MUHAMMAD FUZULIY 8 -sinf - Литература - Учебники (по школьные предметы)

MUHAMMAD FUZULIY 8 -sinf

Загружено в:

25.09.2021

Скачано:

0

Размер:

14128.5 KB

M U H A M M A D F U Z U L I Y (1 4 9 8 -1 5 5 6 )8-sinf adabiyot darsligi asosida 27-mavzu:

Ozarboyjon shoiri Muhammad Sulaymon o ' g ' li Fuzuliy turkiy she ' riyatning Alisher Navoiydan keyingi eng mashhur qalam sohiblaridan biri hisoblanadi . Chunki U adabiyotda aynan Navoiy an ' analarini izchil davom ettirdi , yuksak g ' oyaviy - badiiy darajadagi go ' zal she ' rlar ijod qildi . U o'zining « Layli va Majnun » dostonida tabiiy ravishda Navoiyni ustoz yanglig' tilga oladi:

Turk-u arab-u ajamda ayyom, Har shoira vermish edi bir kom. O'lmish edi Navoiy suxandon -Manzuri shahanshohi Xuroson. O'z navbatida, bu shoir asarlari o'zidan keyingi davr-lar turkiy adabiyot, jumladan, o'zbek so'z san'ati rivojiga ham katta ta'sir o'tkazdi.

O'zbek she'riyatining Fuzuliydan keyingi davri taraqqiyotini bu shoir ijodining ta'sirisiz tasavvur qilish - qiyin. Boshqacha aytganda, agar Alisher Navoiy bo'lmasa edi, Muhammad Fuzuliy ijodini, Mu hammad Fuzuliy bo'lmasa edi, Boborahim Mashrab ijo dini hozirgi yuksak badiiy darajada tasawur qilib bo'lmas edi.

O'tgan asrlarda Fuzuliy ijodiyoti yurtimizda yuksak qadrlangan. Uning devoni Sa'diy Sheroziyning « Gulis-ton » va « Bo'ston » asarlari, Hofiz Sheroziyning « Devon »i, Abdurahmon Jomiyning « Bahoriston »i, Navoiyning « Chor devon »i kabi madrasalarimizda maxsus o'qitilgan.

Fuzuliy ozarboyjon adabiyotining eng gullab- yashnagan davrida yashab, ijod etdi. Bu adabiyot turkiy xalqlar so'z san'ati orasida Navoiy adabiy maktabidan keyingi eng ilg'or adabiy maktab edi. Bunda Fuzuliyning alohida va kuchli o'rni va ta'siri bor edi. Qardosh turkiy xalqlar shoirlaridan faqat Fuzuliy asarlarigina bizda tarjimasiz chop etiladi, asl holida o'qib, tushunilaveradi.

Ko'plab g'azallari hozirgacha ham qo'shiq sifatida kuylab kelinadi. Muhammad Sulaymon o'g'li Fuzuliy 1498- yili hozirgi Iroqning Karbalo shahrida ziyoli oilada dunyoga keldi. U ozarboyjon xalqining bayot urug'idan bo'lgan. Ba'zi ma'lumotlarga qaraganda, Fuzuliyning otasi asli Karbaloga Arash degan joydan ko'chib kelib, qolib ketgan.

Fuzu liyning o'g'li — Fazliy bobo yurti bo'lmish Arashga qaytib borib, qarindosh-urug'lari yonida yashagan. Fuzuliy Iroqning Bag'dod, Hilla, Najaf degan shahar- larida hayot kechirgan. Umrining oxirida o'zi tug'ilib- o'sgan Karbaloga ko'chib kelgan. Fuzuliy 1556- yili shu yerda vabo kasali bilan vafot etgan.

Shoir nisbatan qisqa, ya'ni 58 yillik umri mobaynida katta meros yaratdi. Fuzuliy turkiy, forsiy va arabiy tillarda devon tuzgan. Bunday ko'ptillilik kamdan kam qalamkashga nasib etadi. Bu devonlaridan tashqari, « Layli va Majnun » dostoni, « Matla ul-e'tiqod » (« E'tiqodning boshlanish joyi ») falsafiy risolasi, « Hadiqat us- suado » (« Baxtiyorlar bog'i »), « Suhbat ul-asmor » (« Mevalar munozarasi »), « Shikoyatnoma », « Yetti jom » (« Soqiynoma » ham deb yuritiladi), « Rind va zohid » («Mayparast va tarkidunyochi»), « Sihhat va maraz » (sog'lik va bemorlik») kabi asarlar ham yozdi.

Fuzuliy asarlarining qo'lyozmalari dunyoning turli mamlakatlari, jumladan, O'zbekistonimizdagi nufiizli ku-tubxona va qo'lyozmalar xazinalarida saqlanadi. Ammo Rossiyaning Sankt-Peterburg shahridagi Sharqshunoslik institutida saqlanayotgan shoir «Kulliyot»i qo'lyozmasining dunyoda yagona nusxasi eng muhim manba hisoblanadi. Chunki u, birinchidan, shoir vafotidan 34 yil keyin ko'chirilgani uchun nihoyatda ishonchli, ikkinchidan, bu kitobga muallifning deyarli barcha asarlari jamlangan. Turkiy devonidan 300 ga yaqin g'azal, 75 ruboiy, 42 qit'a, 27 qasida, bir nechtadan tarje'band, tarkibband, murabba' va muxammas o'rin olgan.

Fuzuliy g'azallari tilining ravonligi, ifoda va tasvirning jozibadorligi, vazn, qofiya, radif va badiiy san'atlar qo'llashda yuksak professional darajasi, uslubining o'ynoqiligi, lirik qahramon ruhiyatida ko'tarinki kayfiyat, otashinlik va shiddatkorlik borligi, falsafiy mushohada- mulohaza va hukm-xulosalarning yangiligi, ya'ni ohoriyligi va o'ziga xosligi bilan ajralib turadi.

Shoir g'azallarining asosiy mavzusi ham — ishq. Shu-ning uchun lirik qahramon otashin oshiq timsolida namoyon bo'ladi. Ammo bu g'azallardagi ishqni keng ma'noda tushunish kerak. Ya'ni ularda shaklan majoziy (insonga bo'lgan) ishq tasvirlansa ham, zimdan haqiqiy (Yaratganga bo'lgan) ishq ham ko'zda tutilaveradi. Navoiy g'azallarida uchragani kabi, Fuzuliy g'azallarida ham bu ikki ishq o'zaro uyg'unlashib ketadi. Ba'zi kuylar, masalan, Xorazm «Lazgi»si birdan avj nuqtadan boshlanadi. Fuzuliyning ayrim g'azallari ham kuchli bir shiddat bilan avj pallasidan boshlanadi. Shu tariqa she'rda ajib ko'tarinki ruh, qalbiy jo'shqinlik paydo bo'ladi.

Ayrim matlalari mumtoz adabiyotimizdan boxabar ko'p o'zbek ziyolilari orasida xuddiki bir hikmatli so'z kabi tez-tez tilga olinadi. G'azallarida go'zal ifodalar, ta'sirchan tuyg'ular tasviri bor. Qalbga yoqadi. Jozibali. Fuzuliy ijodining o'zbek o'quvchilari orasidagi qadr-qimmati oshgandan oshib bordi. Abdulla Qodiriy qalamiga mansub « O`tkan kunlar » romanining Fuzuliy bilan bog'liq bir sahifasi mavjud. Asar bosh qahramoni Otabek - toshkentlik. Lekin u Farg'ona vodiysining Marg'ilon shahrida Kumushbibi degan xushro'y qizga uylangan.

Ota-onasining orzu-havasi, qistovi bi lan u Toshkentdan ham uylanishga majbur bir holatga tush-gan. Biroq buning uchun u, awalo, Kumushbibidan rozilik olishi kerak. Bu - oson ish emas. Shuning uchun awal bor gapni qaynata-qaynanasiga aytib, pishitadi, Kumush ham buni eshitadi. Kirsa, Otabek Fuzuliyning «Devon»ini mutolaa qilib o'tiribdi. Erining ikkinchi bor uylangani-dan xabardor. Otabek xotinidan achchiq-chuchuk gaplar kutayotibdi. U: «...Birinchi xitobdayoq ota-ona gunohiga tavba qilishg'a hozirlanar edi. Ammo ish u kutganidek chiqmadi. Kutilmagan joy da, go'yoki uni bu og'ir holdan qutqarmoqchi bo'lg'andek: - Fuzuliy yaxshi kitob, - dedi Kumush, - men ham yolg'iz qolg'an kezlarimda bu kitobdan boshimni ololmas edim, sizammi?» Bu yerda Abdulla Qodiriy, Fuzuliyni o'qigan kishi ana shunday madaniyatli, ma'naviyatli, farosatli bo'ladi, ham demoqchi.

Abdulla Qodiriy Fuzuliyni o'zining «Mehrobdan chayon» romanida ham eslaydi - asardagi oddiy qorovul bo'lgan Tohir aka bu shoirning: Dahr bir bozordur - har kas mato'in arz edar, -degan misrasini keltiradi. Hamid Olimjonning: Fuzuliyni oldim qo 'limga, Majnun bo 'lib yig 'lab qichqirdi; Hamid Olimjonning: Oshiqlar uxlaydi saharga tomon Fuzuliy devonin boshiga qo 'yib...Mening shoirligim yolg 'ondir, ammo Fuzuliy she 'riga oshiqligim — rost; Abdulla Oripovning: Bir lahza qo 'lidan qo 'yganmi o 'zbek, O 'zing ayt, Fuzuliy bitgan devonni, — kabi misralari bizning davrimizda ham shoir asarlari naqa-dar yuksak qadrlanayotganidan dalolat beradi.

Xuddi Navoiy ijodi kabi, Fuzuliy merosi ham besh asr-dan buy on o'zbek va ozarboyjon xalqlari do'stligi, qon-dosh-jondoshligini mustahkamlashga xizmat qilib kelyapti. Bu bugun ham juda ahamiyatli, kelajakda ham shunday kamarbasta bo'laveradi. Bizni til, dil, din birligi, madani-yatlarimiz uyg'unligi, ulug' daholarimiz o'giti birlashtirib turadi. Jahonda mamlakatlar va xalqlarning o'zaro ham- korlikda yashash va mehnat qilishga kuchli intilishi yuz berayotgan bugungi zamonda buning alohida o'rni va aha-miyati bor. Bunday do'stlik va hamkorlikdan ikki davlat va xalqi - birday manfaatdor.

Похожие

MUHAMMAD FUZULIY G'azallar 8 -sinf

Muhammad Yusuf 8 -sinf

Muhammad Yusuf she'rlari 8 -sinf

Muhammad Rizo Ogahiy 9 -sinf

Zahiriddin Muhammad Bobur 11 - sinf