O’zbek tilida o’zga gaplar tasnifi - Tilshunoslik - Slaydlar

O’zbek tilida o’zga gaplar tasnifi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

687.4169921875 KB

Ko'chirib olish

O’zbek tilida o’zga gaplar tasnifi

Reja: • O'zga gap va uning turlari • O'zlashtirma gap

O'zga gap va uning turlari • Ayrim hollarda so'zlovchi o'z nutqida o'zganing gapini ham ishlatishi mumkin. Bunday qo'llangan o'zgalarning gapi so'zlovchi nutqida hech qanday o'zgarishsiz yoki mazmuni saqlangan, ammo grammatik xususiyatlari o'zgartirilgan holda qo'llanishi mumkin. • Shunga ko'ra o'zga gap, asosan, ikki turga bo'linadi: 1) ko'chirma gapli qo'shma gap. 2) o'zlashtirma gap.

O'zlashtirma gap • Shakli o'zgartirilib, mazmun saqlangan o'zgalarning gapi o'zlashtirma gap deyiladi. • Bunday gaplarda o'zgalarning gapi leksik , semantik , grammatik va ohang jihatidan o'zlashtirilib beriladi, yani o'zgalarning fikri so'zlovchi tomonidan hikoya qilinadi. Misollarni qiyoslaymiz: Ko'chirma gapni: "Kitob aqlning kaliti", - dedi o'qituvchi. O'zlashtirma gap: O'qituvchi kitob aqlning kaliti ekanligini aytdi. Ko'chirma gap: ''Imtihonlarga qanday tayorlanyapsan?"- deb so'radi kursdoshim.O'zlashtirma gap: kursdoshim imtihonlarga qanday tayorlanayotganimni so'radi.

O’ZGA GAP- MUALLIFNING MA’LUM SHAXS FIKRINI O’Z NUTQIDA KELTIRISHI

O’ZGANING GAPI TURLI XILDA KELADI. BULAR NING ASOSIY TIPLARI 2XIL: KO’CHIRMA GAPO’ZLA SH- TIRMA GAP

O’zganing gapi semantik, leksik, grammatik xususiyatlari saqlangan holda, mustaqil gap shaklida muallif gapi bilan birga ishlatilsa ko’chirma gap deyiladi . Muallif o’zganing gapi mazmunini saqlab, grammatik, leksik xususiyatlarini o’zgartirib bayon qilib bersa, o’zlashtirma gap deyiladi.

KO’CHIRMA GAP KG DAGI MAZMUN TINGLOVCHI GA QARATILADI. KG BIR SO’ZDAN , BIR GAP YOKI BIR NECHA GAPDAN , BA’ZAN BUTUN BIR ABZA SDAN IBORAT BO’LISHI MUMKIN MUALLIF GAPI KO’CHIRMA GAPNING KIMGA QARA SHLI EKANLIGINI KO’R SATADI.KG NING KESIMI FE’L, OT YOKI BOSHQA TUR KUM SO’ZLAR BILAN IFODALANA OLADI.

O’ZLA SHTIR- MA GAP BUNDA MUALLIF BOSHQALAR NING GAPINI GRAMATIK VA AYRIM LEK SIK XUSUSIYATLARINI O’ZGARTIRGAN HOLDA BERADI. O’ZLA SHTIRMA GAP KO’CHIRMA GAPDAN INTONATSIYA SI VA AYRIM FE’L FORMALARINING ISHLATILMA SLIGI BILAN AJRALIB TURADI. UNDOV GAP, ATOV GAP RITORIK SO’ROQ GAP VA SHUNGA O’XSHASH BOSHQA GAPLAR NI O’ZLA SHTIRMA GAPGA DEYARLI ALMASHTIRIB BO’LMAYDI. KO’CHIRMA GAP , O’Z TAR KIBIDA NECHTA GAP BORLIGIDAN QATIY NAZAR, O’G GA AYLANTIRILGANDA, SODDA GAP HOLIGA KELTIRILADI.

“ KG “ VA “MG”INING O’RNI USLUBIY TALABLARGA MUVOFIQ TURLICHA BO’LADI: KJ1.“Kg”,-mg. 2.Mg:”Kg”. 3.Mg:”Kg”,-mg.4.“Kg,-mg,-k g”.5.Mg:”Kg”,mg: “Kg”-mg.

“ KG”,-mg. “ Men shubha qilyabman, demak man yashayabm an”,- degan ekan realist R. Dekart.

Mg: ”Kg”. Mo’min chol aytganidek: ” Hayot shavqatsiz amas, odamlar shavqatsiz”.

Mg: “Kg”, -mg. Xitoy faylasufi Mo-Sizi: “Insonga baho berishda uning niyatlari majmuini va harakatlari natijasini ko’rib chiqish kerak”, - deb bejiz aytmagan.

“ Kg, -mg,-k g”. “ Kimki shoshilmay aql-u tadbir bilan ish tutsa,- deydi dono xalqimiz,- u o’z maqsadlariga oson erishadi”.

1. Realist R.Dekart shubha qilayotganligi, yashayotganligidan dalolat ekanligini aytgan ekan. 2. Mop’min chol hayot shavqatsiz emasligi, aslida odamlar shavqatsiz ekanligini taassuf bilan aytdi. 3.Insonga baho berishda uning niyatlari majmuini va harakatlari natijasini ko’rib chiqish karakligini Xitoy faylasufi Mo-Sizi bejizga aytmagan edi. 4. Dono xalqimiz kim shoshilmay aql- u tadbir bilan ish tutsa, u maqsadlariga oson erishishini aytganlar.Endi shu misollarni o’zlashtirma gapga aylantiramiz:

Adabiyotlar: • H.Jamolxonov. Hozirgi o’zbek adabiy tili. T., 2005 • M.Mirzayev, C.Usmonov, I.Rasulov. O’zbek tili. T.,1978 • O’zbek tili leksikologiyasi. T., 1981. • B.Mengliyev, O’. Xoliyorov. O’zbek tilidan universal qo’llanma. T., 2007 • Ne’matov H., Rasulov R. O’zbek tili system leksikologiyasi asoslari. T., 1995. • Safarova R. Leksik-semantik munosabatning turlari. T., 1996 • Qilichev E. Hozirgi o’zbek adabiy tili. Buxoro, 2001 • S.Rahimov, B.Umurqulov, A.Eshonqulova. Hozirgi o’zbek adabiy tili. T., 2001 • S.Rahimov, B.Umurqulov. Hozirgi o’zbek tili. T., 2003. • www.ziyonet.uz

PEDAGOGIKA FAKULTETI Boshlang`ich ta`lim va sport tarbiyaviy ishi yo`nalishi • 4-1 BTU – 10 guruh talabasi • Saidova Saidbibi

O'xshashlar

O’zbek tilida so’z yasalish modeli

Murakkab qo'shma gaplar

Ergashgan qo’shma gaplar

Ergash gapli qo‘shma gaplar

Sodda gaplar formal-funksional talqinda