O’zbek tilshunosligida sblarning formal-funksional tahlili va natijalari - Tilshunoslik - Slaydlar

O’zbek tilshunosligida sblarning formal-funksional tahlili va natijalari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3281 KB

Ko'chirib olish

O’ZBEK O’ZBEK TILSHUNOSLIGIDA TILSHUNOSLIGIDA SBSB LARNING FORMAL-LARNING FORMAL- FUNKSIONALFUNKSIONAL TAHLILI TAHLILI VA NATIJALARI.VA NATIJALARI.

SB Nominativ birlik Tobelanish ikki tomonlama bo’ladi Ikki a’zo benarlik xususiyatiga ega Hokim a’zo kengayuvchi Ikki a’zodan tashkil topadi Tobe a’zo kengaytiruvchi LSQ orqali nutqda voqelanadi Hokim a’zo tobe- dan keyin keladi

Tobelanish usuliTobelanish usuli Moslashuv usuliMoslashuv usuli Bitishuv usuli Bitishuv usuli Boshqaruv usuliBoshqaruv usuli Atirgulning tikaniAtirgulning tikani qizil gulqizil gul yaqinlaridan yiroqyaqinlaridan yiroq yigitning orzusi yigitning orzusi qari cholqari chol kompyuterda ishlamoq kompyuterda ishlamoq Tog’ning cho’qqisi Tog’ning cho’qqisi tosh oynatosh oyna muhabbatini topmoq muhabbatini topmoq Mening fikrim Mening fikrim katta televizorkatta televizor safarga jo’namoq safarga jo’namoq serialning davomi serialning davomi bachkana filmbachkana film tinchlik uchun kurashmoq tinchlik uchun kurashmoq

SB tuzilishiga ko’raSB tuzilishiga ko’ra SODDA SB MURAKKAB SODDA SB MURAKKAB SBSB Ikki va undan ortiq mustaqil so’zdan iborat bo’lgan birikmaFaqat ikki mustaqil so’zdan iborat bo’lgan birikma (hokim va tobe) Sarviqomat dilbar, suluv kelinchak, go’zal qiz, oydin kecha, tugmali ko’ylak, moviy gumbaz, shirali kulcha, sergo’st taom esayotgan mayin shamol, ochiq osmon ostidagi dunyo, uzun sochli go’zal qiz, baland bo’yli barno yigit, paxta gulli chinni piyola, ko’p qavatli baland bino

BIRIKISH OMILLARIBIRIKISH OMILLARI  [M]-ma’noviy omil deganda so’zlarning bog’lanish [M]-ma’noviy omil deganda so’zlarning bog’lanish uchun muhim sanalgan lug’aviy ma’nosi uchun muhim sanalgan lug’aviy ma’nosi tushuniladi. (tosh ko’prik)tushuniladi. (tosh ko’prik)  [ SH ] – shakliy omil deganda so’zlarni bir-biriga [ SH ] – shakliy omil deganda so’zlarni bir-biriga bog’lash uchun xizmat qiladigan aloqa-munosabat bog’lash uchun xizmat qiladigan aloqa-munosabat shakllari tushuniladi. Morfologik shakl birikmadagi shakllari tushuniladi. Morfologik shakl birikmadagi qaysi a’zoni shakllantirishga ko’ra ikkiga bo’linadi:qaysi a’zoni shakllantirishga ko’ra ikkiga bo’linadi: 1) tobega xos (kelishik, sifatdosh, ravishdosh va 1) tobega xos (kelishik, sifatdosh, ravishdosh va ko’makchi)ko’makchi) 2) hokimga xos (egalik, nisbat, kesimning 2) hokimga xos (egalik, nisbat, kesimning ko’rsatgichi)ko’rsatgichi)  [J] – joylashuv omili so’zlarning erkin joylashuvi(1) [J] – joylashuv omili so’zlarning erkin joylashuvi(1) va birikma tarkibida jipslashuvidan (2) iborat.va birikma tarkibida jipslashuvidan (2) iborat. (kecha kelmoq, oltin uzuk)(kecha kelmoq, oltin uzuk)

Murakkab SBlarning quyidagi ko’rinishlari mavjud.  (TB HB) HB] = MSB – eski muqovali kitob  [ TB (TB HB)] = MSB – uxlayotgan shirin bola  [ (TB HB) (TB HB ) ] = MSB – lirik qahramonning ichki kechinmalari

SB zanjiriSB zanjiri Ayrim murakkab SBda bir so’z oldingi Ayrim murakkab SBda bir so’z oldingi so’zga hokim, keyingi so’zga nisbatan so’zga hokim, keyingi so’zga nisbatan tobe bo’lishi mumkin. So’z birikmasidagi tobe bo’lishi mumkin. So’z birikmasidagi a’zolarning bu tarzdagi kengayishi SB a’zolarning bu tarzdagi kengayishi SB zanjiri deyiladi.zanjiri deyiladi. Uch kundan beri shimoldan esgan mayin shamolUch kundan beri shimoldan esgan mayin shamol

Sodda gapning formal funksional tahlili

- Tilning kommunikativ vazifasini amalga - Tilning kommunikativ vazifasini amalga oshiruvchi birlik gapdir.oshiruvchi birlik gapdir. GAPGAP Nisbiy tugal fikr mavjud bo’ladi Tugal ohang bilan aytiladi Muayyan axborot tashishga xizmat qiladi

Gapning ifoda maqsadiga ko’ra Gapning ifoda maqsadiga ko’ra turlari.turlari. • Darak gap – Bahor keldi. • So’roq gap – Bahor keldi? • His-hayajon gap – Bahor keldi! Darak, so’roq va buyruq gaplar his-hayajonsiz gaplardir. Bular nutqda kuchli his-hayajonga ega bo’lishi bilan his- hayajon gaplarga aylanishi mumkin

Sodda gapning minimal qurilish qolipi [ W pm ] = SG Bahor. Hijron. Ushbu gaplar nutq birligida atov gaplar

[WPm] = SG – GLSQi.  [AB + R R ] = Kesim Atov birliklari turli so’z turkumlari va kesimlik shakllari bilan ifodalanadi. Kesimlik ko’rsatkichlari quyidagilar: Zamon [R R ] Shaxs-son Modal Tasdiq inkor

Kesimlik kategoriyasining nutqiy Kesimlik kategoriyasining nutqiy gaplarda voqelanishidagi ikki holatni gaplarda voqelanishidagi ikki holatni farqlash lozim:farqlash lozim: 1.1. Kesimlik kategoriyasining Kesimlik kategoriyasining grammatik shakllar orqali grammatik shakllar orqali voqelanishi;voqelanishi; 2.2. Kesimlik kategoriyasining Kesimlik kategoriyasining semantik funksional semantik funksional ifodalanishi. Bundan kelib ifodalanishi. Bundan kelib chiqqan holda gapni ikkiga chiqqan holda gapni ikkiga ajratishimiz mumkin:ajratishimiz mumkin: 1) grammatik shakllangan gap;1) grammatik shakllangan gap; 2) semantik-funksional shakllangan gap.2) semantik-funksional shakllangan gap.

Grammatik shakllangan gapGrammatik shakllangan gap Grammatik shakllangan gapda kesimlik kategoriyasi Grammatik shakllangan gapda kesimlik kategoriyasi ma’nosi kesimlik qo’shimchalarining faqat o’zi bilan yoki ma’nosi kesimlik qo’shimchalarining faqat o’zi bilan yoki bog’lama va kesimlik qo’shimchalari vositasida ifodalanishi bog’lama va kesimlik qo’shimchalari vositasida ifodalanishi mumkin. mumkin. MISOL: o’qiy, ketaylik, borsang, ko’rdim.MISOL: o’qiy, ketaylik, borsang, ko’rdim. Semantik-funksional Semantik-funksional shakllangan gapshakllangan gap Semantik-funksional shakllangan gap to’rtga bo’linadi:Semantik-funksional shakllangan gap to’rtga bo’linadi: 1) modal so’z – gap (Kelasizmi?- Albatta);1) modal so’z – gap (Kelasizmi?- Albatta); 2) undov so’z-gap (Beh-beh! , Oh-oh!);2) undov so’z-gap (Beh-beh! , Oh-oh!); 3) tasdiq-inkor so’z-gap (Ha, yo’q);3) tasdiq-inkor so’z-gap (Ha, yo’q); 4) taklif-ishora so’z-gap (Ma);4) taklif-ishora so’z-gap (Ma);

O'xshashlar

O’zbek tilshunosligida so’z birikmalarining formal-funksional tahlili

O`zbek tilshunusligida so`z brikmalarining formal funksional tahlili va natijalari

Sodda gaplar formal-funksional talqinda

Hozirgi o‘zbek tilida qo‘shma fe’l yasalish qoliplari

O’zbek tili undoshlari