Саноатда электр хавфсизлиги - Xayot faoliyati xavfsizligi - Slaydlar

Саноатда электр хавфсизлиги

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1912 KB

Ko'chirib olish

Мавзу: Саноатда электр хавфсизлигиР е ж а :

Организмга электр токининг таъсири натижасига қуйидаги қатор омиллар таъсир қилади: -ток кучи; -инсон танасининг қаршилиги; -кучланишнинг катталиги; -ток тури ва частотаси; -ток йўли; -ток таъсирининг давомийлиги; -инсон организмининг индивидуал хусусиятлари. Ток кучи организмни жароҳатлашда ҳал қилувчи таъсир кўрсатади. Токнинг қуйидаги таъсир кўринишларини мисол қилиб келтириш мумкин. 1.сезиларли ток (2 мА гача) – организм орқали ўтганда сезиларли оғриқ кузатилади; 2.қўйиб юбормайдиган ток (10…25 мА) – организм орқали ўтганда ўтказгични қисган қўлни қисқарган мускулларини бўшатиб бўлмайди; 3.фибрилияцион ток (50 мА дан юқори) – организм орқали ўтганда юрак фибрилияциясига (юрак мускулларининг тартибсиз қисқаришига) олиб келади.

Электр токидан жароҳатланишда инсон танасининг қаршилиги катта аҳамиятга эга бўлади. Тананинг электр токига қаршилиги R z 100000 ом дан 1000 ом гача қийматларда ўзгаради ва у тери қопламаси ҳолатига (қуруқ, нам, жароҳатланган ёки жароҳатланмаганига), тегиш майдони ва тегиш зичлигига, токни кучи ва частоталарига ҳамда унинг таъсирини давомийлигига боғлиқ бўлади. Жароҳатланиш натижасига организмдаги токнинг йўли ҳам таъсир қилади. Электр токи қўл орқали оёққа етганда энг катта хавф ту ғ диради, яъни бунда ток организмнинг энг кўп органларини (юракни ва ўпкани) қамраб олади.

Инсон бир вақтда иккита ҳар хил потенциалли электр нўқтасига теккан ҳолдагина элект токидан жароҳатланиши мумкин. Инсон танаси дан ўтаётган ток катталиги электр сети хусусиятларига ва унга инсонни қўшилиши схемаларига боғлиқ бўлади. Энг кўп техник ҳолат икки хил қўшилиш схемаси ҳисобланади. 1.-расм. Нейтрали изоляцияланган электр сетига икки фазали тегиш схемаси.

Нейтрали изоляцияланган сетларда инсон орқали ўтадиган ток кучи, электр қурилмаларидаги изоляцияларга боғлиқ бўлиб, изоляция қан чалик яхши бўлса ток кучи шунча кам бўлади. 2.-расм. Ёпиқ ерга уланган нейтралли сетга бир фазали тегиш схемаси.

Тегиш кучланиши – бу одам бир вақтда тегадиган ток занжирининг икки нўқтаси орасидаги кучланишдир. У узаткичларда изоляция ишд ан чиққанда, электр двигатели ёки ускуна корпуси билан одам турган ер оралиғида содир бўлади. Бунда одам ер билан бирлашган детал устида ҳам ёки очиқ ер устида турган бўлиши ҳам мумкин. Уни қуйидаги схемада кўриш мумкин (17.3.-расм). Расмда битта ерга улагич ( R 3 ) га уланган иккита (А ва В) истеъмолчилар корпуслари кўрсатилган. Бунда  = f ( x ) эгри чизи ғ и электр истеъмолчи корпусга фазолардан қисқа туташув бўлганда, ерга улагичга яқин ер юзасидаги потенциалнинг ўзгаришини характерлайди .

Одам истаган А ёки В электр истеъмолчилари корпусига текканда унинг қўли корпуснинг   =  к потенциалини олади. А ва В ҳоллар бир хил ва корпуслар потенциалига тенгдир. Одамнинг оёқлари ерга тегиб ер нўқталари потенциалини олади. Натижада о дам потенциаллар фарқи таъсири остида қолади. Бу катталик тегиш кучланиши U п ҳисобланади, бунда А электр истеъмолчига тегиш кучланиши U па =   -  на га Б да эса мос равишда U пб =   -  аб бўлади. 4 . - р асм. Қадам кучланишини ҳосил бўлиш схемаси.

Хоналарни жаро ҳ атлаш хавфи бўйича классификацияси. Электр токидан жароҳатланиш хавфи кўп ҳолда электр қурилма ишлатилаётган муҳитга боғлиқ бўлади. Ўтказгичларни, электр ускуналарининг ток ўтказувчи қисмлари изоляцияси юқори намлик, агрессив буғ ва газларнинг таъсири остида аста-секинлик билан емирилади ва ишдан чиқади. Атроф муҳитнинг юқори даражадаги намлиги инсон танасининг қаршилигини камайтиради. Барча хоналар (бинолар) атроф – муҳит характерига боғлиқ равишда, электр хавфсизлик бўйича уч гуруҳга бўланади. 1. хавфи юқори бўлмаган; 2. юқори хавфли; 3. ўта хавфли.

Одамларни ва ҳайвонларни электр токидан ишончли ҳимоялашнинг кўпроқ таркаган усули ерга улаш ҳимоясидир. Яъни ускуналарнинг кучланиш остида қолиши мумкин бўлган ток у затмайдиган металл қисмини ёки электр у тказгичларни ерга улаш ҳисобланади. Ерга улашнинг принципиал схемасини қуйидаги расмда келтирамиз С фазада корпусга туташув содир бўлганда, электр токи ерга улагич орқали ерга ўтади, чунки одамнинг қаршилиги ерга улагичнинг R 3 қаршилигидан етарлича даражада ортиқдир. Ерга улагичнинг қаршилиги эса 10 Ом дан ортиқ бўлмаслиги керак. Ерга улашнинг бош вазифаси, корпусдаги потенциални хавфсиз миқдоригача камайтиришдир Электр қурилмаларини ерга улашни, ўзгарувчан токда номинал кучланиш 380 В бўлганда ва ундан юқори 440 В да ва доимий токнинг барча ҳолларда, ўзгарувчан токда номинал кучланиш 42…380 В гача ва доимий токда номинал кучланиш 110…440 В гача бўлган юқори хавфли ва ўта хавфли меҳнат шароитларида бажариш керак бўлади.

5.-расм. Ерга улаш ҳимояси: а-принципиал схемаси, б-ерга улаш қурилмаси: 1- ерга улагич; 2-бириктирувчи полоса Ўзгарувчан токда 42 В ва ундан кичик кучланишда ва ўзгармас токда 110 В кучланишдан кам ҳамма ҳолларда, ишлайдиган электр қурилмалари ерга уланмайди. Бундай портлаш хавфи бор қурилмалар ва икки ўрамли пайвандловчи тансформаторлар мустасно. Ерга уловчи қурилма (17.5.-расм) икки кисм: ерга улагич ва бириктирувчи полосалардан ташкил топади.

Ерга улагичлар икки хил сунъий - фақат ерга улаш учун мўлжалланган ва табиий – ерда бошқа мақсадда турган металл буюм ҳолатларда бўлади. Сунъий ерга улагичлар сифатида пўлат қувурлар ва 2…3 м узунликдаги ва девори қалинлиги 3,5 мм дан кам бўлмаган пўлат бурчаклардан фойдаланилади. Тик ерга улагичлар, контурга 4 12 мм ёки айлана ҳолдаги диаметри 6 мм дан кам бўлмаган пўлат полосалар, пайвандлаш билан бириктирилади. Табиий ерга улагичлар сифатида ерга ётқизилган сув узатиш қувурлари: артезан кудуқларининг қувурларидан, биноларнинг ерга туташган металл конструкцияларидан, арматуралардан ва бошқалардан фойдаланиш мумкин. Ерга улагичларнинг қаршилиги ҳисоблаш билан ёки бевосита ўлчаш билан аниқланади. Яъни бир ўзакли ерга улагич ток оқимининг қаршилиги) 4 4 lg 5, 0 21 (lg 366, 0 l h l h d l р R c    

Ноллаштириш. Нейтрали ёпиқ ерга уланган сетларда, ускуналарнинг бевосита ерга улаш ҳимоясини етарлича самарали деб бўлмайди. Шу сабали трансформатор ёки генераторлар нейтрали ёпиқ ерга уланган 380/220 В кучланишли сетларда ерга улашнинг бошқа, ноллаштириш тури қўлланилади. Ноллаштириш – бу ускунани кучланиш остида қолиши мумкин бўлган ток ўтказмайдиган қисмини нолли ўтказгич билан олдиндан электрик бириктириш ҳисобланади.6.-расмда ноллаштиришнинг принципиал схемаси кўрсатилган1 6.-расм. Ноллаштиришнинг принципиал схемаси

Расмда кўриниб турибдики, нолли ўтказгич ҳимояланадиган ускуна корпусига бириктирилган. Бунда корпусда хавфли кучланиш ҳосил бўлиши билан, фазалар ва нолли ўтказгич орасида бир фазали қисқа туташув содир бўлади. Яъни занжир бўйича: фаза-корпус-нолли ўтказгич бўйича қисқа туташувнинг катта токи оқа бошлайди ва бунинг натижасида эрийдиган сақлагич (сақлаш қурилмаси) ёки автоматик ажраткич ишлайди. 7.-расм. Ноллаштирилмаган электр ускунаси сетидаги туташиш

Ҳимоя ажраткичи – тез ҳаракатга келувчи ҳимоя ҳисобланиб, электр ускуналарида токдан жароҳатланиш хавфи пайдо бўлганда, электр ускунасини электр токидан тез автоматик равишда ажратишни таъминлайди. Ҳимоя ажраткичи ерга улаш ва ноллаштириш ҳар хил сабабларга (фаза корпусга туташганга ерга улаш ва ноллаштириш носоз бўлганда, изоляциялар қаршилиги рухсат этилган нормадан кам бўлган холлларда) кўра инсон хавфсизлигини таъминлай олмаганда ишлатилади. Ҳаракатланадиган электр қурилмаларида қўл жиҳозларидан фойдаланилганда ҳимоя ажраткичларни қўллаш энг мақсадга мувофиқдир. 8.-расм. Ҳимоя ажраткичнинг схемаси

Электр потенциалларини тенглаштириш. Ҳайвонларнинг жароҳатланиш ҳолатлари таҳлили шуни кўрсатадики, кўпчилик ҳолда бунинг сабаби уларнинг бўйин ва оёқлари орасидаги ҳосил бўлган кучланишни таъсири ҳисобланади. Бундай жароҳатланишни йўқотиш махсус ҳимоя қурилмаси – электр потенциалларини тенглаштириш қурилмаси ёрдамида амалга оширилади (17.9.-расм). Электр потенциалларини тенглаш-тириш қурилмаси сифатида металл тўр ёки ўтказгичлар бетон полга қўйилади ва ўтказгич қувурларига электрик уланади. Бирор бир электр қабул қилувчилар корпусида қисқа туташув содир бўлса, худди шундай ҳолат полдаги ушбу конструкцияларда ҳам бўлади. Бу ҳолатда электр қабул килгич корпуси ва пол оралиғида қолган одам ёки ҳайвоннинг танаси хавфсиз, кучланиш остида бўлади. Организмни электр потенциалларини тенглаштириш барча металл конструкцияларини электр потенциалларини тенглаштириш қурилмаси (одам ёки ҳайвон тегиши мумкин бўлган) билан ишончли ўзаро электрик бириктириш ва ноллаштириш орқали амалга оширилади.

Статик электрдан ҳимоялаш. Маълумки, иккита ҳар хил моддийни ўзаро ишқалиниши, худди шунингдек суюқликлар, газларни қувурдаги ҳаракати натижасида статик электр зарядларни тўпланиши рўй беради. Автомабилларни асфальтда юришида шиналарнинг ишқаланиш ва бунда қум ва шағалларни автомабилларни металлар қисмига урилиши натижасида унинг кузовидан статик электр потенциали 3000 В га, пўлат қувуридан бензин оқишида 3600 В га, узатиш тасмаси ҳаракати 15 м/с тезлик билан ҳаракатланганда 80000 В гача етиш мумкин. 9.-расм. Электр патенциалларини тенглаштириш: а-металл тур ёрдамида; б-иккита ў тказгич ёрдамида.

Статик электрнинг физиологик таъсири кучсиз сезилмас ёки қаттиқ санчик ёки зарб орқали сезилиши мумкин. Унинг бу каби қисқа вақтли таъсири қурқувга, тананинг ёки унинг бирор қисмини беихтиёр бирдан ҳаракатга келишига ва қатор ҳолларда жароҳатланишига олиб келиши мумкин. Статик электрдан ҳимояланиш тадбирлари унинг зарядларини ҳосил бўлишини олдини олиш ёки уни ерга ўтказиб юборишлар ҳисобланади. Ҳавонинг нисбий намлиги 70 % дан юқори бўлганда статик электр зарядларнинг хавфини олдини олинади. Нефть маҳсулотларини идишга қ уйишда статик электр зарядини олдини олиш учун ёнилғини қ уйиш шлангини идишнинг тубига тушириб қ уйиш керак. Ерга улаш ҳимояси ҳам статик электр зарядидан энг ишончли ҳимоя ҳисобланади.

E’TIBORINGIZ E’TIBORINGIZ UCHUN UCHUN RAHMAT !!!RAHMAT !!!

O'xshashlar

Техника хавфсизлиги асослари

Гидротехник иншоотлар хавфсизлиги

Ёнғин хавфсизлиги. Ёнғинга қарши кураш

Ёнғин хавфсизлиги. Ёнғинга қарши кураш

Ёнғин хавфсизлиги. Ёнғин ва портлаш