Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги фанига кириш - Xayot faoliyati xavfsizligi - Slaydlar

Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги фанига кириш

Yuklangan vaqt:

08.02.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

825 KB

Ko'chirib olish

Ўрганиладиган фан Ўрганиладиган фан номи:номи: ““ Ҳаёт фаолияти Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги” хавфсизлиги” (ҲФХ)(ҲФХ)

ДАРСЛИКЛАР ВА ЎҚУВ ҚЎЛЛАНМАЛАР РЎЙХАТИДАРСЛИКЛАР ВА ЎҚУВ ҚЎЛЛАНМАЛАР РЎЙХАТИ Асосий:Асосий:  Gazinazarova S.M., va b. Hayot – faoliyat xavfsizligi. O‘quv qo‘llanma. Gazinazarova S.M., va b. Hayot – faoliyat xavfsizligi. O‘quv qo‘llanma. Тoshkent, 2012 y. -138 bet.Тoshkent, 2012 y. -138 bet.  Yormatov G‘.YO. va boshqalar. Hayot faoliyati xavfsizligi. –T.: Yormatov G‘.YO. va boshqalar. Hayot faoliyati xavfsizligi. –T.: “Aloqachi”, 2009 yil. – 348 b.“Aloqachi”, 2009 yil. – 348 b.  Qudratov A. va b.. "Hayotiy faoliyat xavfsizligi". Ma’ruza kursi. Qudratov A. va b.. "Hayotiy faoliyat xavfsizligi". Ma’ruza kursi. “Aloqachi” -T.: 2005. -355 b.“Aloqachi” -T.: 2005. -355 b.  G‘oyipov H.E. Hayot faoliyati xavfsizligi. –T.: “Yangi asr avlodi”, 2007 G‘oyipov H.E. Hayot faoliyati xavfsizligi. –T.: “Yangi asr avlodi”, 2007 yil. – 264 b.yil. – 264 b.  Nigmatov I., Tojieyv M. X. "Favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi" Nigmatov I., Tojieyv M. X. "Favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi" Darslik.-T.: Iqtisod-moliya. 2011. -260 b.Darslik.-T.: Iqtisod-moliya. 2011. -260 b.  Tojiev M. X., Nigmatov I., Ilxomov M. X. «Favqulodda vaziyatlar va Tojiev M. X., Nigmatov I., Ilxomov M. X. «Favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi» O’quv qo’llanma. –T.: “Iqtisod-moliya”, 2005. -195 b.fuqaro muhofazasi» O’quv qo’llanma. –T.: “Iqtisod-moliya”, 2005. -195 b.  Ёрматов Ғ. Ё. ва бошқалар. Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги. Ўқув қўлланма. -T.: 2005.  Ахмедов.И., Хожиев А.А., “Экология ҳавфсизлиги”. Ўқув қўлланма.- 2019.-225 б.

Режа:Режа: 1. ҲФХ фани ҳақида тушунча ва унинг 1. ҲФХ фани ҳақида тушунча ва унинг юзага келиш сабаблари. юзага келиш сабаблари. 2. ҲФХ фанининг мақсади ва 2. ҲФХ фанининг мақсади ва вазифалари.вазифалари. 3. ҲФХ фанининг таркибий қисмлари 3. ҲФХ фанининг таркибий қисмлари ва уларнинг ўрганиш объектлари.ва уларнинг ўрганиш объектлари. 4. ҲФХ фанининг ривожланишига 4. ҲФХ фанининг ривожланишига ҳисса қўшган олимлар ва уларнинг ҳисса қўшган олимлар ва уларнинг ишлари.ишлари.

Хавф тушунчасиХавф тушунчаси  Хавф – ҳаёт-фаолият хавфсизлигининг марказий тушунчасидир.  Маълум бир шарт-шароитларда инсон ҳаёти ва соғлиғига тўғридан-тўғри ёки билвосита зарарли таъсир қилувчи ҳар қандай ҳодиса, воқеа, жараёнлар, объектлар ва бошқаларга хавф деб айтилади.  Ҳар қандай энергияга, кимёвий ва (ёки) биологик фаол ташкил қилувчиларга эга бўлган, ҳамда параметрлари инсон ҳаёт - фаолият кечириш шароитларига тўғри келмайдиган кўрсаткичларга эга бўлган ҳар қандай тизим хавф туғдиради.

Хавфсизлик тушунчаси  Хавфсизлик - бу инсон фаолиятнинг - бу инсон фаолиятнинг шундай бир шундай бир ҳолатикиҳолатики , бунда маълум бир , бунда маълум бир эҳтимоллик билан, эҳтимоллик билан, хавфларнинг юзага хавфларнинг юзага келишикелиши бартараф қилинган бўлади. бартараф қилинган бўлади.  “ Хавфсизлик” - бу инсонлар ўз - бу инсонлар ўз олдига қўйган асосий мақсадлардан олдига қўйган асосий мақсадлардан биттасидир. биттасидир.  ҲФХ эса шу мақсадга, яъни эса шу мақсадга, яъни хавфсизликка эришишнинг хавфсизликка эришишнинг воситаси, воситаси, йўли ва усулидир.йўли ва усулидир.

ҲФХ фанининг юзага келиш ҲФХ фанининг юзага келиш сабабларисабаблари  1990 йилнинг1990 йилнинг баҳорида Россиянинг ҳозирги Санкт- баҳорида Россиянинг ҳозирги Санкт- Петербург шаҳарида Петербург шаҳарида Бутуниттифоқ семинар – кенгашБутуниттифоқ семинар – кенгаш бўлиб ўтди. бўлиб ўтди.  Семинар – кенгашда мамлакатдаги Семинар – кенгашда мамлакатдаги 240 та олий ўқув 240 та олий ўқув юртларинингюртларининг “Меҳнат муҳофазаси” кафедралари “Меҳнат муҳофазаси” кафедралари мудирлари ва инсон фаолияти хавфсизлиги бўйича мудирлари ва инсон фаолияти хавфсизлиги бўйича мутахасислар кенгашининг юқоридаги шаҳар бюроси мутахасислар кенгашининг юқоридаги шаҳар бюроси қатнашди. қатнашди.  Семинар – кенгашда халқ хўжалигидаги Семинар – кенгашда халқ хўжалигидаги меҳнатни меҳнатни муҳофаза қилиш соҳаси муаммоларимуҳофаза қилиш соҳаси муаммолари , жароҳатланиш , жароҳатланиш даражасининг юқорилик сабаблари, кадрларни даражасининг юқорилик сабаблари, кадрларни тайёрлашдаги камчиликлар ва бошқа муаммолар кўриб тайёрлашдаги камчиликлар ва бошқа муаммолар кўриб чиқилди. чиқилди.  Охир-оқибат, семинар – кенгашда мамлакатда Охир-оқибат, семинар – кенгашда мамлакатда меҳнатни муҳофаза қилишнинг ҳолати, уни ташкил меҳнатни муҳофаза қилишнинг ҳолати, уни ташкил қилиш принциплари содир бўлаётган қилиш принциплари содир бўлаётган жароҳатланишлар, жароҳатланишлар, фалокатлар, авариялар ва фавқулодда ҳолатларнинг фалокатлар, авариялар ва фавқулодда ҳолатларнинг олдини олишга қодир эмасолдини олишга қодир эмас деб топилди. деб топилди.

““ Гражданлар мудофааси” фани Гражданлар мудофааси” фани ҳолатиҳолати  Худди шундай салбий хулоса Худди шундай салбий хулоса “Гражданлар “Гражданлар мудофааси”мудофааси” фани ва структуравий тузилмалар фани ва структуравий тузилмалар тўғрисида ҳам чиқарилган. тўғрисида ҳам чиқарилган.  Бундай хулоса чиқарилишига 1980 йиллар Бундай хулоса чиқарилишига 1980 йиллар ўрталарида содир бўлган табиий фалокатлар ўрталарида содир бўлган табиий фалокатлар техноген авариялар вақтида юқоридаги техноген авариялар вақтида юқоридаги структуранинг ўта самарасиз ҳаракатлари ва структуранинг ўта самарасиз ҳаракатлари ва бошқа ҳолатлар сабабчи бўлган.бошқа ҳолатлар сабабчи бўлган.  Масалан, 1988 йилда Арманистонда содир Масалан, 1988 йилда Арманистонда содир бўлган 9 баллик зилзила, Чернобиль атом бўлган 9 баллик зилзила, Чернобиль атом электр станциясининг 4-блокидаги портлаш, электр станциясининг 4-блокидаги портлаш, сув ва темир йўл транспортидаги кўплаб сув ва темир йўл транспортидаги кўплаб авария ва фалокатлар.авария ва фалокатлар.

Мамлакатдаги жароҳатланиш ва Мамлакатдаги жароҳатланиш ва ўлим ҳодисалари ҳолатиўлим ҳодисалари ҳолати  Ишлаб чиқаришдаги, транспортдаги, саноатдаги, Ишлаб чиқаришдаги, транспортдаги, саноатдаги, қишлоқ хўжалигидаги ва турмушдаги бахтсиз қишлоқ хўжалигидаги ва турмушдаги бахтсиз ҳодисалар ва фалокатлар, жароҳатланишлар, ҳодисалар ва фалокатлар, жароҳатланишлар, одамларнинг ҳалок бўлиш ҳолатлари йилдан-йилга одамларнинг ҳалок бўлиш ҳолатлари йилдан-йилга ошиб борган. Буни ошиб борган. Буни 1990 йилнинг1990 йилнинг қуйидаги статик қуйидаги статик маълумотларида кўриш мумкин: маълумотларида кўриш мумкин:  бир йил давомида бир йил давомида 15 та15 та республикада ҳаммаси бўлиб республикада ҳаммаси бўлиб 19...20 миллион19...20 миллион одам тинч даврда турли даражадаги одам тинч даврда турли даражадаги тан жароҳати олган, тан жароҳати олган,  шундан ўртача шундан ўртача 300 мингги ҳалок бўлган300 мингги ҳалок бўлган , ўртача , ўртача 30 30 минггимингги ногиронга айланган. ногиронга айланган.  Ҳар куни ўртача Ҳар куни ўртача 1,5 миллион ишчи1,5 миллион ишчи ишга чиқмаган. ишга чиқмаган.  Йил давомида кўриладиган иқтисодий зарар Йил давомида кўриладиган иқтисодий зарар 28 28 миллиард рублнимиллиард рублни ташкил қилган. ташкил қилган.  Ишлаб чиқаришда эса ҳар йили ўртача Ишлаб чиқаришда эса ҳар йили ўртача 700 минг700 минг бахтсиз ҳодиса содир бўлиб, шунда ўртача бахтсиз ҳодиса содир бўлиб, шунда ўртача 14 минг14 минг ишчи ҳалок бўлган.ишчи ҳалок бўлган.

Қуйидаги жадвалда эса 1986 ... 1990 йиллар оралиғида Қуйидаги жадвалда эса 1986 ... 1990 йиллар оралиғида турли бахтсиз ҳодисалар натижасида ўлим юз бериш турли бахтсиз ҳодисалар натижасида ўлим юз бериш динамикаси келтирилган.динамикаси келтирилган.

Бундай ҳолатга келишининг асосий Бундай ҳолатга келишининг асосий сабаблари жуда кўп, лекин сабаблари жуда кўп, лекин асосийлари сифатида қуйидагилар асосийлари сифатида қуйидагилар кўрсатилган:кўрсатилган:  ишлаб чиқаришда ва ҳаётда ишлаб чиқаришда ва ҳаётда инсон инсон хавфсизлигини таъминлаш бўйича таълим ва хавфсизлигини таъминлаш бўйича таълим ва тарбия ишларинингтарбия ишларининг бутунлай ташлаб қўйилгани; бутунлай ташлаб қўйилгани;  кадрлар кадрлар малакамалака сининг оширилмаслиги;сининг оширилмаслиги;  ““ Меҳнат муҳофазаси” фанини ўқитишни ўрта, Меҳнат муҳофазаси” фанини ўқитишни ўрта, ўрта-махсус ва олий мактабларда ўрта-махсус ва олий мактабларда қисқартиришқисқартириш ёки бутунлай олибёки бутунлай олиб ташлаш; ташлаш;  ишлаб чиқарилаётган ва амалда ишлаб чиқарилаётган ва амалда қўлланилаётган қўлланилаётган техниканинг хавфсизлик техниканинг хавфсизлик талабларига жавоб бермаслигиталабларига жавоб бермаслиги (фақат 10 фоиз (фақат 10 фоиз техника жавоб беради) ва ҳ.к.техника жавоб беради) ва ҳ.к.

““ Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги” Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги” (ҲФХ) фанининг ўқув (ҲФХ) фанининг ўқув режаларига киритилиши режаларига киритилиши  Юқорида келтирилган семинар – кенгаш ва “Ҳаёт-Юқорида келтирилган семинар – кенгаш ва “Ҳаёт- фаолият хавфсизлиги” деб аталувчи илмий-фаолият хавфсизлиги” деб аталувчи илмий- услубий кенгаш таъсири билан услубий кенгаш таъсири билан 27 апрел 199027 апрел 1990 йилда мамлакат Давлат таълим коллегиясида йилда мамлакат Давлат таълим коллегиясида “Меҳнат муҳофазасини ва Гражданлар “Меҳнат муҳофазасини ва Гражданлар мудофаасини ўқитишни қайта қуриш бўйича энг мудофаасини ўқитишни қайта қуриш бўйича энг бирламчи чоралар”бирламчи чоралар” деган масала кўрилди. деган масала кўрилди.  Шундан кейин, Шундан кейин, 9 июл 1990 йилда №473 буйруқ9 июл 1990 йилда №473 буйруқ чиқарилди. чиқарилди.  Бу буйруқда олий мактаб ўқув режасига “Меҳнат Бу буйруқда олий мактаб ўқув режасига “Меҳнат муҳофазаси” ва “Гражданлар мудофааси” муҳофазаси” ва “Гражданлар мудофааси” фанлари ўрнига янги фан - фанлари ўрнига янги фан - “Ҳаёт-фаолият “Ҳаёт-фаолият хавфсизлиги”ни (ҲФХ)хавфсизлиги”ни (ҲФХ) киритиш кўзда тутилган. киритиш кўзда тутилган.

ХФХ фани хусусиятлариХФХ фани хусусиятлари  ҲФХ фани юқорида келтирилган ҲФХ фани юқорида келтирилган иккита иккита фанни ўз бўлимлари сифатидафанни ўз бўлимлари сифатида қамраб қамраб олади. олади.  Лекин ҲФХ у фанларни инкор Лекин ҲФХ у фанларни инкор қилмайди, улардан воз кечмайди, қилмайди, улардан воз кечмайди, аксинча уларни ривожлантиради ва аксинча уларни ривожлантиради ва уларнинг олдинги ва охирги уларнинг олдинги ва охирги ютуқларигаютуқларига таянади. таянади.  Шу билан бир вақтнинг ўзида ҲФХ Шу билан бир вақтнинг ўзида ҲФХ фани янги предмет эканлигини, ва у фани янги предмет эканлигини, ва у маълум бир қоидаларнинг механик маълум бир қоидаларнинг механик равишда қўшилишидан юзага равишда қўшилишидан юзага келмаганини эсдан чиқармаслик лозим.келмаганини эсдан чиқармаслик лозим.

““ Меҳнат муҳофазаси”, “Гражданлар Меҳнат муҳофазаси”, “Гражданлар мудофааси” ва ҲФХ фанларининг фаолият мудофааси” ва ҲФХ фанларининг фаолият кўрсатиш соҳаларикўрсатиш соҳалари

ҲФХ фанининг мақсади ва ҲФХ фанининг мақсади ва вазифаларивазифалари  Янги фаннинг диққат марказида жамият Янги фаннинг диққат марказида жамият ривожланишининг олий мақсади бўлган ривожланишининг олий мақсади бўлган инсон инсон туради. туради.  Яъни, ҲФХ Яъни, ҲФХ инсон хавфсизлигини ҳаёт инсон хавфсизлигини ҳаёт кечириш ва фаолият кўрсатишнинг барча кечириш ва фаолият кўрсатишнинг барча соҳаларидасоҳаларида таъминлаш муаммоларини таъминлаш муаммоларини ўрганади. ўрганади.  Демак, ҲФХ инсон жамиятининг ҳамма Демак, ҲФХ инсон жамиятининг ҳамма ҳолатларидаги ҳолатларидаги хавфсизлик шароитларихавфсизлик шароитлари билан билан қизиқади ва уларни ўрганади. қизиқади ва уларни ўрганади.  Бошқача қилиб айтганда ҲФХ “Меҳнат Бошқача қилиб айтганда ҲФХ “Меҳнат муҳофазаси” ва “Гражданлар мудофааси” муҳофазаси” ва “Гражданлар мудофааси” фанларига қараганда фанларига қараганда кенг ва универсалдиркенг ва универсалдир ..  ҲФХ фани ҲФХ фани хавф-хатарни ва ундан ҳимояланиш хавф-хатарни ва ундан ҳимояланиш йўлларини ўрганадиган илмиййўлларини ўрганадиган илмий фандир фандир

 ҲФХ инсонларни фаолиятнинг бошқа ҲФХ инсонларни фаолиятнинг бошқа соҳаларида ҳам хавф-хатарларни аниқлаш ва соҳаларида ҳам хавф-хатарларни аниқлаш ва таҳлил қилиш, уларнинг юзага келишининг таҳлил қилиш, уларнинг юзага келишининг олдини олиш ва салбий оқибатларини тугатиш олдини олиш ва салбий оқибатларини тугатиш борасида борасида тадбирлар ишлаб чиқишгатадбирлар ишлаб чиқишга ўргатади. ўргатади.  ҲФХ фанининг ҲФХ фанининг мақсадимақсади ҳаётда ва ишлаб ҳаётда ва ишлаб чиқаришда қулай ва хавфсиз яшаш ва иш чиқаришда қулай ва хавфсиз яшаш ва иш шароитларини яратиш, фавқулодда шароитларини яратиш, фавқулодда вазиятларда хавфсизликни таъминлаш, ҳамда вазиятларда хавфсизликни таъминлаш, ҳамда экстремал вазиятларда тўғри ҳаракат экстремал вазиятларда тўғри ҳаракат қилишлари учун қилишлари учун инсонларни назарий ва инсонларни назарий ва амалий жиҳатдан тайёрлаш ва ўргатишданамалий жиҳатдан тайёрлаш ва ўргатишдан иборатдир.иборатдир.

ҲФХ фани қуйидаги учта ўзаро ҲФХ фани қуйидаги учта ўзаро боғлиқ масалани ечади:боғлиқ масалани ечади: 1. Хавф-хатарларни иденцификациялаш 1. Хавф-хатарларни иденцификациялаш (яъни уларнинг сонли (яъни уларнинг сонли характеристикаларини ва характеристикаларини ва координаталарини аниқлаш).координаталарини аниқлаш). 2. Фойда ва чиқимни солиштирган ҳолда 2. Фойда ва чиқимни солиштирган ҳолда хавф-хатардан ҳимоялаш.хавф-хатардан ҳимоялаш. 3. Бўлиши мумкин бўлган хавф-3. Бўлиши мумкин бўлган хавф- хатарларни бартараф қилиш (қолдиқ хатарларни бартараф қилиш (қолдиқ таваккал концептаваккал концеп цц иясидан келиб иясидан келиб чиққан ҳолда).чиққан ҳолда).

 ҲФХ илмий фан сифатида ўзининг ҲФХ илмий фан сифатида ўзининг назарияси, методологияси ва назарияси, методологияси ва методларигаметодларига эга. эга.  ҲФХнинг методологик базаси ҲФХнинг методологик базаси тизимий тизимий (системали) таҳлилдир(системали) таҳлилдир . .  Шу сабабли ҲФХ юқоридаги Шу сабабли ҲФХ юқоридаги масалаларини ечишда фақат ўз масалаларини ечишда фақат ўз назария ва услубларидан назария ва услубларидан фойдаланибгина қолмай, балки бошқа фойдаланибгина қолмай, балки бошқа фанлар – математика, физика, одам фанлар – математика, физика, одам физиологияси, инженерлик физиологияси, инженерлик психологияси, экология, эргономика, психологияси, экология, эргономика, экономика ва бир қатор техник фанлар экономика ва бир қатор техник фанлар ютуқларидан ҳам фойдаланади.ютуқларидан ҳам фойдаланади.

ҲФХ фанининг таркибий ҲФХ фанининг таркибий қисмлариқисмлари Юқорида келтирилган ечилиши Юқорида келтирилган ечилиши лозим бўлган вазифаларга мос лозим бўлган вазифаларга мос равишда ҲФХ қуйидаги 4-та таркибий равишда ҲФХ қуйидаги 4-та таркибий қисмга бўлинади:қисмга бўлинади:  ҲФХнинг назарий асослари.ҲФХнинг назарий асослари.  Ишлаб чиқаришда ҲФХ.Ишлаб чиқаришда ҲФХ.  Фавқулодда вазиятларда ҲФХ.Фавқулодда вазиятларда ҲФХ.  Бирламчи тиббий ёрдам кўрсатиш Бирламчи тиббий ёрдам кўрсатиш асослари.асослари. Бу таркибий қисмлар бир – бири Бу таркибий қисмлар бир – бири билан узвий равишда боғланган.билан узвий равишда боғланган.

Хаёт фаолияти Хаёт фаолияти хавфсизлигининг хавфсизлигининг таркибийтаркибий қисмлариқисмлари ҲФХнинг назарий асослариҲФХнинг назарий асослари ҲФХнинг табиий жихатлариҲФХнинг табиий жихатлари Ишлаб чикаришда меҳнатИшлаб чикаришда меҳнат мухофазасимухофазаси Фавқулодда вазиятлардаФавқулодда вазиятларда хавфсизликхавфсизлик

ҲФХнинг назарий асослари. ҲФХнинг назарий асослари. Бу таркибий қисмда хавфларнинг Бу таркибий қисмда хавфларнинг турлари, синфланиши, таваккал назарияси, хавфсизлик турлари, синфланиши, таваккал назарияси, хавфсизлик эргономикаси ва психологияси тўғрисида сўз юритилади.эргономикаси ва психологияси тўғрисида сўз юритилади. ҲФХнинг табиий жихатлари. ҲФХнинг табиий жихатлари. Бунда хавфсизликни Бунда хавфсизликни таъминлашда салбий таъсир қиладиган табиий омиллар таъминлашда салбий таъсир қиладиган табиий омиллар жумладан, микроиқлим кўрсаткичлари, зарарли заҳарли жумладан, микроиқлим кўрсаткичлари, зарарли заҳарли омиллар, ёритилганлик даражалари баён этилади. омиллар, ёритилганлик даражалари баён этилади. Ишлаб чикаришда меҳнат мухофазаси. Ишлаб чикаришда меҳнат мухофазаси. Бунда ишлаб Бунда ишлаб чиқаришда инсон учун хавфли бўлган омиллар жумладан, чиқаришда инсон учун хавфли бўлган омиллар жумладан, шовшов ққ ин ва титраш кўрсаткичлар, машина ва механизмлар ин ва титраш кўрсаткичлар, машина ва механизмлар билан боғлиқ хавфлар ҳамда электр ва ёнғин хавфсизлиги билан боғлиқ хавфлар ҳамда электр ва ёнғин хавфсизлиги масалалари ёритилади. масалалари ёритилади. Фавқулодда вазиятларда хавфсизлик. Фавқулодда вазиятларда хавфсизлик. Бунда турли Бунда турли кўринишдаги фавқулодда вазиятлар юзага келганда аҳолини кўринишдаги фавқулодда вазиятлар юзага келганда аҳолини хавфсизлигини таъминлаш ҳамда вайрон бўлган худудларда хавфсизлигини таъминлаш ҳамда вайрон бўлган худудларда авария-қутқарув ишларини олиб бориш масалалари баён авария-қутқарув ишларини олиб бориш масалалари баён этилади. этилади.

ҲФХ фанининг ривожланишига ҳисса қўшган ҲФХ фанининг ривожланишига ҳисса қўшган олимлар ва уларнинг ишлариолимлар ва уларнинг ишлари  АристотелАристотел (бизнинг эрамиздан олдинги 384-322 йилларда (бизнинг эрамиздан олдинги 384-322 йилларда яшаган), яшаган), ГиппократГиппократ (эрамиздан олдинги 460-377 йилларда (эрамиздан олдинги 460-377 йилларда яшаган) ва бошқа олимларнинг асарларида меҳнат яшаган) ва бошқа олимларнинг асарларида меҳнат шароити масалалари ўрганилган.шароити масалалари ўрганилган.  Тикланиш даврининг буюк табиби Тикланиш даврининг буюк табиби ПарацельсПарацельс (1493-1541) (1493-1541) ўзининг асарларида тоғ ишлари билан боғлиқ бўлган ўзининг асарларида тоғ ишлари билан боғлиқ бўлган хавфларни ўрганган. Қуйидаги “Бор бўлган ҳамма нарса хавфларни ўрганган. Қуйидаги “Бор бўлган ҳамма нарса заҳар ва бор бўлган ҳамма нарса доридир. Фақат битта заҳар ва бор бўлган ҳамма нарса доридир. Фақат битта дозагина моддани заҳарга ёки дорига айлантиради” деган дозагина моддани заҳарга ёки дорига айлантиради” деган фикр унинг қаламига мансуб. фикр унинг қаламига мансуб.  Немис врачи ва металлурги Немис врачи ва металлурги АгриколаАгрикола (1494-1555) ўзининг (1494-1555) ўзининг “Тоғ ишлари тўғрисида “ деб номланувчи асарида меҳнат “Тоғ ишлари тўғрисида “ деб номланувчи асарида меҳнат муҳофазаси масалаларини баён қилган.муҳофазаси масалаларини баён қилган.  Италиялик врач Италиялик врач РамацциниРамаццини (1633-1714) касбий гигиенага (1633-1714) касбий гигиенага асос солган, у “Ҳунармандлар касалликлари” деган асос солган, у “Ҳунармандлар касалликлари” деган китобини ёзган.китобини ёзган.  Рус олими Рус олими М.В. ЛомоносовМ.В. Ломоносов (1711-1765) тоғ ишларида (1711-1765) тоғ ишларида меҳнат хавфсизлиги бўйича асос бўлувчи асарларини меҳнат хавфсизлиги бўйича асос бўлувчи асарларини ёзган.ёзган.

 XIX асрда саноатнинг жадал ривожланиши XIX асрда саноатнинг жадал ривожланиши билан хавфсизлик муаммолари билан билан хавфсизлик муаммолари билан шуғулланувчи бир қанча кўзга кўринган олимлар шуғулланувчи бир қанча кўзга кўринган олимлар пайдо бўлишди: пайдо бўлишди: Д.Л. Кирпичев (1845-1913), А.А. Д.Л. Кирпичев (1845-1913), А.А. Пресс (1857-1930), Д.П. Николский (1855-1918), Пресс (1857-1930), Д.П. Николский (1855-1918), В.А. Левицкий (1867-1936), А.А. Скочинский В.А. Левицкий (1867-1936), А.А. Скочинский (1874-1960), С.И. Каплун (1897-1943) ва (1874-1960), С.И. Каплун (1897-1943) ва бошқаларбошқалар . .  Техносферанинг хавфсиз ривожланиш Техносферанинг хавфсиз ривожланиш муаммоларига академик муаммоларига академик В.А. ЛегасовнингВ.А. Легасовнинг асарлари бағишланган.асарлари бағишланган.  Ҳозирги вақтда ҳаётда ва ишлаб чиқаришда Ҳозирги вақтда ҳаётда ва ишлаб чиқаришда хавфсизлик масалалари муаммоларини хавфсизлик масалалари муаммоларини ўрганишга ўрганишга О.Н. Русак, А.В. Луковников, В.С. О.Н. Русак, А.В. Луковников, В.С. ШкрабакШкрабак ва бошқалар катта ҳисса қўшган. ва бошқалар катта ҳисса қўшган.

 ГиппократГиппократ

Мавзу бўйича тест вариантлариМавзу бўйича тест вариантлари 1. 1. ҲФХ фани қайси фанлар қўшилишидан ташкил топган?ҲФХ фани қайси фанлар қўшилишидан ташкил топган? А. Экология ва эргономика.А. Экология ва эргономика. Б. Эргономика ва инженерлик психологияси.Б. Эргономика ва инженерлик психологияси. В. Меҳнат муҳофазаси ва Гражданлар мудофааси.В. Меҳнат муҳофазаси ва Гражданлар мудофааси. Г. Атроф-муҳит муҳофазаси ва одам физиологияси.Г. Атроф-муҳит муҳофазаси ва одам физиологияси. 2. ҲФХ фани қачон ОЎЮ ўқув режасига киритилган?2. ҲФХ фани қачон ОЎЮ ўқув режасига киритилган? А. 1991 йил 19 мартдан.А. 1991 йил 19 мартдан. Б. 1990 йил 9 июлдан.Б. 1990 йил 9 июлдан. В. 1990 йил 20 мартдан.В. 1990 йил 20 мартдан. Г. 1992 йил 1 январдан.Г. 1992 йил 1 январдан. 3. ҲФХ фанининг “Меҳнат муҳофазаси” ва “Гражданлар 3. ҲФХ фанининг “Меҳнат муҳофазаси” ва “Гражданлар мудофааси” фанларидан фарқи нимадан иборат?мудофааси” фанларидан фарқи нимадан иборат? А. Ҳеч қанақа фарқи йўқ.А. Ҳеч қанақа фарқи йўқ. Б. ҲФХ фани “Меҳнат муҳофазаси” ва “Гражданлар Б. ҲФХ фани “Меҳнат муҳофазаси” ва “Гражданлар мудофааси” фанларининг механик равишда қўшилишидан мудофааси” фанларининг механик равишда қўшилишидан иборат.иборат. В. ҲФХ фани “Меҳнат муҳофазаси” ва “Гражданлар В. ҲФХ фани “Меҳнат муҳофазаси” ва “Гражданлар мудофааси” фанларига қараганда кенг ва универсалдир.мудофааси” фанларига қараганда кенг ва универсалдир. Г. ҲФХ фани “Меҳнат муҳофазаси” ва “Гражданлар Г. ҲФХ фани “Меҳнат муҳофазаси” ва “Гражданлар мудофааси” фанларига нисбатан тор ва чегаралангандир.мудофааси” фанларига нисбатан тор ва чегаралангандир.

4. ҲФХ фанининг нечта таркибий қисми мавжуд?4. ҲФХ фанининг нечта таркибий қисми мавжуд? А. 3 та.А. 3 та. Б. 2 таБ. 2 та В. 5 та.В. 5 та. Г. 4 таГ. 4 та 5. ҲФХ фанининг биринчи таркибий қисми нима деб 5. ҲФХ фанининг биринчи таркибий қисми нима деб аталади?аталади? А. Фуқаролар ҳимояси.А. Фуқаролар ҳимояси. Б. Жабрланганларга биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш.Б. Жабрланганларга биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш. В. Ёнғин хавфсизлиги.В. Ёнғин хавфсизлиги. Г. ҲФХнинг назарий асослари.Г. ҲФХнинг назарий асослари. 6. ҲФХ фанининг иккинчи таркибий қисми нима деб 6. ҲФХ фанининг иккинчи таркибий қисми нима деб аталади?аталади? А. Ёнғин хавфсизлиги.А. Ёнғин хавфсизлиги. Б. ҲФХнинг табиий аспектлари.Б. ҲФХнинг табиий аспектлари. В. Фуқаролар ҳимояси.В. Фуқаролар ҳимояси. Г. Жабрланганларга биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш.Г. Жабрланганларга биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш.

7. ҲФХ фанининг учинчи таркибий қисми нима деб аталади?7. ҲФХ фанининг учинчи таркибий қисми нима деб аталади? А. Ишлаб чиқаришда ҲФХ.А. Ишлаб чиқаришда ҲФХ. Б. Фуқаролар ҳимояси.Б. Фуқаролар ҳимояси. В. Ёнғин хавфсизлиги.В. Ёнғин хавфсизлиги. Г. ҲФХнинг назарий асослари.Г. ҲФХнинг назарий асослари. 8. ҲФХ фанининг тўртинчи таркибий қисми нима деб аталади?8. ҲФХ фанининг тўртинчи таркибий қисми нима деб аталади? А. ҲФХнинг назарий асослари.А. ҲФХнинг назарий асослари. Б. Ёнғин хавфсизлиги.Б. Ёнғин хавфсизлиги. В.Фавқулодда вазиятларда ҲФХ.В.Фавқулодда вазиятларда ҲФХ. Г. Фуқаролар ҳимояси.Г. Фуқаролар ҳимояси. 9. "ҲФХ" ечадиган биринчи масала нимадан иборат?9. "ҲФХ" ечадиган биринчи масала нимадан иборат? А. Хавф юзага келтириши мумкин бўлган салбий А. Хавф юзага келтириши мумкин бўлган салбий оқибатларини бартараф қилиш.оқибатларини бартараф қилиш. Б. Харажат ва файдони солиштириш асосида хавфдан Б. Харажат ва файдони солиштириш асосида хавфдан ҳимоялаш.ҳимоялаш. В. Юқори унумли техникани лойиҳалаш ва ишлаб чиқиш. В. Юқори унумли техникани лойиҳалаш ва ишлаб чиқиш. Г. Хавфларни идентификациялаш, яъни уларнинг Г. Хавфларни идентификациялаш, яъни уларнинг координаталарини ва сонли таснифларини аниқлаш. координаталарини ва сонли таснифларини аниқлаш.

10. "ҲФХ" ечадиган иккинчи масала нимадан иборат?10. "ҲФХ" ечадиган иккинчи масала нимадан иборат? А. Хавфлар ва сабаблар дарахтини қуриш. А. Хавфлар ва сабаблар дарахтини қуриш. Б. Хавфларни таксономиялаш.Б. Хавфларни таксономиялаш. В. Механизмларнинг кинематик ҳисобини бажариш. В. Механизмларнинг кинематик ҳисобини бажариш. Г. Хавфларни идентификациялаш.Г. Хавфларни идентификациялаш. 11. "ҲФХ" ечадиган учинчи масала нимадан иборат? 11. "ҲФХ" ечадиган учинчи масала нимадан иборат? А. Хавф юзага келтириши мумкин бўлган салбий оқибатларини А. Хавф юзага келтириши мумкин бўлган салбий оқибатларини бартараф қилиш.бартараф қилиш. Б. Харажат ва файдони солиштириш асосида хавфдан Б. Харажат ва файдони солиштириш асосида хавфдан ҳимоялаш.ҳимоялаш. В. Юқори унумли техникани лойиҳалаш ва ишлаб чиқиш. В. Юқори унумли техникани лойиҳалаш ва ишлаб чиқиш. Г. Хавфларни идентификациялаш, яъни уларнинг Г. Хавфларни идентификациялаш, яъни уларнинг координаталарини ва сонли таснифларини аниқлаш. координаталарини ва сонли таснифларини аниқлаш. 12. Қуйидагилардан қайси биттаси ҲФХ ечиши лозим 12. Қуйидагилардан қайси биттаси ҲФХ ечиши лозим бўлган вазифа эмас?бўлган вазифа эмас? А. Хавфларни идентификациялаш, яъни уларнинг А. Хавфларни идентификациялаш, яъни уларнинг координаталарини ва сонли таснифларини аниқлаш.координаталарини ва сонли таснифларини аниқлаш. Б.Юқори унумли техникани лойиҳалаш ва ишлаб чиқиш. Б.Юқори унумли техникани лойиҳалаш ва ишлаб чиқиш. В. Харажат ва файдони солиштириш асосида хавфдан ҳимоялаш В. Харажат ва файдони солиштириш асосида хавфдан ҳимоялаш Г. Хавф юзага келтириши мумкин бўлган салбий оқибатларини Г. Хавф юзага келтириши мумкин бўлган салбий оқибатларини бартараф бартараф

“ Балиқ склети” схемаси

Уйга топшириқ:Уйга топшириқ:  Венн диаграммасидан фойдаланиб ҲФХ фани, “Меҳнат муҳофазаси” ва Венн диаграммасидан фойдаланиб ҲФХ фани, “Меҳнат муҳофазаси” ва “Гражданлар мудофааси” (олдинги номланиш) фанлари ўрганадиган масала “Гражданлар мудофааси” (олдинги номланиш) фанлари ўрганадиган масала ва муаммолар ўртасидаги ўҳшашликлар ва фарқларни таҳлил қилинг.ва муаммолар ўртасидаги ўҳшашликлар ва фарқларни таҳлил қилинг.

O'xshashlar

Ҳаёт фаолияти хавфсизлигини таъминлаш асослари

Ҳаёт фаолияти хавфсизлигини таъминлаш асослари

Ҳаёт фаолият хавфсизлиги фанининг ҳуқуқий меъёрий ва ташкилий асослари

Техника хавфсизлиги асослари

Саноатда электр хавфсизлиги