Abdulla Qodiriy 10 - sinf - Литература - Учебники (по школьные предметы)

Abdulla Qodiriy 10 - sinf

Загружено в:

28.01.2022

Скачано:

0

Размер:

5709.5 KB

ABDULLA QODIRIY (1894–1938) 10-sinf adabiyot darsligi asosida 15-mavzu:

Abdulla Qodiriy adabiy siymosi XX asr o‘zbek adabiyoti tarix ida o‘ziga xos o‘rin tutadi. U o‘zbek romanchiligining asoschisi sanaladi. Abdulla Qodiriy 1894-yili 10-aprelda Toshkentda bog‘bon oilas ida tug‘ilgan.

Dastlab musulmon maktabida, keyin rustuzem maktabi hamda Abulqosim shayx madrasasida ta’lim olgan; Moskvadagi adabiyot kursida o‘qigan.

1917-yilgi oktabr oyidagi davlat to‘ntarishidan so‘ng Eski shahar oziqa qo‘mitasining sarkotibi, « Oziq ishlari » gazetasining muharriri, « Mushtum » jurnali tashkilotchilaridan biri sifatida ijtimoiy hayotga faol aralashadi.

Uning asarlari vaqtli matbuotda Julqunboy, Juboy, Dumbulboy, Dumbulnisa, Kalvak Mahzum, Toshpo‘lat tajang, Ovsar kabi o‘nlab maxfiy imzolar bilan bosilib turadi.

Abdulla Qodiriy 1914-yili Rahbarnisa Rasulmuhammadboy qiziga uylanadi. Ulardan Nazifa (1916), Habibulla (1918), Adiba (1924), Mas’ud (1926) hamda Anisa (1928) ismli farzandlar dunyoga keladi. Abdulla Qodiriy ijodiy faoliyatining boshlanishi 1910- yillarning o‘rtalariga to‘g‘ri keladi.

Dastlab millatparvarlik, ma’rifatparvarlik ruhi bilan sug‘orilgan « To‘y », « Ahvolimiz », « Millatimga », « Fikr aylagil » kabi she’rlar, « Baxtsiz kuyov » nomli drama hamda « Juvonboz » hikoyasini yozdi. Abdulla Qodiriy ana shunday jadidona kayfiyatdagi asarlarida millatni ichdan yemiradigan xurofotlarni tanqid qiladi; xalqni o‘zligini anglashga, yangilikka chaqiradi.

Yozuvchining « Baxtsiz kuyov » dramasi (1915) bevosita Behbudiyning « Padarkush » dramasi ta’sirida yozilgan. Dramada muallif hashamatli to‘y, ortiqcha sarf-xarajatlar va ularning ko‘ngilsiz oqibatlar ini ochiq-oydin ko‘rsatadi. Uning 1916-yilda yozgan « Uloqda » hikoyasi bilan dunyo adabiyotdagi nazariy mezonlarga mos keladigan o‘zbek realistik hikoyachiligini boshlab berdi.

Abdulla Qodiriy o‘z ijodiy taqdirini matbuot bilan bog‘ladi. Yuzlab publitsistik maqolalar, «Kalvak Mahzumning xotira daftaridan», « Toshpo‘lat tajang nima deydir? » kabi hajviy asarlar yozdi. Hayotni kuzatib, voqealarga nisbatan turli yo‘sinda hajviy-tanqidiy munosabatlar bildirdi.

Shu jarayonda « felyetonlar qiroli » nomini oldi. Abdulla Qodiriyning mashhur « O‘tkan kunlar » romanining ayrim fasllari dastlab 1923–1924-yillari « Inqilob » jurnalida e’lon etildi. 1925– 1926-yillari romanning har bir bo‘limi alohida kitob holida bosildi.

« O‘tkan kunlar » yaratilgan davr o‘zbek xalqi uchun millatning erki, ozodligi, mustaqilligi, jahondagi o‘rni masalasi hayot-mamot ahamiyatiga molik edi. Adib bu roman orqali xalqning milliy ongini uyg‘otmoqchi bo‘ldi. « Tariximizning eng kirlik, qora kunlari » – yurtni mustamlaka balosiga giriftor etgan keyingi « xon zamonlari » – XIX asr miqyosidagi mudhish tarixiy jarayonlarning haqiqatidan xalqqa saboq bermoqchi bo‘ladi.

« O‘tkan kunlar » romanining ma’no-mundarija doirasi, aslida, ancha keng. Unda xilma-xil insoniy taqdirlar ijtimoiy- siyosiy, ma’naviy-axloqiy, oilaviy-ishqiy muammolar qalamga olingan. Bir oq ular orasida yurtning, millatning taqdiri mustaqilligi masalasi alohida ajralib turadi.

El-yurtning mustaqilligi, birligi masalasi romanning pafosini tashkil etadi. Asarning bosh qahramonlari Otabek va Yusufbek hojilar shu yurt istiqloli, farovonligi, osoyishtaligi yo‘liga hayotini, jonini tikkan fidoyi kishilardir. «O‘tkan kunlar» romanining eski o‘zbek yozuvidagi (1926) hamda yangi o‘zbek alifbosidagi nashrlari muqovasi (2004) « O‘tkan kunlar »da Otabek bilan Kumushning ishqiy sarguzashtlari juda katta mahorat bilan tasvirlanadi. Muallif oshiql arning ishqiy sarguzashtlari bahonasida muayyan tarixiy davrni – Turkistonning rus bosqini arafasidagi ahvoli, qora kunlarini ko‘z oldimizda gavdalantiradi. Qodiriy ishq sarguzashtlari fonida o‘lkaning tutqunlikka yuz tutishining bosh sababi jaholat, qoloqlik va o‘zaro ichki nizolar degan fikrni g‘oyat ustalik bilan bayon qiladi.

Abdulla Qodiriy qalamining sehri shundaki, romanda ijtimoiy va maishiy hayot, odamlar turmushi, taqdiri, tabiati, ular ruhiyatidagi nozik jarayonlar bor holicha butun ziddiyatlari bilan ko‘rsatiladi. Abdulla Qodiriy ijodiy merosida muhim o‘rinni tutadigan, «Xudoyorxon va munshiylari hayotidan olingan» ikkinchi «Mehrobdan chayon» nomli tarixiy romanini 1928-yilda yozadi. Asarda xon zamonidagi xalqning hayoti, saroydagi kirdikorlar bilan birga Anvar va Ra’nolar ishqining ziddiyatli visol tarixini g‘oyatda ta’sirchan tasvirlaydi. Ularning muhabbat yo‘lidagi his-tuyg‘ularini, yo‘liga to‘g‘anoq bo‘lgan «ag‘yorlar»ga qarshi kurashlarini juda tabiiy bayon qiladi.

Yozuvchi Anvar va Ra’no timsolida chin muhabbatni, romandagi Safar bo‘zchi siymosida to‘g‘rilik va sadoqatni tarannum etsa, Solih mahdum obrazi orqali hayoti ziddiyatlarga ko‘milgan g‘aro yib bir insonni, Abdurahmon qiyofasida pokiza mehroblarni bulg‘ab yurgan munoĬq kimsalarni ko‘rsatdi. Abdulla Qodiriy « Mehrobdan chayon » romanida ham, xuddi birinchi romanidagidek, voqelikning badiiy talqi nida bag‘oyat mohir ekanini namoyon qildi. Garchand adib original asarlar yozib, o‘z xalqining ma’naviyati xazinasini bebaho durdonalar bilan boyitayotgan bo‘lsa ham, mustabid tuzum uni dushmanlikda aybladi.

Abdulla Qodiriy manglayiga qatag‘on qurbonlari qatoriga tizilishdek bir qismat bitilgan ekan. Adib 1937-yil 31-dekabr kuni hibsga olinib, 1938-yil 4-oktyabrida xalq dushmani sifatida qatl etiladi. Faqat 1991-yilda O‘zbekiston o‘z mustaqilligini e’lon qilganidan so‘nggina Abdulla Qodiriyga yuksak hurmat va ehtirom ko‘rsatila boshlandi. Adib Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Respublikasi Davlat mukofoti, «Mustaqillik» ordeni bilan taqdirlandi.

Похожие

Abdulla Qodiriy O'tgan kunlar 10 - sinf

Abdulla Oripov 10 - sinf

Abdulla Oripov she'rlari 10 - sinf

Abdulla Oripov Sohibqiron 9 -sinf

Atoyi 10 - sinf