logo
  1. Главная страница
  2. Учебники (по школьные предметы)
  3. Человек и его здоровье
  4. Odam organizmining hujayraviy tuzilishi. 8 - sinf

Odam organizmining hujayraviy tuzilishi. 8 - sinf

Загружено в:

07.10.2019

Скачано:

0

Размер:

10299.446289062 KB
Скачать
2- §. Odam organizmining hujayraviy tuzilishi 8-sinf “Odam va uning salomatligi” darsligi asosida. 2014 Tuzilishi, tarkibiy qismlarga bo‘linishi Hujayraning tuzilishi. Hujayra odam tanasining tuzilishi va funksiysining asosiy birligidir. • XVII asrning 60-yillarida Londondagi Fiziklar jamiyatining a’zosi R. Guk (1635—1703) mikroskop yordamida o‘simlik hujayrasining tuzilishini birinchi bo‘lib o‘rgangan. Robert Guk (1635—1703) • Mikroskopning ixtiro etilishi va mukammallashtirilishi, ayniqsa, elektron mikroskopning yaratilishi hujayraning ilgari ma’lum bo‘lmagan qismlarini o‘rganishga imkon berdi. • Odam organizmi turli to‘qima va organlari hujayralarining shakli har xil: sharsimon, oval, kubsimon, silindrsimon, yulduzsimon, disk- simon va hokazo bo‘ladi. Hujayra uch qismdan: membrana (parda), sitoplazma va yadrodan tuzilgan. • Hujayra membranasi uning sirtini qoplab turuvchi yupqa parda bo‘lib, oqsil va yog‘ (lipid)lardan tashkil topgan. Membrana hujayrada moddalar almashinuvi jarayonida muhim ahamiyatga ega. Membrananing yana bir muhim xususiyati shuki, u hujayra ichidagi va hujayra tashqarisidagi (hujayralararo) suyuqliklardagi ionlar tarkibi ma’lum muvozanatda bo‘lishini ta’minlaydi. • Hujayra sitoplazmasi ni membrana o‘rab turadi. Sitoplazmaning tarkibi organik va anorganik moddalardan iborat. • Yadro hujayraning eng muhim tarkibiy qismlaridan biri bo‘lib, u qizil qon hujayralaridan tashqari, deyarli hamma hujayralarda bo‘ladi. • Yadro quyidagi funksiyalarni bajaradi: 1) hujayrada kechadigan hamma fiziologik jarayonlarni boshqaradi; 2) hujayrada moddalar almashinuvi va oqsillar sintezlanishini boshqaradi; 3) irsiy axborotni saqlaydi. • Hujayra yadrosi quyidagi tarkibiy qismlardan tashkil topgan: 1) yadroni sirtdan o‘rab turuvchi parda; 2) yadro shirasi; 3) yadrocha; 4) xromosomalar. • Odamning somatik (tana) hujayralari yadrosida 46 ta xromosoma, jinsiy hujayralarda 23 tadan xromosoma bo‘ladi. Har qaysi xromosoma tarkibida mingtagacha va bundan ham ko‘proq gen bo‘ladi. Xromosoma va genlar hujayraning irsiy apparati hisoblanadi. • Hujayraning kimyoviy tarkibi. Hujayraning barcha tarkibiy qismlari anorganik va organik moddalardan tashkil topgan. Hujayra tarkibida fosfor, oltingugurt, kalsiy, kaliy, natriy, xlor, temir, magniy, kremniy kabi makroelementlar va yod, mis, kobalt, rux, nikel, oltin kabi mikroelementlar bo‘ladi. Hujayra tarkibining 70 % dan ko‘prog‘ini suv tashkil etadi. Suv erituvchi xususiyatiga ega bo‘lib, u hujayradagi barcha hayotiy jarayonlarda muhim o‘rin tutadi. Suv, mikro va makroelementlar hujayraning anorganik moddalaridir. • Hujayra tarkibidagi organik moddalarga oqsillar, yog‘lar, uglevodlar, nuklein kislotalar kiradi. • Hujayraning ko‘payishi. Odam tanasi hujayralari, asosan, mitoz orqali bo‘linib ko‘payadi. Bunda hujayra tarkibiy qismlari ikki hissa ortadi. Hujayra bo‘linib, bitta hujayradan ikkita hujayra hosil bo‘ladi. Natijada hosil bo‘lgan ikkita yosh hujayra teng miqdordagi organoidlar va bir xil irsiy belgilarga ega bo‘ladi. Savol va topshiriqlar • 1. Hujayralar qanday shaklda bo‘ladi? • 2. Hujayraning kimyoviy tarkibiga qanday moddalar kiradi? • 3. Hujayraning irsiy apparati nimalardan iborat va ularning ahamiyati qanday? • 4. Hujayra qanday ko‘payadi?

Похожие

Odam tanasi muskullarining asosiy guruhlari. 8 - sinf
Suyaklarning tuzilishi va tarkibi. 8 - sinf
Tayanch-harakatlanish sistemasining tuzilishi. 8 - sinf
Terining tuzilishi va funksiyasi. 8 - sinf
Oliy nerv faoliyati — odam xulq-atvorining asosi. 8 - sinf