Nutq madaniyati fanining predmeti va vazifalari - Tilshunoslik - Slaydlar

Nutq madaniyati fanining predmeti va vazifalari

Yuklangan vaqt:

02.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

796.7177734375 KB

Ko'chirib olish

R E J A : 1. “NUTQ MADANIYATI” TUSHUNCHASI. 2. NUTQ MADANIYATI PREDMETI. 3. NUTQ TURLARI HAQIDA TUSHUNCHA. NUTQ MADANIYATI FANINING PREDMETI VA VAZIFALARI

TAYANCH TUSHUNCHA VA IBORALAR.

• Respublikamizning Birinchi Prezidenti I.A.Karimov “Fidokor” gazetasi muxbiri savollariga javob berar ekan, jamiyatimizning mohiyati xususida shunday deydi: “Biz barpo etayotgan yangi jamiyat yuksak ma’naviy va axloqiy qadriyatlarimizga tayanadi va ularni rivojlantirishga katta e’tibor beradi”. Ana shu ma’naviy va axloqiy qadriyatlar inson tafakkuri, nutqiy madaniyati bilan chambarchas bog`liqdir. Zero jamiyat madaniyati nutqiy madaniyatsiz bo`lmaydi. “O`z fikrini mutlaqo mustaqil. Ona tilida ravon, go`zal va lo`nda ifoda eta olmaydigan mutaxassisni, avvalambor, rahbar kursida o`tirganlarni bugun tushunish ham, oqlash ham qiyin”. (I.A.Karimov. Barkamol avlod – O`zbekiston taraqqiyotining poydevori).

• NUTQ MADANIYATI DEB YURITILAYOTGAN HODISA BIR QATOR MURAKKAB, AMMO MAVJUD TIL FAKTLARI, ILMIY-AMALIY TASAVVURLAR, ANIQ NUTQIY JARAYON KO`RINISHLARI VA TALABLARI BILAN ALOQADORDIR. MANA SHUNGA KO`RA NUTQ MADANIYATI: • 1) TILDAGI MAVJUD TIL HODISASI NOMI; • 2) NUTQ MADANIYATI TALABLARIGA JAVOB BERUVCHI ANIQ NUTQIY JARAYONNING, YA’NI ANIQ NUTQIY KO`RINISHNING NOMI; • 3) MADANIY NUTQ VA U HAQIDA KISHILAR ONGIDA MAVJUD BO`LGAN ANIQ NORMATIK TASAVVURLARNING NOMI; • 4) TILSHUNOSLIKNING ILMIY-TADQIQOT OB’YEKTI BO`LGAN NUTQ MADANIYATI VA U HAQIDA MAVJUD ILMIY TASAVVURLARNING, MUAMMONING NOMI; • 5) NUTQ MADANIYATI MUAMMOSINI TADQIQ QILISH BILAN SHUG`ULLANADIGAN TILSHUNOSLIK SOHASINING NOMI TARZIDA TALQIN QILISH MUMKIN.

• NUTQ MADANIYATI ASOSLARI FANI ADABIY TIL NORMALARINI, UNING TARIXIYLIGINI, TARAQQIY ETIB BORISHI, UNDAGI BA’ZI ELEMENTLARNING ESKIRISHI, YANGILARINING PAYDO BO`LISHINI KUZATIB QAYD ETIB BORADI. ODAM NUTQ YORDAMIDA O`ZINING FIKRLARI, HIS-TUYG`ULARI, ISTAKLARINI BAYON ETADI VA BOSHQALARNING FIKRLARI, HIS-TUYG`ULARI, ISTAKLARINI ANGLAB OLADI. NUTQ ICHKI VA TASHQI KO`RINISHLARGA EGA. ICHKI NUTQ ODAMNING O`Z ICHIDA GAPIRADIGAN PASSIV NUTQI BO`LIB, U IKKINCHI KISHINING ISHTIROKINI TALAB ETMAYDI. SHUNING UCHUN HAM BU NUTQ O`Z-O`ZIGA QARATILGAN NUTQ SANALADI. ICHKI NUTQ OG`ZAKI VA YOZMA NUTQNING ASOSI SIFATIDA XIZMAT QILADI. TASHQI NUTQ BOSHQALARGA QARATILGAN VA NAZORAT QILISH MUMKIN BO`LGAN FAOL NUTQ BO`LIB, U OG`ZAKI VA YOZMA KO`RINISHLARGA EGA. OG`ZAKI NUTQ ODATDAGI TOVUSHLI SO`ZLASHUV NUTQI BO`LIB, BU NUTQ KO`PROQ OHANG VA TURLI IMO- ISHORALAR BILAN ALOQADORDIR. UNDA MURAKKAB GRAMMATIK QURILMALARDAN FOYDALANILMAYDI. BU NUTQDA FIKRNI IXCHAM IFODALI MAQSADIDA TO`LIQSIZ GAPLAR KENG QO`LLANILADI. NUTQNING BU TURI BIR VA BIR NECHA KISHI TOMONIDAN AMALGA OSHIRILADI. (MONOLOGIK, DIOLOGIK NUTQ). YOZMA NUTQ ESA HARF VA SO`ZLARNING MA’LUM QONUNIYATLARI ASOSIDA O`ZARO BIRIKUVI, TINISH BELGILARI, HAR XIL AJRATISHLAR, ABZATSLAR, PARAGRAFLAR VA GAPLARNI GRAMMATIK JIHATDAN ANIQ VA TUSHUNARLI BAYON ETISH ORQALI RO`YOBGA CHIQADI. MA’LUM BIR TIL TARIXIDA AMAL QILGAN, HOZIR MAVJUD BO`LGAN VA PAYDO BO`LISHI KO`ZDA TUTILGAN HODISALARNING JAMI O`SHA TIL TIZIMINI TASHKIL ETADI.

• BIROR TIL JAMOASIDA TIL SISTEMASIDA MAVJUD BO`LGAN IMKONIYATLARNING FOYDALANIB KELINAYOTGAN QISMI UZUS DEYILADI. UZUS BIR TILNI BOSHQASIDAN AJRATIB TURADIGAN SHARTLARNI HAM, TILNING ICHKI NORMALARINI HAM O`Z ICHIGA OLADI. • UZUSLI SO`ZLAR YIG`IQ SO`ZLAR YIG`INDISIGA QUYIDAGILARNI KIRITISH MUMKIN: • 1-DIALEKTAL LEKSIKA; • 2-SO`ZLASHUV LEKSIKASI; • 3-AN’ANAVIY LEKSIKA; • 4-KITOBIY LEKSIKA; • 5-ILMIY-TERMINOLOGIK LEKSIKA; • 6-KASB-HUNAR LEKSIKASI • 7- ARXOIZMLAR; • 8-TARIXIY LEKSIKA

• TIL JAMOASI AFZAL DEB BILGAN KO`NIKMALAR YIG`INDISI TILNING UMUMIY ME’YORNI TASHKIL ETADI. UMUMIY ME’YOR USUAL ME’YORDIR. UMUMIY ME’YOR QARDOSH TILLARGA NISBATAN BELGILANADI. O`ZBEKLAR NUTQINI QARDOSHLAR TILIDAN AJRALIB TURADIGAN ME’YORLAR O`ZBEK TILINING UMUMIY ME’YORIDIR. BU ME’YOR JUDA QATTIQ AMAL QILADI. MA’LUM BIR HUDUDDA TARQALGAN UZUS IMKONIYATLARI O`SHA HUDUDDA YASHAYDIGAN AHOLI UCHUN BEISTISNO TUSHUNARLI BO`LADI.

• ADABIY TIL – HAMMA BIRDEK FOYDALANADIGAN TIL. UNING UMUMXALQIYLIGI SHUNDA KO`RINADI. ME’YOR MA’LUM BIR TIL JAMOASI UCHUN MUSTAHKAM QO`LLANIB KELAYOTGAN LISONIY HODISALAR YIG`INDISIDIR. • 1. FONETIK ME’YORI. • 2. TALAFFUZ ME’YORI. • 3. SO`Z YASASH ME’YORI. • 4. MORFOLOGIK ME’YOR. • 5. SINTAKTIK ME’YOR. • 6. USLUBIY ME’YOR. • 7. LUG`VIY ME’YOR.

• TALAFFUZ ME’YORLARI. NUTQ SHAXSIY HODISA. AGAR SO`ZLOVCHI ADABIY ME’YORLARINI KUCHLI EGALLAMAGAN BO`LSA YOKI O`Z SHEVASI BERGAN SHAXSIY VARIANTNI AFZAL DEB QARASA, UNING PUXTA ADABIY ME’YORDAN CHEKLANISHI MUMKIN. O`ZBEK TILI XUSUSIYAT JIHATIDAN UCH LAHJADAN IBORAT. • KELISHIK ME’YORLARI. ADABIY TILIMIZDA “KUCHLI” VA “KUCHSIZ” ME’YORLARI BOR. KUCHLI ME’YORLAR ADABIY TILDA SO`ZLOVCHI SHAXSLAR TOMONIDAN HAMMA VAQT AMALGA OSHIRILADI. • KUCHSIZ ME’YORLAR OG`ZAKI NUTQIDA HAM E’TIBOR BERILISHI OQIBATIDA YUZAGA KELADI. • O`ZBEK TILINING QORLUQ LAHJASIDAGI MAXSUS SHAHAR SHEVALARDA QARATQICH VA TUSHUM KELISHIKLARI BIR XIL KO`RSATKICHGA EGA, YA’NI 2 KELISHIK UCHUN HAM –NI XIZMAT QILADI. • QARATQICH-QARALMISH ALOQASIDA XOSLIK MA’NOSI IFODALANISHIDA BA’ZI BIR O`ZGACHA SHAROITLARDA QARATQICH KO`RSATKICHI ISHLATILMAYDI. MASALAN: O`ZBEK TILI, SHAHAR KENGASHI, BAHOR FASLI.

O'xshashlar

Nutq madaniyati

Tarjimada nutq madaniyati

Tilning tasviriy vositalari va nutq madaniyati

Nutq madaniyati. Nutqning kommunikativ sifatlari

Notiqlik san’ati va nutq madaniyati shakllanishining tarixiy ildizlari