Muhammad Yusuf she'rlari 8 -sinf - Литература - Учебники (по школьные предметы)

Muhammad Yusuf she'rlari 8 -sinf

Загружено в:

25.09.2021

Скачано:

0

Размер:

17291.5 KB

8-sinf adabiyot darsligi asosida 26-mavzu:

VATANIM Men dunyoni nima qildim, O'zing yorug' jahonim. O'zim xoqon, O'zim sulton, Sen taxti Sulaymonim. Yolg'izim, Yagonam deymi, Topingan koshonam deymi, O'zing mening ulug'lardan Ulug'imsan, Vatanim... Shodon kunim gul otgan sen, Chechak otgan izimga, Nolon kunim yupatgan sen, Yuzing bosib yuzimga. Singlim deymi, Onam deymi, Hamdard-u hamxonam deymi, Oftobdan ham o'zing mehri Ilig'imsan, Vatanim. Sen Mashrabsan, Xalqda tumor, Balxda dorga osilgan. Navoiysan, shoh yonida Faqirni duo qilgan. Yassaviysan, meniki deb, Ko'ringan da'vo qilgan, Ming bir yog'i ochilmagan Qo'rig'imsan, Vatanim. Sen Xo'jandsan, Chingizlarga Darvozasin ochmagan, Temur Malik orqasidan Sirdaryoga sakragan. Muqannasan qorachig'i Olovlarga sachragan, Shiroqlami ko'rgan cho'pon: Cho'lig'imsan, Vatanim. Kim Qashqarni qildi makon, Kim Enasoy tomonda, Jaloliddin - Kurdistonda, Boburing - Hindistonda, Bu qanday yuz qarolik deb, Yotarlar zimistonda. Tarqab ketgan to'qson olti Urug'imsan, Vatanim...

O'g'lim, desang osmonlarga G'irot bo'lib uchgayman, Chambil yurtda Alpomishga Navkar bo'lib tushgayman, Padarkushdan pana qilib Ulug'beging quchgayman, G'ichir-g'ichir tishimdagi So'lig'imsan, Vatanim... O'tgan kuning - o'tgan kundir, O'z boshingga yetgan kun, Qodiriyni bergan zamin, Qodiriyni sotgan kun. Qo'lin bog'lab, Dilin dog'lab, Yetaklashib ketgan kun, «Voh bolam!» - deb aytolmagan Dudug'imsan, Vatanim... Sen — shoxlari osmonlarga Tegib turgan chinorim, Ota desam, o'g'lim deb, Bosh egib turgan chinorim, Qo'ynimdagi ifltixorim, Bo'ynimdagi tumorim, O'zing mening ulug'lardan Ulug'imsan, Vatanim!

Muhammad Yusufhing bu she'ri asosida yaratilgan qo'shiqni eshitmagan, uni xonandaga jo'r bo'lib birga aytmagan yurtdoshimiz kam topiladi. Bastakor she'r matniga - mazmun- mohiyatiga shunchalar mos, ohangdosh musiqa topganki, go'yo shoir oldindan shu musiqani xirgoyi qilib ash'or bitganday. She'rdagi mazmun va ohang rivoji (dinamizmi) musiqada ikkinchi umrini boshlaydi, xonanda ovozi goh kuchayib, goh pasayib o'zbekning tarixiy ko'tarilish va tanazzul bosqichlarini ifoda etadi.

Aslida, Vatan to'g'risidagi, yurtimiz tarixida o'tgan ulug'lar nomlarini birma-bir sanab, moziyda bo'lgan voqealarni eslab, ularga hamd-u sanolar aytish tarzida yozilgan she'rlarning soni boru sanog'i yo'q. Ularning deyarli barchasida Amir Temur, Manguberdi, Navoiy va Boburlar, Cho'lpon va Fitratlar, albatta, tilga olinadi, hammaga ma'lum sifat va o'xshatishlar orqali ular ulug'lanadi. Biroq nima uchun ularning ko'pchiligi Muhammad Yusuf she'ri singari mashhur bo'lmadi? Nega bu she'riy tizmalar millionlar ko'ngliga jonli his bo'lib ko'chib o'tmadi?

Demak, Vatan to'g'risida kuylash ham har xil bo'lar ekanda. Bu she'r-u qo'shiqning ham samimiysi, yurakdan chiqib yurakka boradigani va... aksincha ta'sir qiladigani bo'lar ekanda. Avvalgi darslarda Ozod Sharafiddinovning inson qalbidagi Vatan tuyg'usi, unga sadoqat hislariga bag'ishlangan « O’lsam, ayrilmasman quchoqlaringdan » maqolasi ustida bahs yuritganimiz esingizdami? Olim amalda emas, balki ko'proq og'izda « vatanparvarlik » qiladiganlardan ozurda ko'nglini to'kib solgandi o'z ma-qolasida.

Boyagi she'rlarni ham « Vatan mavzusida ham yozib turish kerak, ajabmas qo'shiq bo'lib qolsa, agar mashhurroq qo'shiqqa aylanib ketsa, davlat biror unvon berib qolsa qani... » qabilidagi o'ylar ortidan « dunyoga kelgan », biroq tug'iliboq shu on jon bergan chalajon, rangpar tizmalardir, deyish mumkin. Chunki Vatanni tama bilan, pisanda bilan sevish mumkin bo'lmaganidek, u haqda ayni maqsadlar bilan yozib ham, kuylab ham bo'lmaydi.

Muhammad Yusufning « Vatanim » she'rida esa mut-laqo boshqa hodisaga duch kelamiz. Shoirning ona yurtdan tuygan mehri xuddi singilning, onaning mehridek iliq. U bir aka bo'lib, bir o'g'il bo'lib bu mehrga javob bergisi, agar shu yurt « o'g'lim », deya unga mushtoq bo'lsa, har qanday mushkulot qarshisiga chiqqisi, kelgusi padarkushlardan kelajak ulug'beklarini pana qilib quchgisi keladi.

Uning uchun Ulug'bek, Navoiy, Bobur yoxud Mashrab bir inson ismi emas, balki xalq, millat fazilati, xalq va millatning mujassam ismidir. Bu ismlar bag'riga shoir xalq tarixini, uning eng zafarli va eng achchiq kunlarini jamlaydi. She'rning har bir bandi oxirida Vatanga beriladigan sifat (« ulug'imsan », « ilig'imsan », « qo'rig'imsan », « cho'lig'imsan », « urug'imsan », « dudug'imsan ») kamida yuz yillik hodisalar natijasi, quvonch-u alamini ifoda etib keladi.

Birgina bandda ifoda topgan ma'nolar ko'lamiga e'tibor beraylik: Kim Qashqarni qildi makon, Kim Enasoy tomonda, Jaloliddin - Kurdistonda, Boburing - Hindistonda, Bu qanday yuz qarolik deb, Yotarlar zimistonda. Tarqab ketgan to'qson olti Urug'imsan, Vatanim...

Bandning dastlabki misrasida chor hukumati tomonidan yurtidan chiqib ketishga majbur qilingan, umrbod ortga qaytolmay, Qashqar tuprog'ida xoki qolgan shoir Furqat eslansa, ikkinchi misrada sho'ro davlati qatag'oni qurboni bo'lgan, Sibir o'rmonlarida daraxt kesib umri chirigan Usmon Nosir yodga olinadi. Jaloliddin Manguberdi va Bobur qismati esa Sizga yaxshi ma'lum. Parchadagi keyingi ikki misra alohida tahlilni talab etadi.

Andijonda tashkil etilgan Bobur nomli xalqaro jamoat fondi turli sabablarga ko'ra qabrlari xorijda qolib ketgan ulug'larimizning so'nggi makonlarini izlab topish, ularning hozirgi holatini o'rganish bo'yicha juda katta ishlarni amalga oshirmoqda. Jumladan, xalqaro ekspeditsiya tomonidan suratga olingan, hozirgi Afg'oniston hududidagi Navoiy, Lutfiy va boshqa mutafakkir bobolarimizning tashlandiq qabrlari, turli mojarolar tufayli katta shikast yegan maqbaralarini ko'rib yurtdoshlarimiz nafsoniyatiga ozor yetmasligi mumkin emas.

She'rdagi « Bu qanday yuz qarolik deb, Yotarlar zimistonda » misralari ayni shu holatning ham achchiq ifodasi sifatida tushunilishi mumkin... Shoir nihoyat mustaqilligini, ozodligini qo'lga kiritgan Vatanni qutlar ekan, haqli ravishda xalq nomidan «O’zim xoqon, O'zim sulton, Sen taxti Sulaymonim», deya faxr etadi.

MEHR QOLUR O'tar qancha yillar to'zoni, Yulduzlar - ko'zyoshi samoni. O'tar inson yaxshi-yomoni, Mehr qolur, muhabbat qolur. Qorachig'da porlagan o'sha, Iqboliga chorlagan o'sha. Dunyoni tor aylagan o'sha -Mehr qolur, muhabbat qolur. Anor, sening yuzlaring suluv, Xumor, sening ko'zlaring suluv, Yodda qolmas so'zlaring suluv, Mehr qolur, muhabbat qolur. Oqib ketdi suvlarda Tohir, Zuhro yig'lab qoldi qon bag'ir. Kelganda ham qiyomat oxir, Mehr qolur, muhabbat qolur... Nima deysan, ey, g'ayur inson? G'iybatlaring qildi meni qon. Sen ham bir kun o'tursan, inon, Mehr qolur, muhabbat qolur!

Savol va topshiriqlar 1. Muhammad Yusufhing «Biz hali hammadan o'tamiz, qizim!..» («Madina» she'ridan) degan orzusini qanday izohlaysiz? Mana shunday maqsadlarsiz shoir bo'lish mumkinmi? 2. Muhammad Yusufhing istiqlol yillaridagi ijodi to'g'risi-da mulohaza yuriting. Uning she'rlari asosida aytiladigan qaysi qo'shiqlami bilasiz? 3.«Mehr qolur» she'ridagi «0'tar qancha yillar to'zoni,Yulduzlar - ko'zyoshi samoni»misralanda ifoda etilgan mazmunni va bu mazmun ifodasining badiiy jihatlarini izohlang. 4. «Yurtim, ado bo'lmas armonlaring bor» she'rida nima sababdan shoir «0'tmishingni o'ylab og'riydi jonim», deydi? Harnrna ham shoirning bu so'zlarini ayta oladimi?

Похожие

Muhammad Yusuf 8 -sinf

To'ra Sulaymon she'rlari 8 -sinf

MUHAMMAD FUZULIY 8 -sinf

MUHAMMAD FUZULIY G'azallar 8 -sinf

Abdulla Oripov she'rlari 10 - sinf