Kompozit materiallar va ularning turlari. Kompozit materiallardan foydalanish 5-sinf - Техника и технология - Учебники (по школьные предметы)

Kompozit materiallar va ularning turlari. Kompozit materiallardan foydalanish 5-sinf

Загружено в:

19.04.2023

Скачано:

0

Размер:

2747.5 KB

5-sinf texnologiya darsligi asosida 23-mavzu:Kompozit materiallar va ularning turlari. Kompozit materiallardan foydalanish

Fan-texnika taraqqiyotining rivojlanishi natijasida metall va metallmas mahsulotlarning sifatini va assortimentini yaxshilash, yangi konstruksion materiallar, metall va metallmas materiallar kukunlari asosida tayyorlanadigan qoplama va buyumlar ishlab chiqarishni ko‘paytirish, talab etilgan xossalarga ega bo‘lgan yangi polimer va kompozitsion materiallar ishlab chiqarishni rivojlantirish, kam chiqindi chiqadigan, chiqindi chiqmaydigan va kam operatsiyali texnologik jarayonlarni keng qo‘llash, ishlov berishning yuqori samarali usullaridan foydalanishga xizmat qilmoqda.

Kompozit materiallarni ishlab chiqarishdan maqsad nima? Ishlab chiqarishda keng foydalanilayotgan metall va metallmas materiallardan chiqindi sifatida ajralib qolayotgan turli qismlardan (kukun, tola, qirindi, payraha va boshqa) kam chiqindi chiqadigan hamda chiqindi chiqmaydigan zamonaviy mahsulotlar yaratishdir. Odamlar oddiy narsalardan elektron moslamalarga qadar har bir narsani qurish uchun ming yillar davomida turli kompozitsiyalar yaratganlar. Birinchi kompozitsiyalar loy va somon kabi tabiiy materiallardan tayyorlangan bo‘lsa-da, bugungi kompozitlar sintetik moddalardan laboratoriya sharoitida yaratilmoqda.

Siz kompozit materiallar va ularning turlari haqida eshitgandirsiz. Bu turli materiallarning har xil usullarda birikishi (kompozitsiyasi)dan iborat bo‘ladi. Kompozitsiya (lotincha “compositio” – tuzilish, birlashish, bogʻlanish) – turli xil materiallarning o‘zaro bogʻlanishidir. Kompozitlar – bir necha qismlardan iborat materiallar guruhi, ulardan biri mustahkamlovchi (armatura) vazifasini bajarsa, ikkinchisi bog‘lovchi (matritsa) vazifasini bajaradi. Masalan, temir-beton – bu kompozit materialning bir turi. Ushbu birikmada temir mustahkamlovchi vazifaga, beton esa birlashtiruvchi moddaga ega.

Ikki yoki undan ortiq turli xil materiallarning birikishidan hosil bo‘lgan mahsulotga kompozit material deyiladi. Ular bir-biridan aniq chegara bilan ajralib turadi. Kompozit materialning bir butunligini ta’minlovchi komponent (aralashma)ni tashkil etuvchiga bog‘lovchi material matritsa deb ataladi. Matritsa bilan qo‘shimchalar orasida maxsus yupqa qatlam bo‘lib, u ajralish yuzasini belgilaydi (89-rasm).

Matritsa armatura, to‘ldiruvchi va boshqa qo‘shimchalarni tashqi muhit ta’siridan saqlaydi. To‘ldiruvchilar mayda kukun yoki tola holatida bo‘lishi mumkin. Kompozit materiallar – oʻzaro uncha taʼsirlashmaydigan, komponent (aralashma)larning hajmiy birikishidan hosil boʻladigan va komponentlar bir- biridan aniq chegara bilan ajralib turadigan materiallardir. Kompozit materiallar har qaysi komponentning eng yaxshi xossalari (mus - tahkamligi, yeyilishga chidamliligi, yengilligi va boshqalar)ni oʻzida mujassamlashtirganligi uchun ularning hech biriga xos boʻlmagan koʻrsatkichlar bilan ifodalanadi. Odatda, kompozit materiallar plastik (metall yoki metallmas) asos yoki matritsa (bog‘lovchi material) hamda qoʻshilmalar: metall kukunlari, tolalar, yupqa payraha, gazlama va boshqalardan iborat boʻladi (90-rasm).

Kompozit materiallardan turli buyumlar tayyorlashda tanlangan xomashyo materiallari tarkibiga katta e’tibor qaratish lozim. Chunki ularning biri metall, biri plastmassa, biri yog‘och va boshqa materiallarning birikishidan hosil bo‘lgan kompozit materiallardir. Shu sababli kompozit materialning issiq va korroziyabardoshliligi, elektr va issiqlikni saqlash qobiliyati, qayta ishlash texnologiyasi kabi muhim xossalari bog‘lovchining xususiyatlariga bog‘liq b о‘ ladi. Armatura (mustahkamlovchi) va qo‘shimcha elementlarning turiga hamda ularning matritsada (bog‘lovchi material) joylashishi va geometrik o‘lchamlariga qarab kompozit materiallarning xossalari o‘zgaradi.

Kompozit materiallar xossalariga qo‘shimcha elementlar (to‘ldiruvchi)ning ta’siri juda katta bo‘lganligi uchun ko‘pincha shu kompozit materialning nomi uning to‘ldiruvchisi nomi bilan ham aytiladi. Masalan, yog‘och, aluminiy, po‘lat, polimer, shisha tolali kompozitlar va hokazo (91-rasm).

Kompozit materiallar asosan 3 turga bo‘linadi (12-shakl). 12-shakl Kompozit material turlari

1. Qatlamli kompozit materiallarda birinchi qatlam mustahkamlikni ta’minlasa, ikkinchisi korroziyaga qarshilik ko‘rsatadi. 2. Tolali kompozit materiallarda metall asos shisha tolalar va boshqa materiallar bilan mustahkamlanadi. 3. Dispersiyalangan (zichlangan) kompozit materiallar qiyin eriydigan zarralar bilan mustahkamlanadi. Kompozit materiallar qanday tasniflanadi? Kompozit materiallar tasnifi o‘ta murakkab emas. Ular asosan biz bilgan metall va metallmas materiallardan tuzilgan bo‘ladi (13-shakl). 13-shakl Kompozit materiallar tasnif

Metall kompozit materiallarning ishlash xususiyatlari, olovbardoshliligi, bikrligi, solishtirma mustahkamligi metall va metall qotishmalardan ustun turadi. Polimer kompozit materiallarning o‘ziga xosligi shundan iboratki, ularning asosini, ya’ni matritsa vazifasini bajaruvchi har xil polimerlar (polietilen, polipropilen, polistirol va boshqalar) hosil qilib, bu asos tola, to‘qima, plyonka, shisha kabi metall va metallmaslar bilan mustahkamlanadi. Keramika kompozit materiallarining tolalar bilan, shuningdek, metall va keramik dispersiyalangan zarralar bilan mustahkamlash, yuqori kuchli kompozitlarni olish imkonini beradi.

Uglerodli kompozit materiallari uglerod tolalari va uglerod matritsasi asosida yaratilgan yuqori issiqlikka chidamli kompozit materiallardir. Kompozit materiallar, odatda, matritsa tarkibiy qismlariga ko‘ra ham tasniflanadi. Kompozit materiallarni tasniflash matritsa (bog‘lovchi material) yoki armatura (mustahkamlovchi) va qo‘shimchalarning turiga asoslanadi (14-shakl).

Matritsa materiali sifatida metall va uning qotishmalari; polimer; keramika, shisha va boshqa materiallar ishlatiladi. Ushbu matritsalar ikkita keng tarqalgan turdagi kompozitlarni hosil qiladi. Birinchi kompozit material fransuz bog‘boni J.Mone tomonidan 1867-yilda ishlab chiqilib, patent olingan. U hovli gultuvaklari, sim va sementdan kompozitsion materiallar tayyorlagan. 1942-yilda samolyot konstruksiyasida oyna tolasi bilan sinchlangan “armirovan” kompozit material qo‘llanilgan. Kompozit materiallar mashinasozlik konstruksiyalariga qo‘yilgan quyidagi talablarga javob berishi kerak (15-shakl)

Bugungi kunda kompozit materiallardan aviatsiya (masalan: dvigatel, korpus, parrak, haroratbardosh detallar va boshqalar), kosmonavtika, energetika, elektrotexnika va radiotexnika, mashinasozlik (masalan: avtomobil kuzovlari, ishqalanishga chidamli tormoz qurilmalari va boshqalar), kemasozlik, kimyo, konchilik, qurilish (bino va inshootlarning fasad qismlarida (92-rasm), to‘qimachilik, yengil va og‘ir sanoatlarda, tibbiyot asboblari yasashda, qishloq xo‘jaligi, uy-ro‘zg‘or texnikasi kabi ko‘plab sohalarda foydalaniladi.

92-rasm. Fasad qismida kompozit materiallardan foydalanilgan zamonaviy binolar (Toshkent shahri).

Похожие

Asbob-uskuna va moslamalar. Xavfsizlik texnikasi qoidalari 5-sinf

Yog‘ochga ishlov berish stanoklari va ularning turlari 5-sinf

Asbob-uskuna va moslama turlari 5-sinf

Tikuv mashinasining turlari va tuzilishi 5-sinf

47-48-mavzu Elektr dvigatellar (motorlar). Batareyalar va ularning turlari 5-sinf