Shaxsi ma’lum gaplar - Tilshunoslik - Slaydlar

Shaxsi ma’lum gaplar

Yuklangan vaqt:

04.07.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

148.638671875 KB

Ko'chirib olish

Bilib oling! Shaxsi (egasi) ma’lum gaplarning kesimi shaxs-son qo‘shimchalaridan birini olgan bo‘lib, egasi matndan, nutq vazi- yatidan ma’lum bo‘ladi. Bunday gaplarning kesimi, asosan, I va II shaxs shaklida qo‘llanadi. Masalan: O‘z Vataningizni seving. (egasi – siz) Xalqimiz va Vatanimizga sadoqatli farzand bo‘lamiz. (egasi – biz) 9-sinf

Bilib oling ! Shaxsi topilmas gaplar egasini topib ham, gap tarkibiga kiritib ham bo‘lmaydigan gaplardir. Masalan: U yerda intizom haqida so‘zlashga to‘g‘ri keldi. 9-sinf

Bilib oling! Shaxsi topilmas gaplarning kesimi III shaxs majhul nisbatdagi fe’llar, bo‘ladi, bo‘lmaydi so‘zlari, -mas qo‘shimchali so‘z, harakat nomidan keyin kerak, zarur, lozim, mumkin so‘zlarini keltirish orqali ifodalanadi. Masalan: Muammoni shu yo‘l bilan hal qilsa bo‘ladi. Bu topshiriqni puxta bajarish kerak. 9-sinf

Bilib oling! Mazmunan har uchala shaxsga taalluqli gaplar shaxsi umumlash- gan gaplardir. Bunday gaplarning kesimi II shaxs buyruq maylidagi fe’llar bilan ifodalanadi. Masalan: Nima eksang, shuni o‘ra- san. Kattaga hurmatda, kichikka izzatda bo‘l. 9-sinf

Bilib oling! Shaxsi umumlashgan gaplar ko‘pincha maqol va hikmatlarda uchraydi. Bunday gaplarning kesimi bo‘lishli va bo‘lishsiz shaklda qo‘llanadi. Masalan: Sayoq yurma, tayoq yeysan. 9-sinf

Bilib oling! Bir so‘zdan iborat bo‘lib, boshqa so‘zlar bilan kengaya olish imkoniyatiga ega bo‘lmagan gaplar so‘z-gaplar deyiladi. Ular tasdiq, inkor, so‘roq, taajjub, his-hayajon kabilarni ifoda etib, matn bilan bog‘liq bo‘ladi. So‘z-gaplar modal va his-hayajon munosabatlarini ifoda etgani uchun ham ko‘proq dialogik va ba’zan monologik nutqqa xosdir. 9-sinf

So‘z-gaplar quyidagi turlarga bo‘linadi: Modal so‘z-gaplar – qat’iy ishonch, taxmin, gumon ma’nolarini ifodalab keladigan gaplar: – Ertaga kelasizmi? – Albatta. Undov so‘z-gaplar – his-tuyg‘u va haydash-chaqirish ma’nolarini ifodalaydigan gaplar: – Uff. Charchab ketdim. Tasdiq so‘z-gaplar – ha, mayli, xo‘p kabi so‘zlar. Inkor so‘z-gaplar – yo‘q, mutlaqo, aslo, sira, aksincha so‘zlari. Taklif so‘z-gaplar – tinglovchiga qaratilib, biror ish-ha- rakatni bajarishga undaydigan gaplar: ma, mang, qani, marhamat, xo‘sh kabi so‘zlar. 9-sinf

Bilib oling! Kishilar orasidagi oddiy muomalada tez-tez ishlatiladigan bir so‘z yoki so‘z birikmalari so‘z-gaplar vazifasida qo‘llanadi. Masalan: assalomu alaykum, va alaykum assalom, yoqimli ishtaha, ofarin, marhamat, salomat bo‘ling, qulluq, osh bo‘lsin, yaxshi boring, xush ko‘rdik, labbay, jonim bilan, bajon-u dil, uzr, xayr, bemalol, barakalla, tashakkur, rahmat, marhabo kabilar. 9-sinf

Bilib oling! Gapda biror so‘roqqa javob bo‘lgan, o‘zaro tobe bog‘langan so‘z yoki so‘z birikmasi gap bo‘lagi deyiladi. Gap bo‘laklari ikkiga ajratiladi: Bosh bo‘laklar: kesim, ega. Ikkinchi darajali bo‘laklar: aniqlovchi, to‘ldiruvchi, hol. 9-sinf

Bilib oling! Bosh bo‘laklar gapning asosiy grammatik asosini tashkil qiladi. Gapda kesim bilan bog‘lanib, shu kesimdagi qo‘shimchalar ifodalagan shaxs-sonni bildiruvchi va kim?, nima?, qayer? so‘roqlariga javob bo‘ladigan bo‘lak ega deyiladi. 9-sinf

Ega quyidagi so‘zlar bilan ifodalanadi: Ot bilan: Shamol gul hidlarini atrofga taratdi . Sifat bilan: Yaxshilar ko‘paysin, yomon qolmasin . Olmosh bilan: Ular to‘garak mashg‘ulotlariga muntazam qatnashar edilar . Son bilan: Ikkovimiz biroz aylandik . Harakat nomi bilan: O‘qish boshlandi. Ravish bilan: Ko‘plar qatnashdi . Modal so‘zlar bilan: Bor – boricha, yo‘q – holicha . Sifatdosh bilan: Uqqan o‘zar, uqmagan to‘zar. Ibora bilan: Uning yuziga oyoq qo‘yish axloqimizga zid . 9-sinf

Bilib oling! Ega bosh kelishik shaklidagi ot, olmosh va boshqa otlashgan so‘zlar bilan ifodalanadi. Masalan: Biz fan cho‘qqilarini egallagani keldik. Birlashgan o‘zar, birlashmagan to‘zar . 9-sinf

O'xshashlar

Qo’shma gaplar

Murakkab qo'shma gaplar

Ergashgan qo’shma gaplar

Bog’lovchisiz qo'shma gaplar

Qo’shma gaplar 2