Zaharsiz ilonlarning biologiyasi va ahamiyati

Zaharsiz ilonlarning biologiyasi va ahamiyati

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1156.5 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Zaharsiz ilonlarning biologiyasi va ahamiyati

Mavzuning dolzarbligi • Reptiliyalar sinfining boshqa vakillari singari, ilonlar ham o’ziga xos belgi, xususiyatlarga ega. Ilonlar o’ziga xos tana tuzilishiga ega bo’lib, ularning tanasi har xil yo’g’onlikda bo’lib, bo’yiga cho’zilgan. Dumi hamisha tanasidan kalta, oyog’i bo’lmaydi. O’ziga xos harakatlanish usuliga ega. Ilonlar kaltakesaklardan ko’p belgilariga ko’ra farqlanadi. Asosiy farqlaridan biri – pastki jag’ining tuzilish xususiyatidir. Ilonlarning jag’ apparati chap va o’ng tomondan harakatchan , qo’shilishi natijasida pastki jag’i kalla suyagida qattiq cho’zilgan burma yordamida osilib turadi. Kalla suyagi yuz qismining skeleti harakatchan birikadi. Yuz suyaklari orasidagi elastik bog’lam jag’larning o’ng va chap bo’lagini biriktiradi. Shuning uchun ilonlarning og’zi juda ham cho’ziluvchan bo’lib qoladi va o’ljasini butunligicha yutish xususiyatiga ega bo’ladi.

Mavzuning maqsadi • Reptiliyalar sinfi vakillarining inson uchun ahamiyati katta emas, shunga qaramay inson reptiliyalarning bir qancha turlaridan foydalanmoqda. O’zbekiston faunasida yashaydigan reptiliyalar orasida zaharlilari yo’q. Shuning uchun bu sinf vakillariga alohida e’tibor berish kerak. • XX asrning boshlarida hayvon terisidan bo’lgan mahsulotlarga ehtiyoj katta bo’lganligi uchun, har yili bir necha mingdan ortiq timsoh terisi yetishtirilmoqda. Buning natijasida timsohlar son jihatidan kamayib ketgan va ayrim mamlakatlarda ular muhofaza ostiga olingan. Ba’zi toshbaqalarni iste’mol qilish mumkin, shuning uchun joylarda toshbaqa, ilon va yirik kaltakesaklar tuxumi, go’shti inson tomonidan iste’mol qilinadi. Inson ayrim toshbaqalar pansirlaridan ham foydalanmoqda. Ular pansirlardan shilib olingan shox moddadan iborat plastinkalarni eritib, presslab, chiroyli plastinkalar yasamoqda. Plastinkalardan taroq, pichoq dastalari, ko’zoynak soplari yasaladi.

1. SUDRALIB YURUVCHILAR SINFI • Sudralib yuruvchilar – haqiqiy quruqlik hayvonlari. T е risi quruq, muguz tangachalar yoki muguz qalqon bilan qoplangan. O’pkasi yaxshi rivojlangan. T е risi nafas olishda qatnashmaydi. Qovurg’alar, ko’krak qafasi rivojlangan. Yuragi uch kam е rali. Ularning tuxumi sariqlikka boy, yirik. Tuxumdan chiqqan bolasi m е tomorfozsiz rivojlanadi. • Sudralib yuruvchilarning gavdasi hai har xil kattalikda. Ularning uzunligi bir n е cha sm dan 10-11 m gacha k е ladi.. Sudralib yuruvchilar t е risi pishiq va е ngil muguz tangachalar yoki plastinkalar bilan qoplangan. Tangachalar t е rini jarohatlanish va qurib qolishdan himoya qiladi. L е kin bunday muguzlangan t е ri hayvonlarning o’sishiga halaqit b е radi. Shuning uchun ular eski muguzlangan po’stini vaqti vaqti bilan tashlab turadi. Bu jarayon’ tullash d е yiladi. Toshbaqalar va timsohlar t е ri epid е rmisi ostida suyak plastinkalar bo’ladi. Toshbaqalar tanasi suyak sovut bilan qoplangan. Sudralib yuruvchilar t е risi quruq bo’lib, unda b е zlar bo’lmaydi.

2. SUDRALIB YURUVCHILARNING KO’PAYISHI, RIVOJLANISHI VA KЕLIB CHIQISHI Ko’payishi. Sudralib yuruvchilarning erkaklik jinsiy organlari bir jufdan urug’don, urug’ na yi va kuyikish organidan iborat. Urg’ochisi jinsiy organlariga bir juftdan tuxumdon va tuxum yo’li kiradi. Tuxum yo’llari kloakaga ochiladi. Urug’lanish tuxum yo’lida sodir bo’ladi. Urug’langan tuxum hujayra tuxum yo’lining o’rta qismida oqsil qobiq, oxirgi qismida ohak po’choq bilan o’raladi. Ayrim kaltak е saklar va ilonlar urg’ochisi part е nog е n е tik ko’payadi. Ularning erkagi bo’lmaydi. Rivojlanishi. Sudralib yuruvchilar m е tamorfozsiz rivojlanadi. Ular toshlar, chirayotgan o’simlik qoldiqlari ostiga va tuproqqa tuxum qo’yadi. Tuxumi sariqlika boy. Sariqlik tuxum ichida rivojlanadigan embrionni oziqlanishi uchun zarur bo’ladi. Ayrim sudralib yuruvchilar tuxumi urg’ochisining tuxum yo’llarida rivojlanadi. Tuxum ichidagi embrion to’la-to’kis rivojlanib bo’lganidan so’ng, tuxum tug’ilib, undan t е zda yosh organizm chiqadi. Bu hodisa “tuxumdan tirik tug’ish” d е yiladi. Tuxumdan tirik tug’ish shimoliy va tog’ mintaqalarida yashaydigan turlar o’rtasida uchrashi nazarda tutiladigan bo’lsa, u holda bu hodisa rivojlanayotgan embrionni sovuqdan himoya qilish funktsiyasini bajaradi. Tuxumdan tirik tug’ish O’zb е kiston hududida tog’ va tog’oldi mintaqalarida tarqalgan turlar orasida uchraydi.

3. SUDRALIB YURUVCHILARNING XILMA-XILLIGI Sudralib yuruvchilarning 6600 ga yaqin turi mavjud bo’lib, tumshuqboshlilar, tangachalilar, toshbaqalar, timsohlar turkumlarig a ajratiladi . Ilonlar gavdasi uzun, silindrsimon; oyoqlari bo’lmaydi; faqat bo’g’ma ilonlarning anal t е shigi ikki yonida ilmoqchalar shaklidagi orqa oyo’qlari rudim е nti saqlanib qoladi. Ilonlarning qovoqlari ko’ziga yopishib yupqa shishasimon pardani hosil qiladi. Shuning uchun ularning ko’zi yumilmaydi. O’rta quloq va nog’ora pardasi bo’lmaganidan ilonlar eshitmaydi. Ilonlarning pastki va yuqori jag’lari, elastik pay orqali qo’shilgan. Ilonlar og’zini juda k е ng ochib, o’z tanasidan ham yo’g’onroq o’ljani tiriklayin yuta oladi. Gavdasining ingichka va uzun bo’lishi tufayli ilonlarning faqat bitta o’pkasi rivojlangan, buyragi tasmasimon, qovurg’alari kalta, to’sh suyagi bo’lmaydi.

Hind boygasi– Boiga trigonatum ( Schneider , 1802) ssp . meianocephala ( Annandale , 1904)

To’ rt yo`lli chipor ilon– Elaphe quatuorlineata (Lacepede, 1789) ssp. sauromates (Pallas, 1814)

K o`ndalan g yo`lli bo`ritish ilon– Lycodon striatus (Schaw, 1802) ssp. bicolor (Nikolsky, 1903).

Xulosa 1. Ilonlar reptiliyalar sinfining barcha belgilarini o’ziga saqlash bilar biryga, o’ziga xos belgilarga ham ega. Bu belgilar ilonlarning tana tuzilishida o’ziga xos bo’lishi bilan birga, ularning skeletida, ichki organlarida, ayniqsa jag’ apparatida k’orish mumkin. Chunki ilonlarda jag’ apparati chap va o’ng tomondan harakatcha qo’shilishi natijasida pastkiki jag’i kalla suyagida qattiq cho’zilgan burma yordamida osilib turadi. Shu bilan birga yuz qismi suyaklari orasidagi elastik bog’lam, ularning harakatchanligini ta’minlaydi va jag’larni (o’ng va chap) o’zaro biriktiradi. 2. Zaharsiz ilonlarning jahon faunasida ikki oilasi (suv ilonsimonlar va bo’g’ma ilonlar) uchraydi. Bu oilalarga 53 tur ilon kiishi aniqlangan. Shulardan 3 turi bo’g’ma ilonlar, qolgan 50 turi esa suvilonsimonlar oilasining vakillari bo’lib hisoblanadi.

3. O’zbekiston faunasida esa 16 turi uchraydi. Bu turlarning faqat bittasi bo’g’ma ilonlar oilasining vakili bo’lsa, qolgan 15 tasi esa suvilonsimonlar oilasiga mansub. 4. Zaharsiz ilonlarning aksariyat vakillari suv ilonsimonlar oilasiga mansubligi sababli, ularning ko’pchiligi suv havzalari atroflarida, namli joylarda va ayrimlari suvda suzib hayot kechiradi. Ayrin ilonlarni bog’, poliz va odamlarga yaqin joylarda ham uchratishimiz mumkin. Ko’pgina turlari tog’ etaklaridagi yong’oqzoru archazorlarda, cho’l va sahrolarda tuproq ostiga kemiruvchilar iniga kirib yashirinib yashashi ham aniqlangan. Lekin zaharsiz ilonlarning ayrim vakillari juda baland bo’lgan tog’larda 1400-1500 metr, ayrimlari 2400-2500 metrgacha chiqishi mumkin. 5. Zaharsiz ilon turlarining barchasi uchun kemiruvchilarning turli kichik- kichik vakillari, baliqlar, umurtqasizlar, baqa, qurbaqalar, ayrim sut emizuvchilar va qushlar ozuqa bo’lib hisoblanadi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!!!

O'xshashlar

O’rgimchaksimonlar sinfi vakillarining biologiyasi va ahamiyati

Beda o’simligining zararkunandalari va ularning biologiyasi

Tuban qisqichbaqasimonlar (Eutomastraca) ning sistematikasi, biologiyasi va ekologiyasi

Ilonlar (Ophidia) kenja turkumi vakillari biologiyasi tarqalishi

To`garakog`izlilar (Cyclostomata) sinfi vakillari biologiyasi tarqalishi