Muhammad Rizo Ogahiy 9 -sinf - Литература - Учебники (по школьные предметы)

Muhammad Rizo Ogahiy 9 -sinf

Загружено в:

24.09.2021

Скачано:

0

Размер:

4393 KB

MUHAMMAD RIZO OGAHIY (1809—1874) 9-sinf Adabiyot fani darsligi asosida 6-mavzu

Shoir, tarjimon, tarixnavis hamda davlat va jamoat arbobi Muhammad Rizo Ogahiy xalqimiz tarixida o‘ziga xos o‘rniga ega bo‘lgan serqirra iste’dod sohibidir. U ijodining ko‘lami, she’riyatining ko‘rkamligi va badiiy salmog‘i bilan Navoiydan keyingi o‘rinda turuvchi sermahsul va serqirra shoir hisoblanadi. Ayni paytda, xalqimiz o‘tmishini haqqoniy aks ettirgan bir necha nodir asarlari bilan tarix ilmi taraqqiyotiga munosib hissa qo‘shgan olim sifatida e’tirof etiladi. Shuningdek, uning juda ko‘plab tarixiy va badiiy asarlarni fors tilidan ona tilimizga o‘girib, ularni xalqimizning ma’naviy merosiga aylantirishdagi xizmatlari tahsinga loyiqdir.

Ogahiy 1809- yili 17- dekabrda Xiva yaqinidagi Qiyot qishlog‘ida Erniyozbek mirob oilasida tavallud topdi. Shu yerda boshlang‘ich ma’lumotni oladi. Yoshligida otasi vafot etib, adabiyotimizning yana bir yorqin siymosi bo‘lmish amakisi Munisning tarbiyasida bo‘ldi. U maktab, keyinchalik madrasa tahsili davomida arab va fors tillarini, tarix ilmini puxta o‘rgandi. 1829- yilda Munis vafot etgach, hukmdor Olloqulixon uning o‘rniga Ogahiyni mirob (suv ishlari boshqaruvchisi) etib tayinlaydi. Suv tanqis bo‘lgan Xorazmda miroblik nihoyatda mas’uliyatli vazifa bo‘lib, uni ishonchli va halol odam boshqarishi lozim edi.

Shu davrdan Ogahiyning davlat va jamoat arbobi sifatidagi faoliyati boshlanadi. U davlat ishlari bilan mashg‘ul bo‘lar ekan, badiiy ijod hamda ilmiy faoliyatini to‘xtatmadi. Saroy tarixchisi vazifasini ham olib borayotgan Ogahiy 1839- yilda Munis boshlab qo‘ygan “Firdavs ul-iqbol” (Iqbol bog‘i) asarini davom ettirib, Xiva xonligining 1825- yil- gacha bo‘lgan tarixini yozib tugatdi. 1844- yilda xonlik tarixini shu yil-gacha bo‘lgan voqealarini o‘z ichiga olgan “Riyoz ud-davla” (Saodat bog‘lari) kitobini tamomladi.

1845- yildan Ogahiy hayotidagi og‘ir va musibatli davr boshlanadi. Shu yili miroblik ishlari bilan safarda yurganda tasodif tufayli oyog‘i qattiq shikastlanadi va hali yigit yoshidayoq to‘shakka bog‘lanib qoladi. Shu dard azobini tortayotgan shoir umr yo‘ldoshidan ham ajraladi. 1857- yilda miroblikdan iste’fo berishga majbur bo‘ladi. Lekin bu musibatlar oldida u chekinmadi. Kuchli iroda, hayotni sevishi Ogahiyni ijodga, izlanishga undadi. 1846- yilda “ Zubdat ul- tavorix ” (“Tarixlar qaymog‘i”), 1847–1855- yillarda esa “Jome ul-voqeoti sultoniy” (“Sultonlik voqealarining yig‘indisi”) tarixiy asarlarini yozdi.

Tarjimalar bilan shug‘ullanib, Kaykovus ning “ Qobusnoma ”, Nizomiy Ganjaviy ning “ Haft paykar ”, Sa’diy Sheroziy ning “ Guliston ”, Badriddin Hiloliy ning “ Shoh va gado ”, Abdurahmon Jomiy ning “ Yusuf va Zulayho ” va boshqa qator asarlarni o‘zbekchalashtirdi. XIX asrning oltmishinchi yillarida “ Gulshani davlat ” va “ Shohidi iqbol ” (“ Baxt shohidi ”) tarixiy asarlarini yozdi. Ogahiy 1874- yilda vafot etdi. Ogahiyning asosiy she’riy merosi ona tilida yozilgan bo‘lib, “ Ta’viz ul-oshiqin ” devonida to‘plangan. “ Ta’viz ul-oshiqin ” – “ Oshiqlar tumori ” degani. Devon ma’rifatparvar shoh va shoir Feruz – Muhammad Rahimxon Soniy (ikkinchi)ning taklifi va talabi bilan tuzilgan.

Bu devon XIX asr o‘zbek she’riyatining benazir namunasi hisoblanadi. “Ta’viz ul-oshiqin”da shoirning yigirmadan ortiq janrdagi salkam yigirma ming misrali lirik merosi jamlangan. Ularning bir ming uch yuz misra dan ortig‘i fors tilida bitilgan bo‘lib, bu Ogahiyning zullisonaynlik an’anasini munosib davom ettirganligining yorqin dalilidir.

Shoir ijodida tabiat tasviriga bag‘ishlangan bir qator g‘azallar bor. Qish va bahor tasviri chizilgan bu she’rlarda Ogahiyning peyzaj ustasi, o‘tkir nigoh egasi ekanligi namoyon bo‘ladi. Fasl tarovati, go‘zalligini berishda shoir tashbih, tashxis, sifatlash kabi badiiy tasvir vositalarini qo‘llaydi. “O‘yla yetkurdi jahong‘a ziynat-u oro bahor” g‘azalida o‘qiymiz: “ Obi hayvondek suzuk suv har taraf aylab ravon, Qildi sahrog‘a tarovat o‘zgacha paydo bahor”.

Bu go‘zalliklarni madh etgan shoir uni g‘animat bilib, qadrlashga chorlaydi: “ Gulshan ichra bazm etib jomi tarab no‘sh aylali Kim, g‘animatdur necha kun, ey qadi ra’no, bahor” . Shuningdek, “Baland aylab quyoshg‘a poya navro‘z”, “Bahor ayyomi bo‘lmish o‘ylakim bog‘i Eram sahro” g‘azallarida ham bu ko‘rkam faslning beqiyos nazokatlari kuylanadi. “Ilohi, har kuning navro‘z bo‘lsin” g‘azalida bu she’r yaratilgandan buyon barchaning diliga jo bo‘lgan ohorli yangi yil tilaklari izhor etilgan:Ilo h i, h a r ku n in g n avro ‘z b o‘lsu n, H a m ish a tole’yin g feruz bo‘lsun. B o ‘lub a yyo m i n avro‘zin g m u b o rak, Z am iring in b isota nd uz bo ‘lsun .

“ Ta’viz ul-oshiqin ”dagi ishqiy g‘azallar nafaqat Ogahiy ijodining, balki butun o‘zbek mumtoz adabiyotining sara namunalari hisoblanadi. “ Yuzung ochkim, quyosh sadqang bo‘lub boshingdin aylansun ”, “Mushkin qoshining hay’ati ul chashmi jallod ustina”, “ Ey sho‘x, ko‘zi qoshinga olam gado, man ham gado ” g‘azallari Ogahiyning yuksak badiiy mahoratini, chinakam san’atkor shoir ekanligini tasdiqlaydi.

Shoir lirikasi mundarijasidan muqaddas Islom dinimiz ko‘rsatmalari, tasavvuf ta’limotiga oid qarashlar ifoda etilgan she’rlar ham salmoqli o‘rin tutganini kuzatamiz: “Mulk-u millatg‘a amin o‘lsa agar ogohlar, Ikki olam obro‘yini hosil etgay shohlar”. Baytda islomiy qarashlar jamiyat va davlat ijtimoiy-siyosiy tartibi, boshqaruviga omixta holda bayon etilgan.

“ Qasidayi nasihat ” esa Ogahiyning siyosat va davlatga munosa bati, hukmdor fazilatlari, burch va vazifalari borasidagi mulohazalari bayon etilgan pandnomadir. Odatda, qasidalarda biron-bir voqea yoki shaxs ulug‘lanadi, har tomonlama vasf qilinib, benuqson, ideal qiyofada tasvirlanadi. Ogahiyning qasidasi esa odatdagi maqtovlardan iborat bo‘lib qolmadi. U mazkur asarni yozishda o‘z oldiga aniq maqsad qo‘ygan edi. Shunga ko‘ra adib qasida vositasida ko‘pni ko‘rgan donishmand, umr mazmunini anglagan faylasuf sifatida yosh xonga nasihatlar qiladi, davlatni boshqarish san’atidan saboq beradi. “ Qasidayi nasihat” adabiyotimiz tarixidagi siyosiy-didaktik lirikanin g yorqin namunasi bo‘lib qoldi.

O gahiyning kichik she’riy janrlar: ruboiy, tuyuq, fard kabi shakllarda ham benazir ekanligiga guvoh bo‘lam iz. A yniqsa, m usoviyattarafayn (ikki tom onlam a teng, bir xil) shaklida yozilgan she’ri adabiyotim iz tarixida juda kam uchraydigan hodisalardan deyish m um kin. She’rni ikki xil – odatdagi yon tarafga ham da yuqoridan pastga tom on o‘qisangiz, bir xil m atn hosil bo‘laveradi. B u she’r bilan tanishing.

Ogahiy salaflari Lutfiy, Navoiy, Bobur, Fuzuliy hamda Munis kabi mumtoz adabiyotimiz yorqin siymolari an’analarini davom ettirdi, rivojlantirdi, yangi badiiy kashfiyotlar bilan boyitdi. Uning ijodi shoirlari mizning bir necha avlodi uchun mahorat maktabi bo‘lib xizmat qildi.

Похожие

Ogahiy lirikasidan 9 -sinf

Ogahiy. Ustina Radifli 9 -sinf

MUHAMMAD FUZULIY 8 -sinf

Muhammad Yusuf 8 -sinf

Muhammad Yusuf she'rlari 8 -sinf