Suyaklarning tuzilishi va tarkibi. 8 - sinf - Человек и его здоровье - Учебники (по школьные предметы)

Suyaklarning tuzilishi va tarkibi. 8 - sinf

Загружено в:

07.10.2019

Скачано:

0

Размер:

2643.158203125 KB

6- §. Suyaklarning tuzilishi va tarkibi6- §. Suyaklarning tuzilishi va tarkibi 8-sinf “Odam va uning salomatligi” darsligi asosida. 20148-sinf “Odam va uning salomatligi” darsligi asosida. 2014

Tuzilishi, o‘sishi, yoshga bog‘liqlik xususiyatlari

• Suyaklar ikki qavat bo‘lib, ustki qavati qattiq, zich plastinkasimon, ichki qavati g‘ovaksimon tuzilishga ega. Ichki qavatida ko‘plab ingichka kanalchalar bo‘lib, ularda qon tomirlari va nerv tolalari joylashadi. Suyaklarning yuzasi pishiq yupqa parda (periost) — suyakusti pardasi bilan qoplangan.

• Bu parda biriktiruvchi to‘qimadan iborat bo‘lib, unda juda ko‘p mayda qon va limfa tomirlari, nerv tolalari bo‘ladi. Suyakusti pardasi suyakni oziq moddalar bilan ta’minlashda, uning o‘sishida, singanda, yorilganda, jarohatning bitishida katta ahamiyatga ega

• Suyaklar kimyoviy tarkibining 1/3 qismini organik moddalar —osseinlar (kollagen tolalar) va 2/3 qismini anorganik moddalar tashkil etadi. Suyaklarning anorganik moddalari tarkibida D. I. Mendeleyevning kimyoviy elementlar davriy sistemasidagi elementlarning ko‘pchiligi uchraydi. Shulardan eng ko‘pi fosfat tuzlari 60 % ni, kalsiy karbonat tuzi 5,9 % ni tashkil etadi.

• Suyaklarning o‘sishi. Yangi tug‘ilgan chaqaloqning bo‘yi o‘rtacha 50 sm bo‘ladi. Bir yoshgacha u har oyda 2 sm dan o‘sib boradi. Birinchi yoshi oxirida bo‘yi 74—75 sm ga yetadi. Undan keyin har yili uning o‘sishi 5—7 sm ni tashkil etadi. Bolalikning ayrim davrlarida bo‘yga o‘sish tezlashadi. Masalan, 3 yoshgacha, 5—7 yoshgacha va 12—16 yoshgacha. O‘sish 20—25 yoshgacha davom etadi.

• Odam bo‘yining uzunligi, asosan, uzun naysimon va umurtqa pog‘onasi suyaklarining o‘sishiga bog‘liq. Suyaklarning o‘sishida suyak moddalarini sintezlovchi ustki hujayralar (osteoblastlar) va yemiruvchi (osteoklastlar) hujayralar ishtirok etadi.

• Suyaklarning ustki tog‘ay qismida mineral tuzlar to‘planishidan suyak qattiqlashib, suyakka aylanib, ichki tomonidan yemirilib boradi. Shuningdek, suyaklarning o‘sishiga gipofiz bezidan ajralgan gormonlar ham ta’sir ko‘rsatadi. • Suyaklarning yoshga bog‘liq xususiyatlari. Suyaklar odamning yoshiga qarab o‘ziga xos xususiyatlarga ega.

• Yangi tug‘ilgan bolalarda bosh suyagi o‘zaro birikmagan, bir nechta suyakdan iborat bo‘ladi. Shuning uchun bosh suyagining qopqog‘ida, ya’ni o‘zaro birikmagan suyaklar o‘rtasida yumshoq joylar (bo‘shliqlar) bo‘lib, ular liqildoq deb ataladi (16-rasm). Bosh suyagi bolaning 3—4, 6—8 va 11—15 yoshlik davrida ayniqsa tez o‘sadi. Uning o‘sishi va shakllanishi 20—25 yoshgacha davom etadi. • Umurtqa suyaklari 17—25 yosh orasida suyakka aylanib bo‘ladi. Kurak, o‘mrov, yelka, bilak, tirsak suyaklarining suyakka aylanishi 20—25 yoshgacha davom etadi. Qo‘l kaftining suyakka aylanishi 15—16 yoshgacha, barmoqlarning suyakka aylanishi 16—20 yoshgacha davom etadi.

• D vitamini yetishmasligi yoki quyosh nuridan yetarli foydalanmaslik organizmda kalsiy va fosfor tuzlari almashinuvi buzilishiga sabab bo‘ladi va suyaklanish jarayoni sekinlashadi. Natijada raxit kasalligi kelib chiqadi. Bunday kasallikka uchragan bolalarning suyagi yumshab, egiluvchan bo‘lib qoladi. Ayniqsa, oyoqlari, umurtqa pog‘onasi, ko‘krak qafasi, chanoq suyaklari egrilanib qolishi mumkin. Bu esa ularning qad-qomati normal shakllanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. • Odam va hayvonlar skeletidagi o‘xshashliklar. Evolutsion rivojlanish jarayonida ibtidoiy odam tik yurishi va mehnat qilish faoliyati tufayli uning skeletida sutemizuvchi hayvonlarning skeletidan farq qiladigan o‘zgarishlar paydo bo‘la boshladi.Odam bosh miyasining yuksak darajada rivojlanganligi uning bosh skeleti miya qismining yuz qismiga nisbatan katta bo‘lishiga olib keldi. Hayvonlar bosh skeletining yuz qismi esa miya qismiga nisbatan yaxshi rivojlangan. Chunki ular dag‘al, qattiq oziq bilan oziqlanadi. Bundan tashqari, ularning jag‘i hujum va himoya organlari vazifasini ham bajaradi.

• Odam skeletining o‘ziga xos belgilaridan biri asosiy mehnat organi bo‘lgan qo‘llarining tuzilishidir. Qo‘lning yelka, bilak, kaftusti va panja bo‘g‘imlarida xilma-xil murakkab va nozik harakatlar bajariladi. Masalan, sportchi, raqqosa, zargar, soatsoz, rassom, haykaltarosh va hokazo mutaxassislarning qo‘l bilan bajaradigan ishlarini eslash kifoya. Bunday murakkab va nozik harakatlarni bajarishda, ayniqsa, qo‘l bosh barmog‘ining roli nihoyatda katta. • Odamning tik yurishi uning chanoq suyaklari va chanoq bo‘shlig‘ining kattalashuviga sabab bo‘lgan . Shu tufayli chanoqda ko‘pgina ichki organlar joylashadi va himoya qilinadi. • Odamning oyoq suyaklari hayvonlarning orqa oyoqlariga nisbatan kuchli rivojlangan va baquvvatdir. Bunga sabab odam tik yurishi tufayli tana massasining ikki oyoqqa tushishidir. Bundan tashqari, odam oyoqlari bilan xilma-xil va murakkab harakatlarni bajaradi.

Savol va topshiriqlar • Suyaklar qanday to‘qimalardan tashkil topgan? • Suyaklarning kimyoviy tuzilishini ayting. • Suyaklarning o‘sishi haqida nimalarni bilasiz? • Odamning yoshiga qarab suyaklarning kimyoviy tarkibi qanday o‘zgaradi?

Похожие

Qonning tarkibi va shaklli elementlari. 8 - sinf

Terining tuzilishi va funksiyasi. 8 - sinf

Nerv sistemasining ahamiyati va tuzilishi. 8 - sinf

Odam organizmining hujayraviy tuzilishi. 8 - sinf

Tayanch-harakatlanish sistemasining tuzilishi. 8 - sinf