Oybek Navoiy romandan parcha 9 -sinf - Литература - Учебники (по школьные предметы)

Oybek Navoiy romandan parcha 9 -sinf

Загружено в:

24.09.2021

Скачано:

0

Размер:

5285 KB

9-sinf Adabiyot fani darsligi asosida 15-mavzu MUSO TOSHMUHAMMAD O‘G‘LI OYBEK NAVOIY (romandan parcha)

Mirzo Yodgor erka o‘sgan, ziynatli hayotning lazzatiga, may, musiqiy olamining yoqimli, orombaxsh hislariga berilgan yigitcha edi. Uning ixtiyori beklari, jahongashta tarbiyachilari qo‘lida bo‘lganidan ular mirzoning nozik, xayolchan ko‘nglini qonli mojaro, tantana va hokimiyat havaslari bilan yoqishga tirishadilar. Davlat ishlarida tadbirli ayol va umuman, bilimdon, oqila hisoblangan ammasi Poyanda Sultonbegim ham uni Xuroson taxti uchun kurashga undaydi. Buning ustiga, u turkman sultoni Hasanbekdan katta ko‘mak oladi. G‘ururlangan shahzoda Jurjon hokimi amir Zohid Tarxiyning ustiga yurish qilib, uni qulaygina yengadi. Jurjonni qo‘lga olib, poytaxt Hirotni bosish, toj kiyish umidi bilan urinadi...

Mirzo Yodgor isyoni to‘g‘risida Hirotda xabar olinishi bilan Navoiy Husayn Boyqaroni ildam otlanishga undagan edi. Xurosonda Husayn Boyqaro hokimiyatining barqaror bo‘lishini orzu qilishi u bilan go‘daklik zamonlarda boshlangan do‘stlik xotirasi uchungina emasdi. Navoiy Husayn Boyqaroda shoirlik, ilmparvarlik sifatlarini ko‘rdi. So‘ngra Husayn Boyqaro harbiy san’atni durust bilar edi. Jang maydonlarida bir necha dapqir ro‘y-rost urushib, bahodirlik ko‘rsatgan edi. Yurtda adolatli davlat, odil va ilmparvar hukmdor ko‘rmoq orzusida bo‘lgan Navoiy Husayn Boyqarodan ko‘p narsa umid qilar edi. Shoir chodirda tinch yashagandek ko‘rinsa ham, haqiqatda shovqin-suronsiz, katta g‘ayrat bilan qo‘shinni mahkamlashga harakat qilardi.

Tongga yaqin Sulton Husayn atrofi maxsus posbonlar bilan qo‘riqlangan hashamatli shohi chodirdan chiqdi. Uzoqda, ko‘kimtir tuman ichida mudragan tog‘lar ustida siyrak yulduzlar xira ko‘zlarini horg‘in qisadi, dalaning salqin shamoli tinib, chodirning ipagini yengil mavjlantiradi. Podshoh ishbilarmon beklari bilan rusumoti jang1 haqida so‘zlashdi. Rusumoti jangni yaxshi biluvchi beklar o‘z mulohazalarini bildira boshladilar: Mirzo Yodgorga qilinajak hujumni qay yo‘sinda olib borish, turli qismlarga kimlarni sardor tayinlash to‘g‘risida takliflarni o‘rtaga otdilar. Husayn Boyqaro ularning chora-tadbirlarini ma’qulladi. O‘tirganlarga ko‘zlarini bir-bir tikib, qandaydir ichki shavq va yengil ik bilan d е di: — Endilikda so‘z osmon kitobida qoldi! Yoki xato qilurmenmi? С horpaxil, beso‘naqay Islim barlos qalpoqli boshini og‘ir tebratdi-da, osmonni ko‘rmasa ham, qahrli ko‘zlarini yuqoriga — ipak chodirning ko‘rkam uqalari, rang-barang ipak shokilalari osilib turgan shipga tikdi va salmoqlanib, d е di:

— Albatta... Yulduzlar ne der ekanlar?.. — Munajjimni qoshimizg‘a chorlaylik. Shoyad safarimizga tole yulduzining intizorligini bizga e’lon qilsa, — d е di podshoh Navoiyga qarab. — Munajjim aksini so‘zlasa, ul chog‘ hazratlari ne qilurlar? — tabassum bilan so‘radi Navoiy. Husayn Boyqaro taraddudlanmadi. — Tole soatini kutmoqdan o‘zga ilojimiz yo‘q. Toleimiz o‘z yulduzini egallagan kun biz ham otlarimizga minurmiz. Beklar goh podshohga, goh Navoiyga qarab, jim o‘tirishardi. — Podshoh hazratlari, — nazokat bilan murojaat etdi Navoiy, — bizning fikrimizcha, har bir ishda aqlni rahnamo qilmoq lozimdir.

Husayn Boyqaro urushning oqibatidan tashvishlanar, g‘azab bilan har yoqqa qarar, chang, to‘zon ichida jangning ketishini kuzatishdan ham ojiz edi. Nihoyat, g‘azabiga chidolmadi. Qilichini sug‘urdi. Boshdan oyoq sovut kiygan shoh o‘zining xos botirlari bilan dushmanga hujumga otildi. Uning zo‘r, haybatli oti qirg‘in ichiga yorib kirdi. Husayn Boyqaro jang qilishni bilar edi. Jangda zarbaning shiddati bilan tadbirni juda mos ishlatar edi. Toj-taxt dag‘dag‘asida yillarcha olib borgan to‘xtovsiz, davomli, katta-kichik urushlarda, to‘qinishlarda, qilichbozlikdagi mahoratini ko‘p daf’a ochiq namoyon qilgan edi. Hozir ham xavf-xatarni unutib, yaxshi, zabardast qilichlasha boshladi. Botirlar ham o‘lgan-yitganiga qaramay, podshoh atrofida qattiq jonbozlik ko‘rsatdilar.

Bular dushmanni orqaga tebratishga muvaffaq bo‘lsalar ham, lekin butun holda jangning oqibati bu yerda halnbo‘lmadi. Mirzo Yodgorning o‘ng va so‘l qanotlari qattiq shikast yeb,nbutunlay bebosh-betartib qochishga yuz tutgan edi. Bu hodisa turkmanlarning ruhini tushirdi. Ular endi dushmanga yopishish emas, o‘zlarini qirg‘in ichidan mumkin qadar tez olib qochishga tirisha boshladilar. Boyqaroning zafar g‘ururi bilan ruhlangan yigitlari dushmanni yanchib, dahshatli suron bilan uni ta’qib etdilar. Nafasni bo‘g‘adigan, ko‘zlarni ko‘r qiladigan chang-to‘zon buluti havoni tutdi. Husayn Boyqaro lashkari Mirzo Yodgorning parokanda yigitlarini bir necha farsang masofagacha shiddatli quvib, kechga tomon har xil o‘ljalar, asirlar bilan qaytdi.

Shoir tevaragini Shirim qorovul boshliq maxsus posbonlar qo‘riqlagan hashamatli ipak chodirga kirdi. Zarrin to‘shakda o‘tirgan Husayn Boyqaroga ko‘zi tushishi bilan uning vaziyatini allanechuk boshqacha sezib, hayratlandi-da, rasmiy ta’zimdan so‘ng, podshohning ishorati bilan unga yaqin o‘tirdi. E’timodli1 beklar, vazirlar yo‘q. Muqovasi ajoyib, go‘zal yangi bir kitobni tizzasiga qo‘yib, shoir Hasanali Jaloyir o‘tirardi. Har xil bahona bilan podshoh qoshiga kirishga, u bilan suhbatlashishga tirishgan Majididdin Muhammad undan quyiroqda gerdayib, tiz cho‘kkan. Bulardan tashqari, vazifasi har vaqt podshoh huzurida hozir bo‘lish, ham uni zeriktirmaslik uchun har nav latifa va hikoyalar to‘qishdan iborat bo‘lgan ikki-uch ham suhbat endi podshohning g‘azabli ko‘zlarini uchratmaslikka tiri sharedi. Navoiy bunda anglashilmas bir sir ko‘rmadi. Chunki vaziyatning og‘irligini bilar edi. Mirzo Yodgor jangda qattiq mag‘lub bo‘lgan esada, Husayn Boyqaroning g‘alaba shodliklari uzoq cho‘zilmadi. Keyingi vaqtlarda har kun bir-biridan sovuq xabarlar eshitila boshlandi: “Mirzo Yodgor ko‘p lashkar to‘plagan emish, Amir Hasanbek unga muncha ming navkarni ko‘makka yuborgan emish, Xurosonga hujum uchun Sulton Mahmud qo‘shin bilan Amu yoqasida turgan emish...”. Bundan tashqari podshohga gina saqlaganidanmi yoki Mirzo Yodgor bilan zimdan til biriktirganidanmi, bir ko‘p beklar va yigitlar o‘rdu gohdan qocha boshlagan edi.

Navoiy Husayn Boyqaro qarorgohiga qaytib, Hirotda tinchlik-osoyishtalik barpo qilganini bildirgach, podshoh oshig‘ich ravishda poytaxtga otlandi. Lekin birinchi mag‘lubiyatdan keyin yana ko‘p quvvat to‘plab, hatto Astrobodni ishg‘ol etgan Mirzo Yodgor endi ko‘zlarini Hirotga tikkan edi. Uning odamlaridan bir qismi Hirot tevaragida yashirin harakat qila boshlagan edi. Husayn Boyqaro tashvishda edi. Navoiy mumkin qadar ildam Hirotga yetishni, unda yangi kuchlar yig‘ib, dushmanning butun kirdikorlarini behuda qilishni maslahat bergach, Husayn Boyqaro lashkari bilan poytaxtga oshiqdi.

Voqealar barq sur’ati bilan davom etdi. Husayn Boyqaro tun kun yo‘l bosdi. Poytaxtga ikki-uch rabotlik masofa qolganda to‘xtadi. U odat bo‘yicha, Hirot ulug‘larining istiqbolga chiqishlarini, tantana bilan shaharga kirishni orzu qilar edi. Lekin poytaxt go‘yo uning kelishidan butunlay xabarsizdek ko‘rindi. Hirot kar va sovuq. Husayn Boyqaroning rangi o‘chdi. Lashkar orasida duv-duv gap k е tdi. Voqeani o‘rganmoq uchun yuborilgan odamlar shumshayib qaytishdi; ular poytaxtga yo‘l berk ekanini, qal’aning beklari Mirzo Yodgor tarafiga o‘tganliklarini bildirishdi. Lashkarda hayajon va sarosima yana kuchaydi. Navoiy podshohning chodiriga kirdi. Rangsiz, g‘amgin, bo‘shash gan podshohga dalda berishga tirishdi.

— Bu qanday xiyonat! — boshini dard bilan chayqab d е di Husayn Boyqaro. — Bevafo nonko‘r maxluqlar mening yuzimga qal’ani yopdilar! — Xiyonatkorlar o‘z chuqurlariga o‘zlari yiqilurlar, — d е di Navoiy ishonch bilan. — Jasoratni qo‘ldan bermaslik kerak. To‘g‘ri, ish g‘oyat mushkullashdi. Lekin umid, g‘ayrat va iymon bilan qadam qo‘yilsa, maqsad yo‘lidagi har qanday mushkulotni bartaraf qilmoq mumkin. Endi lashkarga yaxshi qaramoq kerak. — Bundan so‘nggi harakatlarimizni nechuk tasavvur qilursiz? — so‘radi Husayn Boyqaro o‘ychan boqib. — Hozir bu yerdan chekinmoq lozim, — javob berdi Navoiy ikkilanmasdan. — Poytaxtda sadoqatli odamlar ko‘p. Ularning ko‘magi bilan butun ahvolni o‘rganursiz. Qulay fursat kelganda, qat’iy bir harakat bilan bu falokatlarni daf etmoq mumkin...

Navoiy boshliq Boboali va bir dasta yigitlar Mirzo Yodgorni sud rashib, tepadan tushishdi-da, Husayn Boyqaroning oti oyog‘i ostiga tashladilar. Shohona kiyimlari bilan tungi bazmda uchib qolgan shahzoda bazo‘r ko‘zini suzib, atrofga hushsiz javdirab qaradi. Keyin boshiga yetgan baloni anglab, kalovlanib o‘rnidan turdi, qo‘llarini ko‘ksiga qo‘yib, qaltirab, o‘z dushmaniga tikildi. Uning ko‘zlarida ma’nosiz bir qo‘rquv, ojiz bir yolvorish ifodalanar edi. Husayn Boyqaro otda turib, asiriga bir necha achchiq, tikanli so‘zlar otdi-da, qo‘li bilan navkarlarga “olib jo‘nanglar”, degan ishorat qildi. Hirot qal’alardan, arklardan yangragan karnay, nog‘ora sadolari bilan uyg‘ondi. Mirzo Yodgorning boshi kesildi. Uning tarafdorlari jonlarini hovuchlab, in-iniga kirdi... Shoir el-ulus ishidan qutulgan damlarda bekor o‘tirmas edi. Yo o‘qir, yo yozar, yo xattotlikda mashq qilar, yo musiqiyda yangi kuylar yaratishga urinar, hatto ba’zi vaqtlarda rasm solish, fikrini bo‘yoqlar ila ifodalash bilan mashg‘ul bo‘lar edi. Tafakkur, amal, harakat uning mangu hamrohlari edi. U “bir soatlik tafakkur bir yillik toatdan afzal” degan dasturni ko‘p vaqt takrorlashni sevardi.

Navoiy bir muddat boshini quyi solib, sukut etdi. Keyin ranjiganlikni ifodalovchi tovush bilan: “Ayting, tez yetib borurmen” , — d е di. Shayx Bahlul boshini qimirlatib, “xo‘p” , deb chiqdi. Shoir uzilgan xayol lariga yana bir muddat berildi. Keyin shohi to‘n ustidan og‘ir bo‘lmagan qunduz pochali po‘stinni kiydi. Ko‘cha eshigi oldida otga minib, saroyga jo‘nadi.

Tarabxonada saroy mulozimlari uni, har vaqtdagi kabi hurmat bilan qarshiladilar. Tarabxona — katta bog‘chalarning o‘rtasiga solingan kichikroq, lekin juda kelishgan ikki oshyonli, bu yerni o‘z ko‘zi bilan ko‘rgan Zahiriddin Muhammad Boburning ta’biricha, shiringina imorat edi. Husayn Boyqaro Navoiyni uning qarshiligiga qaramay, muhrdorlik lavozimiga tayinlaydi. Ko‘ngli ijodga moyil shoir shohning taklifiga ko‘nishga majbur bo‘ladi. el-ulus ishlari bilan band bo‘lishiga qaramay, ijod ahliga homiylik qilish, ularga imkoniyat yaratishga e’tibor qaratadi.

Ushbu roman buyuk mutafakkir shoir haqida dunyo adabiyotida yaratilgan ilk yirik nasriy asar edi. Bu romanga qadar Oyb е k Navoiy haqida sh е ’r, doston va bir qator ilmiy maqolalar yaratgan edi. Yirik badiiy asarda daho ijodkorning shaxsiyati, ruhiyat dunyosi, ichki olami, ijod va ijodkorlarga munosabati butun s е rqirraligi bilan ko‘rsatib b е rildi.

Похожие

Oybek 9 -sinf

Oybek lirikasi 9 -sinf

Oybek 8 -sinf

Rustamxon dostondan parcha 10 - sinf

Alisher Navoiy 7-sinf