Rustamxon dostondan parcha 10 - sinf - Литература - Учебники (по школьные предметы)

Rustamxon dostondan parcha 10 - sinf

Загружено в:

28.01.2022

Скачано:

0

Размер:

3747 KB

(Dostondan parcha) 10-sinf adabiyot darsligi asosida 1-mavzu:

Qadim zamonda Oqtosh viloyatida Sultonxon degan o‘tdi. Sultonxonning uch xotini bor edi, tug‘maydigan aybi bor edi. Necha vaqt Oqtosh mamlakatida podsholik qildi. Yoshi ulg‘ayib soqoli oqarib qoldi. Huroyim degan o‘rtancha xotini homilador bo‘lib, oydan oy, kundan kun o‘tib, oyikuni yaqin yetib kelaberdi. Sultonxon Huroyim yoriga aytdi: «Dunyoda bir qo‘rqqan yomon, bir quvongan yomon» degan gap bor. Mening qariganda ko‘rgan farzandim. Men shu yerda yursam, sen bir kun tug‘ib qo‘yarsan. Men quvonganimdan yuragim yorilib o‘lib qolarman. Qurudum mamlakatiga safar qilayin, oldimga suyunchi deb chiqqan kishiga ayamasdan tangatilla berarman, qulog‘idan dunyoga ko‘marman, balki qo‘rg‘onbegi qilarman. Shunda ketmoqqa ixtiyor qilib, taxti-baxtini kimga topshirarining hisobini topmay, amalini, davlatini hech kimga ishon may, hayron bo‘lib, qozikalonlardan so‘radi. Qozikalonlar turib aytdi: «Gumonaning tufaylidan mamlakatni Huroyimni so‘ramog‘i to‘g‘ri keladi».

Shunda Sultonxon taxt-baxtini Huroyimga topshirib, karnay-surnay qo‘ydirib, odamlarni yig‘dirib, jo‘namoq harakatida bo‘ldi. Huroyim Sultonxonga qarab bir so‘z aytib turgan ekan: Xonim, eshit menday oyim arzini, So‘ldirmagin bunda gulday tarzini, Mergan otar dayrobotning g‘ozini, Xonim, ongla Huroyimning so‘zini. El ko‘chirib Olatog‘dan oshirding, Ulug‘ bilib nechovlarga bosh urding. Bir necha dushmandan siring yashirding, Toj-u davlatingni menga topshirding.

Necha yillar surib bu elda davron, Qurudum deb, xonim, ketib borasan. Davlatim bor, ponza ro‘mol o‘rayin, Sarg‘ayib tarzingga, xonim, qarayin. Kelar mo‘ljalingni, to‘ram, so‘rayin: Necha vaqtda Oqtosh qaytib kelasan? Bizga tashlab ketib mamlakatingni, Obod qilib so‘rab turay yurtingni. Men bilmayman sening qaytar vaqtingni, Aytgin, to‘ram, necha vaqtda kelasan? Sen ketgan so‘ng, men ham xafa bo‘larman, Ko‘z tutib yo‘lingga qarab yurarman. Kelar mo‘ljalingni aytsang, xonzoda, Men yo‘lingga peshvoz chiqib turarman. Ochilar bahorda, bilsang, gulg‘uncha, Yurt egasi bo‘ldim o‘zing kelguncha. Senday xizmat qilar menga ham necha, Bir kelar mo‘ljaling aytgin, xonzoda.

Bu so‘zni eshitib, Sultonxon dimog‘i chog‘ bo‘lib otlanib, Huroyimga qarab, murtini burab, uzangiga oyog‘ini tirab: « O‘n to‘rt yilda kelaman », – deb bir so‘z aytib turgan ekan: Men ketgan so‘ng uydan chiqib o‘tirma, Do‘st yig‘latib, dushmaningni kuldirma. Toj-u davlat, mol-u mulkim topshirdim, Bir yetar-yetmasga sirim bildirma. Men qanday so‘rasam, shundayin bo‘lgin, Oqtoshga ega bo‘p, podsholik qilgin. Obod qilib, endi yurtimni so‘rab, Podsho bo‘lib sen Oqtoshda turgin. Men ketgan so‘ng nodon ko‘ngling bo‘lmagin, Ko‘p yashagin, ko‘p yilgacha o‘lmagin. Yaxshilik ko‘r, yomonlikni ko‘rmagin, Nodonlarman aslo sirdosh bo‘lmagin. Ayollik qib nodon so‘zlab turmagin, Toj-u davlatimni senga topshirdim.

Bu so‘zni Sultonxondan eshitib, Huroyim yori Sultonxonga qarab, tag‘il bir-ikki og‘iz so‘z aytib turgan ekan: Tog‘lar-tog‘ning boshini chalgan tuman-a, Har kim yig‘lab tursa oxir zamon-a, Bo‘yimda qolgandir biror gumon-a. Bizlarga topshirsang Oqtosh yurtingni, Qo‘yib ketgin farzandingning otini, So‘rab tursa bunda mamlakatini, Podsho bo‘lib sizday xonning xotini. Xizmat qilsa bunda necha sipoyi, Obod bo‘lar sizday xonimning joyi. Mana eldan o‘zing ketib borasan, Bolangning otini nima qo‘yasan? Eshitgin dilbarning aytgan dodini, O‘zing qo‘ysang farzandingning otini, Nima deb amr etsang, ani qilarman, Aytsang, farzandingga otin qo‘yarman, Shu sababdan ko‘nglingdagin so‘rarman.

Bu so‘zni Huroyimdan eshitib, Sultonxon bir so‘z aytib turgan ekan: Sen o‘zingdan gap qolarmi, Huroyim, Cho‘p-xasdan ko‘pdir qilgan gunohim, O‘g‘il tug‘sang, otin qo‘ygin Rustamxon, Qiz tug‘sang, gul yuzli, o‘zing bilasan. Men ko‘rayin Qurudumning yurtini, Cho‘li, dashti, necha mamlakatini. Bu so‘zlarni endi Sultonxon aytti, Xo‘shlashib Huroyim bunda qolipti, Sultonxonni kuzatib yo‘lga solipti. Sultonxon jo‘nadi shahardan chiqib, Qancha odam mahramlari jam bo‘lib, Qurudumdek mamlakatni axtarib. Shunday qilib ketti ko‘rmagan yurtga, Qamchi bosib haydar cho‘llarda otga, Gohda tup-tup bo‘lar, gohlarda yakka, Cho‘llarning to‘zoni chiqib falakka.

To‘p-u to‘pxonaman lashkarin olib, Borayotir Qurudumni axtarib. Sayr etib men necha vaqtlar yursam deb, El-u xalqni shunday qilib ko‘rsam deb, Oqtoshning yurtiman birga qilsam deb1, Elni ko‘rib, yurtga katta bo‘lsam deb, Oqshom yotib, kunduz jo‘nab boradi, Dunyoning ayshini shunday sursam deb. Cho‘llarda ostiga mingani tulpor, Xizmatda olti yuz mahrami tayyor, Qancha sipoyi ham adadsiz lashkar, Shavkati olamni bosib boradi. Sultonxon yo‘l yurib, Qurudum mamlakatini yoqalab, chodir-c haman tikib qo‘ndi. Bu yerlar tevaragidagi ellar, necha qo‘rg‘on so‘rab turgan beklar ilgaridan ham bir-biriga ma’lum. Goh Sulton xonga boj berib, goh bermay qaytib turar edi. Bular Urganch, Xorazm, Xeva beklari, Dinkaman xonlari edi. Bular Sultonxonning kelishini ko‘rib, shunday maslahatda bo‘ldi: «Biz bu podshoning ixtiyoriga goh kirib, goh kirmay qolganimizga, bu adadsiz lashkar, qancha to‘p-u anjomlar bilan yomon niyatda kelgan. Bo‘lak o‘yda kelsa, bunday shavkat bilan chiqmas edi.

Bizda bekor odam ko‘p, lashkar yo‘q. Biz har qaysimiz bitta-bitta qo‘rg‘onning egasimiz. Xalqdan yig‘ilgan to‘sat-to‘sat, dasta-dasta lashkar tarqab ketgan. El-u xalq och-yalang‘och, bari tentirab qolgan. Bularni otlantirib, Sultonxonning ustiga bosib bormoq bizning qo‘limizdan kelmas. Ustimizga keldi, endi biz qancha mol-hol olib borib ko‘rmog‘imiz darkor». Bu mamlakatdagi amaldorlar maslahatni qilib, Sultonxonga borishli- kelishli bo‘lib yotdi. Oqtosh mamlakatida Huroyim podsholik qilib, ichkarida arz so‘raydi. Ximcha degan kanizi bor. Ximcha – tillari bulbulcha, kimki yaxshi desa, shuncha, ikki yuzi ochilgan gulcha, bellari xipcha, o‘zi suluv oyimcha. Ximcha oyim tashqarida arz so‘radi. Huroyim Oqtosh mamlakatida Sultonxondan ziyoda ish tuta berdi. Huroyimn ing ish tutuviga ikki kundosh bezovtalik qilaberdi. Vaqti yetib, oyi bitib, Huroyim o‘g‘il tug‘di, otini Rustam qo‘ydi.

Rustam birga, ikkiga, uchga kirdi. Tilga enganida madrasadan bir mulla olib kelib, o‘qitib yotaberdi. «Zamon Huroyimniki bo‘ldi», – deb ikki kundosh nima qilarini bilmay o‘y o‘ylar edi. Oqtosh viloyatida daftari mastondan uch yuz oltmish mastoni bor edi, boshlig‘ini Momogul maston der edi, mazgili1 shahardan tashqari bir g‘orda edi. G‘orda yotar edi, xurrakni baland tortar edi, botmon nosvoyni to‘rt bo‘lib otar edi, yurish-turishi odamlarga xatar edi, ne er yigitl arni ikki pulga sotar edi, yaxshilikni uch pulga olmay, qayerda yomonlik bo‘lsa, izlab yetar edi, qanday odam ko‘rsa, bu kampirdan hazar qilib uzoqqa ketar edi, yomonlik izlab borgan odamning ishi mastondan bitar edi.

Ikki oyim Momogulni ko‘ngliga olib, so‘roqlab borib qoldi. Huroyimning ustidan bir so‘z aytib turgan ekan: – Eshit, momo, oyimlarning tilini, Vayron qilsang bunda Oqtosh elini, Xazon qilgin tar ochilgan gulini, O‘lsin deymiz Huroyim ham ulini. O‘zgalardan sizni yaxshi bilaman, Xizmatingga bir qop tilla beraman, Vayron qilgin Oqtosh mamlakatini, Nima desang, xizmatkoring bo‘laman. Bizga dushman bilmaganin bildirgin, Xanjar urmay bag‘rin qonga to‘ldirgin, Mamlakatdan buni benasib qilib, Huroyim ham yolg‘iz ulin o‘ldirgin.

Ikki kundosh Huroyimdan qutulish uchun Momogul maston bilan til biriktiradilar. Maston tilla tangalar evaziga Huroyim ustidan fit na-g‘iybat to‘la arznoma yozdiradi, firib bilan Oqtosh ahliga tasdiqlatadi va Sultonxonga olib boradi. Sultonxon g‘azabga minib, o‘zi safardan qaytguncha Huroyimni shahardan haydab, dorga osishga buyuradi. Jallodlar Huroyimni dorga osmoqchi bo‘layotganlarida, Rustam jallodlarning dodini berib, onasini qutqaradi. Rustam boradigan yerining tayini yo‘q; enasini otga mindirib, tozilarini ergashtirib: « Adashganning oldi yo‘l », – deya yo‘lga tushadi. Ular yo‘l yursa ham mo‘l yurib, Hukumu tog‘iga yetib boradilar, shu yerda qo‘nim topadilar. Rustam tog‘-toshda ov qilib keladigan, enasi esa pishirib beradigan bo‘ldi.

Bir kuni Rustam enasi va tozilarini qoldirib, zarur anjomlar topish uchun yo‘l tortdi. Ko‘zi tog‘ bag‘ridagi o‘tovga tushdi. Ot ustida o‘tovning bo‘sag‘asidan qaradi. Ko‘rdi: ajab suratli bir qiz, jamoli kunni xira qilguday, har kim husnini ko‘rsa, aqli ketib, otdan yiqilib qolguday. Ikki qo‘li orqasiga boylangan, sochidan uyning keragasiga1 boylovli turibdi. Rustam ko‘rib hayron qoldi. « Shunday odamni ham ovloq bir cho‘lda, ko‘z ko‘rmagan yerda boylab tashlaydigan ham gaplar bor ekan-da! Kel-e, o‘ylab turguncha so‘ylab bilayin », – deb Rustam bir so‘z aytib turgan ekan: – Alifday qomating, xipcha belingdan, Menga bayon ayla o‘sgan elingdan, Xabar olmay hech kim sening holingdan, Bu yerlarga qanday nomard boyladi? Boylaganni menga bayon aylagin! Qanday odam qildi qayg‘u-zulmni, Xafa qipti senday toza gulimni, Otdan tushib yechayinmi qo‘lingni? Boylaganni menga xabar ber endi.

Maloyik suratli, gul yuzli dilbar, Seni ko‘rgan odam bo‘lar beqaror. Oy-u kundan ziyod sening husning bor, Ne qildi seni boylab giriftor? O‘z yurtingda biror ishni qildingmi? O‘lim ishga duchor bo‘lib qoldingmi? Bir tuhmatga sen giriftor bo‘ldingmi? Xabar bergin, qanday nodon boyladi? Menga aytsang o‘ynab-o‘sgan yurtingni, Nima deydi sening ismi-zotingni? Menga aytsang sen ham sir-u holingni, Javob bersang, yechib qo‘yay qo‘lingni.

Qiz bu so‘zni eshitib, Rustamga javob berib, boylovli turgan yerida bir so‘z aytib turgan ekan: – Meni so‘rab bexos bo‘lib turmagin, Hayallama, ketgin, yo‘ldan qolmagin, Vaqti zamon mening kunim bitgandir, Ketgin, menday bo‘lib bunda o‘lmagin! Dam-badam yetib kelar ajdahor, So‘ngra qochib qutulolmassan undan, Hayallamay bundan ketmog‘ing darkor! Kelsa, mamlakatni to‘zon qiladi, Ishqirib damiga tortib oladi, Kim yaqinda bo‘lsa, tayin o‘ladi, Sendayin yo‘lbarsni nobud qiladi, Hayallama, ketgin, bu yerda turma!

Похожие

Oybek Navoiy romandan parcha 9 -sinf

Atoyi 10 - sinf

Abdulla Qodiriy 10 - sinf

Abdulla Oripov 10 - sinf

Ahmad Yassaviy 10 - sinf