Mashinasozlik texnologiyasi va loyihalash asoslari kursining predmeti asosiy tushunchalar va tariflar - Transport - Slaydlar

Mashinasozlik texnologiyasi va loyihalash asoslari kursining predmeti asosiy tushunchalar va tariflar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

756.181640625 KB

Ko'chirib olish

Mashinasozlik texnologiyasi va loyihalash asoslari kursining predmeti asosiy tushunchalar va tariflar REJA: 1. MASHINASOZLIK TEXNOLOGIYASI VA LOYIHALASH ASOALARI NIMANI O`RGANADI. 2. ISHLAB CHIQARISH JARAYONI NIMA. 3. TEXNOLOGIK JARAYON VA UNING TASHQI QILUVCHILARI. 4. O`RNATISH VA POZITSIYA 5. ISHCHI USULI W W W.ARXIV.UZ

 Adabiyotlar ro’yxati.  Proektirovanie texnologii Pod obShey red.Yu.M.Solomenceva.-M.:Mashinostroenie.-1990,416 s.  Burcev V.M. i dr. «Texnologiya mashinostroeniya» v 2 – x tomax,  1 tom. Osnoviu texnologii mashinostroeniya. – M.: MTTU im. N.e. Baumana.- 1998, 553 s.  Kolesov I.M. Osnoviu texnologii mashinostroeniya – M.: Viusshaya shkola.- 1999, 590 s.  Omirov A., Qayumov A. «Mashinosozlik texnologiyasi». – Toshkent. Uzbyokiston.- 2003. 304 bet. W W W.ARXIV.UZ

Mashinasozlik texnologiyasi va loyihalash mashina ishlab chiqarish jarayonida kuzatiladigan qonuniyatlarni o`rganadi va ularni tahlil qilib, tasniflashtirib va umumlashtirib ish unumdorligi hamda maxsulot sifatini oshirishga, tannarxini kamaytirishga erishish maqsadida ishlab chiqarishga tadbiq qiladi. Fanning hozirgizamon tarmogi Mashinasozlik texnologiyasi va loyihalash zavodlar jamoalari, ilmiy – tekshirish institutlari, oliy o`quv yurtlari, fan va sanoatning ayrim xodimlarining katta va samarali mehnat maxsulining umumlashtirilganligi natijasida rivojlandi.  Ishlab chiqarish jarayoni bu – tabiat predmetlarining inson uchun kerak bo`lgan buyumlarga aylanish jarayonidir . Masalan, mashina tayyorlash uchun zarur bo`lgan materiallar avval shaxtalardan ruda ko`rinishda kazib olinadi, boyitiladi, metallurgiya kombinatlarida chuyan va pulat eritiladi, prokat olinadi, mexanika zavodlarida iishlov beriladi, yigiladi, buyaladi va sinovdan utkaziladi.  Mashinasozlik zavodida amalga oshiriladigan ishlab chiqarish jarayoni bu butun ishlab chiqarish jarayonining bir qismi bo`lib tabiat predmetlarining mashinaga aylanish jarayonidir. Bunda tayyorlanma olish, ularga har xil iishlov berish (mexanik, issiqlik bilan, ximik - termik va boshqalar), sifatini nazorat qilish, tashish, omborda saqlash, mashinani Yig`ish, sinab qurish, sozlash, bo`yash, pardozlash va o`rab joylab o`o`yish ishlari amalga oshiriladi. W W W.ARXIV.UZ

 Texnologik jarayon ishlab chiqarish jarayonining bir qismi bo`lib, bunda ishlab chiqarish ob`ektida sifat o`zgarish ruy beradi.  Ishlab chiqarish ob`ekti holatining sifat o`zgarishi materialining, mexanik, kimyoviy va fizikaviy xossalariga, detallarning shakli, ulchamlari va sirtlarining o`zaro joylashishi, yuzasining silliqlik darajasi va tashqi ko`rinishiga tegishlidir. Masalan, mexanik iishlov berishning hamma turlari asosan tayyorlanmaning shakli, ulchamlari, aniqligi va sirti sifatining o`zgarishiga olib keladi. Issiqlik bilan iishlov berish esa tayyorlanmaning yoki detalning fizik xossalarining o`zgarishi bilan bogliq. Yig`ishning maqsadi esa detallarni biriktirish yo`li bilan Yig`ish birliklari, mexanizmlar va tayyor mashina hosil qilib, detallarning shakli va o`zaro joylashishining o`zgarishidir.  Mashinani bo`yash va pardozlash uning tashqi ko`rinishini o`zgartiradi. Texnologik jarayonni bajarish uchun kerakli ish o`rni tashqi holatni bo`lishi kerak.  Ish o`rni bu – sexning texnologik jihozlar, asboblar, moslamalar, ko`tarish – tashish qurilmalari bo`lgan, tayyorlanma va detallarni yoki Yig`ish birliklarini saqlash uchun stellajlar joylashtirilgan, bir yoki bir gurux ishchi ishlaydigan qismidir.  Detalga iishlov berish bir necha kismga bulinadi. Uni bo`lish zarurati ikki xil - jismoniy va iqtisodiy sabab orqali tugilgan. Jismoniy sabab shundan iboratki, detalning hamma yuzalariga bir vaqtning uzida iishlov berib bulmaslikdir; iqtisodiy shundan iboratki, detalning hama yuzalariga bir vaqtning uzida iishlov beradigan dastgohning kimmat turshi va bunday ishlov berishning uzini oqlamasligi. Bundan tashqari dastgohdan, kesuvchi asbobdan va ishchi malakasidan rasional foydalanish nuqtai nazaridan butun mexanik iishlov berish texnologik jarayonni bir ish joyda bajarish maqsadga muvofiq emas. Dastlabki iishlov berishni batamom iishlov berishdan ajratish maqsadga muvofiqdir, chunki ularni har xil dastgohlarda bajarib talab holatni aniqlikka ancha tejamliroq erishish mumkin W W W.ARXIV.UZ

 Texnologik jarayonning bir ish joyida bir yoki bir necha ishchi tomonidan bajariladigan tugallangan qismi operatsiya deyiladi.  Operatsiya ishlab chiqarishni rejalashtirish va hisob olib borishning asosiy elementidir. Hama, rejalashtirish, hisob – kitob va texnologik hujjatlar operatsiya uchun ishlab chiqiladi va beriladi. Bir yoki bir necha detalga dastgoh iishlov berish; bir necha detallarni pressda shtamplash; bir necha tishli g`ildirakni presslab Yig`ish va boshqa operatsiyaga misol bulla oladi. Bundan ko`rinib turibdik, operatsiya texnologik jarayonning rejalashtirish, hisob – kitob yuritish va tashqiotchilik nuqtai – nazaridan eng kichik bulagidir.  Operatsiyalar o`tishlar deb nomlangan texnologik elementlardan tashkil topadi. O`tish deb, kesib iishlov berishga nisbatan olinganda, har bir yangi yuzaning yoki yuzalar birligining (majmuasining) tugallangan, kesuvchi asbob bilan ishlaganda hosil bo`lish jarayoniga aytiladi.  Masalan, spiral parma bilan detalning teshigini hosil qilish, tyokis yuzaning torec frezasi bilan iishlov berib hosil kilinishi va x.k  Aniq teshik yuzasiga ketma-ket parma – zenker va razvyortka bilan iishlov berish uch o`tishda bajariladi. Bunda har qaysi asbobdan keyin sifat kursatgichlarning uziga xosligi bilan ajralib turadigan sirt paydo buladi. Detalni moslamada o`rnatish, mahkamlash, uni bo`shatish va tushirib olish kabi texnologik jarayonning elementar, tugallangan qismlari ham o`tishga tegishlidir.  O`tish deb mexanik iishlov berishda katlamning bir yoki bir necha martaga ketma-ket bir kesuvchi asbob bilan bir yuzadan kesib tashlanishiga aytiladi. Birinchi holda o`tish bir yurishga bajariladi, ikkinchisida esa – bir necha yurishga. W W W.ARXIV.UZ

 Yurish deb kesuvchi asbob va iishlov berilgan detalning bir karralik nisbiy harakatiga aytiladi. Natijada detal sirtidan material katlami kesib tashlanadi. Yurish natijasida detalda yangi yuza paydo buladi.  Yig`ishga nisbatan o`tish, masalan, sharikopodshipnikni valga utkazish, detal yuzalaridan birini shaberlash, ikki detalni biriktirishda bir gaykani bo`rab mahkamlash va x.k. Termik iishlov berishga bironta texnologik jarayonning tugallangan elementar qismi misol bulla oladi. Masalan, detalni maxsus qurilmada kizdirish, detalni tablash, detalni tozalash.  Aytilganlardan ko`rinib turibdiki, agar o`tishni shakllantirishda texnologik asos yotsa, operatsiyalarni shakllantirishda esa tashqiiy asos etadi.  Xususiy qayshollarda operatsiya bir o`tishdan tashqi topishi mumkin, agar bu ish joyida boshqalari bajarilmasi.  Detalga iishlov berish imkoniyatiga ega bo`lishiuchun uni talab holatni aniqlikda moslamada, dastgohning stolida yoki boshqa turdagi jihozda urnatish va mahkamlash kerak. W W W.ARXIV.UZ

 Detalning yoki tayyorlanmaning moslamada, dastgoh stolida jihozlarning boshqa turida yoki konveyerda berilgan aniqlik bilan jismoniy urnatilish jarayoni urnatish nomini oldi. Bu jarayon odatda texnologik operatsiyaga uni tashqi kiluvchi o`tishlardan biri sifatida kiradi.  Iishlov berish yoki Yig`ish natijasida mumkin kadar ko`prok aniqlikka erishish uchun butun iishlov berish jarayonida detalning(tayyorlanmaning) holatini belgilaydigan, moslama yoki dastgoh stoli yuzalariga nisbatan uning o`zgarmas holatini saqlashlab turish talab qilinadi. Detalga yukorida kursatilganidek o`zgarmas holatini butun jarayon davomida saqlashlangan holda iishlov berish bir urnatishdan iishlov berish nomini oldi.  Qator qayshollarda detalni bir marta urnatib unga tula iishlov berishning imkoniyati bulmaydi. Masalan, detalning moslamaga urnatilgan yuzasiga iishlov berish uchun uni bushatish, aylantirib yangi holatida urnatish va berilgan aniqlik bilan mahkamlash kerak  Agar detalga iishlov berish jarayonida uni bir necha marta urnatishga va mahkamlashga to`g`ri kelsa, unga bir necha urnatishda iishlov berilganligi haqida gapirish mumkin, lyokin bunda urnatish so`zi boshqa ma`no kasb etadi. Bu holda urnatish deganda detalning moslama yoki dastgoh stoli yuzalariga nisbatan o`zgarmas holati tushuniladi. Demak, detalning holatini belgilaydigan moslama, dastgoh stoli yoki boshqa jihozlar yuzalariga nisbatan har o`zgarganda yangi urnatish haqida gapirish mumkin.  Texnologik jarayonning ba`zi qisimlarni bajarish uchun iishlov berilayotgan yoki yigilayotgan, moslamaga urnatiilgan va mahkamlangan ishlab chiqarish ob`ekti u bilan birga bir yoki fazoda ketma-ket qator xolatlarni egallashi kerak. Ishlab chiqarish ob`ektining uzi urnatilgan va mahkamlangan moslama bilan birga egallaydigan har kanday yangi holati ishchi pozitsiyasi yoki oddiy qilib pozitsiya deyiladi. Pozitsiya ob`ekt holatining moslama bilan birgalikda jihozga yoki ish o`rniga nisbatan o`zgarmasligi bilan harakterlanadi.  Bundan ko`rinib turibdiki, urnatish bilan pozitsiya orasidagi fark shundan iboratki, har bir yangi urnatishda ishlab chiqarish ob`ekti uzining holatini moslamaga, dastgoh stoliga va ish o`rniga nisbatan o`zgartiradi. Pozitsiya o`zgarganda esa ishlab chiqarish ob`ekti uzining holatini moslamaga nisbatan o`zgarmas qilib koldiradi va jihozga ish o`rniga nisbatan – o`zgartiradi.  Pozitsiyaga misol qilib uch shpindelli vertikal parmalash dastgohini olish mumkin (1 rasm). Birinchi pozitsiyada detal uch kulachokli patronga urnatilib mahkamlanadi. Shpindelning har bir ishchi yurishidan keyin detal patron bilan birga bir pozitsiyadan boshqa pozitsiyaga utadi. Har bir pozitsiyada detalga kerakli asbob bilan iishlov beriladi. Detal hamma pozitsiyalarni utib yana birinchi pozitsiyaga kaytadi va u erda yangi detalga almashtiriladi. Dastgohning aylanuvchi stoliga turtta uch kulachokli patron urnatilgan, bir vaqtning uzida uchta pozitsiyasida iishlov beriladi, turtinchisida esa detal tushirilib yangi tayyorlanma mahkamlanadi. W W W.ARXIV.UZ

1- rasm. Detallarga uch shpindelli parmalash dastgohida turt pozitsiyal iishlov berishW W W.ARXIV.UZ

 Ishchi usul deb, yoki sodda qilib usul deb iishlovchi tomonidan o`tishning biror tugallangan qismini bajarish uchun yunaltirilgan bir necha tugallangan harakatlaridan tashqi topgan o`tishning qismiga aytiladi. Usulga kuyidagilar misol buladi: detalni moslamada urnatish, uni moslamada mahkamlash, dastgohni yurgizish, kesuvchi asbobni ishchi holatiga olib kelish, Yig`ishda ikki detalni biriktirish va x.k  Usulning elementi deb iishlovchining kandaydir elementar harakati bilan harakterlanadigan usulining elementar qismiga aytiladi. Masalan podshipnik halkasini tana detaliga presslash usuli – kuyidagi elementlarga bulinishi mumkin: halkani olish; uni artib chiqish; yoglash; presslash uchun teshikka olib kelish; halkaga tortish moslamasini o`o`yish; unga flanecni kiydirish; gayka kalitini olish; halkani uz joyiga tortib o`o`yish; gaykani chakirib olish; flanecni tushirish; tortish moslamasini sugurib olish va uz joyiga o`o`yish.  Detalga iishlov berishda dastgoh u yoki bu vaqt ichida band buladi,unga detal mahkamlangan buladi. Dastgohlarning ayrim operatsiyalarni bajarish uchun band bo`lgan vaqtini va bir yoki bir necha operatsiyalarni bajarish uchun yoki detalga iishlov berish bo`ymcha barcha operatsiyalarni bajarish uchun dastgohlar sonini aniqlashda dastgoh sigimi tushunchasi xizmat qiladi.  Dastgoh sigimi deb operatsiyani bajarish uchun detalning dastgoh to`rgan xakikiy vaqtiga yoki turishi kerak bo`lgan vaqtiga (hisobiy) aytiladi. Uning ulchov birligi bo`lib dastgoh – soat xizmat qiladi.  Mehnatni meyorlashtirish va ishlab chiqarishni rejalashtirish uchun vaqt meyoridan foydalaniladi. Vaqt meri deb birorta operatsiyani yoki butun texnologik jarayonni meyoridagi ishlab chiqarish sharoitida bajarish uchun belgilangan zarur malakali va meeridagi intensivlikdagi mehnat mikdoriga aytiladi. Vaqt meeri ishning malakasi kursatilgan holda vaqt birligida ulchanadi, masalan, 6 – razryadli 5 soat. W W W.ARXIV.UZ

 Mehnat sigimi kichik bo`lgan operatsiyalarni meyorlashda, ayniksa mikdori minutning yoki xatto sekundning kismlari bilan hisoblanganda, uning mikdori haqida aniq tasavvo`rga ega bo`lish kiyin.Bunday qayshollarda uning o`rniga ishlab chiqarish meeri belgilanadi.  Ishlab chiqarish meeri deb belgilangan vaqt ichida ishlab chiqarish yoki iishlov berish kerak bo`lgan tayyorlanmalar, detallar yoki buyumlar mikdorini belgilashga aytiladi. Masalan, 1200 dona/ soat, 5 razryadli ish, shuningdek kuyidagi tushunchalar ham mavjud: ishlab chiqarish sikli, yoki oddiy qilib cikl, programma (dastur), seriya mikdori, chiqarish masshtabi, chiqarish takti, partiya.  Cikl deb birorta davriy takrorlanuvchi texnologik operatsiya yoki jarayonning boshlanishidan ogirigacha bo`lgan kalendar vaqt oraligiga aytiladi.  Vaqt birligi ichida (oy, yil, kvartal) tayyorlanishi kerak bo`lgan mashinalar, detallar yoki tayyorlanmalar soniga programma deyiladi.  Seriya mikdori deb o`zgarmas chizma bo`ymcha tayyorlanishi kerak bo`lgan mashina, uning detallari yoki tayyorlanmalari umumiy soniga aytiladi.  Chiqarish masshtabi zavod yoki uning cexlari tomonidan vaqt birligi ichida chiqariladigan yoki chiqarilishi kerak bo`lgan mashinalar, detallar yoki tayyorlanmalarning taxminiy sonini harakterlaydi.  Partiya deb bir vaqtning uzida bir ish joyiga keltiriladigan ma`lum mikdordagi tayyorlanmalarga aytiladi. W W W.ARXIV.UZ

 Narorat uchun savollar:   Mashinasozlik texnologiyasi va LOYIHALASHnimani o`rganadi?  Ishlab chiqarish jarayoni nima?  Texnologik jarayonning ta`rifini keltiring?  Operatsiya nima?  O`tish va yurish nimadan iborat?  Mehnat sig`imi nima?  Chiqarish takti deganda nimani tushunasiz?  Ommaviy ishlab chiqarish nima bilan xarakterlanadi?  Yakkalab ishlab chiqarishni ta`riflang?  Tayanch iboralar:  Mashinasozlik texnologiyasi, ishlab chiqarish, texnologik jarayon, texnologik operatsiya, o`tish, yurish, dastgoh sig`imi, mehnat sig`imi, chiqarish takti, chiqarish masshtabi, ishlab chiqarish programmasi, seriya miqdori, partiya, ommaviy ishlab chiqarish, yakkalab ishlab chiqarish, seriyalab ishlab chiqarish W W W.ARXIV.UZ

O'xshashlar

Mashinasozlik chizmalari. Buyum turlari. Konstruktorlik hujjatlarining turlari

Suyuqlik to’g’risida umumiy tushunchalar va suyuqlik energiyasi. Suyuqlikni harakatlantiruvchi gidravlik mashinalar

Lokomotivlar. ularning konstruktiv tuzilishi va asosiy ko’rsatkichlari

Karyer avtomobil transporti tuzilishi va asosiy qismlari. Avtosamosvallar

Avtomobillarga sotuv oldi xizmati tashkil etish va kafolatli xizmat ko`rsatishni tashkil qilish asoslari