Terining tuzilishi va funksiyasi. 8 - sinf - Человек и его здоровье - Учебники (по школьные предметы)

Terining tuzilishi va funksiyasi. 8 - sinf

Загружено в:

07.10.2019

Скачано:

0

Размер:

2444.69921875 KB

31- §. Terining tuzilishi va funksiyasi31- §. Terining tuzilishi va funksiyasi 8-sinf “Odam va uning salomatligi” darsligi asosida. 20148-sinf “Odam va uning salomatligi” darsligi asosida. 2014

• Teri ko‘p qavatli epiteliy to‘qimasidan tashkil topgan bo‘lib, odam tanasini tashqi tomondan o‘rab turadi. Uning sathi o‘rta yoshli odamlarda 1,5—2 m 2 gacha bo‘ladi. Terining qalinligi tananing turli sohalarida turlicha bo‘ladi. Tananing orqa, son, qo‘lning kaft, oyoqning tovon sohalarida terining qalinligi 4 mm gacha, qovoq terisi undan o‘n marta yupqa — 0,4 mm bo‘ladi. Teri uch qavatdan iborat: 1) epidermis — terining eng ustki qavati; 2) derma —asl teri qavati; 3) gipo- derma —teriosti yog‘ qavati.

• Epidermis epiteliy to‘qimasining ko‘p qavatli yassi hujayralaridan tashkil topgan. Uning ustki qavatidagi hujayralar tez-tez yemirilib (po‘st tashlab), ularning o‘rniga yangi hujayralar hosil bo‘lib turadi. Epidermisning ustki qavati har 7—11 kunda butunlay yangilanadi

Derma epidermisning tagida joylashgan bo‘lib, biriktiruvchi to‘qimadan tashkil topgan. Unda juda ko‘p mayda qon va limfa tomirlari, nerv tolalarining uchlari, retseptorlar, soch va tuk ildizlari, ter va yog‘ bezlari, mayda muskul tolalari bo‘ladi. Gipoderma asl teri qavatining tagida joylashgan bo‘lib, u yumshoq biriktiruvchi to‘qima va yog‘ moddasidan tashkil topgan.

Teri organizmda xilma-xil: himoya, sezish, ayirish, nafas olish va chiqarish, tana haroratining doimiyligini ta’minlash kabi funksiyalarni bajaradi. Terining himoya funksiyasi. Teri odam tanasining ustki qismini qoplab turadi va uning ostida joylashgan barcha to‘qimalarni tashqi muhitning noqulay (kimyoviy, fizik, mexanik) ta’siridan hamda mikroblar kirishidan himoya qiladi.

• Terining sezish funksiyasi. Terida to‘rt xil ta’sirni sezuvchi retseptorlar joylashgan: ular og‘riqni, issiqni, sovuqni sezuvchi va taktil retseptorlardir. Teri retseptorlari tashqi muhitning turli xil ta’siriga moslashish xususiyatiga ega.

• Terining ayirish funksiyasi. Asl teri qavatidagi ter bezlarining soni tananing turli sohalarida har xil bo‘ladi. Ter bezlari ayirish funksiyasini bajaradi. Bir kecha- kunduzda katta odamda o‘rtacha 500 ml ter ajraladi va uning tarkibida 2 g osh tuzi, 1 g atrofida azot qoldig‘i ajraladi. Tashqi muhit harorati yuqori bo‘lgan sharoitda ter ajralishi kuchayadi. Bundan tashqari, odam tanasining harorati ko‘tarilganda, jismoniy mehnat, sport mashqlarini bajarganda, ruhiy (emotsional) ta’sirlanish vaqtida ter ajralishi ko‘payadi.

• Ayollar terisining ko‘krak sohasida bir juft sut bezlari joylashgan. Bu bezlardan ajraladigan sut tarkibida 1,5% oqsil, 4,5% yog‘, 6,5 % uglevodlar, 0,3 % har xil mineral tuzlar, 87 % suv hamda vitaminlar va har xil fermentlar bo‘ladi. Ona suti bola bir yoshga kirguncha unga asosiy va muhim oziq bo‘lib hisoblanadi. Ona sutida antitelolar bo‘lib, ular bolani har xil yuqumli kasalliklardan himoya qiladi, ya’ni immunitet vazifasini bajaradi. Sog‘lom ayolning ko‘krak bezlaridan bir kecha-kunduzda 1—1,5 l va undan ko‘proq sut ajraladi. • Terining nafas olish funksiyasi. Teri organizmda gazlar almashinuvida ishtirok etadi. Hujayra va to‘qimalarda moddalar almashinuvi natijasida hosil bo‘lgan karbonat angidrid gazining 2 % i teri orqali, qariyb 98 % i nafas organlari orqali tashqi muhitga ajratiladi. Odam organizmiga bir kecha-kunduzda zarur bo‘lgan kislorodning 1 % i teri orqali, 99 % i nafas organlari orqali qabul qilinadi.

• Odam hammomda yuvingandan so‘ng o‘zini juda yengil sezishi terining nafas olishda ishtirok etishidan dalolat beradi, ya’ni toza teri orqali nafas olish yaxshilanadi. • Terining tana harorati doimiyligini saqlashdagi funksiyasi. Odam va yuksak hayvonlarning tana harorati deyarli doimiy bir xil saqlanadi, ya’ni 36,2— 36,8°C atrofida bo‘ladi. Tashqi muhitning ob-havosi o‘zgarishidan qat’i nazar, sog‘lom odamning tana harorati yuqorida ko‘rsatilgan darajada saqlanadi. • Ob-havo issiq bo‘lgan vaqtda teridagi issiqni sezuvchi retseptorlar qo‘zg‘alib, undagi qon tomirlarini kengaytiradi. Shuning uchun bunday vaqtda odamning terisi qizaradi. Odam ko‘p terlaydi va teri orqali issiqlik ajralishi ko‘payadi.

Savol va topshiriqlar • Teri qanday qavatlardan tuzilgan? • Terining himoya va sezish funksiyalarini tushuntiring. • Terining ayirish funksiyasi qanday amalga oshadi? • Nafas olish va chiqarish jarayonlarida terining ishtirokini tushuntiring. • Tana harorati doimiy bo‘lishida teri qanday ahamiyatga ega?

Похожие

Muskullar va ularning funksiyasi. 8 - sinf

Suyaklarning tuzilishi va tarkibi. 8 - sinf

Nerv sistemasining ahamiyati va tuzilishi. 8 - sinf

Odam organizmining hujayraviy tuzilishi. 8 - sinf

Tayanch-harakatlanish sistemasining tuzilishi. 8 - sinf