logo
  1. Главная страница
  2. Учебники (по школьные предметы)
  3. Человек и его здоровье
  4. Tayanch-harakatlanish sistemasining tuzilishi. 8 - sinf

Tayanch-harakatlanish sistemasining tuzilishi. 8 - sinf

Загружено в:

07.10.2019

Скачано:

0

Размер:

2225.7138671875 KB
Скачать
5- §. Tayanch-harakatlanish sistemasining tuzilishi 8-sinf “Odam va uning salomatligi” darsligi asosida. 2014 Skletning tuzilishi va funksiyasi, suyaklarning shakllari Tayanch-harakatlanish sistemasi skelet va muskullardan iborat. • Odam skeletining funksiyasi—ko‘p qirrali. Eng muhimi gavdada u tayanch va himoya funksiyasini bajaradi. Skeletning tayanch funksiyasi tufayli unga barcha skelet muskullari birikib turadi. Skelet ichki organlarni, qon tomirlari va nerv sistemasini himoya qilish funksiyasini ham o‘taydi. Masalan, bosh miya kalla suyagining miya qutisi ichida, orqa miya umurtqa pog‘onasining kanalida; o‘pkalar, traxeya va bronxlar, yurak va yirik qon tomirlari ko‘krak qafasida joylashganligi tufayli tashqi muhitning noqulay ta’siridan himoyalangan. • Suyaklarning ko‘mik qismida qonning shaklli elementlari (eritrotsitlar, leykotsitlar, trombotsitlar) ishlab chiqariladi. Bundan tashqari, suyaklar mineral tuzlar deposi (to‘planadigan joy) bo‘lib xizmat qiladi. Odam skeleti 206 ta suyakdan tashkil topgan bo‘lib, ularning 85 tasi juft, 36 tasi toq suyaklardir • Tuzilishiga ko‘ra, suyaklar naysimon, yassi, g‘ovak va g‘alvirsimon bo‘ladi. • Naysimon suyaklar, o‘z navbatida, ikki xil bo‘ladi. Uzun naysimon suyaklar (yelka, bilak, son, boldir suyaklari); kalta naysimon suyaklar (qo‘l va oyoqning kaft va barmoq suyaklari). • G‘ovak suyaklar ham ikki xil: uzun g‘ovak (qovurg‘a, to‘sh, o‘mrov), kalta g‘ovak (umurtqa, kaftusti suyaklari) bo‘ladi. • Yassi suyaklar —bosh suyagidagi tepa, ensa, yuz, kurak va chanoq suyaklaridir. • G‘alvirsimon suyaklar — yuqorigi jag‘, peshana, bosh suyagining pastki asos qismidagi ponasimon va g‘alvirsimon suyaklar. • Odam tanasidagi suyaklar joylashishiga qarab bir necha qismga bo‘lib o‘rganiladi: bosh, gavda, qo‘l va oyoq suyaklari. • Bosh suyagi 23 ta suyakning birikishidan tashkil topgan bo‘lib, ikki qismdan iborat: miya qutisi va yuz suyaklari. • Gavda skeleti. Odamning gavda skeleti ikki qismdan iborat: umurtqa pog‘onasi va ko‘krak qafasi. Umurtqa pog‘onasi 33—34 umurtqaning birikishidan hosil bo‘lib, uzunligi odamning bo‘yiga qarab 70— 90 sm gacha bo‘ladi. Umurtqa pog‘onasi odam skeletining markaziy qismi bo‘lib, unga barcha suyaklar birikib turadi va u tananing asosiy tayanchi bo‘lib xizmat qiladi. • Umurtqa pog‘onasi 5 qismdan iborat: bo‘yin — 7, ko‘krak — 12, bel — 5, dumg‘aza — 5 va dum 4—5 ta umurtqadan tashkil topgan (10- rasm). • Ko‘krak qafasi suyaklariga 12 ta ko‘krak umurtqasi, 12 juft qovurg‘alar va to‘sh suyagi kiradi (11- rasm). Bularning bir-biri bilan birikishi natijasida ko‘krak qafasi hosil bo‘lib, unda odam hayoti uchun muhim bo‘lgan ichki organlar joylashadi. • Qovurg‘alarning 12 jufti ham orqa tomondan ko‘krak umurtqalariga birikadi. Ulardan 7 jufti haqiqiy — chin qovurg‘alar deyilib, old tomondan to‘sh suyagiga birikadi. 3 jufti soxta qovurg‘a deyilib, ular o‘zaro va yettinchi qovurg‘aning tog‘ayiga birikadi. Pastki 2 juft qovurg‘a esa yetim qovurg‘alar deyilib, qorin muskullari orasida yotadi. • To‘sh suyagi uch qismdan: yuqorigi — dasta, o‘rta — tana qismi va pastki — qilichsimon o‘simtadan iborat. • Qo‘l suyaklari. Qo‘l suyaklari ikki qismga: yelka kamari suyaklari va qo‘lning erkin suyaklariga bo‘linadi. • Qo‘lning erkin suyaklariga yelka, bilak-tirsak, kaftusti, kaft va panja suyaklari kiradi. • Oyoq suyaklari. Oyoq suyaklari ikki guruhga: oyoq kamari (chanoq) va oyoqning erkin suyaklariga bo‘linadi. • Oyoq kamari ikki tomondan nomsiz suyaklardan, orqa tomondan dumg‘aza va dum umurtqa suyaklaridan tashkil topgan. • Oyoqning erkin suyaklariga son, boldir, tizza qopqog‘i va oyoq panjasining suyaklari kiradi • Suyaklarning birikishi. Odam tanasidagi 206 ta suyakning hammasi bir-biri bilan ikki xil: harakatsiz va harakatli birikadi. • Suyaklarning harakatsiz (oraliqsiz, uzluksiz) birikishiga bosh, umurtqa va chanoq suyaklarining bir-biri bilan tutashuvi misol bo‘ladi. Ular boylamlar, tog‘aylar, suyak choklari yordamida birbiriga birikadi. Bosh suyagi peshana, tepa, chakka, ensa kabi alohida suyaklardan iborat bo‘lib, bola o‘sgan sari ular chok yordamida bir-biriga birikib, yaxlit bosh suyagini hosil qiladi. Bu suyaklar bir-biriga uzluksiz — zich birikkanligi uchun ular harakatsiz bo‘ladi. • Harakatli, ya’ni bo‘g‘im hosil qilib birikishga qo‘l va oyoqlarning bo‘g‘imlari kiradi. Yelka, tirsak, kaftusti, son-chanoq, tizza, boldir- tovon hamda qo‘l va oyoq panja suyaklarining bir-biri bilan bo‘g‘im hosil qilib birikishi bunga misol bo‘ladi. Bo‘g‘im hosil qilib birikuvchi ikkita suyakdan birining uchi qavariq, silliq, ikkinchisining uchi esa botiqroq bo‘ladi. Bo‘g‘im uch qismdan: bo‘g‘im xaltachasi, suyaklarning bo‘g‘im yuzasi va bo‘g‘im bo‘shlig‘idan iborat Savol va topshiriqlar • 1. Tayanch-harakatlanish sistemasining ahamiyati haqida nimalarni bilasiz? • 2. Umurtqa pog‘onasining tuzilishi va funksiyasini ayting. • 3. Ko‘krak qafasi qanday suyaklardan tashkil topgan? • 4. Qo‘l va oyoq qanday suyaklardan tashkil topgan? • 5. Odam tanasining suyaklari bir-biriga qanday birikkan?

Похожие

Nerv sistemasining ahamiyati va tuzilishi. 8 - sinf
Ayirish sistemasining ahamiyati. 8 - sinf
Markaziy nerv sistemasining tormozlanishi. 8 - sinf
Odam organizmining hujayraviy tuzilishi. 8 - sinf
Suyaklarning tuzilishi va tarkibi. 8 - sinf