmasligi kerak. Masofaviy o'qitishda ham an'anaviy ta'lim tizmidagi ta'lim mazmuni saqlanadi. Lekin uning farqi ta'lim oluvchilaruchun qulaylikning yaratilishida 10 . Masofadan o'qitish yangi pedagogik texnologiyala т ing bir turi bo'lib, и ko'pgina afzalliklarga ega. Jumladan, ishlab chiqarishdan ajralmagan holda ta'lim olish, olinayotgan bilimlaming tezkorligi, talabaning bilim olish jarayonida erkinligi, ta'limning iqtisodiy samaradorligi, o'quv jarayonida audio-video, animatsiya, grafiklar asosida ta'lim berish natijasida o'zlashtirishning yuqori bo'lishi, bilimlar xolisona 10 Aripov М . Т ill ау ev А . Masofaviy ta’lim Fizika. Matematika va informatika. 2002. 2-son. B-12-18

baholanishi, nazariyani amaliyot bilan taqqoslash imkoniyati, dunyoning yetuk professor-o'qituvchilari ma'ruzalaridan foydalanish kabilardan iborat. Masofaviy o'qitish uslubining quyidagi afzalliklari mavjuddir: а ) o'qitishning ijodiy muhiti. Mavjud ko'pgina uslublar asosida o'qituvchi bilim beradi, o'quvchi esa faqat berilgan materialni o'qiydi. Taklif qilinayotgan masofaviy ta'lim berish asosida o'quvchilarning o'zlari kompyuterlar asosida axborotlar bankidan kerak bo'lgan malumotlarni qidirib topadi va albatta o'zlarining tajribalarini boshqalar bilan elektron tarmoqlari asosida almashadi. В u esa o'quvchilami boshqalar bilan yaxshi muloqotda bo'lishini ta'minlaydi va o'z o'mida bunday mehnat ta'lim olishni rag'batlantiradi. b) mustaqil ta'lim olishning imkoniyati borligi. Masofaviy uslub asosida ta'lim olish - boshlang'ich, o'rta, universitet, sirtqi - kechki va malaka oshirish bosqichlarini o'z ichiga oladi. Tayyorgarligi har xil darajada inspektorlar o'zlarining shaxsiy dars jadvalalri asosida ishlashlari mumkin va o'zining darajasidagi talabalar bilan muloqotda bo'lishi mumkin. d) ishjoyidagi katta o'zgarishlar. Masofaviy uslub asosida ta'lim berish turi millionlab insonlarga, ayniqsa ishlab chiqarishdan ajralmasdan ta'lim olayotganlaruchun qulay sharoit yaratib beradi. Bunday uslub asosida o'qitish kadrlami tayyorlashdajudayam katta rol o'ynamoqda, ya'ngi jug'rofiy va moliyaviy qiyinchiliklarsiz o'zining ishlab turgan o'rnida ilm olish mumkindir. е ) o'qitish va ta'lim olishning yangi va unumli vositasi. Statistik ma'lumotlar shuni ko'rsatmoqdaki, masofaviy uslub asosida ta'lim berish, ishlab chiqarishdan ajralgan holda o'qish kabi unumlidir. Bundan tashqari, masofaviy uslub asosida ta'lim olish universitet tomonidan qo'yilgan chegaradan ham chetga chiqib ketadi. Bunday asosda ta'lim olayotgan talabalar yoki o'quvchilaming boshqalardan ustunligi - ularning eng yaxshi, sifatli materiallar v а о ' qituvchilar bilan ta'minlanishidir. Ta'lim berish v а boshqarish uslubiyatiga asoslangan holda, o'qituvchi auditoriyada o'qitish shartlaridan holi bo'lishi kerakdir. Masofaviy uslub asosida o'qitishning o'quv

qoidalaridan kelib chiqsak, o'quvchilar Intemet orqali jahon b о 'yicha sayohat qilishlari mumkin 11 . Masofaviy о ' qitish uslubi asosida tinglovchilami о ' qitish hozirgi kunning eng rivojlanib borayotgan yo'nalishlaridan bo'lib, o'qituvchi bilan tinglov-chilar ma'lum bir masofadajoylashgan holda ta'lim berish tizimidir. Q'qituvchi va tinglovchining m а ' lum bir masofada joylashganligi, о ' qituv-chini dars jarayonida kompyuterlar, sputnik aloqasi, kabel televideniesi kabi vositalar asosida о ’quv ishlarini tashkil qilishini talab qiladi. Zamonaviy kompyuter texnologiyalarining tez rivojlanib borishi, ayniqsa, axborotla т i uzatish kanallarining rivojlanishi telekommunikatsiya sohasiga о ' ziga xos tarixiy о ' zgarishlar kiritmoqda. Bugungi kunda taraqqiyot juda tez rivojlanmoqda v а juda tez о ’zgarmoqda. Deyarli har daqiqada sayyoramizning turli burchaklarida о ' zgarishlar, yangiliklar v а kutilmagan voqealar hodisalar sodir b о ’lmoqda. Har bir kunimiz informatsiya oqimi ostida kechmoqda. Ta'lim tizimida masofadan o'qitish uslubi shakllari qo'llanilmoqda. Masofadan o'qitish uslubi bu sirtqi o'qishning yangi shaklidir. Masofadan о ' qitish bu mustaqil masofadan dars о 'qishdir. Mustaqil о ' qitish insonning mustaqil fikrlash, xolatni baholash, xulosa v а bashorat qilish qobiliyatlarini shakllantiradi. 12 Masofadan о 'qitishning yana bir afzalliklari shundaki, unda о 'quvchi о 'ziga qulay vaqtda v а xattoki ishdan ajralmagan xolda о 'qishi mumkin. Aynan shu afzalliklari tufayli bu uslub dunyoda kundan-kunga keng tarqalmoqda. K о 'pgina yirik korxonalar mutaxassislari malakani oshirish yoki qayta tayyorlashuchun shu uslubdan foydalanib, yiliga millionlab dollarlami tejamoqdalar. Masofadan o'qitishning уа n а bir afzallik tomoni unda o'qish muddatini tinglovichlar v а о 'quvchilar о 'zlari belgilaydilar, уа 'ni ular ixtiyoriy paytda о 'qishni boshlaydi, materiallami о ' qituvchi nazoratida о ' zlashtiradi. O'zlashtirish topshiriqlarini, testlarni bajarishiga qarab aniqlanadi. Tinglovchilar va о 'quvchilar berilgan vazifani qanchalik tez о ' zlashtirsa, shunchalik tez kursni v а о ' qishni tugatadi v а guvoxnoma oladi. 11 Ro'zimurodov O.N. Haydarov Т . Masofadan o'qitish texnologiyalari va tamoyillari. - Т .: Istiqlol. 2006. В -74 12 Tayloqov N.I. Masofali o'qitish kurslarining model va shakl1ari. // Xalq ta'limi. - Т .: 2004. В -34.

Programmani о ' zlashtira olmasa, unga mustaqil ishlab, о ' qishni davom ettirishga imkoniyat beriladi. Masofadan о 'qitish tashkiliy iqtisodiy afzalliklarga ham ega. Masofadan о 'qitishuchun tinglovchilarga auditoriyalar, yotoqxonalar zarur emas. Masofadan о 'qitishda moliyaviy xarajatlar asosan о ’quv uslubiy materiallar tayyorlashuchun, maxsus auditoriyalaruchun sarflanadi. Bu xarajatlarning asosiy qismi jarayonni tashkil etish bosqichida sarflanadi. Keyinchalik moliyaviy xarajatlar kamayadi. Shuninguchun tinglovchilar sonining oshishi bilan o'qish narxi ham pasayadi. Masofadan o'qitishda asosiy e'tibomi o'quv uslubiy materiallarni tayyoralshga qaratish darkor. Chunki о 'quv uslubiy materiallarning sifati, masofadan о 'qitish sifatining eng asosiy omillaridan biridir.O'quv uslubiy material qanchalik tushunarli v а batafsil b о ’lsa, shunchalik u o'quvchiga foydali bo'ladi. Ya'ni material uslubiy jihatdan puxta b о ’lmog'i zarur.

1.2. O'zbekiston hududida masofali ta'limni rivojlantirishning asosiy yo'nalishlari. Bugungi axborot jamiyatini bilimlar asosida qurilgan jamiyat deb tavsiflash mumkin. Chunonchi davlatlar, kompaniyalar v а alohida shaxsning asosiy faoliyati bilim olish bo'lmoqda. Bilimlarni olish, qayta ishlash v а saqlash texnologiyalaridan tashqari, o'qitish ya'ni bilimlami yetkazish v а uzatish texnologiyalari katta ahamiyat kasb etmoqda. O'qitishning an'anaviy shakllari egiluvchan v а yengil kirishi mumkin bo'lganligi sababli, u asta - sekin foydalanuvchilaming ko'pgina guruhlari o'rtasida o'z samarasini yo'qotmoqda. Elektron o'qitishdan foydalanish esa, hozirgi vaqtda televizor v а mobil telefon kabi zaruriyatga aylanmoqda. Masofali ta'lim, an'anaviy ta'limga qaraganda, bir qator ilg'or yo'nalishlari mavjudligi bilan ajralib turadi. Masofali ta'limda interfaol uslublardagi kabi ta'lim jarayonining markazida tinglovchi turadi. Tinglovchilar bu jarayonda ham o'qituvchilar bilan qat'iy muloqatda bo'ladilar. Kursning xususiyati, uning takomillashtirilganili v а undagi muammoli vaziyatga qarab, har bir tinglovchi v а boshqa tinglovchilar, psixolog, texnik mutaxasislar v а boshqaruvchilar bilan muloqotda bo'ladi. Asosiysi esa, masofali o'qitishda qatnashgan tinglovchilarning mustaqil ishlash ko'nikmasi keskin oshadi. O'qituvchi masofali kursning barcha guruh a'zolari, shu jumladan, boshqa o'qituvchilar bilan ham muloqotda bo'ladi. Zamonaviy texnologiya v а dasturlardan foydalangan holda, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Iste'dod" jamg'arrnasi tomonidan masofali malaka oshirish kurslarida yosh, istiqbolli professor - o'qituvchilarning maqsadli malaka oshirishlarini tashkil etish maqsadida Intemet tarmog'ida Jamg'armaning Web sahifasi yaratilgan. Web -sahifaga ma'lumotlarni v а yaratilgan dizayn rasmlarni kiritish yuqori sifatli dasturlar yordamida foydalanilgan. Web - sahifaning yaratilishida "Asosiy sahifa", " Jamg'arrna haqida ", " O'quv dasturlari ", "Yangiliklar ", "Masofali ta'lim",

"Yordam" v а shunga o'xshash bo'limlar asosiy o'rin egallagan. Jamg'arma portalidagi masofali o'qitish kurslari Jamg'arma boshqaruvi yig'ilishining 2003 - yil avgust oyidagi qarori, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi talablariga asosan, mamlakatimiz ta'lim tizimida faoliyat yuritayotgan yosh istiqbolli pedagog уа ilmiy kadrlarni zamonaviy axborot texnologiyalari asosida kasbiy mahoratlarini oshirish, ularning ma'naviy barkamolligini yuksaltirish maqsadida tashkil etilgan. 2006 - yilda republikamizda ilk bor Jamg'arma bazasida tashkil etilgan o'zbek tilidagi "Ma'naviyat v а ma'rifat ", " Axborot texnologiyalari v а masofali о 'qitish" ( shu jumladan, rus v а ingliz tillarida ham ) v а " Innovatsion texnologiyalar", " Ta'lim muassasalari boshqaruvi" kurslari bo'yicha Jamg'arma portalida elektron ko'rinishdagi kurslar yaratildi. Ushbu kurslar republikamizning ta'lim muassasalari v а ilmiy - tatqiqot institutlarida faoliyat ko'rsatayotgan yosh, istiqbolli pedagog v а ilmiy xodimlaruchun mo'ljallangan bo'lib, hozirgacha 4114 nafar tinglovchi masofali malaka oshirishda qatnashdi. Shulardan 1334 nafari masofali kurslarni muvaffaqiyatli yakunladi v а elektron sertifikatlarga ega bo'ldi. Respublikamizda faoliyat ko'rsatayotgan pedagogika oliy ta'lim muassasalariga mo'ljallangan Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universitetining jamoasi yaratgan portalida masofali о ' qitish kurslari h а m mavjud. Ushbu kurslar respublika o'rta maxsus, kasb - hunar ta'limi muassasalari o'qituvchilariuchun mo'ljallangan. 2007 - 2008 o'quv yilidan boshlab, ushbu portal ishga tushirildi. Ikkala holda ham, masofali kurslarda о ' qish uchun Intemet brauzeri yordamida "Istedod" jamg'armasi уа "Pedagog" saytidagi masofali ta'lim bo'limiga kiritiladi. Tinglovchilar ro'yxatdan o'tish amallarini bajarganlaridan so'ng, kurslar ro'yxatini ko'rsatuvchi reyting daftarchasidagi mavzulami o'qishlari va joriy attestatsiya o'tkazishlari mumkin bo'ladi. Birinchi mavzuga mo'ljallangan testlar topshiriladi v а nazorat testlari muvaffaqiyatli topshirilgan (masalan, o'zlashtirish darajasi 75 v а undan yuqori foiz ) da navbatdagi mavzuga o'tishga ruxsat beriladi.

Joriy nazorat testlari natijasiga ko'ra o'zlashtirish darajasi 75 foizdan kam bo’lgan taqdirda, navbatdagi mavzuni o'qish v а undan test topshiriqlarini bajarishga ruxsat berilmaydi. Kursga mo'ljallangan barcha mavzular muvaffaqiyatli topshirilgach, kompyuter joriy attestatsiyadan olgan jami ballari umumiy ro'yxatga joylashtiriladi v а tinglovchiga kurs bo'yicha yakuniy imtihon topshirishga ruxsat beradi. Yakuniy imtihon natijalariga tinglovchi 75 v а undan yuqori b а ll to'plagan taqdirda elektron sertifikatga ega bo'ladi Hozirgi kunda respublikamizning O'zbekiston Milliy universiteti, Toshkent davlat texnika universiteti, Guliston davlat universiteti, Farg'ona politexnika instituti, Toshkent islom universiteti, Buxoro davlat universiteti, Buxoro oziq ovqat v а yengil sanoat instituti v а boshqa shu kabi oliy ta'lim muassasalarida masofali o'qitish elementlarini kuzatish mumkin 13 . Nima uchun respublikamizda masofali o'qitish shaklidan foydalanish sust rivojlanmoqda? В u quyidagi oltita asosiy sabablarga ko'ra sodir bo'lyapti: psixologik (ta'lim muassasasi rahbariyati уа o'qituvchilarning inerfaoligi - eng asosiy muammo ); gnoseologik (masofaviy o'qitish, o'rgatishni sifatjihatidan yaxshilashi yoki o'qitish ko'rsatkichlarini sanoq sifatidan ko'paytirishini hech kim isbotlamaganligi ); uslubiy (tuli ta'lim texnologiyalarida masofaviy o'qitishni qo'llash uslubiyatining yo'qligi); ish1ab chiqarish ( o'qituvchilarning asosiy qismi о 'qitilmagan, е lektron materialni, dars kontentini, kursni yaratishni bilmasligi ); texnik (texnik baza уа internet tezligining pastligi, dasturiy vositalarning mavjud emasligi); huquqiy (me'yoriy, qonuniy, huquqiy hujjatlar bazasining yo'qligi yoki yetarli emasligi) kabilar. Ushbu oltita to'siqni qanday bartaraf qilish mumkin? 13 Abduqodirov А . А . Axborot texnologiyalari уа masofadan o'qitish. - Т .: Iste'dod. 2006. В -64.

1. Bugungi o'qituvchi уа rahbarlaruchun masofali o'qitishni qo'llash mumkinligini o'zlari hal qilishga, ko'rishga va xulosa chiqarisblariga imkoniyat berish kerak. Ertangi rahbar bir soat davom etadigan e-darsuchun kontenti (materiallari), uni tayyorlash v а chop etishga pul to'lovlarini talab etadigan sakkiz v а undan ko'proq soat ketishini bilishi, masofali o'qitish materiali, uslubiyoti, didaktikasi an'anaviydan farqlanishini, asosiy maqsad bilimlarni uzatish, o'quvchilarni o'rgatish v а tarbiyalash ekanligini anglashi kerak. 2. Ta'lim muassasalarining moddiy - texnik bazasi bugun yoki ertaga albatta, yaxshilanishi, shuningdek, masofaviy o'qitishni tashkil etishuchun internetda dasturiy vositalami yaratish zarur. 3. Ko'pgina davlatlarda, jumladan, Rossiyada masafaviy o'qitishni an'anaviy shaklda o'qish va ma'lumot olish bilan tenglashtiriladigan qonunlar mavjud. O'zbekistonda hali bunday qonun ishlab chiqilmagan. Masofaviy o'qitishning moliyaviy tomonlarini hal qilish yo’llarini amalga oshirishni boshlash payti keldi. 4. Masofaviy o'qitishni amalga oshirish barchamizning vazifamiz ekanligini tushunishimiz lozim. 5. Bugungi o'qituvchini barcha texnologiyalar bilan ishlashga o'rgatish, ularning turlari bilan tanishtirish kerak. 6. Albatta, muammolar yo'q emas. Ularning bir qismi - ilmiy tomondan ishlab chiqish bo'lsa, ikkinchi qismi - masofaviy o'qitishni dasturiy vositalar bilan ta'minlash, yana bir qismi - yaxshi uslubiy tahlil o'tkazishdir 14 Masofaviy o'qitish o'quvchi shaxsini qo'l1ab quvvatlash уа rivojlantirishga qaratilishi zarur. 10 - 15 yil muqaddam juda katta tezlikda rivojlanib ketgan axborot oqimi, kishilardan butunlay yangi ko'nikmalami talab etadi v а ularda yangicha dunyoqarashni shakl1antiradi. Zamonaviy o'quvchi (tinglovchi, talaba) bir birlik vaqtda qancha axborot olishi bilan qiziqadi уа axborot ko'p tomonga intiladi. Aynan 14 Abduqodirov А . А . Axborot texnologiyalari va masofadan o'qitish. - Т .: Iste'dod. 2006. В -64.

shu tufayli, yoshlarning ko'pchiligi masofali o'qitish bilan bog'langan o'quv yurtlariga bajonidil kirishga tayyor. Yuqorida aytilganlarga xulosa qiladigan bo'lsak, ХХ I asrda qo'llanila boshlagan masofali o'qitishning strategik maqsadi - fuqorolarning o'zlari turar - joylarida yoki kasbiy faoliyatlari mobaynida ixtiyoriy darajadagi ta'lim olish huquqini ta'minlashdan iborat. Bugungi kunda xorijiy tilni bilish o'ta muhim ahamiyat kasb etganligi bois chet tili o'qitish tizimini ham isloh etish, dars jarayonlariga zamonaviy pedagogik va axborot - kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda o'qitishning ilg'or usullarini qo'llash ta'limdagi dolzarb masalalardan biriga aylandi. Davrimizning о 'ziga xos xususiyatlaridan biri b о 'lib axborot kommunikatsiya texnologiyalarining jadal rivojlanishi bilan uning imkoniyatlaridan foydalanib, ta'lim jarayoniga yangicha yondashish va uni tashkil etishga alohida e'tibor qaratilmoqda. ХХ I asr - yuksak texnologiyalar asri bo'lib, zamonaviy yoshlarimiz nafaqat davr ruhiga monand, balki elektron olamdagi taraqqiyotga muofiq qadam tashlamoqdalar. Shu boisdan ham, yosh avlodga ta'lim berishjarayoniga boshqacha yondashishni talab etmoqda. Ushbu maqsadda ta'lim ashyolari almashinuvi asosida bilimlami ko'plab tarqalishiga erishildi. Toshkent Moliya institutida 2000 - yil1 - sentabrdan boshlab, iqtisodiy ta'limga masofaviy o'qitish komponentlarini kiritish tajriba loyihasi tatbiq qilishga kirishilgan. Institutning kunduzgi v а sirtqi o'quv shakllarining barcha fakultetlarida kompyuter sinflari zamonaviy texnologiyalar bilan jihozlangan. Masofali kurslarda о ' qish uchun Intemet brauzeri yordamida "Istedod" jamg'armasi v а "Pedagog" saytidagi masofali ta'lim bo'limiga kiritiladi. Tinglovchilar ro'yxatdan o'tish amallarini bajarganlaridan so'ng, kurslar ro'yxatini ko'rsatuvchi reyting daftarchasidagi mavzulami o'qishlari va joriy attestatsiya o'tkazishlari mumkin bo'ladi. Birinchi bosqich kredit - iqtisod fakulteti intemet tarmog'iga ulangan Ьо ' НЬ , qat'iy reja asosida professor o'qituvchilar уа tinglovchilar undan bilim уа malakalarini oshirishda o'z faoliyatlarida foydalanib kelmoqdalar. Tinglovchilaming virtual kitob, virtual kutubxona to'g'risida tasavvurlari kengayib bormoqda. Institutda masofali

o'qitish uslubiy materiallari (matnlar. Audio v а video darsliklar, elektron darsliklar) ayrim fanlarni o'qitishda foydalanilmoqda v а yaxshi natija bermoqda. Masofadan o'qitishda asosiy e'tiborni o'quv - uslubiy materiallarni tayyorlashga qaratish lozim. O'quv uslubiy materiallarning sifati masofadan o'qitish sifatining eng asosiy omillaridan biridir. Masofaviy o'qitishni respublikamizda yo'lga qo'yish bo'yicha takliflarimiz quyidagilardan iborat: 1. Respublikamizning nufuzli universitetlarida masofali o'qitishda qatnashadigan pedagoglarni tayyorlash v а qayta tayyorlashni boshlash. 2. Nufuzli o'quv yurtlarida masofali o'qitish shaklida bakalavr v а magistrlami tayyorlash bo'yicha maxsus mutaxasisliklar ochish v а ularga abiturientlar qabul qilish. з . Respublikamizning bazaviy o'quv Yurtlarining saytlarida masofali ta'lim kurslar tashkil qilib, ulardan, birinchi navbatda, malaka oshirish, keyinchalik talabalami о ' qitishda foydalanish. 4.Respublikamizda masofali o'qish, tinglovchilarga beriladigan sertifikat, diplomlarga tegishli me'yoriy v а huquqiy hujjatlami ishlash v а mutassadi boshqaruv organlarida tasdiqlash. 5. Respublikamizda maxsus elektron darsliklar v а o'quv qo'llanmalar ishlab chiqadigan o'quv uslubiy markaz tashkil etish. Xulosa qilib aytganda, respublikamizdagi о li у o'quv yurtlarida masofaviy o'qitish tizimini tatbiq qilish, uni yanada yaxshi yo'lga qo'yishuchun chet davlatlarining tajribasini o'rganmoq hamda multimedia - elektron darsliklar, elektron kutubxonalar, audio va video darsliklar yaratishga jiddiy etibor bermoq lozim.

II ВОВ . Т il o'rgatishda masofaviy ta'lim texnologiyalaridan foydalanish va unda yuzaga keladigan interfaollik mnammosi. Bugungi kunda xorijiy tilni bilish o'ta muhim ahamiyat kasb etganligi bois chet tili o'qitish tizimini ham isloh etish, dars jarayonlariga zamonaviy pedagogik va axborot - kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda o'qitishning ilg'or usullarini qo'llash ta'limdagi dolzarb masalalardan biriga aylandi. Davrimizning о 'ziga xos xususiyatlaridan biri b о 'lib axborot kommunikatsiya texnologiyalarining jadal rivojlanishi bilan uning imkoniyatlaridan foydalanib, ta'lim jarayoniga yangicha yondashish va uni tashkil etishga alohida e'tibor qaratilmoqda. ХХ I asr - yuksak texnologiyalar asri bo'lib, zamonaviy yoshlarimiz nafaqat davr ruhiga monand, balki elektron olamdagi taraqqiyotga muofiq qadam tashlamoqdalar. Shu boisdan ham, yosh avlodga ta'lim berishjarayoniga boshqacha yondashishni talab etmoqda. Darslarda o'qituvchining o'mi ham o'zgarib bormoqda. O'qituvehi endilikda asosan yo'naltiruvchi vazifani o'tamoqda. Zamon bilan hamnafas qadam tashlashni maqsad qilgan o'qituvchilar darsning har qanday qismini axborot kommunikatsiya texnologiyalari orqali jonlantirishga tayyor bo'lishlarini davr talab etmoqda. Ta'lim jarayoniga axborot kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish, ayniqsa, chet tillarini o'qitish va o'rganishda tobora katta ahamiyatga molik b о 'lib bormoqda. Yangi axborot texnologiyalari chet tillarini о ' qitishda katta imkoniyatlar taqdim etadi, fan bo'yieha sifatli bilim olish va ta'lim samaradorligini oshirishda muhim o'rin tutadi 15 . Ma'lumki davr talabiga monand dars o'tishda mazkur fandan o'tilayotgan birortayam mashg'ulot o'qituvchi yoki o'quvchilaming taqdimotisiz o'tmasligi lozim. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012 – yil l0 - dekabrdagi " Chet tillarini o'rganish tizimini yanada takomillashtirish chora - tadbirlari 15 Ishmuhhamedov R.J. Innovatsiya texnologiyalari yordamida ta'lim samaradorligini oshirish yo'llari. Т .: TDPU, 2004. В -47.

to'g'risida"gi Qarorida "Zamonaviy pedagogik v а axborot - kommunikatsiyasi texnologiyalaridan foydalangan holda o'qitishning ilg'or uslublarinijoriy etish уо 'li bilan, o'sib kelayotgan yosh avlodni chet tillariga o'qitish, shu tillarda erkin so'zlasha oladigan mutaxasislarni tayyorlash tizimini tubdan takomillashtirish hamda uning negizida, ulaming jahon taraqqiyoti yutuqlari hamda dunyo axborot resurslaridan keng ko'lamda foydalanishlari, xalqaro hamkorlik va muloqatni rivojlantirishlariuchun shart sharoit v а imkoniyatlar yaratish " ishlari v а buninguchun bir qator muhim vazifalami amalga oshirish zarurligi ko'rsatilgan. Mazkur hujjatda 2013- 2014-o'quv yilidan boshlaboq umumiy o'rta ta'lim maktablarining birinchi sinflaridan chet tillari avval o'yin tarzida keyinchalik asosiy ta'lim sifatida axborot kommunikatsiya texnologiyalari vositalaridan foydalangan holda o'qitish belgilab berilgan. Ushbu muhim qarorga muofiq bugun, ayniqsa chet tillarini o'rganish darslariga yanada chuqurroq nazar tashlandi. Jahon maydonida yurt sha'nini munosib himoya qilishiuchun yoshlarimiz, avvalo o'zining xorijiy tengdoshlari bilan raqobatlasha olishi lozim. Bugun esa raqobat chet tillari, xususan, xalqaro biznes tili b о ’lgan ingliz tilida olib borilmoqda. 2.1. Chet tillarini o'qitishda zamonaviy texnologiyalarning o'rni. Axborot kommunikatsiya texnologiyalari vositalari - komyuter texnikasi, magnitafon, kitob, video uskunalari, elektron doska orqali dars vaqtini tejash v а yanada ko'proq samarali ma'lumot olishga imkoniyat demakdir. Bugun yoshlar ham qo'shimcha ma'lumot olishuchun kitobni izlab varaqlab vaqt sarflamaydilar, balki uni tejab inteetrnga murojaat qiladilar. Chet tillarini о ' qitishda intemet hamda uning katta imkoniyatlaridan foydalanishlari natijasida, ta'lim va pedagogikjarayonlariga multimedia texnologiyalarining joriy etilishining istiqbolliligi taboro namoyon bo'lmoqda. Ma'lumki, asosiy kommunikatsiya vositasi sifatida Intemet bilan tanishuv to'rt уо 'nalishda: Intemet axborot olish vositasida sifatida;

Intemet muloqat qilish vositasi sifatida; Intemet о ' qitish vositasi sifatida; Intemet ko'ngilochar vosita sifatida amalga oshiriladi. Bunda tarmoqda axborot izlashda kommunikatsiyaning asosiy vositalari (elektron pochta, chat) bilan ishlashni mashq qilishga katta e'tibor qaratiladi. Boshlang'ich bosqichda axborot almashuv jarayoni faqat yozma matn bilan cheklangan bo'lsa, asta - sekin unga grafik va ovozli hujjatlar kiritiladi 16 Toshkent viloyati Qibray Qishloq xo'jalik kasb - hunar kolleji ta'lim jarayonida ham axborot kommunikatsiya texnologiyalari va Intemet taqdim etgan imkoniyatlardan keng foylaniladi. Masalan, o'tgan 2012 - yil davomida kollej o'qituvchilarining 100 foizi axborot texnologiyalari bo'yicha malaka oshirib, o'z bilimlari doirasini kengaytirdilar va bugungi kunda Word, Excel, Power Point dasturlarida bemalol ishlamoqdalar. Intemet tizimida barcha chet tili o'qituvchilari va o'quvchilari foydalana oladilar. Kollej o'qituvchilari va o'quvchilari orasida o'tkazilgan so'rovnomamizga asosan, kollejdagi o'qit и vchilaming 100 foizi va 65 foiz o'quvchilar uyda kopy и ter bilan ishlash imkoniyatiga ega, o'qit и vchilaming 90 foizi intemet tizimiga ulangan. Kollejda mavjud axborot - resurs markazida Intemetga bepul kirish imkoniyati mavjud. Unda o'qituvchi va o'quvchilar darsdan keyin, bo'sh vaqtlarida Ziyonet tannog'idagi va Yo и t и be, bloglar hamda ko'plab boshqa saytlardan bepul foydalanishlari mumkin. Ви ma'lumotlar chet tili darslarida Intemetdan yanada samaraliroq foydalanish imkoniyati mavjud ekanligini ko'rsatadi. Chet tili darslarida axborot komm и nikatsiya texnologiyalari va xususan, Intemetdan foydalanish orqali bir necha didaktik masalalami hal etish mumkin. Bulardan, talabalar bilimini tekshirishda: - Turli xildagi on-line, ya'ni interaktiv rejimdagi testlar; - Off-line testlar, ya'ni testlaming elektron variantlaridan foydalanish; 16 Farberman B.L., Musina R.T., Jumaboyeva Р . А . Oliy o'quv yurtlarida o'qitishning zamonaviy usullari. - Т ., 2002. В - 63

- Intemet tizimida bilimini boshlang'ich bosqichdan boshlab eng y и qori bosqichdagi talabalaruchun ko'plab sinovlar TOEFL, IELTS kabi testlar mavjud. В u kabi testlaming o'quvchiuchun afzalligi abyektiv v а tezkor javobidadir. Bir vaqtning o'zida turli bilim saviyasiga ega talabalarga turli testlar berilishi, yangi mavzuni tushuntirishda: dars sifatini fotosuratlar, kliplar, kinolavhalar, videolavhalar orqali oshirish, masalan: o'quvchilar kitob matnidan turli xorijiy davlatlar haqida oddiy ma'lumot olibgina qolmay, shu davlatlarga virtual sayohat, chet davlatlarining an'an а v а urf - odatlari haqida video lavhalar, qo'shiqlar, kliplar tomosha qilishlari mumkin. O'tilgan mavzuni mustahkamlashda: - о 'quvchilar loyihalar yaratishlari; - fanlararo darslar o'tishda qo'shimcha ma'lumot qidirish; - taqdimot tayyorlash yoki elektron pochta orqali chet ellik do'stlari bilan suhbat o'tkazish orqali o'quvchilaming bilim olishga bo'lgan ishtiyoqini sezilarli darajada ko'taradi. Axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanib, dars o'tishda o'qituvchi unga Davlat standartlari asosida re'ja tuzib, tayyorgarlik ko'rishi kerak. Darsda axborot kommunikatsiya texnologiyalari hech qachon o'qituvchining o'mini egallay olmaydi, balki unga ko'makdoshlik vazifasini o'taydi. Dars mazmuniga ko'ra axborot kommunikatsiya texnologiyalari v а boshqa pedagogik texnologiyalami navbatma - navbat oqilona qo'llash lozim. Axborot kommunikatsiya texnologiyalarini dars jarayoniga tatbiq qilishdan maqsad darsni boyitish, oddiy kitob bera olmaydigan ma'lumotlami didaktik ko'rgazmalami berishdir. Bugungi kunda ta'lim tizimining barcha bosqichlarida zamonaviy pedagogik v а axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda o'qitishning ilg'or uslublarini joriy etish, o'sib kelayotgan yosh avlodning chet tillarga qiziqishini yanada oshirish va o'z navbatida, shu tillarda erkin so'zlasha oladigan mutaxassislami tayyorlash tizimini tubdan takomillashtirish, shu bilan bir qatorda ulaming jahon

sivilizatsiyasi yutuqlari hamda dunyo axborot resurslaridan keng ko'lamda foydalanishlari, xalqaro hamkorlik va muloqotni rivojlantirishlariuchun sharoit va imkoniyatlar yaratish ko'zda tutilgan 17 Chet tillami izchil о 'rganishda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan samarali foydalanish muhim ahamiyatga ega. Aytish joizki, shunday vositalardan biri - interfaol elektron doskadir. Ushbu doskalar ijodkor o'qituvchilaruchun darslami qiziqarli, noan'anaviy tarzda tashkil etish hamda har qanday murakkablikdagi mavzulami o'quvchilarga oson tushuntirish imkonini beradi. Undagi ko'plab tasvirli rolik va ovozli fayllar esa o'quvchilarga o'qish, yozish, sanashga oid ko'nikmalarini shakllantirish, nutqni soddalikdan murakkablik sari rivojlantirib borishga ko'maklashadi. Bugungi kunda interfaol elektron doskalaming bir qator, jumladan, "SensBox", "Interwrite DualBoard" va "Uboard" turlari mavjud Ьо 'li Ь , ular respublikamiz maktablarida tashkil etilgan tajriba-tadqiqot maydonlarida muvaffaqiyatli sinovdan o'tgan. Albatta, bu kabi o'quv-texnika vositalarini amaliyotga kengjoriy etish, birinchi galda, o'qituvchilardan ma'lum ko'nikma va ulardan samarali foydalanishni talab etadi. O'zbekiston davlat jahon tillari universiteti bilan hamkorlikda xorijiy tillar bo'yicha pedagog kadrlar, xususan, 2013 - 2014 о ' quv yilida l-sinf1arda chet tillaridan dars beradigan o'qituvchilaming malakasini oshirish bo'yicha chora-tadbirlar ham ishlab chiqilgan. Mamlakatimizda navqiron avlodning mukammal bilim va salohiyatga ega bo'lishi, eng avvalo, o'quv muassasalarida tashkil qilinayotgan ta'limjarayoniga bevosita bog'liq. 2013-2016 yillarda ta'lim muassasalari xorijiy tillar kabinetlarini zamonaviy axborot-kommunikatsiya hamda o'qitishning texnik vositalari hamda anjomlari bilan jihozlashning jadallashtirilishi, shuningdek, televidenie, mahalliy telekanallar orqali bolalar v а o'smirlarni xorijiy tillarga o'rgatish bo'yieha ko'rsatuvlar tayyorlash, boshqa xalqlarning tarixi v а madaniyati, jahon ilm-fani v а texnikasi 17 Ochilov М . Yangi pedagogik texnologiyalar. - Qarshi: Nasaf, 2000. В -87 .

yangiliklariga bag'ishlangan ilmiy-ommabop xorijiy badiiy hamda multiplikatsion filmlarni o'zbek tilidagi subtitr yordamida, muntazam ko'rsatib borishni amalga oshirish, "ZiyoNet" tarmog'i orqali ta'lim muassasalarining xalqaro ta'lim va bilim olish manbalariga kirish imkoniyatlarini orttirish, ingliz tilida o'quv v а badiiy adabiyotlar, ixtisoslashtirilgan rasmlar bilan bezatilgan gazeta v а jurnallarni chop etishni tashkil etish kabi jihatlar mamlakatimiz yoshlariga dunyo xalqlari tarixi, madaniyati ilm-fani bilan yaqindan tanishish imkonini berish bilan bir qatorda, o'z tariximizni, madaniyatimizni v а yutuqlarimizni ham namoyon etish imkonini beradi. Та ' Н m jarayonida yuqori malakali, fan asoslarini puxta egallagan, har tamonlama yutuk mutaxasislarni tayyorlash asosiy maqsad qilib qo'yilgan. Shuninguchun hozirgi zamon talablariga muofiq xorijiy tillarni o'rganishda zamonaviy axborot texnologiya vositalaridan foydalanish muhim ahamiyatga ega. Chet tili darslarida zamonaviy о ' quv - texnik vositalari, lingafon xonalari, multimedia, maxsus dasturlashtirilgan mavzular, ko'p tilli elektron lug'atlardan foydalanish maqsadga muofiqdir. Chet tillarini o'rganishda masofaviy ta'lim usullaridan, matbuot, telekomunikatsiya v а internet materiallaridan foydalanish o'quvchi - talabalarning faqat chet tillarini o'rganibgina qolmay, balki intelektual darajasini oshirishuchun axborot manbai bo'lib xizmatqiladi. Har bir talaba tamonidan o'z mutaxasislik fani bo'yicha xorijiy mamlakatlarda nashr etilgan adabiyotlardan, kerakli jurnal, gazetalar v а axborot tarqatuvchi vositalardan unumli foydalansa ko'zlangan maqsadga erishish mumkin. Adabiyotlar asosan internetdan olinsa, bevosita o'z mutaxasislik fanlari bo'yieha xorjiy manbalardan, darslik o'quv-uslubiy qo'llanmalardan foydalanish samarali natijalar beradi. Talaba yoshlarga har yili o'quv yurtlarida o'tkaziladigan ilmiy-amaliy anjumanlarda о ' z maqolalarini chet tilida tayyorlab ishtirok etishlari ham chet tilini o'rganishda katta foyda beradi. Chet tillarini o'rganishda kompyuterlarda foydalanish talabalaruchun ancha qulaylik yaratadi. Umumiy til o'rganishdan o'z mutaxasisligi bo'yicha terminlami o'rganishni rejalashtirish, kompyuter yordamida bu masalani tez

v а samarali yechish mumkin. Dars jarayonida kompyuterda dasturlashtirilgan mavzular yordamida o'z bilimini oshiribgina qolmay, kompyuterda ishlash malakasini ham о ' zlashtiradilar. Xorijiy tillar bilan bir qatorda, o'z mutaxasisligi bo'yicha mukammal o'qish va gapirish talaba yoshlar uchun katta istiqbol yaratadi. Internet orqali mutaxasislik fani b о ’yicha rivojlangan mamlakatlar - AQSH,Angliya, Germaniya, Rossiya, Fransiya уа boshqa davlatlar kutubxonalaridan kitob, jumal уа yangiliklar olishga harakat qilish maqsadga muofiqdir. Xorijiy tillarni mukammal o'zlashtirish v а til muhitini yaratishuchun turli didaktik tarbiyaviy tadbirlarni uyishtirish v а ularning dars jarayonida materiallar bilan bog'liqligini ta'minlash, darsdan tashqari qo'shimcha darslar uyishtirish diktant, bayon, insho yozdirish viktorina v а bahslar о ’tkazish, testlar yechish, kurs ishi, mustaqil ish уа bitiruv malakaviy ishlarini chet tilida yozishni o'rganish talabalar bilimini oshirishda foydali hisoblanadi. O'quv yurtlarida o'tkaziladigan ma'naviy-ma'rifiy tadbirlami xorijiy tilda tashkil etish hamda talaba yoshlarni faol tashkilotchilarga aylantiradi. Bo'lajak malakali mutaxasislar uchun oliy ta'lim muassasalari va ilmiy markazlar bilan aloqada bo'lish hozirgi zamon talablaridan biridir. Bu til o'rganish bilan bir qatorda yangi adabiyotlarni tarjimasiz о 'qitishga imkon yaratadi. Mustaqil davlatimizningjahon hamjamiyatida o'ziga xos o'mi taboro o'sib, xalqaro, savdo-sotiq, turizm v а davlatlat o'rtasidagi iqtisodiy, madaniy aloqalar rivojlanib borayotgan bir vaqtda uning kelajagini yaratuvchi yoshlarga xorijiy tillarni puxta o'rganish v а xorijliklar bilan bevosita muloqat qila olish davomida o'ziga v а boshqalarga taalluqli masalalami erkin muhokama qilish, umuman og'zaki yoki yozma shaklda muloqat qilishni o'rganish hozirgi davrning eng muhim talablaridan biri bo'lib kelmoqda 18 . Xorijiy tillami o'zlashtirishda yangi texnologiyalami qo'llash talaba yoshlami mustaqil fikrlashga, ya'ni yangi bilimlami egallashga, dunyo qarash va tafakkumi 18 Roziqov О ., Og'ayev S., Mahmudov М ., Adizov В . Ta'lim texnologiyasi. - Т .: 2005. В -31

rivojlantirishga hozirgi zamon talablariga javob beruvchi yuqori malakali mutaxasis Ьо ’lib yetishishiga yordam beradi. Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, Intemetdan foydalanib, chet tilini o'qitish orqali o'qituvchilar ham va o'quvchilar ham o'z ishlarida qulay imkoniyatlarga ega bo'ladilar, shu boisdan ham axborot kommunikatsiya texnologiyalarini dars jarayonida joriy etish dolzarb masala hisoblanadi. Zamonaviy dars samaradorligiga ta'limiy dasturlar, Intemetdan axborotni izlab topish, natija sifatida chet tillami o'rganishga qiziqishning o'sishi, xalqaro, madaniyatlararo muloqotga aloqadorlikni anglash, ta'lim muhiti doirasini kengaytirish imkoniyati asosida erishiladi.

2.2. Interfaol ta'lim tushunchasi. Chet tili darslarida interfaol usulIardan foydalanish. Mamlakatimizda axborot jamiyatini shakllantirish, barcha sohalarda eng ilg'or axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish bo'yicha salmoqli ishlar amalga oshirilyapti. Xususan, bujarayonda interfaol (interaktiv) xizmatlaming imkoniyatlari yuqori baholanmoqda. O'zbek tilining izohli lug'atida "interfaol" tushunchasiga axborotlami kompyuter tarmog'i orqali qabul qilish yoki uzatishga asoslanish deya ta'rif berilgan. Vikipediyada esa interaktivlik ob'yektlar o'rtasidagi o'zaro harakat xarakteri va darajasini ochib beruvchi tushuncha sifatida baholangan bo’lib, axborot nazariyasi, informatika va dasturlash, telekommunikatsiya tizimlari, sotsiologiya, sanoat dizayni va hokazo sohalarda qo'llanilishi aytiladi. Bir so'z bilan aytganda, interfaollik - tizimni tashkil etish tizimi bo'lib, bu tizmning qismlari o'rtasida axborot almashinuvini yo'lga qo'yish orqali muayyan maqsadga erishishdir. Interfaol metod - ta'lim jarayonida o'quvchilar hamda o'qituvchi o'rtasidagi faollikni oshirish orqali o'quvchilaming bilimlami o'zlashtirishini faollashtirish, shaxsiy sifatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Interfaol metodlarni qo'llash dars samaradorligini oshirishga yordam beradi. Interfaol ta'limning asosiy mezonlari: norasmiy bahs - munozaralar o'tkazish, o'quv materialini erkin bayon etish va ifodalash imkoniyati, ma'ruzalar soni kamligi, lekin seminarlar soni ko'pligi, o'quvchilar tashabbus ko'rsatish1ariga imkoniyatlar yaratilishi, kichik guruh, katta guruh, sinfjamoasi bo'lib ish1ashuchun topshiriqlar berish, yozma ishlar bajarish va boshqa metodlardan iborat bo'lib, ular ta'lim-tarbiyaviy ishlar samaradorligini oshirishda o'ziga xos ahamiyatga ega. Hozirda ta'lim metodlarini takomillashtirish sohasidagi asosiy yo'nalishlardan biri interfaol ta'lim va tarbiya usullarini joriy qilishdan iborat. Barcha fan o'qituvchilari dars mashg'ulotlari jarayonida interfaol usullardan borgan sari kengroq foydalanmoqdalar. Interfaol usullarni qo'llash natijasida o'quvchilarning mustaqil fikrlash, tahlil qilish, xulosalar chiqarish, o'z fikrini bayon qilish, uni asoslagan holda him оуа qila bilish, sog'lom muloqot, munozara, bahs olib borish ko'nikmalari

shakllanib, rivojlanib boradi. Interfaol ta' lim jarayonida dars о ' quvchilarning о ' zaro muloqotlari asosida amalga oshiriladi. Interaktiv ingliz so'zidan olingan b о ’lib, «Interakt», уа 'ni, Inter – bu « о ’zaro», «akt» - harakat, ta'sir, faollik m а 'nolarini bildiradi. Interfaollik, bu о 'zaro ikki kishi faolligi, уа ' ni, bunda о ' quv-biluv jarayoni о ' zaro suhbat tariqasida, dialog shaklda (kompyuter aloqasi) yoki о ' qituvchi - о ’quvchilarning о 'zaro muloqotlari asosida kechadi. Interfaollik - о ' zaro faollik, harakat, ta 'sirchanlik, о ’quvchi-o 'qituvchi, о ’quvchi-o'quvchi (sub 'yekt-sub 'yekt) suhbatlarida sodir b о ’ladi. Interfaol metodlarning bosh maqsadi - о ’quv jarayoniuchun eng qulay muhit vaziyat yaratish orqali о 'quvchining faol, erkin, ijodiy fikr yuritish, uni ehtiyoj, qiziqishlari, ichki imkoniyatlarini ishga solishga muhit yaratadi. Bunday darslar shunday kechadiki, bu jarayonda bironta ham о ' quvchi chetda qolmay, eshitgan, о 'qigan, ko 'rgan bilgan fikr-mulohazalarini ochiq-oydin bildirish imkoniyatiga ega bo'ladilar. O'zaro fikr almashish jarayoni sodir bo'ladi. Bolalarda bilim olishga havas, qiziqish ortadi, о 'zaro do'stona munosabatlar shakllanadi. Chet tilini o'qitish metodikasida zamonaviy hisoblangan interfaol metodlar olimlar tomonidan ishlab chiqilgan va ularni an'anaviy metodlarga nisbatan samaradorlik darajasi ko'proq ekanligi isbotlangan. Interfaol metodlar o'quv jarayonining salohiyatini an'anaviy metodlarga nisbatan ancha ko'taradi. Chunki, interfaol metodlarda o'quvchining o'zi mustaqil holda erkin fikr yuritadi, o'qituvchi bilan hamkor sifatida ishlaydi. Zamonaviy texnologiyalar orqali chet tili o'qitilar ekan, unda o'quvchi o'zi dars jarayonini rejalashtiradi, o'zi belgilagan o'quv rejasi asosida shug'ullanadi, o'qitish metodlarini o'quvchi va o'qituvchi hamkorlikda tanlaydi, o'quv materiali muhokamasida ishtirok etadilar. Bunda o'quvchilar bir-birlariga yordam beradilar. XX asr oxiri va ХХ I asr boshlarida ta'lim sohasida "interfaol" usullar degan ibora pedagogik adabiyotlarda keng ishlatilmoqda. В u iboraning mohiyatini ochib berishga harakat qilib ko'ramiz. "inter" o'ta degan ma'noda ishlatilmoqda. Interfaol degani o'ta faol ta'lim usuli deganidir. В u usullar guruhi tez muddatda samarali ta'sir

etish o'quvchilarda mustaqil fikr qilishni, ulardagi ijodkorlik hamda mavzu mohiyatini qiziqib o'zlashtirishlarini ta'minlaydi. O'qitishning interfaol usullari, tushuntirish, ko'rsatmali va vositalardan foydalanish kabi an'anaviy usullardan uning samaradorligi yuqori bo’lib, u talabalarni shaxs sifatida shakllanishi, xususiy qobilyatlarini oshirish, ijodiy mustaqilligini ta'minlashda muhim omil hisoblanadi. Interfaol ta'lim va an'anaviy ta'lim o'rtasida farqlami quyidagilarda ko'rishimiz mumkin: 1. O'quv rejadagi fanlami o'qitishda qaysi mavzular bo'yicha interfaol darslar tashkil qilish maqsadga muvofiqligini hisobga olish zarur. Bunda har bir mavzu bo'yicha mashg'ulotning maqsadiga to'liq erishishni ta'minlaydigan interfaol yoki an'anaviy mashg'ulot turlaridan foydalanish ko'zda tutiladi. 2. Interfaol mashg'ulotning samarali bo'lishiuchun o'quvchilar yangi mashg'ulotdan oldin uning mavzusi bo'yicha asosiy tushunchalami va dastlabki ma'lumotlami bilishlarini ta'minlash zarur. 3. Interfaol mashg'ulotda o'quvchilaming mustaqil ishlashlariuchun an'anaviy mashg'ulotga nisbatan ko'p vaqt sarflanishini hisobga olish zarur. Shularga o'xshash farqlarning ijtimoiy hayotdagi ta'siri to'g'risida bir necha asr muqaddam A.Navoiy o'zining mashhur "Mahbub ul-qulub" asari muqaddimasida shunday yozgan edi: "Umid ulkim, o'qig'uvchilar diqqat v а e'tibor ko'zi bila nazar solg'aylar v а har qaysisi o'z fahmu idroklariga ko'ra bahra olg'aylar ... ". Bunda shu asarni har kim turlicha, ya'ni o'z fahmi idroki darajasidagina tushunishi, o'zlashtirishi, foyda ola bilishi v а amalda qo'llay bilishi ko'rsatib o'tilgan bo'lib, bundan biz interfaol ta'lim usullarining an'anaviy usullardan asosiy farqlari to'g'risida yuqorida aytgan

xulosalarimizni yanada qisqa qilib, о ' quvchilarning fahmu idroklarini о ' stirishdan iborat, deb ifodalashimiz mumkin 19 . Bunda ta'kidlash lozimki, interfaol ta'lim usullari O'zbekistonda qadim zamonlardan beri ta'lim-tarbiya jarayonida muallim bilan talabalar hamda talabalar bilan talabalar o'rtasidagi muloqotlarda muhokama, munozara, muzokara, mushohada, tahlil, mashvarat, mushoira, mutolaa kabi shakllarda qo'llab kelingan. В u usullar talabalarning nutq, tafakkur, mulohaza, zehn, iste'dod, zakovatlarini o'stirish orqali ularning mustaqil fikrlaydigan, komil insonlar bo'lib etishishlariga xizmat qilgan. Hozir interfaol mashg'ulotlarni olib borishda ma'lumki, asosan interfaol usullar qo'llanilmoqda. Kelgusida esa bu usullar ma'lum darajada interfaol texnologiyaga o'sib o'tishi maqsadga muvofiq. В u interfaol usul hamda texnologiya tushunchalarining o'zaro farqini bizningcha, shunday ta'rit1ash mumkin. Interfaol ta'lim usuli - har bir o'qituvchi tomonidan mavjud vositalar уа o'z imkoniyatlari darajasida amalga oshiriladi. Bunda har bir o'quvchi o'z motivlari уа intellektual darajasiga muvofiq ravishda turli darajada o'zlashtiradi. Interfaol ta'lim texnologiyasi - har bir o'qituvchi barcha o'quvchilar ko'zda tutilgandek o'zlashtiradigan mashg'ulot оНЬ borishini ta'minlaydi. Bunda har bir o'quvchi o'z motivlari va intellektual darajasiga ega holda mashg'ulotni oldindan ko'zda tutilgan darajada o'zlashtiradi 20 Interfaol mashg'ulotlami amalda qo'llash bo'yicha ayrim tajribalami o'rganish asosida Ь u mashg'ulotlaming sifat va samaradorligini oshirishga ta'sir etuvchi ayrim omillarni ko'rsatishimiz mumkin. Ularni shartli ravishda tashkiliy-pedagogik, ilmiy-metodik hamda o'qituvchiga, 19 Safarov А . Bahramov Q. Noan'anaviy darslar уа ta'limning interfaol usullari. - Buxoro. 2004. В - 44. 20 Yo'ldoshev J.G'. Yangi pedagogik texnologiya: yo'nalishlari, muammolari, yechimlari. «Xalq ta'limi» jurnali, 1999, N!!4, В -4-12

o'quvchilarga, ta'lim vositalariga bog'liq omillar deb atash mumkin. Ular o'z mohiyatiga ko'ra ijobiy yoki salbiy ta'sir ko'rsatishini nazarda tutishimiz lozim. Interfaol mashg'ulot turlari ko'p bo'lib, ulami dars mavzusining xususiyatlari hamda ko'zda tutilgan maqsadlarga muvofiq tanlanadi va tegishlicha tayyorgarlik ko'riladi. Interfaol mashg'ulotda ishtirok etishuchun o'quvchilarning tayyorliklariga o'ziga xos talablar qo'yiladi, bular mashg'ulotda faol ishtirok etishuchun zarur bilimlami o'zlashtirganlik, muloqotga tayyorlik, o'zaro hamkorlikda ishlash, mustaqil fikrlash, o'z fikrini erkin bayon qilish va himoya qila olish ko'nikmalari va boshqalardan iborat. Mashg'ulotda vaqtdan unumli foydalanish zarur shart hisoblanadi. Buninguchun zarur vositalami to'g'ri tanlash, tayyorlash hamda mashg'ulot o'tkazuvchilar va ularning vazifalari aniq belgilangan bo'lishi lozim. Interfaol metodlar bilan an'anaviy ta'lim usullari orasida o'ziga xos farqlar mavjud Ьо 'li Ь , har bir o'qituvchi Ь u farqlarni qiyoslashi, ularning bir-biriga nisbatan afzalliklari va kamchiliklarini darsni rejalashtirish va uni o'tkazish usullarini tanlashda to'g'ri hisobga olishi zarur. Bunda yangi bilimlarni berish, ko'nikmalami shakllantirish, rivojlantirish, mustahkamlash, bilimlarni takrorlash, amalda qo'llash mashg'ulotlarida hamda o'quv fanining xususiyatlarini hisobga olgan holda har bir mavzu bo'yicha mashg'ulotuchun eng maqsadga muvofiq bo'lgan interfaol yoki boshqa metodlarni to'g'ri tanlash nazarda tutiladi.To'g'ri tanlangan metodlarni qo'llash mashg'ulotning qiziqarli va samarali bo'lishini ta'minlaydi. Ta'lim texnologiyasining hozirgi taraqqiyot bosqichi ta'lim jarayonida interfaol dars usullarining keng qo'llanilayotganligi bilan arakterlanadi. Uzoq yillar foydalanilgan o'qitish texnologiyasidagi bir xillik, ta'limjarayonida o'qituvchi gegemonligi, o'qituvchi tamonidan fanni tayyor, ortiqcha mushohada qilmasdan ham qabul qilinadigan darajaga keltirib о 'quvchiga taqdim etishga urinish o'quvchilaming faolligini pasaytirib, ularda ijodiy fikrlash malakasini shakllanishiga to'sqinlik qila boshlagan edi. Shuninguchun ham ta'limjarayoniga o'quvchini o'qitadigan emas, balki uni o'qishga, bilim olishga o'rgatadigan interfaol dars usullarini qo'llashga urinish

kuchaydi. Biroq ta'lim amaliyotidagi barcha muammolami interfaol dars usuli yordamida hal qilishga urinish, ko’lami muvaffaqiyat keltiruvchi sehrli tayoqcha deb qarash hollari ham и chraydi 21 Fikrimizcha, Ьи xato nuqtai - nazar Ьо 'li Ь , birinchidan interfaol o'yin us и llarining ta'limda zaruriy o'rinni topa olishga putur yetkazadi, ulaming ijobiy jihatlarini xiralashtiradi, ikkinchidan, an'anaviy texnologoyaning yillar davomida sayqallanib ulgurgan samarali shakllarini chetga surib qo 'yadi. Doimo muvaffaqiyat keltiradigan universal o'qitish metodi yo'q, madomiki shunday ekan, an'anaviy о ' qitish texnologiyasidan but и nlay voz kechish haqida emas, и ning yaxshi jihatlarini saqlab qolgan holda, interfaol dars и sullami joriy etish haqida o'ylansa to'g'ri bo'ladi. Darslar nechog'li qiziqarli, foydali уа samarali tashkil etish o'qit и vchilaming ijodkorligi, tashabbuskorligiga bog'liq.o'qit и vchi faqat o'qitibgina qolmay, o'quvchini mustaqil mutolaa qilish orqali ta'lim olish ko'nikmalarini shakllantirishi, o'quvchilarni darslik, qo'llanma, intemet xabarlari, manbalarini tahlil qilish orqali bilim olishga o'rgatishi, o'q и vchi ta'limjarayonida eshitib, ko'ribgina qolmay, balki dars mazmunini o'rganishda uni faol ishtirokchisiga aylanishini ta'minlashi zarur. Agar o'qituvchi interfaol ta'lim mazmunini v а mohiyatini, uning metodlarini o'qib o'rganib, o'zlashtirib, o'z pedagogik faoliyatiga joriy eta olsa, takomillashgan Davlat ta'lim standartlarini уа modemizatsiya qilingan о ' quv dast и rlarini to' la о ' zlashtirishlarini kafolatlaydi, sifat уа samaradorlikka erishishni ta'minlaydi. Har bir o'qit и vchi o'z o'quvchisini dars jarayonida faollashtira olsa, bolalaming o'qish, o'zlashtirish, bilim, ko'nikma, malakalarini egallash darajasi yuqori ko'rsatkichlami tashkil etadi. Dars samaradorlini ta'minlashni maqsad qilib olgan o'qit и vchi interfaol dars и s и llaridan o'z o'mida mohirona foydalansagina o'z maqsadiga erishadi. 21 Ta'limdagi yangi pedagogik texnologiyalar: muammolar, yechimlar: Ilmiy - amaliy konferensiya materiallari. - Т .: Q'zPFI Т I. 1999

Interfaollik asosida o'tgan darsni tashkil etish shunday kechadiki, Ьи jarayonda birortayam o'q и vchi chetda qolmaydi, ya'ni ular ko'rgan, bilgan, o'ylagan fikrlarini ochiq - oydin bildirish imkoniyatiga ega bo'ladilar. O'quvchilar hamkorlikda ishlashda mavzu mazmunini bilish o'zlashtirishda o'zlarining shaxsiy hissasini qo'shish imkoniyatiga ega bo'ladilar. O'zaro bilimlar, g'oyalar, fikrlarni almashish jarayoni sodir bo'ladi. Bunday holatlar o'zaro samimiylikni ta'minlaydi, yangi bilimlami olish, o'zlashtirishga havas oshadi, sh и jarayonda bir - birlarini qo'llab - q и vvatlash, o'zaro do'stona m и nosabatlar v и j и dga keladi. Buning tarbiyaviy ahamiyati katta. Xulosa qilib aytish m и mkinki, interfaol ta'lim bir vaqtda bir nechta masalani hal etish imkoniyatini beradi. Bulardan asosiysi-o'q и vchilaming m и loqot olib borish bo'yicha ko'nikma va malakalarini rivojlantiradi, o'q и vchilar orasida emostional aloqalar o'matilishiga yordam beradi, и lami jamoa tarkibida ishlashga, o'z o'rtoqlarining fikrini tinglashga o'rgatish orqali tarbiyaviy vazifalaming bajarilishini ta'minlaydi. Shu bilan birga, amaliyotdan ma'l и m bo'lishicha, dars jarayonida interfaol metodlarni qo'llash o'q и vchilarning asabiy zo'riqishlarini bartaraf qiladi, и lar faoliyatining shaklini almashtirib t и rish, diqqatlarini dars mavz и sining asosiy masalalariga jalb qilish imkoniyatini beradi.

2.3. Chet tillarni masofaviy o'qitishda interfaol usullardan foydalanish qulayliklari va unda yuzaga keladigan muammolar. Mamlakatimiz ta'lim tizimida sezilami o'zgarishlar ro'y berayotganligi k и n sayin yaqqol ko'rinib bormoqda. Turli ta'lim shakllari qatori ayniqsa, masofadan o'qitish keng qo'llanilayotganligi ham q и vonchli hol. Ushb и ta'limning ko'plab afzallik tamonlari borligi ko'pchilikka ayon. Barcha oliy o'q и v yurtlarida masofadan o'qitish texnika va texnologiyasini amalga oshirish borasida qator ishlar olib borilmoqda. Axborot texnologiyalarining rivojlanishi masofadan o'qitishni tashkil etishga yangicha yondashuvni taqozo etadi. Masofadan о ' qitishni hozirgi zamon modellarining asosida kommunikatsiya v а tarmoq texnologiyalari yotadi. Ushbu texnologiyalar axborotdan foydalan и vchilarga keng qamrovli yo'l ochib berish bilan birga ularni muhofaza etish muammosini keltirib chiqaradi. Masofadan o'qitishda o'qit и vchi bilan tinglovchining orasida to'gridan - to'gri m и loqatning yo'qligi ham ba'zi m и ammolami keltirib chiqaradi. Masalan, m и ammoli o'qitishjarayonini tashkil etishda ta'l и m qiyinchiliklar paydo bo'ladi. Tinglovchini yetuk mutaxasis qilib tayyorlashda muammoli о 'qitishni tashkil etish muloqotni telekonferensiya orqali amalga oshirish m и mkin. А mm о bu bilan muammoni hal etishuchun qo'shimcha o’quv materiallarini ishlab chiqish lozim bo'ladi. B и lar qatorida turli darajadagi m и ammoli topshiriqlar, m и ammoli vaziyat hosil qil и vchi ko'rsatmalar уа hakozalar bo'lishi maqsadga muvofiq . Ta'limjarayonida y и qori malakali, fan asoslarini puxta egallagan, har tamonlama yetuk mutaxasislami tayyorlash asosiy maqsad qilib qo'yilgan. Shuninguchun hozirgi zamon talablariga muvofiq xorijiy tillami o'rganishda zamonaviy axborot texnologiya vositalaridan foydalanish m и him ahamiyatga ega. Chet tili darslarida zamonaviy o’quv - texnik vositalari, lingafon xonalari, multimedia, maxs и s dasturlashtirilgan mavzular, ko'p tilli elektron lug'atlardan bevosita foydalanish maqsadga muvofiqdir.

Chet tillarini o'rgatishda masofaviy ta'lim и s и llaridan, matb и ot, telekommunikatsiya уа internet materiallaridan foydalanish о ' q и vchi talabalarning faqat chet tillarini o'rganibgina qolmay, balki intelekt и al darajasini oshirish и ch и n axborot manbai bo'lib xizmat qiladi. Chet tilini o'qitishda eng samarali yondash и vlar qatorida axborot - komm и nikatsiya texnologiyalari vositasida, masofaviy ta'limda til o'rgatish metodikalarini ko'rsatish mumkin. Komyuter texnologiyalari, ayniqsa, intemetdan foydalanib til o'rganishda juda keng imkoniyatlar mavjud. Ular quyidagilarga n а m оуо n b о ’ladi: 1) chet tilida og'zaki munosabatlar bo'yieha o'zlashtirilgan bilimlari уа malakalaridan amaliyotda faol foydalanib, olgan til·materiallaridan faqat o'zining nutqida emas, balki intemet orqali tanishgan suhbatdoshi nutqini tushunishda ham foydalanishda o'rganish; 2) o'zlashtirgan nutqiy bilimlarini munosabatning o'zgaruvchan vaziyatlariga ko'chirish moslashuvchan ko 'nikmasini shakllantir; 3) norasmiy muloqat shaklida amalga oshiriladigan suhbatni uyushtirishga, so'zlashishni o'rganishga nisbatan kuehli, darhol yuzaga keladigan motiyatsiyani v а haqiqatga yaqin munosabat motiyatsiyasini yaratish; 4) psixologik to'sqinlami yengish, xususan, chet tilida so'zlashishdan v а xatoga yo'l qo'yishdan cho'chish, to'sig'ini hamda ichki v а tashqi tortinish hamda uyalish hissini yo'qotish; 5) ta'lim sifatining yuqori darajaga ko'tarilishi v а darxol natijaliligi; mashg'ulotlar ikkinchi mashqidayoq, foydalanuychilar asosiy o'quv matnida berilgan nutqiy qolipda o'rganayotgan chet tilida so'zlasha boshlaydilar; matn ta'sir ko'rsatish suggestiv Yositalaridan (shujumladan, xotiraga kiritish) foydalanib, mashg'ulotlar birinehi mashqdayoq etiborga olinadi; 6) ko'p sonly nutqiy, yuksak v а grammatik birliklami taqdim etish v а o'zlashtirish; bir taqdim etishda 150 - 200 yangi so'zlar, 30 - 50 nutqiy namunalar v а bir neehta odatiy nutqiy hodisalar kiritiladi v а o'zlashtiriladi.

Internet materiallarida so'zlashish ko'nikmalarini amalga oshirilishi sharti sifatida so'z boyligiga, til materiallari hajmiga unchalik katta talablar qo'yilmaydi. Biroq so'zlashish muloqot jarayonida shaxs sifatida to'laqonli ishtirik etishuchun foydalanuvchi egallab olishi kerak bo'lgan so'z v а umuman, til materiallari hajmi zarur minimumini belgilaydi. Masofadan o'qitish kursining maqsadi eng umumiy ko'rinishda birinehi navbatda, o'rganilayotgan tilda muloqat og'zaki shakliga tinglash v а gapirishga o'rgatish bilan belgilanadi. Bundan tashqari, kurs uzaytirilishi muloqat yozma shakllariga jiddiy e'tibor qaratish imkonini beradi. У ozma muloqat nutqiy faoliyatning o'qish va yozish (yozma nutq) kabi turlarini o'zlashtirishni ko'zda tutadi. Masofadan o'qitish kursida ta'lim maqsadlarini kengaytirish ilgari egallagan nutqiy malakalarini faollashtirishni, kommunikativ malakani yanada yuqori darajasini shakllantirish hamda foydalanuvchilarning Grammatik bilimlarini yanada с huqu по q tizimlashtirishni ko'zda tutadi. Masofaviy ta'limning samaradorligi tinglovchilarga xotiralarida ko'proq axborotni saqlab turish, о 'zlarining xabardorliklarini kengaytirish, ishlarida yaxshiroq natijalarga erishish imkoniyatini beradigan omillardan biri interfaollik omilidir 22 . Masofaviy ta'limda yuqorida aytilgan afzallik уа qulayliklardan tashqari ba'zi bir muammolarga duch kelishimiz mumkin. Avvalambor masofaviy ta'lim jarayoniga mos уа xos bo'lgan metod tanlab olishimiz maqsadga muofiq bo'ladi. Chunki har bir ta'lim tizimining samarali уа muvaffaqiyatli bo'lishi unda qo'llanilgan metodlarga bog'liq albatta. Shu o'rinda ta'lim metodi tushunchasiga ta'rif berib o'tsak. Ta'lim metodi bu - zamonaviy darajada o'quv tarbiyaviy maqsadlarga erishishga yo'naltirilgan pedagog уа o'quvchilaming o'zaro bog'liq faoliyat usullaridir. Chet tillarini masofaviy o'qitishda interfaol ta'lim metodini tanlash bu ayni maqsadga muofiq ish. Chunki interfaol ta'lim metodi ta'lim jarayonida o'quvchilar 22 Xo'jayev N.X., Xodiyev В . Уи ., Ba и bekova G.D., Т ilabova N.T. Yangi pedagogik texnologiyalar. O'quv qo'llanma. - Т .: Fan, 2002. В -38.

hamda o'qituvchi o'rtasidagi faollikni oshirish orqali o'quvchilaming bilimlarini o'zlashtirishlarini faollashtirish, shaxsiy sifatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Interfaol metodlami qo'llash dars samaradorligini oshirishga yordam beradi. Interfaol ta'limning asosiy mezonlari: norasmiy bahs munozaralar о ’tkazish, о ' quv materialini erkin bayon qilish уа ifodalash imkoniyati, maruzalar soni kamligi, lekin seminarlar soni ko'pligi, o'quvchilar tashabbus ko'rsatishga imkoniyatlar yaratilishi, kichik guruh, katta guruh, sinfjamoasi bo’lib ishlashuchun topshiriqlar berish, yozma ishlar bajarish уа boshqa metodlardan iborat bo'lib, ular ta'lim - tarbiyaviy ishlar samaradorligini oshirishda o'ziga xos ahamiyatga ega. An а shulami inobatga olgan holda shuni aytishimiz mumkinki. Interfaol metod chet tillarini masofaviy o'qitishjarayonida ko'plab ijobiy natijalarga olib keladi. Chet tillarini masofaviy o'qitish jarayonida interfaol metodlardan foydalanish o'quvchilaming ishtirokini faollashtiradi, ulami maksimal natijaga samaraga erishishga undaydi. Shuningdek, interfaollik, o'qituvchilarga kursga murakkabroq materiallami kiritishga yordam beradi 23 Interfaollikni ta'lim jarayonida o'quvchilar tanishishi kerak bo'lgan muhitni imitatsiya qilish bilan qo'shib olib borish mumkin. Masalan, agar kurs kompyuter dasturidan foydalanishni nazarda tutgan bo'lsa, ekrandagi tasvirlar, ushbu dastumi ishlashda tasvirlanishi kerak bo'lgan rasmlarga mos kelishi kerak. O'quvchilarga esa, o'rganilayotgan masalalardan biriga mos keladigan amalni bajarish vazifasini berish lozim. Ви masalaga oid murakkabroq mavzularuchun tijorat jarayonini modellashtirish v а o'quvchiga undan o'tishni tavsiya etish mumkin. Masofaviy ta 'lim - interfaollikni nazarda tutgan intemet texnologiyalarining maxsus vositalar bilan amalga oshiriladigan, o'qituvchi уа o'quvchi o'rtasida o'zaro ta'sir masofada amalga oshiriladigan уа o'quv jarayoniga mos bo'lgan komyuterlami 23 Saidahmedov N.S. Pedagogik amaliyotda yangi pedogogik texnologiyalarni qo'llash namunalari. - Т .: RTM,2000.B.7-9.

aks ettirgan ta'lim shaklidir. Yuqorida keltirilgan ta'riflardan masofaviy ta'lim mohiyatini tushunishga yagona tizim yo'q deb xulosa qilish mumkin. Biroq hozirgi vaqtda о li у o'quv yurtlarida masofaviy ta'limni masofaviy ta'limning texnologiyasi ko'rinishida keltirilgan, Ьи esa qonunchilik bazasi bilan mustahkamlanmagan.Chet tillarini masofaviy o'qitishda interfaol metodlarni qo'llashning asosiy maqsadi o'quvchilami faol ta'lim olishjarayoniga jalb qilish, ularga bilish hamda izlanish malaka уа ko'nikmalami rivojlantirishga yordam beradi. Interfaol metodlar o'qituvchi уа o'quvchining faol munosabati, bir - birini to'liq tushunishga asoslanadi. Interfaol metodlami o'quv jarayonigajoriy etishning tub maqsadi - dars qaysi shaklda bo'lmasin, qayerda o'qitilmasin darsda o'qituvchi bilan o'quvchining hamkorlikda ishlashini tashkil etishdir. O'qituvchi darsiga tegishli muammolarga о 'quvchilami jalb etish, ulaming harakatini faollashtirish уа natijada o'zlashtirishlami ta'limlashi lozim . Masofaviy o'qitishda interfaol metod bugungi kun nuqtai - nazaridan eng lozim bo'lgan metodga aylanmoqda. М isoluchun men mavzu mavzu yuzasidan o'z fikrimni bildiraman. Unga munosabat, boshqalaming fikri menga qiziq bunday vaziyatda aynan tarmoq orqali tarmoq orqali fikr almashish, nafaqat tanishlardan balki, intemet orqali tanish yoki notanish bo'lgan boshqa foydalanuvchining fikrini bilish ham qiziq. Turli millat vakili turlicha fikr bildirishi mumkin . Ana o'shanda umumiy xulosani chiqarib olish imkoniyati yuzaga keladi. Interfaol metod о ' qitilayotgan mavzuning ham t и shunarliroq holda yetib borishiuchun xizmat qilishi m и mkin. Fikr so'ralishi shunga binoan ma'l и m mavzu tanlanishi. Oddiy misol ham mana shu ko 'targan mavzuimizga bildirilayotgan fikrlarda ham m и jassam. Endi esa masofaviy ta'lim kamchiliklar haqida to'xtalib o'tsak; Birinchi тиатто Ьи - masofali o'qish odamlar bilan muloqat qilishni chegaralaydi. Masofali ta'lim ishtirokchilaming turli hududlarda Goylarda) bo'lishi m и mkinligini e'tiborga olgan holda, ko'pchilik tinglovchilar an'anaviy ta'limga qaraganda, ty и tor - maslahatchi уа k и rsdoshlari tamonidan ko'proq shaxsiy e'tibor hamda и lar bilan muloqat qilish imkoniyatlariga ega deb hisoblaydilar. Sifatli

masofali dasturlar talabalami gur и h bo'lib bajaradigan loyihalar уа оп -line m и nozaralar yordamida o'ziga tortadi. Bunda o'qituvchilar talabalar savollariga o'z vaqtidajavob beradilar уа и laming ishlarini doimiy ravishda baholaydilar, talabalar esa ko'proq o'zaro muloqot qilish imkoniyatlariga ega bo'ladilar. Keying m и ammodan biri Ьи - masofaviy ta'lim kurslarida o'qiyotgan talabalaming bilimini baholashda aniqlik b и larmikan? Olisda turib istalgan shpargalkadan foydalanish mumkin. U ning и chun hech qanday cheklovlar yo'q. Navbatdagi muammolardan biri bu - vaqt. Ta'lim olish vaqti sizning qo'lingizda bo'lmaydi. Maxsus tayinlangan vaqtlardagini siz ta'lim olish imkoniga ega b о 'lasiz. Galdagi mu а mm о bu - siz foydalanayotgan texnologiya bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Aytaylik texnikaning buzilib qolishi, yoki intemet tezligining kam bo'lishi sizga noqulayliklar olib kelishi mumkin. Ta'lim tizimida interfaol usulni qo'llaganda o'qituvchi o'quvchini faol ishtirok etishga chorlaydi. Ba'zi hollarda o'quvchining kamgapligi yoki uyatchanligi, o'z fikrini ochiq ifoda etishda tortinchoqligi ta'lim sifatiga salbiy ta'sir etishi mumkin. В u hol albatta ta'lim samaradorligini tushurishga xizmat qilishi mumkin. Aynan ana shunday holatlarga duch kelmaslik va bunday holatlami bartaraf etish maqsadida aynan masofaviy ta'limda boshqa ta'lim metodlarida nisbatan ko'proq interfaol metodni tanlash va amalda qo'llash ko'zlangan maqsadga tezroq va samaraliroq yetib olishga yordam beradi. Interfaol asosda dars jarayonini tashkil etilganda, o'quvchining o'zaro faolligi oshadi, hamkor, ijodkorlikda ishlash ko'nikmalari shakllanadi. O'quv re'ja, dastur, darslik, standart me'yor, qo'llanmalar, mavzu mazmuni bilan ishlash malakalari shakllanadi. Та ’lim mazmunini, matnini mustaqil mutolaa qilish, ishlash, o'zlashtirish kundalik sha xsiy ishlariga aylanadi. O'quvchi erkin fikr bildirish, o'z fikrini him оуа qilish, isbotlay olish, tasdiqlay olishga odatlanadi. Eng muhimi o'quv jarayonida didaktik motivlar vujudga keladi. Ya'ni o'quvchining ehtiyoj, xohish, istagi

qondiriladi. O'quv - biluv jarayonida o'quvchining manfaatdorligi oshadi. В u holat o'quvchini o'quv maqsadlariga erishishda yuqori bosqichga ko'taradi. Endi esa chet tillarini masofaviy o'qitishda interfaol usullardan foydalanishning afzalliklari haqida to'xtalsak, bunda birinchi galda o'qitish mazmuni yaxshi o'zlashtirishga olib keladi. O'z vaqtida o'quvchi - o'qituvchi o'quvchi orasida ta'limiy aloqalar o'matiladi. o'zaro axborot berish, olish, qayta ishlash orqali o'quv materiali yaxshi esda qoladi. O'quvchida o'zaro muloqatga kirishish, fikr bildirish, fikr almashinish ko'nikmalari shakllanadi. Har bir o’quvchining o'zi mustaqil yurita olishga, ishlanishga, mushohada qilishga olib keladi. Interfaol usulda o'tilgan darslard а o'quvchi faqat ta'lim mazmunini o'zlashtiribgina qolmay, b а lki o'zining tanqidiy v а mantiqiy fikrlashini ham r ivojlantiradi. Albatta interfaol darslarni tashkil etishning ham o'ziga yarasha kamchiliklari m а vjud. Bular , o'quv –biluv jar ауо ni ko'plab vaqt sarflashni talab qiladi. Interfaol mashg'ulotlarida bar с ha о ’quv с hilarni keraklicha nazorat etib borish imkoniyati bo’lavermaydi. Juda murakkab m а t е riallar o’rganilayotganda о ' quv с hilar muammoni to'laqonli, aniq yecha о lm ау dilar, unday sharoitlarda o'qituvchining roli past bo'lishi hollari kuzatiladi. O’quv jarayoni kechayotganda kuchsiz о ’quvchilarning ishtiroki tufayli kuchli o’quvchilar ham past b а ll yoki bah о olish hollari kuzatiladi 24 . Xulosa shuki, bunday sharoitda o'qituvchi yuksak rivojlangan fikrlash qobilyatiga, muammolar bo 'yicha mushohada yuritishga, muammolarni о ’zi da yecha oladigan qobiliyatga ega bo'lishi kerak . 24 Hayitov A. Boymurodov N. Ta’limdagi no’ananaviy darslar va interfaol usullardan foydalanish.-T.: Yangi asr asr avlodi.2006.B-18

Xulosa 1. Masofaviy ta'lim - iborasi bugungi kunda ko'pchilikka ma'lum.Masofaviy ta'lim respublikamizda ta'lim tizimiga yangi kirib kelayotgan usul Ьо 'li Ь , hozirgi kunda Ь u jarayonga jiddiy e'tibor berib kelinmoqda. Barcha oliy o'quv yurtlarida kompyuter sinflari tashkil etilgan bo'lib, ula т ing ko'p qismi intemet global tarmog'iga ulanish asosida faoliyat ko'rsatmoqda. Masofaviy o'qitishning quyidagi afzalliklari mavjud: 1.0'qitishning ijodiy muhiti. Mavjud ko'pgina uslublar asosida o'qituvchi (pedagog) ilm beradi, o'quvchi- talabalar esa faqat berilgan materialni o'qiydilar. Taklif qilinayotgan masofaviy o'qitish asosida esa o'quvchi-talabala т ing o'zlari kompyuter axborotlar bankidan kerak bo'lgan ma'lumotla т i qidirib topadi уа o'zlarining tajribalarini boshqalar bilan yaxshi muloqotda bo'lishini ta'minlaydi hamda o'z o'mida mehnat ta'limi olishini rag'bat1antiradi. 2. Mustaqil ta'lim olishning imkoniyati borligi. Masofaviy o'qitish asosida ta'lim berish boshlang'ich, o'rta, oliy уа malaka oshirish bosqichlarini o'z ichiga qamrab oladi. Tayyorgarligi turli darajada bo'lgan inspektorlar o'zlarining shaxsiy dars jadvallari asosida ishlashlari уа o'zining darajasidagi talabalar bilan muloqotda Ьо ' lishi mumkin. 3. Ishjoyidagi katta o'zgarishlar. Masofaviy o'qitish asosida ta'lim berish turi millionlab insonlarga, hammadan ham ishlab chiqarishdan ajralmagan holda ta'lim olayotgan yoshlaruchun qulay shart-sharoitla т i yaratib beradi. Bunday uslub asosida o'qitish kadrlami tayyorlashda muhim o'rin tutadi. 4. O'qitish v а ta'lim olishning yangi v а unumli vositasi. Statistik ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki, masofaviy o'qitish asosida ta'lim berish, ishlab chiqarishdan ajralgan holda o'qish kabi unumlidir. Bundan tashqari, masofaviy o'qitish asosida ta'lim olish Oliy o'quv yurti tomonidan qo'yilgan chegaradan ham chetga chiqib ketadi. Bunday asosda ta'lim olayotgan o'quvchi-talabala т ing boshqalardan ustunligi ulaming eng yaxshi, sifatli materiallar v а o'qituvchi (pedagog)lar bilan

ta'minlanishidadir. Ta'lim berish va boshqarish uslubiyatiga asoslangan holda o'qituvchi (pedagog) auditoriyada o'qitish shartlaridan holi bo'lishi kerak. Bugungi kunda yuqori kasbiy malakaning asosiy talablaridan biri chet tillarini mukammal bilish bo'lib qoldi. Xalqaro muloqot tillar o'rtasida yetakchi o'rinni egallab kelayotgan ingliz tilini o'rganishga alohida e'tibor berilayotgani bejiz emas. O'zbekiston Respublikasi ta'lim tizimida ingliz tili o'qitish, o'rgatish ilmiy yondashuv asosida, davr talablarida javob bera oladigan yangi axborot kommunikatsiya va pedagogik texnologiyalar joriy etilishi asosida yangi sifat darajasiga ko'tarilib bormoqda. Chet tillarini o'rganish hozirgi davr talabi ekan, o'sib kelayotgan yosh avlodga til o'rganishning yangi uslublarini, "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi "ga asoslangan holda ishlab ehiqib, o'qishjarayoniga tavsiya qilish olimlar, mutaxasislar oldida turgan dolzarb masalalardan hisoblanadi. O'zbekiston sharoitida masofali o'qitishni tashkil qilish katta samara beradi. Hozirgi davrda ta'limning bu turidan keng miqyosda foydalanish lozim. Mamlakatimizda axborotjamiyatini shakllantirish, barcha sohalarda eng ilg'or axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish bo'yicha salmoqli ishlar amalga oshirilyapti. Xususan, bu jarayonda interfaol (interaktiv) xizmatlarning imkoniyatlari yuqori baholanmoqda. Chet tili o'qitish metodikasida zamonaviy hisoblangan interfaol metodlar olimlar tomonidan ishlab chiqilgan va ulami an'anaviy metodlarga nisbatan samaradorlik darajasi ko'proq ekanligi isbotlangan. Interfaol metodlar - shunday metodlarki u o'quvchilarning o'zaro muloqot va o'zaro ta'siridagi dars jarayonini amalga oshiruvchi usul. "Interaktiv" so'zi inglizeha bo'lib, "o'zi faoliyat yurituvchi "degan ma'noni bildiradi. Interfaol usullardagi dars o'quvchini ijodiy fikrlashga, olingan axborotlami faollikda hal etishga fikrni erkin bayon etishga, tashabbuskorlikka, guruhlarda masalalar yeehimini topishga, hamkorlikda ish yuritishga, fikmi yozma ravishda bayon etishga ehorlaydi. Hozirda yangicha metodlami yoki innovatsiyalarni ta'lim jarayoniga tadbiq etish haqida gap borganda interfaol usullaming o'quv jarayonida qo'l1anilishi tushuniladi. Interfaollik Ь u o'zaro ikki kishi faolligi, ya'ni bunda o'quv - biluv jarayoni o'zaro

suhbat tariqasida, dialog shaklida (kompyuter aloqasi) yoki o'quvchining o'zaro muloqatiga asosan kechadi. Interfaollik- o'zaro faollik, harakat, ta'sitchanlik, и o'quvchi уа o'qituvchi muloqatida sodir bo'ladi. Interfaol usulning bosh maqsadi o'quv jarayoniuchun eng qulay vaziyat yaratish orqali o'quvchining faol, erkin fikr yuritishiga muhit yaratishdir. U o'zini intelektual salohiyatini, imkoniyatlarini патоуоп etadi уа о ' quv sifati уа samaradorligini oshiradi. Interfaollik asosida otgan darsni tashkil etish shunday kechadiki, bujarayonda birorta ham o'quvchi chetd qolmaydi, ya'ni ular ko'rgan, bilgan, o'ylagan fikrlarini ochiq - oydin bildirish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Masofaviy ta'lim tizimi bilan ikki yoqlama muloqot, talabalaming o'zaro muloqoti. Masofaviy ta'limjarayonida talabalar o'rtasida o'zaro ma'lumot almashinuvijadalligitalaba уа o'qituvchining orasida ma'lumot almashinuvidan ko'ra yuqoriroq, shuninguchun o'quv jarayonining barcha ishtirokchilariga elektron manzillar ma'lum qilish lozimdir. Interfaol usuldan foydalanilganda bir vaqtda bir nechta masalani hal qilish imkonini beradi. Bulardan asosiysi o'quvchilaming muloqot olib borishi bo'yicha ko'nikma а malakalarini rivojlantiradi. Chet tillarini masofaviy o'qitishda interfaol ta'lim metodini tanlash Ьи ayni maqsadga muofiq ish. Chunki interfaol ta'lim metodi ta'limjarayonida o'quvchilar hamda o'qituvchi o'rtasidagi faollikni oshirish orqali o'quvchilaming bilimlarini о ' zlashtirishlarini faollashtirish, shaxsiy sifatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Interfaol metodlami qo'llash dars samaradorligini oshirishga yordam beradiAna shulami inobatga olgan holda shuni aytishimiz mumkinki. Interfaol metod chet tillarini masofaviy o'qitishjarayonida ko'plab ijobiy natijalarga о lib keladi. Chet tillarini masofaviy o'qitish jarayonida interfaol metodlardan foydalanish o'quvchilaming ishtirokini faollashtiradi, ulami maksimal natijaga samaraga erishishga undaydi. Shuningdek, interfaollik, o'qituvchilarga kursga murakkabroq materiallami kiritishga yordam beradi. Albatta interfaol darslami tashkil etishning ham o'ziga yarasha kamchiliklari mavjud. Bular, o'quv - biluv jarayoni

ko'plab vaqt sarflashni talab qiladi. Interfaol mashg'ulotlarida barcha o'quvchilami keraklicha nazorat etib borishning imkoniyati bo'lavermaydi. Juda murakkab materiallar o'rganilayotganda o'quvchilar muammoni to'laqonli, aniq yecha olmaydilar, bunday sharoitlarda o'qituvchining ro'li past bo'lishi hollari kuzatiladi. Guruhlarda o'quv jarayoni kechayc'.gan kuchsiz o'quvchilaming ishtiroki tufayli kuchli o'quvchilar ham past b а ll yoki baho olish hollari kuzatiladi. Masofaviy ta'limda, shuningdek, chet tillarini masofaviy o'qitishda interfaol usullardan foydalanish ijobiy natijalami ta'minlovchi muhim omillardan sanaladi. Ta'limjarayonida interfaol usullardan foydalanish o'quvchilarga dars jarayonini yaxshi tashkil etishga qulay muhit yaratadi. O'quvchilaming o'zaro fikr almashishlariga imkon beriladi. O'zaro axborot olish v а berishuchun sharoit tug'diriladi. Yechimini kutayotgan masalalami hamjihatlikda muhokama etadilar, yechadilar. Vaziyatdan chiqishda hamkorlikda yechim topadilar. Olgan axborotlari asosida bilimlarini bir - birlariga namoyish etadilar. Bir - birlaridan ilhomlanib, ruhiy qoniqish hosil qiladilar. Bir - birlarini tushunib, balki qiziqish paydo bo'lib, vaqt o'tganini bilamay qoladilar. Ta'lim mazmunini to'la o'zlashtirishga erishadilar.

Summary The majority of distance learing today takes place using the Internet, now readily accessible for the vast majority of students whether in their own homes or at facilities such as locallibraries. These electronic means are used to distribute the lea т ing material, keep students in touch with teachers, and provide access to communication between students. Of course, distance lea т ing с an use other technological formats as well including television, DVDs, teleconferencing, and printable material, but the immediacy and functionality of Web learing has made it а first choice for distance learners. Online programs often take advantage of а number of emerging technologies to make keeping in touch and effectively communicating ideas easier and more efficient than ever before and students find themselves using interactive videos, e-mail, and discussion boards to complete their lessons. Distance learning makes it much easier for some students to complete а degree or get additional job-training while balancing work and family commitments. Because the hours when class work с an b е completed are flexible, as most distance learning programs allow students to work at their own расе and оп their own time, students с an complete their work during times when they are free, rather than scheduling their lives around а set classroom time. With more flexibility comes more responsibility оп the part of the learner. Students must lea т to work well independently and without the constant guidance and monitoring of an instructor, making distance learning а challenge for those who are not easily self-motivated. Distance lea т ing is also а great tool to help reach students who are in geographically remote areas and may not have readily available access to educational facilities or who want to explore opportunities not offered by their local schools. Of course, schools are not the only people who are taking advantage of distance learning, as many businesses have found it а valuable tool in making employee education and training quicker and more cost efficient. Distance learning is а new method of teaching in our country and nowadays it is being paid attention widely. In a universities and institutes computer rooms had

been established and most of them are connected with intemet. Today's requirement is to know foreign languages perfectly. Thus, leaming foreign languages is today' requirement, we should create the new methods of teaching foreign languages for our younger generation according to our national program ofpreparing specialists. We can get great result Ьу establishing distance education in Uzbekistan. At present it is necessary to use this type of teaching. Interactive method which is modem in the method of teaching foreign languages have already been made Ьу scientists and it has been proved that this method of teaching is more effective than the traditional one. Interactive method is а method that leamers ( students or pupils ) can share each others' ideas. The lessons based оп the interactive methods lead to think creatively, being initiative, sharing ideas, solving problems in groups, working with people and noting his/her ideas. Today when we talk about new methods or innovations in education, it is practicing interactive methods in teaching. Interactiveness is an activeness to one another of two persons, in other words leaming process goes as а conversation between two people. Interactiveness is activeness to each other, motion, influence and they goes in the dialogue ofteacher and learner. The main aim ofinteractive method is to create leaners the most comfortable atmosphere to think independently. Learner сап show his/her ability ofinteHect and increase the quality and effectiveness of the lesson. Lessons based оп the interactive methods is held that попе at the learners is paid attention, that is they can freely share their opinion. It is important to choose interactive method for teaching fqreign languages using distance education. Because this method increases activeness between teacher and learners and helps leamers to activate knowledge assimilation. Using interactive methods helps to increase lesson's effectiveness. Thus, this method makes а good result in teaching foreign languages using distance education. Using this method encourage leamers to get good result. Moreover, interactiveness helps teachers и se more diffic и lt tasks during teaching. О n the other hand, there are some problems of

organizing the interactive lessons. These are, it takes а lot of time, it is impossible to control allleamers d и ring lessons. While leaming difficult materials learners can not solve the problem exactly, in s и ch situations we can see teachers being passive. While working in gro и ps active learners could get bad marks beca и se of working with passive learners in group. It is important to choose interactive method for teaching fqreign languages using distance education. Because this method increases activeness between teacher and learners and helps leamers to activate knowledge assimilation. Using interactive methods helps to increase lesson's effectiveness. Thus, this method makes а good result in teaching foreign languages using distance education . Using interactive methods in teaching foreign lang и ages in distance education is one of the main factors of effectiveness. Also, it helps learners to share or to get information. They can do tasks together b у exchanging ideas. Basing оп the getting information they can show to one another their sol и tions. Inspirving each other they get mental satisfaction of their res и lts. They even don't рау attention how fast the lesson last because of understanding each other and being interested. They assimilate the contect of education perfectly.

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati: 1. Karimov I.A. O'zbekiston XXI- asrga intilmoqda. - Т .: O'zbekistOn.2000. 2. Karimov I.A. Yuksak ma'naviyat- yengilmas kuch. - Т .: 2008. 3. Karimov I.A. Barkamol avlod - O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. - Т .: Sharq. 1998. 4. O'zbekiston Respublikasining «Ta`lim to'g'risida»gi Qonuni. Barkamol avl0d O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. - Т .: 1998. 5. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. Barkamol avlod - O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. - Т .: Sharq, 1998. 6. Abduqodirov А . А . Ta`lim tizimida masofali o'qitish texnologiyasi. - Jamiyatning hozirgi zamon taraqqiyotida telekommunikatsiyalar уа axborot texnologiyalarining roli уа ahamiyati. Xalqaro ilmiy konferensiyasi materiallari (2005-yil 27-29sentabr) - Т .: 2005. 7. Abduqodirov А . А . Axborot texnologiyalari уа masofadan o'qitish. - Т .: Iste'dod.2006. 8. Abduqodirov A.Pardayev А . Masofali o'qitish nazariyasi уа amaliyoti. - Т .: Fan.2009. 9. Aripov М . Tillayev А . Masofaviy ta'lim. // Fizika. Matematika уа informatika. 2002. 10. Azizxo'jaeva.N.N. Pedagogik texnologiya уа pedagogik mahorat.-T.: 2003. 11. Begimqulov U.SH. Pedagogik ta'limda zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etishning ilmiy - nazariy asoslari. - Т .: Fan. 2007. 12. Farberman B.L. Ilg'or pedagogik texnologiyalar. - Т .: Fan. 2000. 13. Farberman B.L., Musina R.T., Jumaboyeva F.A. Oliy o'quv yurtlarida o'qitishning zamonaviy usullari. - Т .: 2002.

14. Hayitov А . Boymurodov N. Ta'limdagi noan'anaviy darslar уа interfaol usullardan foydalanish. - Т .: Yangi asr avlodi. 2006. 15. Ishmuhamedov R,J. Innovatsiya texnologiyalari yordamida ta'lim samaradorligini oshirish yo'llari. - Т .: TDPU. 2004. 16. Jalolov J. Chet tili o'qitish metodikasi. - Т .: O'qituvchi. 1996. 17. Ochilov М . Yangi pedagogik texnologiyalar. - Qarshi: Nasaf, 2000. 18. Og'ayev S. Yangi pedagogik texnologiya-hayotiy ehtiyoj. «Xalq ta'limi» jumali.200 1. 19. Roziqov О ., Og'ayev S., Mahmudov М ., Adizov В . Ta'lim texnologiyasi. - Т .: 2005. 20. Ro'zimurodov O.N. Haydarov Т . Masofadan o'qitish texnologiyalari уа tamoyillari. - Т .: Istiqlol. 2006. 21. Safarov А . Bahramov Q. Noan'anaviy darslar уа ta'limning interfaol usullari. Buxoro. 2004. 22. Sayidahmedov N., Ochilov М . Yangi pedagogik texnologiya mohiyati уа zamonaviy loyihasi. - Т .: RTM. 1999. 23. Sayidahmedov N. Yangi pedagogik texnologiyalar. - Т .: Moliya. 2003. 24. Tayloqov N.I. Masofali o'qitish kurslarining model уа shakllari. // Xalq ta'limi. - Т .: 2004. 25. O'zbek tilining izohli lug'ati. 2 - jild. - Т .: 2011. 27. Xo'jayev N.X., Xodiyev В . Уи ., Baubekova G.D., Tilabova N.T. Yangi pedagogik texnologiyalar. O'quv qo'llanma. - Т .: Fan. 2002. 28. Yo'ldoshev J.G'. Yangi pedagogik texnologiya: yo'nalishlari, muammolari, yechimlari. «Xalq ta'limi» jumali.1999. 29. Ziyomuhammadov В ., Abdullayeva Sh. Ilg'or pedagogik texnologiya: Nazariya уа amaliyot «Ma'naviyat asoslari» darsi asosida ishlangan uslubiy qo'llanma. - Т .: АЬи АН ibn Sino nomidagi tibbiyot nashriyoti. 2001.

30. Choriyev A.Yangi pedagogik texnologiyalar. Maruzalar matni. - Qarshi. 2000. Foydalanilgan lug' atlar 1. Isoqov.U, Raximov.M, Sobirov.B. Inglizeha - o'zbekeha -lug'at. - Т .: Yangi asr avlodi. 2010. 2. Butayev.Sh. lrisqulov.A. inglizeha - o'zbekeha, o'zbekeha - inglizeha lug'at. Т .: Fan. 2009. 3. Oxford Advaneed Learner's Dietionary. A.S.Homby. - Oxford University Press.200 1. Foydalanilgan internet saytlari 1. http://en. wikipedia.org/wiki/Distance _learning 2. http://www.distance-learning-eollege-guide.com/index.html 1. http://www.google.uz-masofaviyta.lim

Похожие

Modul tiziminig ta'lim jarayonida qo`llashni o'rganish

Virtual 3D universitet muhitida oʻquv jarayonini tashkillashtirish

Ta’lim samaradorligini ta’minlashda zamonaviy ma’ruzalarning o‘rni

Chet tili o’qitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish

Ixtisoslik o’quv fanlarini yangi pedagogik texnologiyalar