logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Zoologiya
  4. Sudralib yuruvchilar sinfi

Sudralib yuruvchilar sinfi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2860.5 KB
Ko'chirib olish
www.arxiv.uzwww.arxiv.uz www.arxiv.uzwww.arxiv.uz UU mm umiy umiy tt avsifi. Sudralib yuruvchilar haqiqiy quruqlikda yashovrliavsifi. Sudralib yuruvchilar haqiqiy quruqlikda yashovrli umurtqali hayvonlarning birinchi sinfi hisoblanadi. Ularumurtqali hayvonlarning birinchi sinfi hisoblanadi. Ular quruqlquruql ikdaikda yashashga moslashgan bir qator progressiv belgilari va xususiyalhii yashashga moslashgan bir qator progressiv belgilari va xususiyalhii borligi bilan savda hamda quruqlikda yashovchilar sinfidan farq borligi bilan savda hamda quruqlikda yashovchilar sinfidan farq qilaqila dd ii . Amfibiyalarga nisbatan sudralib yuruvchilarda markaziy nerv . Amfibiyalarga nisbatan sudralib yuruvchilarda markaziy nerv sistemasi, ayniqsa, bosh miyasi va sezgi organlari yaxshi sistemasi, ayniqsa, bosh miyasi va sezgi organlari yaxshi rivojlangan. Boshrivojlangan. Bosh miya yarimsharlari nisbatan katta bo'lib, kulrang miya yarimsharlari nisbatan katta bo'lib, kulrang miya moddasidan iborat po’stlog‘i bor. Shuning uchun ham miya moddasidan iborat po’stlog‘i bor. Shuning uchun ham reptiliyalarda nerv-reflektor» faoliyati ancha murakkablashgan. reptiliyalarda nerv-reflektor» faoliyati ancha murakkablashgan. Sudralib yuruvchilarning progivssh xususiyatlari ularning skeleti Sudralib yuruvchilarning progivssh xususiyatlari ularning skeleti tuzilishi va rivojlanishida ham ko'rinmli Skeleti to'liq suyakdan tuzilishi va rivojlanishida ham ko'rinmli Skeleti to'liq suyakdan tashkil topgan. Yer ustida harakat qilishi tulinl ularning tanasi tashkil topgan. Yer ustida harakat qilishi tulinl ularning tanasi amfibiyalarnikiga nisbatan qismlarga aniq boMingan Sudralib amfibiyalarnikiga nisbatan qismlarga aniq boMingan Sudralib yuruvchilarning oyoqlari boshqa quruqlikda yashovchi unumiah yuruvchilarning oyoqlari boshqa quruqlikda yashovchi unumiah hayvonlarniki singari besh barmoqli, ayrim guruhlarida oyoqlari hayvonlarniki singari besh barmoqli, ayrim guruhlarida oyoqlari bo'lmaydi bo'lmaydi www.arxiv.uzwww.arxiv.uz Boshining ancha harakatchanligini va sezgi organlaridan ko'pnu| Boshining ancha harakatchanligini va sezgi organlaridan ko'pnu| foydalanish imkoniyatini beruvchi bo‘yin umurtqalari sonining foydalanish imkoniyatini beruvchi bo‘yin umurtqalari sonining ko'pavi shi va ayniqsa, birinchi bo'yin umurtqasi — atlant, ikkinchi ko'pavi shi va ayniqsa, birinchi bo'yin umurtqasi — atlant, ikkinchi bo'vm umurtqasi - epistrofeyning yaxshi rivojlanganligini alohida bo'vm umurtqasi - epistrofeyning yaxshi rivojlanganligini alohida ko‘rs;itII- o'tish lozim. Ularning ko'pchiligida ko’krak qafasi hosil ko‘rs;itII- o'tish lozim. Ularning ko'pchiligida ko’krak qafasi hosil bobo ’l’l gan. gan. BuBu esa reptiliyalar nafas olishining ancha esa reptiliyalar nafas olishining ancha takomillashganligidan dalolai beradi. Sudralib yuruvchilar faqattakomillashganligidan dalolai beradi. Sudralib yuruvchilar faqat o‘pka orqali nafas oladi, yaxslii rivojlangan traxeyasi va ikkiga o‘pka orqali nafas oladi, yaxslii rivojlangan traxeyasi va ikkiga bobo ’l’l ingan bronxlari bor. Ularning ten .i quruq, teri bezlari boimaydi, ingan bronxlari bor. Ularning ten .i quruq, teri bezlari boimaydi, terisi muguz tangachalar yoki qalqonlai bilan qoplangan. Sudralib terisi muguz tangachalar yoki qalqonlai bilan qoplangan. Sudralib yuruvchilarning yuragi amfibiyalarnikif.ii o‘xshab uch kanierali yuruvchilarning yuragi amfibiyalarnikif.ii o‘xshab uch kanierali boMsada, lekin ularning yurak bo'lmalari orasnl i to‘siq va yurak boMsada, lekin ularning yurak bo'lmalari orasnl i to‘siq va yurak qorinchasida chala to'siq paydo boMgan. Shuningdqorinchasida chala to'siq paydo boMgan. Shuningd ee k k reptiliyalarning arterial oqimi yurak qorinchasining turli joylaridan reptiliyalarning arterial oqimi yurak qorinchasining turli joylaridan chiquvchi uchta mustaqil qon tomirga bochiquvchi uchta mustaqil qon tomirga bo ’l’l ingan.ingan. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz TT eri qoplami. Ko‘p qavatli epidermisning ustki qatlami o'lik lull ivralardan tashkil eri qoplami. Ko‘p qavatli epidermisning ustki qatlami o'lik lull ivralardan tashkil topgan shox qatlam hosil qiladi. Bu o‘lik hujayralar t|iiviilining tagida tiriktopgan shox qatlam hosil qiladi. Bu o‘lik hujayralar t|iiviilining tagida tirik hujayralardan tashkil topgan malpigi qavati borhujayralardan tashkil topgan malpigi qavati bor .... Shox qavati hisobidan Shox qavati hisobidan qalqonchalar, tangachalar, shox dona-li.ilar, bo‘rtmalar va tirnoqlar hosil bo'ladi. qalqonchalar, tangachalar, shox dona-li.ilar, bo‘rtmalar va tirnoqlar hosil bo'ladi. Shox tangachalarning Shox tangachalarning tagitagi da, koriumda ba’zi sudralib yuruvchilarda qoplovchi da, koriumda ba’zi sudralib yuruvchilarda qoplovchi suyaklar hosil suyaklar hosil bo’ladibo’ladi . Malpigi qatlamida va koriumning ustki qismida pigment . Malpigi qatlamida va koriumning ustki qismida pigment hujayhujay ralariralari i joylashadi. Barmoqlarida yaxshi taraqqiy etgan tirnoqlari bori joylashadi. Barmoqlarida yaxshi taraqqiy etgan tirnoqlari bor . T. T eri eri organizmda suvning parchalanib ketishidan yaxshi himoyaorganizmda suvning parchalanib ketishidan yaxshi himoya qiladi, ya’ni mexanik yallig'lanishdan va kasallik keltirib chiqaruvchi qiladi, ya’ni mexanik yallig'lanishdan va kasallik keltirib chiqaruvchi mikroblarning organizmga kirishidan saqlaydi. Quruq cho‘l hududlarida mikroblarning organizmga kirishidan saqlaydi. Quruq cho‘l hududlarida yidiaydigan sudralib yuruvchilar terisi orqali juda kam suv yo’qotadi.yidiaydigan sudralib yuruvchilar terisi orqali juda kam suv yo’qotadi. Timsohlarda esa 75% namlik, asosan terisi orqali yo'qoladi. Reptiliya laming terisi Timsohlarda esa 75% namlik, asosan terisi orqali yo'qoladi. Reptiliya laming terisi nafas olishda va parchalanish mahsulotlarini ajratishda isli tirok etmaydi. Terida nafas olishda va parchalanish mahsulotlarini ajratishda isli tirok etmaydi. Terida bezlar deyarli yo'q. Kaltakesaklar sonlarining ichki tomonida son tesliiklari bo'lib, bezlar deyarli yo'q. Kaltakesaklar sonlarining ichki tomonida son tesliiklari bo'lib, ulardan bahor oylarida ipsimon o‘sim talar chiqadi. Oz miqdordagi ter bezlari, ulardan bahor oylarida ipsimon o‘sim talar chiqadi. Oz miqdordagi ter bezlari, asosan yosh timsohlarcli rivojlangan. Bu bezlar yelkasida, pastki jag'ida va asosan yosh timsohlarcli rivojlangan. Bu bezlar yelkasida, pastki jag'ida va kloaka atrofida joylasli gan. Ilonlar va toshbaqalarning ham tumshug'i va kloaka atrofida joylasli gan. Ilonlar va toshbaqalarning ham tumshug'i va kloakasida hidli sekivl ishlab chiqaruvchi bezlari bor. Umuman, ter bezlari ayrim kloakasida hidli sekivl ishlab chiqaruvchi bezlari bor. Umuman, ter bezlari ayrim tur toshba qalarda nisbatan yaxshi rivojlangan. Sudralib yuruvchilarning terisi tur toshba qalarda nisbatan yaxshi rivojlangan. Sudralib yuruvchilarning terisi tanafa zich yopishib turadi. Shox qavat tullash yo'li bilan almashinib turadi.tanafa zich yopishib turadi. Shox qavat tullash yo'li bilan almashinib turadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz www.arxiv.uzwww.arxiv.uz www.arxiv.uzwww.arxiv.uz www.arxiv.uzwww.arxiv.uz Skeleti. Skeleti. Sudralib yuruvchilarning skeleti suvda hamda Sudralib yuruvchilarning skeleti suvda hamda quruqlikda yashovchilarnikiga nisbatan ancha quruqlikda yashovchilarnikiga nisbatan ancha takomillashgan. Progressiv xususiyal lariga suyak takomillashgan. Progressiv xususiyal lariga suyak elementlarining yaxshi rivojlanganligi, oyoqlarining o‘q elementlarining yaxshi rivojlanganligi, oyoqlarining o‘q skeletiga mustahkam birikishi ularning quruqlikda skeletiga mustahkam birikishi ularning quruqlikda yashashga moslash ganligi bilan bog'liq ekanligini aytib yashashga moslash ganligi bilan bog'liq ekanligini aytib o'tish lozim. Sudralib yuruvchilai skeletidagi xarakterli o'tish lozim. Sudralib yuruvchilai skeletidagi xarakterli xususiyatlardan yana biri ularda to'sh suyagi va xususiyatlardan yana biri ularda to'sh suyagi va qovurg'alarning rivojlanganligi tufayli ko'krak qafasining qovurg'alarning rivojlanganligi tufayli ko'krak qafasining paydo boMgan ligidir (ilon va toshbaqalarda bo'lmaydi).paydo boMgan ligidir (ilon va toshbaqalarda bo'lmaydi). Umurtqa pog‘onasi. Umurtqa pog‘onasi. Sudralib yuruvchilarning o'q skeleti Sudralib yuruvchilarning o'q skeleti yoki umurtqa pog'onasining qismlari suvda hamda yoki umurtqa pog'onasining qismlari suvda hamda quruqlikda yashovclu larnikiga nisbatan harakatchan va quruqlikda yashovclu larnikiga nisbatan harakatchan va to'rtta bo'limga: bo'yin, ko'krak bel, dumg'aza va dumga to'rtta bo'limga: bo'yin, ko'krak bel, dumg'aza va dumga bo'linadi bo'linadi www.arxiv.uzwww.arxiv.uz BB o‘yin umurtqalari. o‘yin umurtqalari. Kaltakesaklarning bo‘yin qismida umurtqalarKaltakesaklarning bo‘yin qismida umurtqalar ни ни 8 ta. Bulardan oldingi, ikkitasi o'ziga xos tuzilgan. Atlas yoki Hllant deb 8 ta. Bulardan oldingi, ikkitasi o'ziga xos tuzilgan. Atlas yoki Hllant deb ataladigan birinchi bo'yin umurtqasi barcha amniotalar uchun sinakterli ataladigan birinchi bo'yin umurtqasi barcha amniotalar uchun sinakterli halqa shaklida bo‘ladi. Old tomonning pastki qismida bitta bo'g'im yuzasi halqa shaklida bo‘ladi. Old tomonning pastki qismida bitta bo'g'im yuzasi bo'lib, umurtqa shu yuza yordami bilan bosh skeletga harakatchan tarzda bo'lib, umurtqa shu yuza yordami bilan bosh skeletga harakatchan tarzda ensa bo'rtmasi orqali birikadi. Atlas o'rtasidagi Irshik pay bilan ikkiga ensa bo'rtmasi orqali birikadi. Atlas o'rtasidagi Irshik pay bilan ikkiga pastki va ustki bo’limlarga bo'lingan. Ustki teshikdan orqa miya o'tsa, pastki va ustki bo’limlarga bo'lingan. Ustki teshikdan orqa miya o'tsa, pastki teshikka tishsimon o'simta kiradi, bu o’simta epistrofey deb pastki teshikka tishsimon o'simta kiradi, bu o’simta epistrofey deb ataladigan ikkinchi umurtqaga birikkan. Tishsimon o'simta birinchi ataladigan ikkinchi umurtqaga birikkan. Tishsimon o'simta birinchi umurtqaning ajralib chiqqan tanasidir.umurtqaning ajralib chiqqan tanasidir. Ko‘krak-bel umurtqalari. Ko‘krak-bel umurtqalari. Kaltakesaklarda ko‘krak-bel umurtqa liul soni Kaltakesaklarda ko‘krak-bel umurtqa liul soni 22 ta, turli sudralib yuruvchilarda esa 16 tadan 25 tagacha bo'ladi, 22 ta, turli sudralib yuruvchilarda esa 16 tadan 25 tagacha bo'ladi, Ko'krak-bel qismi bir-biridan aniq ajralmaganligidan uKo'krak-bel qismi bir-biridan aniq ajralmaganligidan u mm umiy bir bo'lumiy bir bo'l imim hisoblanadi. Ko'krak-bel bo'limidagi umurtqalarning hammasid.i hisoblanadi. Ko'krak-bel bo'limidagi umurtqalarning hammasid.i qovurg‘alar bo'lib, ular sekin-asta kichrayib boradi. Har qaysi qovqovurg‘alar bo'lib, ular sekin-asta kichrayib boradi. Har qaysi qov urg’a urg’a ustki suyak va pastki — tog‘ay bo‘limidan tashkil topgan. Ko‘kraK belning ustki suyak va pastki — tog‘ay bo‘limidan tashkil topgan. Ko‘kraK belning oldingi beshta umurtqalaridagi (chin ko‘krak umurtqalaridn) qovurg'alar oldingi beshta umurtqalaridagi (chin ko‘krak umurtqalaridn) qovurg'alar uzun bo'lib to'shga qo'shiladi va ko'krak qafasini hosil qiladi (ilonlarda uzun bo'lib to'shga qo'shiladi va ko'krak qafasini hosil qiladi (ilonlarda ko'krak qafasi va to'sh suyagi bo'lmaydi).ko'krak qafasi va to'sh suyagi bo'lmaydi). www.arxiv.uzwww.arxiv.uz Dumg‘aza umurtqalari. Dumg‘aza umurtqalari. Dumg'aza qismi ikkita umurtqadan iborei Bu Dumg'aza qismi ikkita umurtqadan iborei Bu umurtqalarning ko'ndalang o'simtalari serbar bo'lib chanoq kamari|M umurtqalarning ko'ndalang o'simtalari serbar bo'lib chanoq kamari|M birikadi.birikadi. Dum umurtqalari. Dum umurtqalari. Sudralib yuruvchilarning dum umurtqalari Sudralib yuruvchilarning dum umurtqalari I I tadan 40 tagacha boradi. Ularning oldingilari dumg'aza umurtqalatadan 40 tagacha boradi. Ularning oldingilari dumg'aza umurtqala riga riga o'xshash, biroq tanalari uzun, ko'ndalang o'simtalari ingichkaroq, os o'xshash, biroq tanalari uzun, ko'ndalang o'simtalari ingichkaroq, os tist tist o'simtalari esa uzunroq bo'ladi. Orqadagi dum umurtqalari sekin-asto'simtalari esa uzunroq bo'ladi. Orqadagi dum umurtqalari sekin-ast aa kichrayadi, ostist o'simtalari yo'qoladi va kalta-kalta suyakchalarkichrayadi, ostist o'simtalari yo'qoladi va kalta-kalta suyakchalar gaga aylanadi. Ilonlar bilan oyoqsiz kaltakesaklarning umurtqa pog'onasi aylanadi. Ilonlar bilan oyoqsiz kaltakesaklarning umurtqa pog'onasi faqat tana va dum umurtqalariga bo'linadi. Timsohlarda odatda bo'yin faqat tana va dum umurtqalariga bo'linadi. Timsohlarda odatda bo'yin umurtqalari 9 ta, ko'krak umurtqalari 12-13 ta, bel umurtqalari 2-4 ta, umurtqalari 9 ta, ko'krak umurtqalari 12-13 ta, bel umurtqalari 2-4 ta, dumg'aza umurtqalari 2-3 ta va dum umurtqalari 30-40 ta bo'ladidumg'aza umurtqalari 2-3 ta va dum umurtqalari 30-40 ta bo'ladi . . Bosh skeleti. Bosh skeleti. Suvda hamda quruqlikda yashovchilarga qarshi o'laroSuvda hamda quruqlikda yashovchilarga qarshi o'laro qq sudralib yuruvchilarning bosh skeleti suyaklardan (faqat hidlov va sudralib yuruvchilarning bosh skeleti suyaklardan (faqat hidlov va qisman eshituv bo'limidagina tog'ay saqlanib qolgan) iborat bo'lib qisman eshituv bo'limidagina tog'ay saqlanib qolgan) iborat bo'lib suyaklarnisuyaklarni ngng soni juda ko'p. Bosh skeletining miya qutisi soni juda ko'p. Bosh skeletining miya qutisi (neurokranium) va (neurokranium) va yuzvissrealyuzvissreal bo'limlari embrional rivojlanishda bo'limlari embrional rivojlanishda mustaqil taraqqiy etsada, voyaga yetgan sudralib yuruvchilarda ular mustaqil taraqqiy etsada, voyaga yetgan sudralib yuruvchilarda ular birikib ketadi. Bosh skeletiiinr tarkibiga birlamchi almashinuvchi va ko'p birikib ketadi. Bosh skeletiiinr tarkibiga birlamchi almashinuvchi va ko'p sondagi ikkilamchi — qoplovchi suyaklar kiradi.sondagi ikkilamchi — qoplovchi suyaklar kiradi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz www.arxiv.uzwww.arxiv.uz www.arxiv.uzwww.arxiv.uz Muskul sisteMuskul siste mm asi asi amfibiyalarnikiga qaraganda amfibiyalarnikiga qaraganda ancha kuchli takomil- lusllgan bo'lib, segmentli ancha kuchli takomil- lusllgan bo'lib, segmentli muskullari batamom mustaqil muskullarga muskullari batamom mustaqil muskullarga bo’linibbo’linib ketgan. Bundan tashqari, amniotalarga xarakterli ketgan. Bundan tashqari, amniotalarga xarakterli bo'lgan qovur- li'iiliiraro muskullari yuzaga keladi. Bu bo'lgan qovur- li'iiliiraro muskullari yuzaga keladi. Bu muskullar nafas olish aktida nuihiivt rol o'ynaydi. muskullar nafas olish aktida nuihiivt rol o'ynaydi. Sudralib yuruvchilarda teri osti muskullari ham yaxshi Sudralib yuruvchilarda teri osti muskullari ham yaxshi rivojlangan.rivojlangan. Ovqat hazm qilish organlari. Ovqat hazm qilish organlari. Og'iz bo'shlig'ining Og'iz bo'shlig'ining tubida go'shtdor, vnssi tili joylashgan. Sudralib tubida go'shtdor, vnssi tili joylashgan. Sudralib yuruvchilarning tili turli shaklda bo'ladi. Ilonlar va yuruvchilarning tili turli shaklda bo'ladi. Ilonlar va ko'pchilik kaltakesaklarning tili ingichkalashgan va ko'pchilik kaltakesaklarning tili ingichkalashgan va uchi ikkiayrili, juda harakatchan bo'lib, ancha cho'zilib uchi ikkiayrili, juda harakatchan bo'lib, ancha cho'zilib tashqariga chiqa olatll va qo'shimcha tuyg'u organi tashqariga chiqa olatll va qo'shimcha tuyg'u organi vazifasini bajaradi.vazifasini bajaradi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz Nafas olish organlari. Nafas olish organlari. Kaltakesaklarning nafas yo'li tashqi buniii Kaltakesaklarning nafas yo'li tashqi buniii teshigidan boshlanadi. So'ngra liavo ichki burun teshigi-xoana teshigidan boshlanadi. So'ngra liavo ichki burun teshigi-xoana orqull og'iz bo'shlig'iga kiradi. Og'iz bo'shlig'idan keyin uchta orqull og'iz bo'shlig'iga kiradi. Og'iz bo'shlig'idan keyin uchta tog‘aytliintog‘aytliin tashkil topgan hiqildoq joylashgan. U maxsus muskul tashkil topgan hiqildoq joylashgan. U maxsus muskul orqali til osti apparati bilan bog'langan. Og‘iz bo‘shlig‘idagi havo orqali til osti apparati bilan bog'langan. Og‘iz bo‘shlig‘idagi havo hiqildoq orqali uzun nafas olish nayi — traxeyaga o‘tadi, hiqildoq orqali uzun nafas olish nayi — traxeyaga o‘tadi, traxeyadagi talaygina tog‘ay halqalar lining puchayishiga yo‘l traxeyadagi talaygina tog‘ay halqalar lining puchayishiga yo‘l qo'ymaydi. Traxeya oldin tomoq, so'ngra ko'krak bo'shlig'idan o'tib, qo'ymaydi. Traxeya oldin tomoq, so'ngra ko'krak bo'shlig'idan o'tib, taxminan yurak atrofida ikkita qisqa nay — bronxga bo'linadi. Bu taxminan yurak atrofida ikkita qisqa nay — bronxga bo'linadi. Bu nayning har qaysisi o'ziga tegishli o‘pkada tarmoqlanadi, ilonlarda nayning har qaysisi o'ziga tegishli o‘pkada tarmoqlanadi, ilonlarda chap o'pka pallasi bo‘lmaydi.chap o'pka pallasi bo‘lmaydi. O'pka va nafas olish yo'llarining birmuncha kuchli differensial O'pka va nafas olish yo'llarining birmuncha kuchli differensial langanligi bilan suvda hamda quruqlikda yashovchilarning nafas langanligi bilan suvda hamda quruqlikda yashovchilarning nafas olish organlaridan farq qiladi. O'pka qopcha shaklida bo'lib, uning olish organlaridan farq qiladi. O'pka qopcha shaklida bo'lib, uning ichki devori asalari uyasiga o'xshash mayda-mayda murakkab ichki devori asalari uyasiga o'xshash mayda-mayda murakkab to'siqchalnr bilan qoplangan. Nafas akti boshqa barcha to'siqchalnr bilan qoplangan. Nafas akti boshqa barcha amniotalardagidek ko'krak qafasining kengayishi va torayishi bilan amniotalardagidek ko'krak qafasining kengayishi va torayishi bilan sodir bo'ladi.sodir bo'ladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz Qon aylanish sistemasi. Qon aylanish sistemasi. Sudralib yuruvchilarning yuragi ko'krak Sudralib yuruvchilarning yuragi ko'krak qafasining oldingi qismida ventral (qorin) tomonda joylashgan.qafasining oldingi qismida ventral (qorin) tomonda joylashgan. Kaltakesakning yuragi uch kamerali. Unda ikkita — chap va o'11ц Kaltakesakning yuragi uch kamerali. Unda ikkita — chap va o'11ц yurak bo'lmasi hamda bitta yurak qorinchasi bor. Biyurak bo'lmasi hamda bitta yurak qorinchasi bor. Bi iroiro q yuragi q yuragi quyidagilar bilan amfibiyalarnikidan farq qiladi. Yurak qorinchasiquyidagilar bilan amfibiyalarnikidan farq qiladi. Yurak qorinchasi to'rlanib ketgan muskullar bilan qoplangan va atrioventrikulyar to'rlanib ketgan muskullar bilan qoplangan va atrioventrikulyar teshik yurak bo'lmasining to'sig'i bilan ikkiga bo'lingan.teshik yurak bo'lmasining to'sig'i bilan ikkiga bo'lingan. Yurak qorinchasining o'ng (venoz) bo'limidan o'pka arteriyasi bilan Yurak qorinchasining o'ng (venoz) bo'limidan o'pka arteriyasi bilan chap aorta yoyi chiqadi, chap (arterial) bo'limidan esa o'ng aorta chap aorta yoyi chiqadi, chap (arterial) bo'limidan esa o'ng aorta yoyi boshlanadi. Yurak qorinchasi qisqarganda, uning pastki yoyi boshlanadi. Yurak qorinchasi qisqarganda, uning pastki devorign o'rnashgan chala to'siq yurak qorinchasining ustki devorign o'rnashgan chala to'siq yurak qorinchasining ustki devorigacha tegib, yurak qorinchasi o'ng va chap bo'lmalarini bir-devorigacha tegib, yurak qorinchasi o'ng va chap bo'lmalarini bir- biridan batamom ajratib qo'yadi. Timsohlarda bu to'siq to'liq, ya’ni biridan batamom ajratib qo'yadi. Timsohlarda bu to'siq to'liq, ya’ni yurak qorinchasi alohidn ikkiga bo'lingan. Yurak qorinchasining o'ng yurak qorinchasi alohidn ikkiga bo'lingan. Yurak qorinchasining o'ng qismidan o'pka arteriyasi chiqadi va ikkiga bo'linib, o'pkaga vena qismidan o'pka arteriyasi chiqadi va ikkiga bo'linib, o'pkaga vena qonini olib boradi.qonini olib boradi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz Nerv sistemasi va sezgi organlari. Nerv sistemasi va sezgi organlari. Sudralib yuruvchilarning Sudralib yuruvchilarning nciv nciv sistemasi amfibiyalarnikiga nisbatan ancha takomillashgan.sistemasi amfibiyalarnikiga nisbatan ancha takomillashgan. Ayniqsa, bosh miyasining oldingi katta miya yarimsharlari nisbatan I ill (a Ayniqsa, bosh miyasining oldingi katta miya yarimsharlari nisbatan I ill (a bo'lib, kulrang miya nioddasidan iborat po'stlog'i bor. Miya Viii imsharlari bo'lib, kulrang miya nioddasidan iborat po'stlog'i bor. Miya Viii imsharlari orqa tomonga o'sib, oraliq miyani berkitib qo'yadi, yuqori imnondan orqa tomonga o'sib, oraliq miyani berkitib qo'yadi, yuqori imnondan qaraganda faqat oraliq miya o'simtalari - epifiz va tepa iHl'.nnlarini ko'rish qaraganda faqat oraliq miya o'simtalari - epifiz va tepa iHl'.nnlarini ko'rish mumkin. Boshtepa toq ko'zining rudimenti tuzilishi lllialdnn ko'zga mumkin. Boshtepa toq ko'zining rudimenti tuzilishi lllialdnn ko'zga o'xshash bo'lib, yorug'lik ta’sirini qabul qilish qobi- liv.ltiga ega. Oraliq o'xshash bo'lib, yorug'lik ta’sirini qabul qilish qobi- liv.ltiga ega. Oraliq miyaning pastki qismiga ichki sekretsiya bezi — l/lpollz miyaning pastki qismiga ichki sekretsiya bezi — l/lpollz yondashgan.Kaltakesakning o'rta miyasi yaxshi rivojlangan ikkita ko'ruv yondashgan.Kaltakesakning o'rta miyasi yaxshi rivojlangan ikkita ko'ruv bo'laklaridan iborat. Ko'ruv bo'laklaridan keyinroqda juda kichik miyacha bo'laklaridan iborat. Ko'ruv bo'laklaridan keyinroqda juda kichik miyacha va orqa miyaga ulanib ketadigan uzunchoq miya yotadi. (I'lla miya ko'rish va orqa miyaga ulanib ketadigan uzunchoq miya yotadi. (I'lla miya ko'rish axborotlarini qabul qilish va ishlash markazi lir.oblanadi. Reptiliyalarning axborotlarini qabul qilish va ishlash markazi lir.oblanadi. Reptiliyalarning miyachasi amfibiyalarning miyachasiga nr.hatan ancha katta, chunki miyachasi amfibiyalarning miyachasiga nr.hatan ancha katta, chunki sudralib yuruvchilarning harakati xilma- il va murakkab. Uzunchoq miya sudralib yuruvchilarning harakati xilma- il va murakkab. Uzunchoq miya vertikal tekislikda keskin bukiladi, Ini hoi barcha amniotalarga xos. Bosh vertikal tekislikda keskin bukiladi, Ini hoi barcha amniotalarga xos. Bosh miyadan 11 juft bosh miya iirrvlari chiqadi.Orqa miyada oq va kulrang miyadan 11 juft bosh miya iirrvlari chiqadi.Orqa miyada oq va kulrang moddalar bir-biridan ajralib turgani щи| ko'rinib turadi. Orqa miyadan orqa moddalar bir-biridan ajralib turgani щи| ko'rinib turadi. Orqa miyadan orqa miya nervlari chiqadi va tipik vdka hamda chanoq chigallarini hosil qiladi.miya nervlari chiqadi va tipik vdka hamda chanoq chigallarini hosil qiladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz www.arxiv.uzwww.arxiv.uz www.arxiv.uzwww.arxiv.uz www.arxiv.uzwww.arxiv.uz Yashash sharoiti va tarqalishi. Yashash sharoiti va tarqalishi. Sudralib yuruvchilar amfibiyalarga Sudralib yuruvchilar amfibiyalarga nisbatan xilma-xil sharoitda hayot kechiradi, ko'p belgilari ulardan vtiqori nisbatan xilma-xil sharoitda hayot kechiradi, ko'p belgilari ulardan vtiqori turganligini bildiradi.Sudralib yuruvchilar haqiqiy quruqlikda yashovchi turganligini bildiradi.Sudralib yuruvchilar haqiqiy quruqlikda yashovchi umurtqali hayumurtqali hay vonvon lar hisoblanadi. Quruqlikka moslanish munosabati bilan lar hisoblanadi. Quruqlikka moslanish munosabati bilan ularning ichki v i lashqi tuzilishlari ham murakkablashgan. Sudralib ularning ichki v i lashqi tuzilishlari ham murakkablashgan. Sudralib yuruvchilar tyuruvchilar t ee risining Oiox qavat bilan qoplanishi va teri orqali nafas olish risining Oiox qavat bilan qoplanishi va teri orqali nafas olish funksiyasining vn'qolishi, ularga namlik kam joylarda ham yashashga funksiyasining vn'qolishi, ularga namlik kam joylarda ham yashashga imkon beradi.imkon beradi. Sudralib yuruvchilarning ichki tuzilishi ham murakkablashgan, ularda Sudralib yuruvchilarning ichki tuzilishi ham murakkablashgan, ularda Imlqum bilan nafas olish o'rniga, ko'krak qafasining harakati orqali miliis Imlqum bilan nafas olish o'rniga, ko'krak qafasining harakati orqali miliis olish qaror topdi. Sudralib yuruvchilar, qutblardan tashqari yer vil/ining olish qaror topdi. Sudralib yuruvchilar, qutblardan tashqari yer vil/ining barcha faunistik viloyatlarida tarqalib, juda turli-tuman hayot .hakllarini barcha faunistik viloyatlarida tarqalib, juda turli-tuman hayot .hakllarini hosil qiladi. Ular orasida quruqlikda, yer ostida, suvda va il.n'nxtda hosil qiladi. Ular orasida quruqlikda, yer ostida, suvda va il.n'nxtda yashovchilari bor. Qazilma reptiliyalarning qanoti bo'lib, ular luivoda ham yashovchilari bor. Qazilma reptiliyalarning qanoti bo'lib, ular luivoda ham uchgan. Qadimgi ajdodlaridan meros bo'lib qolgan gavda liamrati uchgan. Qadimgi ajdodlaridan meros bo'lib qolgan gavda liamrati atrofidagi muhit haroratiga bog'liqligi o'ziga xos xususiyatlardan atrofidagi muhit haroratiga bog'liqligi o'ziga xos xususiyatlardan hisoblanadi. Biroq sudralib yuruvchilaming vakillari nam tropiklardagina i hisoblanadi. Biroq sudralib yuruvchilaming vakillari nam tropiklardagina i mas, balki liarorati ancha yuqori bo'lgan sahrolarda ham tarqalgan. mas, balki liarorati ancha yuqori bo'lgan sahrolarda ham tarqalgan. Masalan: ilonlar +10°C da kam harakatchan, +6 +8 °C da harakat i pi may Masalan: ilonlar +10°C da kam harakatchan, +6 +8 °C da harakat i pi may qo'yadi. —2—3°C da karaxt bo'ladi va gavda liarorati -4-6 °C ra lushsa qo'yadi. —2—3°C da karaxt bo'ladi va gavda liarorati -4-6 °C ra lushsa halok bo'ladi.halok bo'ladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz Sudralib yuruvchilar yashash sharoiti va Sudralib yuruvchilar yashash sharoiti va tarqalishiga qarab quyidatarqalishiga qarab quyida gigi ekologik guruhlarga ekologik guruhlarga bobo ’l’l inadi. Quruqlikda yashovchilar, yer ostida inadi. Quruqlikda yashovchilar, yer ostida yashovchilar, suvda yashovchilar va daraxtda yashovchilar, suvda yashovchilar va daraxtda yashovchilar. Hoziyashovchilar. Hozi rdarda yashab turgan sudralib yashab turgan sudralib yuruvchilar orasida havoda uchib yuradigan turlari yuruvchilar orasida havoda uchib yuradigan turlari yo‘q.Reptiliyalarning ko'pchiligi, asosan quruqlikda yo‘q.Reptiliyalarning ko'pchiligi, asosan quruqlikda yashaydi. Quruqlikda harxil yashash sharoitlari yashaydi. Quruqlikda harxil yashash sharoitlari mavjud. Shuning uchun ular qumda, tuproqda, mavjud. Shuning uchun ular qumda, tuproqda, toshli sahrolarda, o'rmonda, botqoqliklarda toshli sahrolarda, o'rmonda, botqoqliklarda uchraydi. Ko‘pchiligi esa quyosh nuri ko'p uchraydi. Ko‘pchiligi esa quyosh nuri ko'p tushadigan va o'simlik qoplami siyrak bo'lgan tushadigan va o'simlik qoplami siyrak bo'lgan ochiq joylarda yashaydi.ochiq joylarda yashaydi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz QADIMGI SUDRALIB YURUVCHILARQADIMGI SUDRALIB YURUVCHILAR www.arxiv.uzwww.arxiv.uz SUDRALIB YURUVCHILARSUDRALIB YURUVCHILAR www.arxiv.uzwww.arxiv.uz SUDRALIB YURUVCHILARSUDRALIB YURUVCHILAR www.arxiv.uzwww.arxiv.uz SUDRALIB YURUVCHILARSUDRALIB YURUVCHILAR www.arxiv.uzwww.arxiv.uz www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

O'xshashlar

Sudralib yuruvchilar sinfi
O’rta Osiyo tekislik, suv havzasi, tog’ hududlarida yashovchi umurtqalilarning tuzilishi
Zaharsiz ilonlarning biologiyasi va ahamiyati
Hasharotlar sinfi
Sudralib yuruvchilarning yashash sharoitidagi sikllik xususiyatlar