Oʻzbek tilining rivojlanish bosqichlari - Tilshunoslik - Slaydlar

Oʻzbek tilining rivojlanish bosqichlari

Yuklangan vaqt:

25.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

241.734375 KB

Ko'chirib olish

O’zbek tilining rivojlanish bosqichlari

Kirish O‘zbek tili o‘z tarixi davomida turli taraqqiyot bosqichlarini bosib o‘tgan. Bu til 14-asrda vujudga kelgan va arab va fors tillari taʼsirida boʻlgan. Sovet davrida sezilarli o'zgarishlarni boshdan kechirdi va hozirgi zamonda ham rivojlanishda davom etmoqda.1 2 3

Tarixiy fon O‘zbek tili tarix davomida bir qancha rivojlanish bosqichlarini bosib o‘tgan. Oʻzbek tilining dastlabki yozma yodgorliklari IX asrga toʻgʻri keladi. 14—16-asrlarda oʻzbek tili fors va arab tillari taʼsirida katta oʻzgarishlarga uchradi. 20-asrda oʻzbek tilida yagona yozma shakl yaratish uchun yanada oʻzgartirishlar va standartlashtirish ishlari amalga oshirildi.

Tarixdan oldingi bosqich Oʻzbek tilining tarixdan oldingi bosqichi Oʻrta Osiyoga turkiy tilli qabilalarning kirib kelishi bilan ajralib turadi. Bu qabilalar 5—8-asrlarda asta- sekin hududga koʻchib kelgan. Bu davrda o‘zbek tili o‘ziga xos xususiyat va xususiyatlarni shakllantirib, rivojlanib, rivojlana boshladi.

Proto-uyg'ur davri Proto-uygʻur davri oʻzbek tili taraqqiyotining eng dastlabki bosqichidir. U 9- asrdan 14-asrgacha mavjud bo'lgan deb ishoniladi. Bu davrda oʻzbek tili ancha oʻzgarishlarga uchradi va oʻzining avvalgi shaklidan rivojlandi. Bu o'zgarishlar yangi fonologik va grammatik xususiyatlarning rivojlanishini o'z ichiga oladi. Proto-uyg‘ur davri hozirgi o‘zbek tilining shakllanishida va uning keyingi taraqqiyotiga zamin yaratishda hal qiluvchi rol o‘ynadi.

Modernizatsiya bosqichi O‘zbek tilining modernizatsiya bosqichi tilning yanada me’yorlashgan va birlashgan shaklga o‘tishini bildiradi. Ushbu bosqichda grammatika va lug'atni soddalashtirish, shuningdek, standartlashtirilgan yozuv tizimini ishlab chiqishga harakat qilindi. Bu bosqich, shuningdek, tilning tarqalishi va qo'llanilishini sezilarli darajada osonlashtirgan zamonaviy texnologiyalar va aloqa vositalarini qabul qildi.

Rossiya ta'siri O‘zbek tilining rivojlanish bosqichlari rus tilining ta’siri bilan tavsiflanadi. Rus tili ta’sirini o‘zbek tilining lug‘at, grammatika va fonetikada ko‘rish mumkin. Oʻzbek tili taraqqiyotining dastlabki bosqichlarida rus tilidan, xususan, texnika, fan, siyosat sohalarida soʻzlarni oʻzlashtira boshladi. Keyingi bosqichlarda rus tilining taʼsiri kengayib, grammatik tuzilmalar va fonetik elementlarning oʻzlashtirilishi, oʻzbek tilini boyitib, Oʻzbekiston va Rossiya oʻrtasidagi chambarchas tarixiy bogʻliqlikni aks ettiradi.1 2 3

Til islohoti O‘zbek tilining rivojlanish bosqichlarini uchta asosiy davrga bo‘lish mumkin. Birinchi davr qadimgi turkiy davr boʻlib, IX asrdan 13-asrgacha davom etgan. Ikkinchi davr — 14—18-asrlargacha davom etgan chagʻatoylar davri.

Skriptni ishlab chiqish O‘zbek tilining rivojlanish bosqichlarini uning yozuv taraqqiyoti orqali kuzatish mumkin. Dastlabki bosqichlarda oʻzbek tili arab yozuvi yordamida yozilgan. Sovet davrida oʻzbekcha yozish uchun kirill yozuvi joriy qilingan. Ushbu yozuv bir necha o'n yillar davomida ishlatilgan va tilga sezilarli ta'sir ko'rsatgan. So‘nggi yillarda o‘zbek tilini yozishda boshqa turkiy tillar qo‘llaydigan yozuv bo‘lgan lotin yozuvini qaytadan joriy etish harakati kuzatilmoqda.

Standartlashtirish jarayoni O‘zbek tilining rivojlanish bosqichlari vaqt o‘tishi bilan yuzaga kelgan standartlashtirish jarayonini o‘z ichiga oladi. Bu jarayon adabiy tilni yaratish va standartlashtirilgan alifboni yaratishni o'z ichiga oladi. O‘zbek tili taraqqiyotining birinchi bosqichi adabiy tilning vujudga kelishi bilan bog‘liq. Bu turli dialektlarni tilning standartlashtirilgan versiyasiga kodlashdan iborat edi. O‘zbek tili taraqqiyotining ikkinchi bosqichi standartlashtirilgan alifbo yaratish bilan bog‘liq. Bunda lotin alifbosining qabul qilinishi, soʻngra kirill alifbosiga oʻtish va keyinroq lotin alifbosiga qaytish boʻlgan.

Hozirgi adabiy o‘zbek tili Hozirgi adabiy o‘zbek tili o‘zbek tili taraqqiyotining hozirgi bosqichidir. U 20-asrda paydo boʻlgan va Toshkent viloyatida soʻzlashuvchi dialektlarga asoslangan. Hozirgi adabiy o‘zbek tili O‘zbekistonning rasmiy tili bo‘lib, lotin yozuvida yozilgan.

O‘zbek tilining shevalari O‘zbek tilining rivojlanish bosqichlarini uchta asosiy davrga bo‘lish mumkin: eski o‘zbek tili, o‘rta o‘zbek tili, hozirgi o‘zbek tili. Eski oʻzbeklar davrida oʻzbek tilining bir qancha shevalari, jumladan, Xorazm shevasi, Chagʻatoy shevasi, Fargʻona shevasi paydo boʻldi. Bu shevalar hozirgi o‘zbek tilining va uning turli mintaqaviy o‘zgarishlarining shakllanishida hal qiluvchi rol o‘ynagan.1 2 3

Markaziy Osiyo tillariga ta’siri Oʻzbek tilining rivojlanish bosqichlari Oʻrta Osiyo tillariga sezilarli taʼsir koʻrsatdi. Til tarix davomida turli oʻzgarishlarga uchradi, jumladan, boshqa tillardan soʻzlarni oʻzlashtirish, grammatika va soʻz boyligini moslashtirish. O‘zbek tiliga katta ta’sir ko‘rsatuvchi omillardan biri bu arab tili bo‘lib, u din va madaniyatga oid ko‘plab so‘zlarni keltirgan. Xuddi shunday, fors tili o‘zbek tilining so‘z boyligi va adabiy uslubiga sezilarli ta’sir ko‘rsatdi. O‘zbek tiliga yana bir muhim ta’sir ko‘rsatgan narsa bu sovet davrida hukmron bo‘lgan rus tilidir. Rus tilidan olingan so‘z va iboralar, ayniqsa, texnika va ilmiy sohalarda hozirgi o‘zbek tilining ajralmas qismiga aylandi.

Ta'limda o'zbek O‘zbek tilining rivojlanishini uch asosiy bosqichga bo‘lish mumkin: eski o‘zbek tili, o‘rta o‘zbek tili va hozirgi o‘zbek tili. Qadimgi oʻzbek tili 9—14-asrlarda til asosan yozma shaklda qoʻllanilgan, arab va fors tillari taʼsirida boʻlgan davrni bildiradi. 14—18-asrlarda davom etgan oʻrta oʻzbek tilida oʻziga xos oʻzbek adabiy tili paydo boʻldi va arab yozuvi qabul qilindi.

O‘zbekistonda til siyosati O‘zbek tilining rivojlanish bosqichlarini uchta asosiy davrga bo‘lish mumkin: eski o‘zbek tili, o‘rta o‘zbek tili, hozirgi o‘zbek tili. Eski oʻzbeklar davrida bu tilda asosan Oʻrta Osiyodagi koʻchmanchi qabilalar soʻzlashgan. Oʻrta oʻzbeklar davrida tilning yozma shakli rivojlana boshladi va yanada meʼyorlashtirildi.

Xulosa Xulosa o‘rnida aytish mumkinki, o‘zbek tilining rivojlanish bosqichlarini ko‘chmanchi qabilalar so‘zlashgan qadimgi davrlarga borib taqaladi. Asrlar davomida til rivojlanib, qoʻshni madaniyatlarning turli taʼsirini boshdan kechirdi, natijada bugungi kunda biz biladigan zamonaviy oʻzbek tili paydo boʻldi. O‘zbek tilining rivojlanishi o‘zbek xalqining boy tarixi va madaniy merosini aks ettiradi.

E'tiboringiz uchun rahmat

O'xshashlar

O’zbek tilining tarixiy taraqqiyot bosqichlari

Tilning taraqqiyot bosqichlari

O’zbek tilining izohli lug’atida arabcha so’zlarning qo’llanilishi

O’zbek tiliga davlat maqomi berilishi

O’zbek tili undoshlari