Jahon transporti - Transport - Slaydlar

Jahon transporti

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

548.0439453125 KB

Ko'chirib olish

JAHON TRANSPORTI  Transport jahon moddiy ishlab chiqarish tarmoqlarining uchinchi muhim tarmog’idir. U sanoat va qishloq xo’jaligi tarmoqlaridan farqli ravishda biron-bir xil mahsulot ishlab chiqarmasa-da, ishlab chiqarishning rivojlanishida juda katta o’rin tutadi.  Tez rivojlanib borayotgan jahon transporti murakkab va o’ziga xos tarmoqlar tizimini tashkil qiladi. Ular quruqlik (temiryo’l, avtomobil va quvur), suv (dengiz va daryo) hamda havo transporti tarmoqlariga bo’linadi.  Transportning asosiy tarmoqlar guruhlari quyidagilardir:  Quruqlik transporti tarmoqlari qatoriga avtomobil, temiryo’l va quvur transportlari kiradi.  Avtomobil transporti eng samarali tadrijiy (dinamik) o’sayotgan tarmoqdir. XX asr boshlaridan paydo bo’lgan bu transport hozirgi paytda jahonning barcha mamlakatlarida eng ommaviy harakat vositasi bo’lib qoldi. Uning muhim jihati — yuklarni manzilning o’ziga — «eshikdan eshikka»cha yetkazib berishidir.

 Avtomobil yo’llari uzunligi hozir 24,5 mln. km ni tashkil qiladi. Uning 1/4 qismidan ko’prog’i AQSh, yana shuncha yo’l Hindiston, Yaponiya, Xitoy va Rossiya hissasiga to’g’ri keladi. Jahonda 600 mln. dan ziyod turli avtomobillar bo’lib, ularning 4/5 qismi G’arbning rivojlangan mamlakatlaridadir, Birgina AQSh da dunyo avtomobillarining 30 foizidan ko’pi harakat qilmoqda.  Temiryo’l transporti quruqlikda yuk tashish oborotiga ko’ra eng yirik tarmoqdir. Bunda uning salmog’i rivojlanayotgan mamlakatlarda, ayniqsa, yuqoridir. Hozirgi vaqtda jahon temiryo’llarining umumiy uzunligi 1,2 mln. km ni tashkil qiladi. Ammo temiryo’llar jahon mamlakatlarining atigi 140 tasida bo’lib, yo’llar umumiy uzunligining yarmi AQSh, Kanada , Rossiya, Hindiston, Xitoy, Germaniya, Argentina, Avstraliya, Fransiya, Braziliyadan iborat «birinchi o’nlik» mamlakatlari hissasiga to’g’ri keladi. Temiryo’llar Yevropada eng zich, rivojlanayotgan mamlakatlarda esa u juda siyrakdir. Bundan tashqari, temiryo’l transportining rivojlanganlik darajasini ularning elektrlashtirilgan va yangi texnika (havo yostig’i, magnit va elektrodinamika) vositalaridan foydalana olish imkoniyatlari ham belgilaydi. G’arbiy Yevropa. Yaponiya. AQSh da temiryo’llar FTI ning so’nggi yutuqlari asosida qurilgan. Fransiya, Yaponiyada poyezdlar soatiga 230 – 300 km tezlikkacha harakat qilmoqda, Hindiston, ayrim Afrika mamlakatlarida esa haligacha paravozlar xizmatidan foydalanib kelinadi.

 Quvur transporti jahonning neft va tabiiy gaz ko’p miqdorda qazib chiqariladigan va ularni iste’mol qiladigan mamlakatlarda, ayniqsa, rivojlangan. Jahon neft va gaz quvurlarining umumiy uzunligi 1,5 mln. km dan iborat. Bu ko’rsatkich yildan-yilga oshib bormoqda, Asosiy neft quvurlari tarmog’i neft qazib chiqaruvchi va uni iste’mol qiluvchi yirik davlatlar (AQSh, Sobiq Ittifoq mamlakatlari, Kanada, Xitoy va boshqalar)da, neft eksport qiluvchi (Saudiya Arabistoni, Iroq, Eron, Jazoir, Liviya, Meksika, Venesuela) va iste’mol qiluvchi (Fransiya) mamlakatlarida mavjud. Asosiy gaz quvurlari tizimi esa deyarli faqat rivojlangan mamlakatlarda tashkil topgan. Ular AQSh, Sobiq Ittifoq mamlakatlari, Germaniya, Kanada, Niderlandiya va boshqa davlatlardir.  Suv transporti dengiz va daryo transporti tarmoqlarini o’zida birlashtiradi.  Dengiz transporti jahon transport tizimida alohida o’rin tutadi. Bu tarmoq avvalo bir-birlaridan alohida va uzoqda joylashgan materik va qit’alarni bog’lab turuvchi, xalqaro mehnat taqsimotini amalga oshiruvchi vosita sifatida ahamiyatli. Shuningdek, asosan dengiz transporti minglab tonna yukni uzoq masofalarga tashiydigan bo’lganligi uchun boshqa transport tarmoqlariga nisbatan xizmat tannarxi eng arzonga tushadi. Har yili barcha xalqaro yuklarning o’rtacha 4/5 qismi dengiz transportida tashilmoqda.

Asosiy dengiz yo’llari turli mahsulotlarni ishlab chiqaruvchi va ularni iste’mol qiluvchi davlatlar o’rtasida tashkil qilingan. Odatda, Afrika, Lotin Amerikasi, Osiyo, Avstraliyadan turli sanoat va qishloq xo’jalik xomashyolari, asosan Yevropa, Yaponiya, Shimoliy Amerika mamlakatlariga, ulardan esa aholi va xalq xo’jaligi uchun turli iste’mol mahsulotlari dunyoning barcha iste’molchi hududlariga yetkazib beriladi

 Jahon dengiz transporti rivojlanishi va geografiyasida dengiz bo’g’izlari va xalqaro kanallarining ham ahamiyati katta. Aynan ular jahon dengiz yo’llarining eng serqatnov chorrahalari hisoblanadi.  Dengiz bo’g’izlari orasida eng yirigi La-Mansh bo’g’izidir. U orqali bir kecha-kunduzda 500 gacha kema o’tadi. Keyingi o’rinlarda turuvchi bo’g’izlar: Eresunn (Zond) – 175 ta, Gibraltar – 200 ta, Xormuz – 100 ta, Malakka – 80 ta, Bosfor – 40 tagacha kema o’tkazadi.  Ichki suv (daryo va ko’l) transport tarmoqlari bajaradigan ish hajmiga ko’ra ancha kichik tarmoqlardandir. Daryo va ko’l transporti yo’llari uzunligiga ko’ra jahonda Rossiya, Xitoy, AQSh, Braziliya davlatlari oldinda turadi. Ammo mavjud imkoniyatlardan foydalanish davlatlarning iqtisodiy rivojlanishi darajasiga ko’p jihatdan bog’liqdir. Shu sababli, hozirgi vaqtda ichki suv yo’llari orqali yuk tashishda AQSh, Rossiya, Kanada davlatlari yetakchilik qilmoqda.  Ichki suv transportidan foydalanishda jahonning yirik daryolarining roli kattadir. Bunday daryolar qatoriga Amazonka, Missisipi, Dunay, Volga, Yanszi, Kongo va boshqalar kiradi.

 Havo transporti barcha transport tarmoqlari orasida alohida xususiyatlarga egaligi bilan ajralib turadi. Boshqa transport tarmoqlaridan uning ustunligi yuk va yo’lovchilarni uzoq masofalarga juda qisqa vaqt davomida yetkazib qo’yishidir. Shu sababli ham uning ahamiyati doimo oshib bormoqda. Jahon bo’yicha yo’lovchilar tashish hajmi so’nggi 40 yil ichida 60 baravarga yaqin o’sdi. Havo transportida tashilayotgan yuk va yo’lovchilarning 45 foizi ichki va 55 foizi xalqaro aloqalar hissasiga to’g’ri keladi. Xalqaro aloqalar so’nggi davrlarda, ayniqsa, Yevropa bilan Shimoliy Amerika davlatlari o’rtasida faol kechmoqda. Hisob-kitoblarga ko’ra Atlantika okeani ustida bir vaqtning o’zida yuzdan ortiq havo laynerlari har ikki tomonga qarab harakatda bo’ladi.  Temir yo’l transporti qo’shni davlatlar bilan iqtisodiy aloqalarni amalga oshirishda muhim rol o’ynaydi, hozirgi kunga kelib “O’zbekison temir yo’llari” AJ nafaqat MDH mamlakatlari a’zolari bilan balki chet el mamlakatlari bilan temir yo’l sohasida hamkorlik to’g’risida ikki tomonlama kelishuvga egadir.  Jamiyat shuningdek Halqaro temir yo’l ittifoqi (UIC, Fransiya), BMTning Osiyo va Tinchokeani hududi va Markaziy Osiyo uchun iqtisodiy va ijtimoiy komissiyasi (UNESCAP), Osiyo tarraqiyot abnki doirasida Markaziyosiyo hududiy iqtisodiy hamkorlik (CARES), temir yo’l tashkilotlari hamkorligi(OSJD, Polsha), Iqtisodiy hamkorlik tashkiloti (ECO, Iran), MDHga a’zo davlatlarning temir yo’l transporti bo’yicha kengashi kabi tashkilotlari bilan faol hamkorlik qiladi.

 O’zbek temir yo’llarining zamonaviy texnik uskunalar bilan jihozlanganligi, geografik joylashuvi Evropa-Osiyo xabarlarida muhim boglovchi omil hisoblanadi. U Xitoy, Yaponiyani MDH mamlakatlari, Eron, Turkiya va Evropa bilan transport aloqalarini ta’minlashda mihim ahamiyat kasb etadi. Tarixiy Ipak yo’lini qayta tiklashda O’zbekiston Respublikasi va uning temir yo’llari muhim ahamiyatga ega o’rin egallaydi, yoki biz temir yo’lchilar tili bilan aytganda, TRASEKA transport yo’lagi, Osiyodan Evropaga qisqa va arzonroq yo’nalish hisoblanadi.  2006 yil noyabr oyida Pusan shahrida (Janubiy Korea) transport bo’yicha Xalqaro konferentsiya o’tkazish jarayonida O’zbekiston temir yo’l ma’muriyati rahabari tomonidan Transosiyo temir yo’llari tarmog’i bo’yicha hukumatlararo kelishuvi imzolandi. Agar transosiyo temir yo’llari doirasidagi hamkorlikning amaliy ahamiyatini e’tiborga olinsa, hamda O’zbekiston Respublikasi geografik joylashuv sababiga ko’ra dengiz portlariga to’g’ridan to’g’ri chiqishga ega emasligi , ushbu hujjatning imzolanishi O’zbekiston Respublikasining tashqi iqtisodiy aloqalarini temir yo’l transporti ta’minoti takomillashuviga sabab bo’ladi.

 O’zbekiston temir yo’llari” AJning xalqaro turistik yarmarkalarda ishtirok etishi muhim ahamiyatga ega, bu yarmarkalarda Hamdo’stlik va chet el mamlakatlarining yuzlab mashhur turistik firmalari taqdim etilgandi. Bu savdo maydonlarida jamiyat nomidan “O’ztemiryo’lyo’lovchi” AJ temir yo’l transportida turistik tashishlarni tashkillashtirish sohasida o’z imkoniyatlarini ko’rsatmoqda. Bu imkoniyatlardan biri bu jahon standartlarining barcha talablariga javob beradigan yangi rusumdagi yo’ovchi vagonlarda yo’lovchilarni tashish hisoblanadi. “O’zbekiston temir yo’llari” AJ turli xalqaro tashkilotlar, firmalar, kompaniyalar, MDH davlatlari temir yo’l ma’muriyatlari, Boltiq va uzoq horij vakillarini qabul qiladi. Muzokaralarda ikki tomonlama hamkorlik, tashishlarni tashkil qilish, material va ehtiyot qismlar bilan ta’minlash, yangi liniyalar va inshootlarni qurish, investitsiya dasturi va ko’pgina boshqa masalalarko’rib chiqilmoqda.  Hozirda Butunjahon Banki, Osiyo tarraqiyot banki, Yapon xalqaro hamkorlik agentligi(JICA), Evropa qayta qurish va rivojlanish banki (EBRR), KfB Banki(Germanya), Eksimbank (KXR) jamiyatning jiddiy hamkorlari bo’lib kelmoqda.Shu bilan birga «Patentes Talgo L.S.» (Ispaniya), “Jeysmar” (Fransiya), “Plasser end Toyrer” (Avstriya), «CNTIC» va «CRTG»(Xitoy), «BELAM» (Latviya), “Sumimoto, “Marubeni”, “Shimidzu”, “Kanimatsu” (Yaponiya) va boshqa mashhur firmalar tomonidan jamiyatga katta qiziqish bildirilgan.  O’zbekiston Respublikasi mintaqa ichida joylashganligi sababli, biz xalqaro tashish sifatini oshirgan va yetkazish muddatlarini qisqartirgan holda, bu sohada hamkorlikni rivojlantirishga harakat qilamiz.  Jamiyatda olib borilayotgan ish ko’lami shuni ko’rsatadiki, “O’zbekiston temir yo’llari” transport xizmatlari bozorida ishonchli va barqaror hamkor hisoblanadi.

O'xshashlar

Jahon transporti

Karyer avtomobil transporti tuzilishi va asosiy qismlari. Avtosamosvallar

Transport tarmoqlarining joylanish omillari

O’zbekiston temir va avtomobil yo’llari, xalq xo’jaligidagi ahamiyati

Yuqori tezlik magistrallarining rivojlanish tarixi