Hozirgi o'zbek adabiy tili va shevalar - Tilshunoslik - Slaydlar

Hozirgi o'zbek adabiy tili va shevalar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

198.33984375 KB

Ko'chirib olish

Ona tili Hozirgi o’zbek adabiy tili va shevalari 0102

Reja: 1. Milliy til va adabiy til. 2. Adabiy tilning belgilari. 3. O’zbek tili – davlat tili. 4. O’zbek tili va shevalari. 0102030405 1617 180607 1917 1A 1B17 010D 1D17 010D

Ona tili bu- millatning ruhidir. O’z tilini yo’qotgan har qanday millat o’zligidan judo bo’lishi muqarrar I.A.Karimov 010203 08 0D090E06 0E03 1609 0404 18

Milliy til  Umumiy hudud, iqtisod va ma’naviy boylik bilan birga millatni tashkil etuchi ijtimoiy-tarixiy kategoriya.  Milliy til tushunchasi tilning yashash shakliga aloqadordir.  Har bir millat o’z tiliga ega. Ba’zi bir millatlar esa bir necha bir necha tilga ega bo’lishi mumkin: Belgiyaliklar- fransuz va vallon tillarida; Shveysariyaliklar- nemis , fransuz, retoroman va italyan tillarida so’zlashadi. Aksincha, bir necha millatlar yagona milliy tilda so’zlashadi. Ular : AQSh, Angliya, Avsraliya va boshqa ingliz tilda so’zlahuvchi milllatlar. Milliy til o’z tarkibiga sheva, so’zlashuv nutqi, jargonlar, vulgarizm, varvarizm kabi guruh so’zlarni qamrab oladi 180607 01 04 1E 1F 01 1C 01 1F 02 04 21 23 04 1B 04 04 25 02 26 23 05 04 19 27 19 1B 17 04 1C 14 13 04 04 04

Adabiy til  Milliy tilning ma’lum qoidalarga bo’ysundirilgan, muayyan qolipga solingn, olimlar, san’atkorlar tomonidan ishlov berilgan, doim silliqlashtirilib, mukammallashtirilib boriladigan shaklidir.  Adabiy til shu tilda gapiruvchilarning barchasi uchun tushunarli bo’lish zararurati sababli yaratilgan.  Milliy o’zbek tilida shevalarning ko’pligi adabiy tilga bo’lgan ehtiyojni yuzaga keltirgan.  Rasmiy hujjatlar, badiiy va ilmiy adabiyot, vaqtli matbuot adabiy tilda yaratiladi, ommaviy axborot vositalari adabiy tilda ish ko’radi.  Adabiy til va milliy til o’rtasida ham farq bor. Milliy til shu tilning egasi bo’lgan xalq millat bo’lib shakllanganda yuzaga keladi. Milliy til adabiy til vazifasini o’taydi, lekin har qanday adabiy til milliy til bo’la olmaydi. 1A 01 1806 1F 05 1F 04 01 190F 05 01 18 17 08 01 2A 04 03 14 03 01 190F 17 1309 0E

Adabiy tilning muhim belgilari:  Me’yoriylik- til vositalarini qo’llash tizimidir. Til me’yori til tizimining barcha sathini qamrab oladi. Shunga ko’ra, leksik me’yor, to’g’ri talaffuz me’yori, to’g’ri yozish me’yori, grammatik me’yor kabilar farqlanadi.  Umummajburiylik - jamiyatning barcha a’zosi tomonidan adabiy til qo’llanishining majburiyligi. Adabiy til me’yorlariga hammaning barobar rioya qilinishi umummajburiylikdir.  Kodifikatsiya- til me’yorlarining ilmiy tasnifi bo’lib, amalga oshirilgan ish, lug’at, qo’llanma va darsliklarda qayd qilinadi.  Og’zaki va yozma shaklning mavjudligi - sheva va lahjadan farqli ravishda adabiy til og’zaki shakldan tashqari yozma shaklga ham egadir.  Ko’p vazifalilik- adabiy til istalgan faoliyat sohasining kommunikativ ehtiyojlarini qondirishga qodir.  Uslubiylik- adabiy til tarmoqlangan vazifaviy uslublarga ega bo’ladi. 1A 0E0F 01 04 18 05 05 0B20 0B20 01 1E 0A 03 0E 01 29 04 14 01 01 0A 07 13 01 29 03 1E140B 01 1E 04 08

O’zbek tili- davlat tili  Sobiq ittifoq parchalanmay turib O’zbekistonda “Davlat tili haqida”gi qonun qabul qilindi.  O’zbek tiliniing hayotimizdagi o’rni ta’sirini kuchaytirish, uni tom ma’nodagi milliy qadriyatga aylantirish yo’lida ulkan ishlar amalga oshiridli.  O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida davlat tilining maqomi huquqiy jihatdan mustahkamlab qo’yildi.  “ Davlat tili haqida ” gi qonun o’zbek tili taraqqiyotida yangi davrni boshlab berdi. O’zbekiston Fanlar akadimiyasinng Alisher Navoiy nomidagi Til va adabiyot instituti tomonidan tayyorlangan “ O’zbek tilining izohli lug’ati” tilimizning izchil rivojlanayotganligidan dalolat beradi.  Mustaqilligimizning 17 yilligi bayrami arafasida nashr etish ishlari yakunlangan 5 jildli mazkur izohli lug’at o’zbek adabiy tilida iste’molda bo’lgan 80 mingdan ortiq so’z, so’z birikmasi, fan va texnika,, san’at va madaniyat sohalariga oid terminlarni, tarixiy va eskirgan atamalarni o’z ichiga olgan. 01 01 2514 2C 150322 1514 01 01 0B03 14 01 01 0E 01 2C 2D 2F 0F03 31 32 01 05 0D 01 1C 13 2F04 24 04 06 30 14 1B 1B

“ Davlat tili haqida”gi qonun 1-modda: O’zbekiston Respulikasining davlat tili o’zbek tilidir. 2-modda: O’zbek tiliga davlat tili maqomining berilishi respublika hududida yashovchi millat va elatlarning o’z ona tilini qo’llashdan iborat konstitutsiyaviy huquqlariga monelik qilmaydi. 2C 2D0313070305 0102 0404 01 0506070604 0802 0404 01 08 0B 15 0E

Qarluq lahjasi  Asosan markaziy shahar shevalari birligidan tashkil topgan bo’lib, adabiy tildan quyidagicha farqlanuvchi belgilarga ega: 1. Fonetik jihatdan: a) so’z oxiridagi k undoshi y tarzida talaffuz qilinadi: terak-teray, bilak-bilay b) adabiy tildagi a unlisi o tarzida talaffuz qilinadi: aka-oka 2. Leksik jihatdan: qalampir-garmdori, narvon-shoti, hovli- eshik 3. Morfologik jihtdan: a) hozirgi zamon davom fe’li –yap o’rnida –vot,-ut qo’shimchalari qo’llaniladi b) qaratqich kelishigi –ning o’rnida tushum kelishigi –ni ishlatiladi. 09060A 01 1917 08 200C 33 30 03 17 05 08 03 36 37 2017 38 1C 03 0E 15 08 15 06

Lahjalar:  O’zbek tili ko’p lahjali til hisoblanadi. Uning dialektal asosini qarluq , qipchoq , o’g’uz lahjalari tashkil etadi.  Lahja- bir-biriga yaqin bo’lgan shevalar yig’indisi.  Lahja so’zi o’rnida dialekt atamasi ham ishlatiladi 3203152403 01 04 01 0E06 0317 2203 26 2206 26 09 04 01 37 1415 04 01 37 11 030503

Qipchoq lahjasi  O’zbekistonning Surxondaryo, Sirdaryo, Jizzax, Samarqand viloyatlarining qishloqlari shevalari birligidan iborat bo’lib, adabiy tildan quyidagicha farqlanadi: 1. Fonetik jihatdan: a) ba’zi shevalarda y o’rnida j ishlatiladi: yo’l-jo’l b) so’z oxiridagi g’ undoshi v bilan almashtiriladi: tog’-tov c) so’z oxirida q, k undoshlari tushib qoladi: kichik- kichi 2. Leksik jihatdan: mushuk- pishak, do’ppi-qalpoq 3. Morfologik jihatdan: a) hozirgi zamon davom fe’li –yap o’rnida –jatir/-votir qo’shimchalari ishlatiladi. b) tushhum kelishigi –ni o’rnida –di/-ti ishlatiladi. 091213 01 01 2503 0806 23 33 30 03 0803 0835 04 17 05 1D 04 17 1E 36 37 38 1C 03 0E 1514 0835 05

O’g’uz lahjasi  Janubiy xorazm shevalari birligidan tashkil topgan bo’lib, adabiy tildan quyidagicha farqlanadi: 1. Fonetik jihatdan: a) so’z boshidagi t tovushi d, k tovushi g shaklida talaffuz qilinadi: til-dil b) unlilar qisqa va choziq talaffuz etilganda: at- hayvon, a:d- nom 2. Leksik jihatdan: norvon- zangi, do’ppi-tahiya, ustara-pakki 3. Morfologik jihatdan: Qaratqich kelishigi –ning –ing, jjo’nalish kelishigi –ga –a shaklida 1516 01 3A 081411 3310 30 0335 17 05 08 090207060703 0E03 3610 37 0917 3810 1C 2803 3903

O'xshashlar

Hozirgi o'zbek adabiy til kursiga kirish

Alisher Navoiy va uning o’zbek adabiy tili rivojiga qo’shgan hissasi

Oʻzbek tilining rivojlanish bosqichlari

Lotin tili

Nutqning asosiy xususiyatlari