ВМКнинг 1998 йил 27 октябрдаги “Техноген, табиий ва экологик тусдаги фавқулодда вазиятларнинг таснифи тўғрисида”ги 455-сон қарорининг моҳияти

Yuklangan vaqt:

06.03.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

11661.5 KB

Ko'chirib olish

Мавзу: ВМКнинг 1998 йил 27 октябрдаги “Техноген, табиий ва экологик тусдаги фавқулодда вазиятларнинг таснифи тўғрисида”ги 455-сон қарорининг моҳияти

РЕЖА: 1. Қарорнинг мазмун моҳияти 2. Фавқулодда вазиятлар турлари ва уларнинг гуруҳланиши. 3. Фавқулодда вазиятлар юзага келишининг асосий сабаблари.

Фавқулодда вазият нима? • Фавқулодда вазият — бу муайян ҳудудда ўзидан сўнг одамларнинг қурбон бўлиши, одамлар соғлиғи ёки атроф-муҳитга зиён етказиши, кишиларнинг ҳаёт фаолиятига каттагина моддий зарар ҳамда унинг бузилишига олиб келиши мумкин бўлган ёки олиб келган авария, ҳалокат, стихияли офат, эпидемиялар, эпизоотиялар натижасида юзага келган ҳолатдир. • Фавқулодда вазиятлар уларнинг вужудга келиш сабабларига (манбаларига) кўра тасниф қилинади ва улар ушбу вазиятларда зарар кўрган одамлар сонига, моддий зарарлар миқдорига ва кўламларига (ҳудудлар чегараларига) қараб локал, маҳаллий, республика ва трансчегара турларига бўлинади.

Техноген, табиий ва экологик тусдаги фавқулодда вазиятларнинг ТАСНИФИ Фавқулодда вазиятлар* уларнинг вужудга келиш сабабларига (манбаларига) кўра тасниф қилинади ва улар ушбу вазиятларда зарар кўрган одамлар сонига, моддий зарарлар миқдорига ва кўламларига (ҳудудлар чегараларига**) қараб локал, маҳаллий, республика ва трансчегара турларига бўлинади.

Энг машаққатли ва хавфли 10 касб Дунёда шундай касблар борки, улар ҳаёт қадри ҳақида ўйлашга мажбур қилади. Бундай касблар ҳаёт учун таҳдид солувчи хавфли касблардир. "Best top 10" маълумотларига кўра, қуйидагилар энг машаққатли ва хавфли касблар ҳисобланади: 1. Кончилар 2. Саперлар 3. Ўрмончилар 4. Электрчилар 5. Полициячилар 6. Балиқчилар 7. Учувчилар 8. Бурғуловчилар 9. Ўт ўчирувчилар 10. Юк машиналари ҳайдовчилари

ФАВҚУЛОДДА ВАЗИЯТЛАР КЕЛИБ ЧИҚИШ САБАБИГА КЎРА ТАБИИЙ ТЕХНОГЕН ЭКОЛОГИК ФАВҚУЛОДДА ВАЗИЯТЛАР КЎЛАМИГА КЎРА ЛОКАЛ МАХАЛЛИЙ ТРАНСЧЕГАРАВИЙ РЕСПУБЛИКА

Tехноген тусдаги фавқулодда вазиятлар: • Tехноген тусдаги фавқулодда вазиятларга 7 хил кўринишдаги фалокатлар киритилган. • Улар Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 27 октабрдаги 455-сонли қарорида, яъни, “Tехноген, табиий ва экологик тусдаги фавқулодда вазиятлар таснифи”да кўрсатиб ўтилган.

Tехноген тусдаги фавқулодда вазиятларга қуйидагилар киради: • 1. Транспорт авариялари ва ҳалокатлари. • 2. Кимёвий хавфли объектлардаги авариялар. • 3. Ёнғин-портлаш хавфи мавжуд бўлган объектлардаги авариялар. • 4. Энергетика ва коммунал тизимлардаги авариялар. • 5. Бинолар конструкцияларининг тўсатдан бузилиши. • 6. Радиоактив ва бошқа хавфли ҳамда экологик жиҳатдан зарарли моддалардан фойдаланиш ёки уларни сақлаш билан боғлиқ авариялар. • 7. Гидротехник ҳалокатлар ва авариялар.

Фавқулодда вазиятлар — ҳудудлар чегаралари, уларни бартараф этиш ишлари, раҳбарлари томонидан Фавқулодда вазиятлар оқибатлари (шикастловчи омиллар) тарқалишига қараб белгиланади. I. ТЕХНОГЕН ТУСДАГИ ФАВҚУЛОДДА ВАЗИЯТЛАР 1. Транспорт авариялари ва ҳалокатлари: экипаж аъзолари ва йўловчиларнинг ўлимига, ҳаво кемаларининг тўлиқ парчаланишига ёки қаттиқ шикастланишига ҳамда қидирув ва авария-қидирув ишларини талаб қиладиган авиаҳалокатлар; ёнғинга, портлашга, ҳаракатланувчи таркибнинг бузилишига сабаб бўлган ва темир йўл ходимларининг, ҳалокат ҳудудидаги темирйўл платформаларида, вокзаллар биноларида ва шаҳар иморатларида бўлган одамлар ўлимига, шунингдек ташилаётган кучли таъсир кўрсатувчи заҳарли модда (КТКЗМ)лар билан ҳалокат жойига туташ ҳудуднинг заҳарланишига олиб келган темирйўл транспортидаги ҳалокатлар ва авариялар (ағдарилишлар);

портлашларга, ёнғинларга, транспорт воситаларининг парчаланишига, ташилаётган КТКЗМларнинг зарарли хоссалари намоён бўлишига ва одамлар ўлими (жароҳатланиши, заҳарланиши)га сабаб бўладиган автомобиль транспортининг ҳалокати ва авариялари, шу жумладан, йўл-транспорт ҳодисалари; одамларнинг ўлимига, шикастланишига ва заҳарланишига, метрополитен поездлари парчаланишига олиб келган метрополитен бекатларидаги ва тунелларидаги ҳалокатлар, авариялар, ёнғинлар; газ, нефть ва нефть маҳсулотларининг (авария ҳолатида) отилиб чиқишига, очиқ нефть ва газ фаввораларининг ёниб кетишига сабаб бўладиган магистрал қувурлардаги авариялар.

2. Кимёвий хавфли объектлардаги авариялар: атроф-табиий муҳитга кучли таъсир қилувчи заҳарли моддаларнинг (авария ҳолатида) отилиб чиқишига ва шикастловчи омилларнинг одамлар, ҳайвонлар ва ўсимликларнинг кўплаб шикастланишига олиб келиши мумкин бўлган ёки олиб келган даражада, йўл қўйиладиган чегаравий концентрациялардан анча ортиқ миқдорда санитария-ҳимоя ҳудудидан четга чиқишига сабаб бўладиган кимёвий хавфли объектлардаги авариялар, ёнғин ва портлашлар.

3. Ёнғин-портлаш хавфи мавжуд бўлган объектлардаги авариялар: технологик жараёнда портлайдиган, осон ёниб кетадиган ҳамда бошқа ёнғин учун хавфли моддалар ва материаллар ишлатиладиган ёки сақланадиган объектлардаги, одамларнинг механик ва термик шикастланишларига, заҳарланишига ва ўлимига, асосий ишлаб чиқариш фондларининг нобуд бўлишига, Фавқулодда вазиятлар ҳудудларида ишлаб чиқариш циклининг ва одамлар ҳаёт фаолиятининг бузилишига олиб келадиган авариялар, ёнғинлар ва портлашлар; одамларнинг шикастланишига, заҳарланишига ва ўлимига олиб келган ҳамда қидириш-қутқариш ишларини ўтказишни, нафас олиш органларини муҳофаза қилишнинг махсус анжомларини ва воситаларини қўлланишни талаб қилувчи кўмир шахталаридаги ва кон-руда саноатидаги газ ва чанг портлаши билан боғлиқ авариялар, ёнғинлар ва жинслар қўпорилиши.

4. Энергетика ва коммунал тизимлардаги авариялар: саноат ва қишлоқ хўжалиги масъул истеъмолчиларининг авария туфайли энергия таъминотисиз қолишига ҳамда аҳоли ҳаёт фаолиятининг бузилишига олиб келган ГЭС, ГРЭС, ТЭЦлардаги, туман иссиқлик марказларидаги, электр тармоқларидаги, буғқозон қурилмаларидаги, компрессор ва газ тақсимлаш шохобчаларидаги ва бошқа энергия таъминоти объектларидаги авариялар ва ёнғинлар; аҳоли ҳаёт фаолиятининг бузилишига ва саломатлигига хавф туғилишига олиб келган газ қувурларидаги, сув чиқариш иншоотларидаги, сув қувурларидаги, канализация ва бошқа коммунал объектлардаги авариялар; атмосфера, тупроқ, ер ости ва ер усти сувларининг одамлар саломатлигига хавф туғдирувчи даражада концентрациядаги зарарли моддалар билан ифлосланишига сабаб бўлган газ тозалаш қурилмаларидаги, биологик ва бошқа тозалаш иншоотларидаги авариялар.

5 . Одамлар ўлими билан боғлиқ бўлган ва зудлик билан авария-қутқарув ишлари ўтказилишини ҳамда зарар кўрганларга шошилинч тиббий ёрдам кўрсатилишини талаб қиладиган мактаблар, касалхоналар, кинотеатрлар ва бошқа ижтимоий йўналишдаги объектлар, шунингдек уй-жой сектори бинолари конструкцияларининг тўсатдан бузилиши, ёнғинлар, газ портлаши ва бошқа ҳодисалар.

6. Радиоактив ва бошқа хавфли ҳамда экологик жиҳатдан зарарли моддалардан фойдаланиш ёки уларни сақлаш билан боғлиқ авариялар: санитария-ҳимоя ҳудуди ташқарисига чиқариб ташланиши натижасида пайдо бўлган юқори даражадаги радиоактивлик одамларнинг йўл қўйиладигандан кўп миқдорда нурланишини келтириб чиқарган технологик жараёнда радиоактив моддалардан фойдаланадиган объектлардаги авариялар; радиоактив материалларни ташиш вақтидаги авариялар; атроф-муҳит ва одамлар саломатлиги учун хавф туғдирувчи радиоактив чиқиндилар тўплагичлардаги, чиқиндихоналардаги, ишлам тўплагичлардаги ва заҳарли моддалар кўмиладиган жойлардаги авариялар (ўпирилишлар); радиоизотоп буюмларнинг йўқотилиши; биологик воситаларни ва улардан олинадиган препаратларни тайёрлаш, сақлаш ва ташишни амалга оширувчи илмий-тадқиқот ва бошқа муассасаларда биологик воситаларнинг атроф- муҳитга чиқиб кетиши ёки йўқотилиши билан боғлиқ вазиятлар.

7. Гидротехник ҳалокатлар ва авариялар: сув омборларида, дарё ва каналлардаги бузилишлар, баланд тоғлардаги кўллардан сув уриб кетиши натижасида вужудга келган ҳамда сув босган ҳудудларда одамлар ўлимига, саноат ва қишлоқ хўжалиги объектлари ишининг, аҳоли ҳаёт фаолиятининг бузилишига олиб келган ва шошилинч кўчириш тадбирларини талаб қиладиган ҳалокатли сув босишлари.

ТАБИИЙ 1. Геологик хавфли ҳодисалар: одамлар ўлимига, маъмурий-ишлаб чиқариш биноларининг, технологик асбоб-ускуналарнинг, энергия таъминоти, транспорт коммуникациялари ва инфратузилма тизимларининг, ижтимоий йўналишдаги биноларнинг ва уй-жойларнинг турлича даражада бузилишига, ишлаб чиқариш ва одамлар ҳаёт фаолиятининг издан чиқишига олиб келган зилзилалар; одамлар ўлимига олиб келган ёки олиб келиши мумкин бўлган ва хавфли ҳудуддан одамларни вақтинча кўчиришни ёки хавфсиз жойларга доимий яшаш учун кўчиришни талаб қилувчи ер кўчишлари, тоғ ўпирилишлари ва бошқа хавфли геологик ҳодисалар.

2. Гидрометеорологик хавфли ҳодисалар: одамлар ўлимига, аҳоли пунктларини, баъзи саноат ва қишлоқ хўжалиги объектларини сув босишига, инфратузилмалар ва транспорт коммуникациялари, ишлаб чиқариш ва одамлар ҳаёт фаолияти бузилишига олиб келган ва шошилинч кўчириш тадбирлари ўтказилишини талаб қиладиган сув тошқинлари, сув тўпланиши ва селлар;

3. Фавқулодда эпидемиологик, эпизоотик ва эпифитотик вазиятлар:

3. Фавқулодда эпидемиологик, эпизоотик ва эпифитотик вазиятлар: ўлат, вабо, сарғайма иситма каби сийрак учрайдиган касалликларни келтириб чиқарган алоҳида хавфли инфекциялар; одамларда учрайдиган юқумли касалликлар риккетсиялар — эпидемик тошмали терлама, Бриль касаллиги, Ку-иситма; зооноз инфекциялар — Сибирь яраси, қутуриш; вирусли инфекциялар — СПИД; эпидемия — алоҳида хавфли инфекцияларга тегишли бўлмаган, юқиш манбаи битта ёки юқиш омили бир хил бўлган одамларнинг гуруҳ бўлиб юқумли касалланиши, бир аҳоли пунктида — 50 киши ва ундан ортиқ; аниқланмаган этиология билан гуруҳ бўлиб касалланиш — 20 киши ва ундан ортиқ;

ташҳиси аниқланмаган безгак касаллиги — 15 киши ва ундан ортиқ; ўлим ёки касалланиш даражаси ўртача статистик даражадан 3 баравар ва ундан ортиқ бўлган вазият; заҳарли моддалар билан заҳарланиш — жабрланганлар сони — 10 киши, вафот этганлар сони — 2 киши ва ундан ортиқ: озиқ-овқатдан оммавий заҳарланиш — жабрланганлар сони — 10 киши, вафот этганлар сони — 2 киши ва ундан ортиқ; эпизоотия — ҳайвонларнинг оммавий касалланиши ёки нобуд бўлиши; эпифитотия — ўсимликларнинг оммавий нобуд бўлиши.

III. ЭКОЛОГИК ТУСДАГИ ФАВҚУЛОДДА ВАЗИЯТЛАР 1. Қуруқлик (тупроқ, ер ости)нинг ҳолати ўзгариши билан боғлиқ вазиятлар: ҳалокатли кўчкилар — фойдали қазилмаларни қазиш чоғида ер остига ишлов берилиши ва инсоннинг бошқа фаолияти натижасида пайдо бўлувчи ер юзасининг ўпирилиши, силжиши; тупроқ ва ер остининг саноат туфайли келиб чиққан токсикантлар билан ифлосланиши, оғир металлар, нефть маҳсулотлари, шунингдек қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида одамларнинг соғлиғи учун хавф солувчи концентрацияларда қўлланиладиган пестицидлар ва бошқа заҳарли химикатлар мавжудлиги.

2. Атмосфера (ҳаво муҳити) таркиби ва хоссалари ўзгариши билан боғлиқ бўлган вазиятлар: ҳаво муҳитининг қуйидаги ингридиентлар билан экстремал юқори ифлосланиши: олтингугурт диоксид, диоксид ва азотли оксид, углеродли оксид, диоксин, қурум, чанг ва одамлар соғлиғига хавф солувчи концентрацияларда антропоген тусдаги бошқа зарарли моддалар; катта кўламда кислотали зоналар ҳосил бўлиши ва кўп миқдорда кислота чиқиндилари ёғилиши; радиациянинг юқори даражаси.

3. Гидросфера ҳолатининг ўзгариши билан боғлиқ вазиятлар: ер юзаси ва ер ости сувларининг саноат ва қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши оқовалари: нефть маҳсулотлари, одамларнинг заҳарланишига олиб келган ёки олиб келиши мумкин бўлган таркибида оғир металлар, ҳар хил заҳарли химикатлар бор бўлган чиқиндилар ва бошқа зарарли моддалар билан экстремал юқори даражада ифлосланиши; бинолар, муҳандислик коммуникациялари ва уй- жойларнинг емирилишига олиб келиши мумкин бўлган ёки олиб келган сизот сувлар даражасининг ошиши; сув манбалари ва сув олиш жойларининг зарарли моддалар билан ифлосланиши оқибатида ичимлик сувнинг кескин етишмаслиги.

ФАВҚУЛОДДА ВАЗИЯТЛАР (КЎЛАМИ БЎЙИЧА) ЛОКАЛ МАҲАЛЛИЙ ТРАНСЧЕГАРАВИЙ РЕСПУБЛИКА

• Локал фавқулодда вазият - бирор объектга тааллуқли бўлиб, унинг миқёси ўша обект ҳудуди билан чегараланади. Бундай вазият натижасида 10 нафардан ортиқ бўлмаган одам жабрланган ёки 100 нафардан ортиқ бўлмаган одамнинг ҳаёт фаолияти шароитлари бузилган, ёхуд моддий зарар фавқулодда вазият пайдо бўлган кунда энг кам ойлик иш ҳақи миқдорининг 1 минг бараваридан ортиқ бўлмаган миқдорни ташкил этган ҳисобланади. Бундай ФВ оқибатлари шу объект кучи ва ресурслари билан тугатилади. • Маҳаллий тавсифдаги фавқулодда вазият - аҳоли яшайдиган ҳудуд (аҳоли пункти, шаҳар, туман, вилоят) билан чегараланади. Бундай вазият натижасида 10 нафардан ортиқ, бироқ 500 нафардан кам бўлмаган одамнинг ҳаёт фаолияти шароитлари бузилган, ёхуд моддий зарар фавқулодда вазият пайдо бўлган кунда энг кам ойлик иш ҳақи миқдорининг 1 минг бараваридан ортиқни, бироқ 0,5 млн. бараваридан кам бўлмаган миқдорни ташкил этган ҳисобланади.

Республика (миллий) тавсифдаги фавқулодда вазият дейилганда - фавқулодда вазият натижасида 500 нафардан ортиқ одамнинг ҳаёт фаолияти шароитлари бузилган, ёхуд моддий зарар ФВ пайдо бўлган кунда энг кам ойлик иш ҳақи миқдорининг 0,5 млн. бараваридан ортиғини ташкил этадиган, ҳамда ФВ минтақаси вилоят чегарасидан ташқарига чиқадиган, республика миқёсида тарқалиши мумкин бўлган ФВ тушунилади. Tрансчегаравий (глобал) тавсифдаги фавқулодда вазият дейилганда эса, оқибатлари мамлакат ташқарисига чиқадиган, ёхуд ФВ чет элда юз берган ва Ўзбекистон ҳудудига дахлдор ҳолат тушунилади. Бундай фалокат оқибатлари ҳар бир мамлакатнинг ички кучлари ва маблағи билан ҳамда ҳалқаро ҳамжамият ташкилотлари маблағлари ҳисобига тугатилади. Масалан, Орол муаммоси нафақат Ўзбекистон давлати учун фалокат келтирувчи, балки унга чегарадош бўлган Tуркманистон, Қозоғистон ва бошқа давлатлар учун ҳам фалокатли вазиятдир. Шунинг учун охирги вақтда Орол муаммосини ҳал қилишга Ўзбекистон давлатини куч ва маблағидан ташқари бутун жаҳон ҳамжамияти ташкилотлари (Экосан, ЮНЕП ва бошқ.) маблағлари, кучларидан фойдаланилмоқда.

АВТОТРАНСПОРТЛАР БИЛАН БО ҒЛИҚ АВАРИЯЛАР

1.1. Транспорт авариялари ва ҳалокатлари.

1.3. Бошқирдстондаги нефть маҳсулотларини узатиш қувуридан газ чиқиб кетиши натижасида содир бўлган авария оқибати. Бунда 2 та йўловчи ташиш поезди бир вақтда портлаб ва ёниб кетиши натижасида 575 одам ҳалок бўлган.

2. Кимёвий хавфли объектлардаги авариялар. Radiaktiv ifloslanishlar ;  Kimyoviy va bakterial zaxarlanishlar ;  Hududlarning yaroiqsiz holga kelishi ;

2.1. Кимёвий хавфли объектлардаги авариялар

3. Ёнғин-портлаш хавфи мавжуд бўлган объектлардаги авариялар.

4. Энергетика ва коммунал тизимлардаги авариялар.

5. Бинолар конструкцияларининг тўсатдан бузилиши.

6. Радиоактив ва бошқа хавфли ҳамда экологик жиҳатдан зарарли моддалардан фойдаланиш ёки уларни сақлаш билан боғлиқ авариялар.

ЧЕРНОБЫЛЬ АТОМ ЭЛЕКТР СТАНЦИЯСИ ДАГИ ХАЛОКАТ ВА УНИНГ АСОРАТЛАРИ

Гидротехник ҳалокатлар • Гидротехника (гидродинамик) ҳалокатлар бу гидротехник иншоот ёки унинг бирор қисми ишдан чиқиб бузилиши натижасида бош қ ари б бўлмайдиган жуда катта сув массасини бостириб келиши туфайли вужудга келадиган Фавқулодда вазиятдир. • ГТИ ( Сув омборлари, дарёлар, каналлар ) нинг бузилиши, баланд тоғ кўлларининг уриб кетиши натижасида сув босиши гидротехник халокатлар ва фалокатлар содир бўлишига олиб келади ҳамда одамларни қурбон бўлишига, саноат, қишлоқ хўжалик объектлари, сув босган ҳудуддаги аҳолининг хаёт фаолиятини издан чиқишига сабаб бўлади ва шошилинч кўчириш (эвакуация) тадбирларини ўтказишни талаб қилади.

2009 йил 17 август куни Россиянинг Саяна Шушенский ГЭСида юз берган фожиа мисолида кўриш мумкин.

Гидродинамик ҳ алокат турлари ва сабаблари • Бир қ ан ча вазифаларни бажаришга мўлжалланиб, бир бутун қилиб бирлаштирилган гидротехник иншоот мажмуи гидроузеллар деб аталади. • Гидротехника иншоотларига уларни бузилишига олиб келувчи қуйидаги емирувчи кучлар доимо таъсир кўрсатиб туради: сув оқими, тебраниш, балчиқ - чўкиндилар, ўзгарувчи ҳарорат, динамик кучлар, металл занглаши, бетоннинг суюқликка қоришиб ювилиши, ернинг ювилиб кетиши ва хоказо. • Шу сабабли, вақт ўтган сари, режага кўра бажариш лозим бўлган таъмирлаш ишлари амалга оширилмаса иншоот емирилиб, унга ёндош ҳудудни сув босиш эҳтимоли орта боради.

• Ў збекистон Республикасида 1 9 млрд. 700 млн. куб м сув си ғ дира оладиган 59 та сув омбори, дарё сувларини вилоят ва туманларга та қ симлаб берувчи 150 дан орти қ сув ту ғ онлари, 28122 км у зунликдаги магистрал каналлар ва бош қ а сув иншоотлари мавжуд. • Марказий Осиё ҳудудида қуйидаги гидротехника иншоотлари мавжуд булардан Чордара, Қайроққум, Тохтагул, Андижон, Нурек, Толимаржон, Рагун ва бошқалар.

Террорчилик ва қўпорувчилик харакат шароитида ёки ФВ жараёнида гидротехник ин ш оотлар маълум хавф ту ғ диради масалан : Чорбоғ сув омбори , си ғими 2 млрд куб метр сув мавжуд бўлиб туғонни бузилиши содир бўлганда, шаҳарнинг Чирчик дарёсига яқин қисмида жойлашган объектлари ва аҳоли пунктлари ҳалокатли сув босиш ҳудудига айланади. Ҳ алокатли сув тош қ инида Тошкент вилояти даги саноат корхоналари турар жой бинолар, экин майдонлари катта зарар кў риши мумкин. Худди шундай ҳалокатлар бошқа сув омборларини бузилиши натижасида юзага келади.

Жахонда содир б ў лган гидродинамик авариялар 1923 йил Италия. Баландлиги 75 метр б ў лган «ГЛЕНО» ту ғ онининг бузилиши натижасида 5 млн.м3 сув дарё буйлаб пастга қ араб о қ иши натижасида 500 киши халок б ў лган. 1928 йил Калифорния. Баландлиги 80 метр булган «СЕНТ- ФРАНСИС»ту ғ онининг бузилиши натижасида 40 метр баландликдаги сув о қ ими о қ иши натижасида 600 киши халок б ў либ, ушбу ту ғ оннинг қ урилиши инсониятга гидротехник иншоотларни ноту ғ ри қ урилиши хавфли окибатларга олиб келишини исботлаб берган.

1953 йил Голландия. Денгиз т ў л қ инлари к ў тарилиб химоя иншоотларини бузиб а ҳ оли яшаш пунктларини 9 метр баландликда сув босган. Натижада 2 минг киши халок б ў либ бир қ анча иктисодиёт об ъ ектларига зарар етказган.

• Табиий т ўғ онлар – табиат ходисалари (к ў чкилар, селлар, қ ор к ў чкилари, зилзилалар ва бош қ алар)нинг таъсирида хосил б ў лади. Сарез кўли (Табиий) Помир тоғида, Мурғоб дарёсининг марказий (ўрта) қисмида денгиз сатхидан 3252м баландликда жойлашган. Бу кўл Муғроб дарёсини Учсой кўчкиси билан 1911 йил 18 феврал дан 19 февралга ў тар кечаси 9 баллик кучли зилзила туфайли Му ғроб водийси ёнбағирларида тарихда мисли кўринмаган тоғ ўпирилиб, кўчки рўй берди. Кўчки Муғроб дарёсини бутунлай тўсиб қўйди ва жаҳонда энг йирик тоғ кўли ҳосил бўлди. Натижада узунлиги 5 км, эни 500 метр , кейинчалик орадан ярим йиллар чамаси вақт ўтгач тўғоннинг юқори қисмида - Сарез қишлоғининг ўрнида кўл пайдо бўлади, бу ном сув босган қишлоқнинг номи билан “Сарез” кўли деб атала бошланди. Бугунги кунда ушбу то ғ к ў лининг юзаси 80 км 2 у зунлиги 60 км, чу қ урлиги 500 м, умумий сув ми қ дори 17 млр д. метр кубометрни ташкил этади.

“ У ЧС ОЙ” тўғони ёрилса турли тоғ жинслари ва сувларнинг 11,5 куб км лик катта миқдордаги массасига эга бўлган кўчки, 100 м баландликни ташкил этиб, 80 км/соат тезликда Бартанг, Панж, Амударё дарёларини қамраб босиш эҳтимоли бор. Ҳ алокатли сув босиши натижасида Тожикистон, Ўзбекистон, Афғонистон ва Туркманистон давлатларини кўпгина худудларини қамрайди. Шу давлатлардаги тошқин остида қол иши мумкин б ў лган майдон тахминан 69 минг кв. км. ни ташкил этади. Бу худудларда тахминан 6 млн. аҳоли истиқомат қилади. Тўғоннинг бузилишидан сўнг тошқин 35 соатдан сўнг Термез шаҳрига, 52 соатдан сўнг Керки шахрига, 71 соатдан сўнг Чорджоу шаҳрига, 100 соатдан сўнг Туя- Мўйин сув омборига, 124 соатдан сўнг Нукус шаҳрига, 149 соатдан сўнг Орол денгизига етиб боради. Ўзбекистонда тошқин босадиган майдон 24 минг кв. км. ни ташкил этиб, бунда Сурхондарё, Бухоро, Хоразм ва Қоракалпоғистон Республикаларидан ўтади .

Сарез К ўлСАРЕЗ КЎЛИНИНГ“У Ч СОЙ” ТЎҒОНИ ЁРИЛИШИДА ҲАЛОКАТЛИ СУВ БОСИШ ХУДУДИ

ДунёдДунёд а бундан таша бундан таш ққ ари бир ари бир ққ анча гидротехник анча гидротехник иншоотларни бузилиши натижасида инсониятга турли иншоотларни бузилиши натижасида инсониятга турли хил зиёнлар етказган.хил зиёнлар етказган.

ГИДРОТЕХНИК ИНШООТЛАРДАГИ АВАРИЯЛАР САБАБЛАРИ ТАБИИЙ ТЕХНОГЕН ЗИЛЗИЛА КЎЧКИ СУВ САТХИ КЎТАРИЛИШИ ЛОЙИХА ВА ҚУРИЛИШДАГИ ХАТОЛАР ИШЛАТИШ ҚОИДАЛАРИДАГИ ХАТОЛАР УСКУНАЛАРНИНГ ЭСКИРИШИ, ЗАНГЛАШИ ПОРТЛАШЛАР ВА ЖАНГОВОР ТЕРРОРЧИЛИК ХАРАКАТЛАР

ГТИ МУҲОФАЗАСИ ВА АВАРИЯЛАРНИНГ ОЛДИНИ ОЛИШ АСОСИЙ ОМИЛЛАРИ ГТИ ТЎҒРИ ЛОЙИХАЛАШ ВА ҚУРИШ ГТИ ДАН ТЎҒРИ ФОЙДАЛАНИШ АХБОРОТ АЛМАШУВ ВА ДОМИЙ НАЗОРАТ ГТИ НИ ИШОНЧЛИ ҚЎРИҚЛАШ

* А ҳ олининг барча гуру ҳ ларига фав қ улодда вазиятлардан му ҳ офаза қ илиш қ оидаларини ва асосий усулларини, жабрланганларга биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш усулларини, жамоа ва якка тартибда ҳ имоя воситаларидан фойдаланиш қ оидаларини ўргатиш; * бош қ арувнинг барча даражадаги ра ҳ бар - ларини , а ҳ олини фав - қ улодда вазиятлардан му ҳ офаза қ илиш б ў йича ҳ аракат қ илишга тайёрлаш ва қ айта тайёрлаш;* давлат ҳ окимияти ва бош қ аруви органлари,корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар ра ҳ барлари ва мутахассислари қ уткарув ва бошка кечиктириб бўлмайдиган ишларни ўтказиш учун кучлар ва воситаларни тайёрлаш ва уларни бош қ ариш кўникмаларини ҳ осил қ илиш, ФВда ҳаракат қ илишда ходимларнинг ўз вазифаларини амалий эгаллаши.

ҲҲ алокатли сув босиш ва тошалокатли сув босиш ва тош ққ ин пайтида:ин пайтида: АА ҳҳ олини эволини эв аа куация (ккуация (к ўчўч ириш) ириш) ққ илиш илиш гидротехника иншогидротехника иншо оо тлари бузилиш хавфи тутлари бузилиш хавфи ту ғғ илган илган ёки бузилган ёки бузилган ҳҳ олларда ёхуд сув хавзаларидаги сув олларда ёхуд сув хавзаларидаги сув сатхи ксатхи к ўў тарилиб кетганда (тошганда), шунингдек тарилиб кетганда (тошганда), шунингдек объектларни кундалик фаолиятининг турмобъектларни кундалик фаолиятининг турм уу ш кечириш ш кечириш шароитини таъминлаш тизимларини сув бузиб шароитини таъминлаш тизимларини сув бузиб кетганда кетганда ўў тказилади.тказилади. АҳАҳ олини эволини эв аа куация (ккуация (к ўў чириш) чириш) ққ илиш чекланган илиш чекланган ёки махаллий таснифда бёки махаллий таснифда б ўў лиши мумкин.Олдиндан лиши мумкин.Олдиндан ўў тказиладиган эвтказиладиган эв аа куация (ккуация (к ўў чириш) чириш) ққ илиш эвилиш эв аа куация куация ққ илинадиган аилинадиган а ҳҳ олини йиолини йи ғғ илиш пункти (ЭКАЙП) йилиш пункти (ЭКАЙП) й ўў лга лга қўқў йилади (ишлаб чийилади (ишлаб чи ққ ариш – худудий принципда). ариш – худудий принципда). Олдиндан Олдиндан ўў тказиш даври тказиш даври ққ иска биска б ўў лганда ахолини лганда ахолини эвакуация (кэвакуация (к ўў чириш) чириш) ққ илиш худудий принципга биноан илиш худудий принципга биноан 1 ёки 2 бос1 ёки 2 бос ққ ичда эвичда эв аа куация (ккуация (к ўў чириш) ораличириш) орали ққ пункти пункти (ЭОПни й(ЭОПни й ўў лга лга қўқў йиб) йиб) ўў тказилади.тказилади.

Радиоэшиттириш ва телевидения (жўр овоз бўладиган радиоузатгичларни ҳ ам қ ўшиб) а ҳ олига ҳабар бериш ва оммавий ахборотни етказишнинг асосий воситалари ҳисобланади. ФМ ҳабар бериш сигналлари ор қ али, ҳалокатли сув босиш хавфи ҳа қ идаги ого ҳ лантириш, шунингдек юзага кел ади ган ҳатти-ҳаракат тартиби ҳ а қ идаги ахборотни республика (ма ҳ аллий) эшиттиришларида овозли хабар тарзида а ҳ олига етказилади. ФМ ҳабар бериш сигналлари ва тегишли ахборот бутун ҳудудга ҳ ам, шунингдек ҳудудларни танлаб олиб (вилоят тумани ни ) ҳ ам берилиши мумкин.Ҳалокатли сув тошқини юз берган ҳудудда а ҳ олига хабар бериш тартиби.

Масалан; Гидротехника иншооти объект и да сув тошқини бўлганда мана бундай ахборот берилади: “ Ди ққ ат барчага !!! “ Фав қ улодда вазиятлар вазирлиги шаҳар бош қ армасидан (бўлимидан) гапирамиз... Фу қ аролар! Сув тошқини содир бўлди. Зудлик билан белгиланган эвакуация йиғув масканига йиғилишингиз сўралади.” "DIQQAT B ARCHAGA!" si gnal i ni eshi tgach, darhol tel evi zor, radi opri yomni kni yoqi sh va FV xavfi yoki sodi r bo'l ganl i gi , keyi ngi harakatl ar to'g'ri si dagi axborotni ti ngl ash l ozi m Favqulodda vaziyat sodir bo'lganda vahimaga tushmaslik, vaziyatni to'g' ri baholash, asoslangan qaror qabul qilish va unga muvofiq harakat qilish kerak! DIQQAT BARCHAGA!

Бошқарув бу - биргаликда фаолият кўрсатиш жараёнида маълум бир шахсга ёки гурухга нисбаттан мақсадга йўналтирилган узликсиз таъсир ўтказиш . Бошқарувда - белгиланган мақсадга эришиш учун аниқ ва тўлиқ ўз вақтида ишончли ахборотга эга бўлиш ҳамда режани тўлиқлиги ва тўғри қарор қабул қилиш мухим ахамиятга эга . Кто владеет инф тот влодеет миром. Вазият бизни эмас биз вазиятни бошқаришимиз керак Ўзбекистон Республикаси Бош вазири – ФМ бошлиғи Хоким – ФМ Хоким – ФМ бошлиғибошлиғи Вазирликлар, Вазирликлар, идоралар, идоралар, ташкилотлар ташкилотлар муассасалармуассасаларХоким – ФМ Хоким – ФМ бошлиғибошлиғи ФВБ бошлиқлари-ФВБ бошлиқлари- хоким хоким ўринбосарлариўринбосарлари Ўз Р Ўз Р Фавқулодда Фавқулодда вазиятлар вазиятлар вазиривазири Вазирликлар, Вазирликлар, идоралар, идоралар, ташкилотлар ташкилотлар муассасалармуассасаларХудудий Функционал Жойларда Жойларда вазирликлар, вазирликлар, идоралар, идоралар, ташкилотлар ташкилотлар муассасаларнинг муассасаларнинг қуйи тизимлариқуйи тизимлари

Бошқарувнинг асосий мақсади • Фавқулодда вазиятларни олдини олиш ёки бартараф этишда белгиланган мақсадга эришиш ёки вазифаларни бажариш учун Қонун доирасида маълум (қисқа) муддат ичида сифатли, имкон қадар кам сарф харажат ва иложи борича йўқотишларсиз аниқ чора тадбирларни амалга оширишдир. Давлатни а қ л-идрок билан бош қ ариш хал қ бошига тушган хавф- хатарни камайтириш ва бартараф этишдан иборатдир. АБУ НОСР ФОРОБИЙ ( Х-аср )

$Ўзбекистон Республикаси ФВДТни ташкил этилиши асослсри - Фавқулодда вазиятларнинг олдини олиш ва бундай вазиятларда харакат қилиш давлат тизими (ФВДТ) Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгашининг, вилоятлар, туманлар, ва шаҳар ҳокимликларининг, вазирлик ва идораларнинг, корхона, муассаса, ва ташкилотларнинг БО, кучлари ҳамда воситаларидан иборат. (АваҲТҲТХФВМҚТ 6-моддаси) - ФВДТнинг асосий мақсад этиб - ФВДТ бошқарув органлари, республика ва маҳаллий ҳокимият органларини, аҳолини ва ҳудудларни фавқулодда вазиятлардан (ФВ) ҳимоя қилиш масалаларини ҳал этиш ваколатига кирадиган корхоналар ва муассасаларнинг куч ва воситаларини бирлаштиради ҳамда ФВларнинг олдини олиш ва бартараф этиш соҳасидаги тадбирларни ташкил этиш ва амалга ошириш, улар юзага келганда аҳоли хавфсизлигини, атроф-табиий муҳитни муҳофаза қилиш ҳамда тинчлик ва ҳарбий даврда давлат иқтисодиётига таъсир этувчи зарарни камайтиришни таъминлаш белгиланган. (ЎзР ВМ 23.12.97й. 558-сонли Қарори б\н тасдиқланган НИЗОМининг 2б.).$ $• Ўзбекистон Республикаси ФВВ ФМ, авариялар, ҳалокатлар ва табиий офатлар туфайли вужудга келган ФВларнинг олдини олиш ва уларнинг оқибатларини бартараф этиш соҳасидаги ишларга рахбарликни ҳамда уларни мувофиқлаштириб бориш ишларини амалга оширувчи марказий давл а т бошқарув органи ҳисобланади . (АваҲТҲТХФВМҚТ 8-моддаси Махсус ваколатли БО) • У ўз фаолиятини ҚР Вазирлар Кенгаши, вилоятлар, шаҳарлар ва туманлар ҳокимликлари, табиятни муҳофаза қилиш ва махсус ваколатли давлат органлари билан ўзаро хамкорликда амалга оширади. (ЎзР ВМ 11.04.96й. 143-сонли Қарори б\н тасдиқланган НИЗОМининг 1б,3б)$